شوونوارێ قەسروكێ ل ئاسیها سلێڤانەییان
احمد عمر سلیڤانەيی
گوندێ ئاسیهێ ئێك ژ گوندێن كەڤنار ودێرینێن كوردستانێ یە ب گشتی و دەشت ودەڤەرا سلێڤانەییا وپارێزگەها دهوكێ یە ب تایبەتی ، ئەڤ گوندە سەر ب قەزا سێمێلێ ڤە ناحیا باتێلێ ، ئاسیهێ بەرێ ناحیا سلێڤانەیا بوو كو دناڤبەرا سالێن ١٩٢١ و ١٩٢٣ ل دەستپێكا دامەزراندنا حكومەتا عیراقێ ل سەر وی دەمی گوندێ ئاسیهێ بوویە ناحیا سلێڤانەییا ول وی دەمی ژی سەر ب قەزا زاخوڤە بوو ، پشتی سێمێل بوویە قەزا ، ناحیا ئاسیهێ كەفتیە سەر ب وێ قەزایێ ڤە ، پاشێ ل سالا ١٩٧٩ سەنتەرێ ناحیێ ژ ئاسیهێ هاتە ڤەگوهاستن بو باتێلێ ل دەمێ تەعریبكرنا دەشتا سلێڤانەییا . گوندێ ئاسیهێ ئەف گوندە ب سەنجەقا سلێڤانەییا دهێتە ناڤكرن كو دكەڤتە باكورێ روژئاڤایێ قەزا سێمێلێ ونێزیكی ٢٢ كێلومترا ژ وێ قەزایێ دویرە ، بو زانین كو هژمارەكا شینوارێن دێرین وكەڤنار ل دەڤەرا سلێڤانەییا هەنە ب گشتی ول گوندێ ئاسیهێ ژی هەنە ب تایبەتی ژ وان ژی شینوارێ قەسروكێ كو دبێژنێ ( قەسروكا كافرا ).
ئەف شینوارە دكەفتە ل باكورێ گوندێ ئاسیهێ كو دكەفتە ل سەرێ گرەكێ نە گەلەك بلند وتێر كەڤر وبەر وتەحت ول بنێ وی گری ژی سێ كانییێن ئاڤێ هەنە كو دوو ژوان كانیا هەر ئێك دكەڤتە لایەكێ ل بنێ وی گری وئێك ژی دكەڤتە ل نیڤا هەر دوو كانیا كو هەر كانیەك ب ١٥٠ تا ٣٠٠ مترا ژێك دویرن ، دبێژنە كانیا ئێكێ ( كانیا ژنا ) وكانیا دووێ ژی دبێژنێ ( كانیا مێرا ) وكانیا سییێ دبێژنێ ( كانیا خورشێ ) ئەف هەر سێ كانییێن ئاڤێ ژێدەرێن سەرەكی یێن ئاڤا فەخوارنێ و ئاڤدانا باغ وجنیكێن گوندێ بوون وهەتا نوكە ئاف ل ڤان كانیا مایە بەلێ ئاڤا وان ژ بەر هشكە سالیان كێمبوویە . شینوارێ قەسروكێ ئانكو (قەسروكا كافرا ) ئەف جهێ شینواری ب شێوەیەكێ بازنی ( گرۆڤەر ) ول جهەكێ بەرچاڤ ودیار وبلند ل هنداڤێ گوندی هاتیە ئاڤاكرن ودەما مروڤ دچتە گوندێ دێ ب ساناهی وی شینواری بینت ودكەفتە بەر چاڤێن مروڤی ، بلنداهیا وێ ژێ ٢ مەتر بو ٣ مەترایە و پەحناتیا دیوارێ وێ ژی نێزیكی مەترەكێ یە ، ب بەرێن بری وچارگوشە وژ هەمی قەبارا مەزن وناڤنجی وبجیك و كلس وگێجێ وب شێوەیەكێ موكم وئەندەزیاری وجوان وب‌شارەزایی هاتیە ئاڤاكرن ، پشتا ڤێ قەسروكێ ژی رزدە بەر كریە ، گەلەك جهێن ڤێ قەسروكی ژناڤچوینە وهاتینە خرابكرن ودناڤا ڤێ قەسروكێ دە ژی تژی ئاخ وبەر بوویە . لسەر دەمێن بەرێ بەری هەبونا تەلەڤزیون ورادیوا خەلكێ گوندێ ئاسیهێ لدەمێ هەیڤ دیتبان ژبو روژیگرتنێ وئاشكرا كرنا رۆژا ئێكێ یا هەیڤا رەمەزانێ و هەروەسا دیتنا هەیڤێ وئاشكرا كرنا روژا ئێكێ یا جەژنا رەمەزانێ ژی ، ئاگر لسەر‌‌ێ ڤێ قەسروكێ هلدكرن ژبەركو جهەكێ بلندە وبەرامبەر گوندێ ئاسیهێ وگوندێن دەشتا سلێڤانەییا بوو ، ژبو ئاگەهداركرنا خەلكێ گوندێ ئاسیهێ و وان گوندێن دەوروبەر و وێ دەڤەرێ بو زانینا رۆژا رەمەزانێ یان جەژنێ ئاگر ل سەرێ وێ قەسروكێ هلدكرن كو هەمی گوندێن دەشتێ هەتا بەر ئاڤێ ئەو ئاگر دیتن وبو وان روژا رەمەزانێ یان روژا جەژنا رەمەزانێ دیار دبوو ، دیسان ژ بەرێ و هەتا نوكە ژی گەنج و ولاوێن گوندێ ئاسیهێ هەر سال ل ئێڤاریا نەوروزێ ئاگری ل سەرێ وێ قەسروكێ هلدكەن وشاهیێ دكەن .
سەبارەت مێژوویا ئاڤاكرنا قەسروكێ ( قەسروكا كافرا ) دوو بوچونێن جیواز هەنە ، بوچوونا ئێكێ ولگور گوتنێن خەلكێ گوندێ ئاسیهێ دبێژن مە ژ بابو باپیرێن خوە گولێبوینە كو لسەر دەمێن كەڤن ئەف قەسروك كەلهەك بوویە ومێژووا ئاڤاكرنا وێ بو سەردەمێ بەری ئیسلامێ دزڤرت ، هەروەسا دبێژن كو ل هەمبەری ڤێ قەسروكێ قەسروكەكا دیتر ژی هەبوویە لسەر گرەكێ دیتر ل بەرامبەری ڤێ قەسروكێ كو دكەڤتە ل روژهەلاتا ڤێ قەسروكێ ونوهالەكا كویر دناڤبەرا ڤان هەردوو گراندە هەیە دبێژنێ ( سێ گەلوكا ) ول ئاراستەیا بلنداهیا هەر دوو قەسروكا بەرەكێ راوەستای هەیە ب درێژاهیا نە كێمتر ژ ٣ مەترا ودهێتە بناڤكر ب ( بەرێ جوهی ) ئەو قەسروكا دیتر یا موسلمانا بوو ودگوتنێ ( قەسروكا سەحابیا ) وب تیرو كەڤانا شەرێ قەسروكا كافرا دكرن ، هەر وەسا دەرباری ( قەسروكا سەحابیا ) ژی وەك خەلكێ گوندێ ئاسیهێ دبێژن كو چ شینوارێت وێ قەسروكێ نەماینە تنێ شینوارێ رزدە بەرا مایە ، ئەف گوتنە یێن خەلكێ گوندێ ئاسیهێ نە ، كو وان ژی ئەف گوتن ژ بابو باپیرێن خوە بهیستینە ، دیسان ئەف بوچوونا هەیا ئێكێ دپەرتوكا ( بهدینان وعشائرها ) هاتیە بەحسكرن ، هەروەسا دوێ پەرتوكا ناڤبری دە هاتیە دیار كرن ژی كو ئەف قەسروكا بناڤێ قەسروكا كافرا ل سەر دەمێن كەڤندا دكەتە سەر رێكا شاهانا ئانكو رێكا ( ملوكی ) .
هەروەسا دەرباری بوچوونا دووێ ژی ل گور هندەك ژێدەرێن مێژوویێ هاتیە كو ناڤێ ڤێ قەسروكێ دبەلگەیێن كەڤنێن عوسمانیاندا هاتیە بەحسكرن ، كو ئەف قەسروك وەك تەوەرەكێ چاڤدێریێ وكونترول وزێرەڤانیێ ئانكو وەك ( بورجەكێ ) بوو ژبو پاراستن وزێرەڤانیكرنا وێ رێكێ دهاته بكار ئینان جنكو ئەو دەڤەره رێكا ئیستراتیژی وسەرەكی یا كاروانی ولەشكەرێ عوسمانیا بوو ل سەر وی دەمی ، دیسان ل گور وێ بەلگە وژێدەری كو مێژووا ئاڤاكرنا ڤێ قەسروكێ ژێ بو بەری ٣٠٠ سالان دزڤرت .
ل دیف ڤان هەر دوو بوچوونا وەسا بو مە دیار دبەت كو شینوارێ ڤێ قەسروكێ یا بەرنیاس ب ( قەسروكا كافرا ) چێدبت ئەف قەسروكە مێژوویا ئاڤاكرنا وێ بو سەردەمەكێ گەلەك كەڤن بتن بەلكو ژی مێژوویا وێ بو سەردەمێ بەری ئیسلامێ بتن ، بەلێ ل سەر دەمێ دەستهەلاتا حوكمێ عوسمانیا ل دەڤەرێ ئەف قەسروك هاتبت نوژەنكرن وجارەكا دی هاتیە چێكرن و وەك تەوەرەكێ ئانكو بورجەكا چاڤدێریێ بو زێرەڤانا ژبو پاراستنا وێ رێكێ هاتیە بكارئینان.
هەر سەبارەت مێژووا ئاڤاكرنا ڤێ قەسروكێ ل گوندێ ئاسیهێ مێژووناسەك دیار دكەت كو ئەو ل گەل وێ بوچوونێ یە كو ئەف قەسروكه نە كەلهە بوویە وبتنێ جهەك بوو وەك بورجەكا زێرەڤانی وچاڤدێریێ ل وێ دەڤەرێ ژبو پاراستنا وێ رێكێ كو ل سەر دەمێن كەڤن ئەو رێك رێكا شاهانا بوو ئانكو رێكا ملوكی بوو كو ژبو پاراستنا وێ رێكێ هاتیە دروستكرن.
