تەكنیكا پێچەوانەی (المفارقة) د چیڕۆكا گەلەك كورت يا فەیسەل مستەفای دا
ڕێــبەر حـسێن عـــەبـۆ
چیرۆكا گەلەك كورت جۆرەكێ نویێ چیرۆكێ یە، كو ژ چەند پەیڤێن كێم پێك دهێت. ب قەبارەكێ بچویك دەربرینێ ژ روویدانێن مەزن و گرنگ دكەت و واتایێن كویر و بەرفرەه پێشكێش دكەت، هەلگرا پەیامەكا رەخنەگرانەیە بەرامبەری چەند دیاردێن جڤاكە و سیاسی و ئایینی …. خۆدان چەندین بنەما و تەكنیك و تایبەتمەندیێن خۆ یێن تایبەتە. ژ وان تەكنیكێن گرنگ یێن د ئەڤێ چیرۆكێ دا دهێنە بكارئینان:(پێچەوانەی، لادان، ئاماژەكرن، هێما، دەقئاوێزان…).
بابەتێ مە ل سەر تەكنیكا پێچەوانەیێ یە د ئەڤی جۆرێ چیرۆكێ دا، كو تەكنیكەكا گرنگا دەقێ ئەڤێ چیرۆكێ یە.
پێچەوانەی: دژبەری و نەوەكهەڤیەكە دناڤبەرا واتا و هزركرن و روویدانێن چیرۆكێ دا. واتە (موفارەقە بەو واتایەی رووداوێك لە سەر حسابی رووداوێكی دیكە كۆتایی پێبێ …. بە زۆریی قارەمان بێ ئاگایە چی لە دەوروبەریدا روودەدا، بۆیە نابەڵەد دەكەوێتە ناو كوتوپریی و بۆسەی رووداوە نوێیەكەوە. ئەو لە پەیجۆری كار و ئامانجێكدایە بەڵام لە پر بەرەورووی رووداو یان فاكتێكی دیكەدەبێ، كە ئەم خۆی بۆ ئامادە نەكردووە و چاوەروانیشی نەكردووە. زۆرجارانیش بە پێكەنین، یان بەپێكەنینێكی تاڵ دەشكێتەوە)(1). هەروەسا. رەخنەگرەكێ فرەنسی ب ئەڤی شێوەی پێچەوانەیێ ددەتە دیاركرن كو (جوداهی و نەوەكیەكی یە دناڤبەرا كریارێ و دەوروبەری و گوپیتكا هلێڤرینێ یە بۆ هەڤدژیێ و هەڤڕكیێ و موفارەقا چیرۆك لێ ب دوماهی دهێت دربێ چیرۆكێ یە كو دبیتە ئەگەرێ گوهشین و هزركرن وداخباریێ)(2).
پێچەوانەی تەكنیكەكا گرنگا چیرۆكا گەلەك كورتە، د ئەڤی جۆرێ چیرۆكێ دا گەلەك دهێتە بكارئینان، ئەڤ چیرۆكە ژ بۆ جوانكاری كرنا ئاڤاهیێ خۆ یێ هونەری پشت بەستنێ ل سەر ئەڤێ تەكنیكێ دكەت. واتە (ژ وان تەكنیكایە كو ئەڤێ چیرۆكێ ئەكتیڤ دكەت و ئێك ژ بنەمایێن وێ یێن جوانكاریێ ئاڤا دكەت)(3). ژ بۆ ئافراندنا وێ د دەقێن چیرۆكێدا پێدڤی ب شارازایەكا باش یا چیرۆكنڤیسی هەیە. واتە دڤێت چیرۆكنڤیس ب شێوەیەكێ هونەری و ژیرانە ئەڤێ تەكنیكێ بكاربینیت. (پرانیا جاران كارێكتەرێن وێ ب جهناڤێ كەسێ سیێ نەدیارن)(4).
ئەڤ تەكنیكە ل دەستپێكێ سەرنجا مە بۆ روویدانەك و مەبەستەكێ رادكیشیت و ل دوماهیێ روویدان ومەبەستەكا دی بۆ مە د دەتە دیاركرن. ئانكو دشێت روویدانێ ژ كەیفێ بۆ نەخوشیێ یان بەروڤاژی بگهوریت. هەروەسا ئەڤ تەكنیكە (زۆربەیا جاران خاندەڤانی د كەنینیت و د هەمان دەمدا دشێت دەربرینێ ژ هەستێن وی بكەت)(5). واتە پێچەوانەی د ئەڤی جۆرێ چیرۆكێدا ئەوە كو ئەنجامێ دوماهیێ یێ چیرۆكێ پێچەوانەی روویدانا چیرۆكێ بیت، ئانكو ب كارئینانا دوو لایەنێن دژ ئێك د چیرۆكێدا، كو ئەڤ چەندە دبیتە جهێ سەرنجراكێشان و مەندەهوشی و پێكەنینێ ل دەڤ خاندەڤانی. كاریگەریێ ل سەر خاندەڤانی دكەت و بەشداریكرنا وی یە د لێگەریان و ڤەدیتنا مەبەستا دەقی دا و ئەكتیڤكرنا هزرا وی یە ژ بۆ ڤەدیتنا واتا بەرزەبویا دەقی. هەروەسا ئەڤ تەكنیكە دەلیڤێ ددەتە خاندەڤانی كو پشتی نڤیسەری و دەقی، خاندەڤان ب بیتە جەمسەرێ سیێ د دەقی دا.
ژ بۆ پراكتیزەكرنا تەكنیكا پێچەوانەیێ ل سەر دەقێ چیرۆكێ، مە دوو نمونە ژ چیرۆكێن، چیرۆكنڤیسێ كورد فەیسەڵا مستەفا ی وەرگرتینە، كو ب شیوەیەكێ جوان و هونەری ئەڤ تەكنیكە دناڤ چیرۆكێن خۆ دا بكارئینایە.
نمونە:
چیرۆكەكا گەلەك كورت
چاڤێت وی مانە پێڤە و گڕ كەفتە دلی .. نەهەرێ ژێ ستاند و لبەر چاڤێت وی دەستەك دا ستۆیێ وێ و یێ دی دا بن ڕانێت وێ .. كەلەڤاژ كرە عەردی .. هندی خۆ ڤەبژكاند و بزاڤكر بەلێ پا كابرای یا كریە دلی .. چۆكێ خۆ ل عەردی چەقاند و چ دەلیڤێت رەڤینێ بۆ نەهێلان .. تژی چاڤێت وێ روندك بوون و هەوارێت وێ بلندبوون .. نەهەرێ كابرا ژ سەر نەڕابووو هنگی راوەستیا حەتا ساتۆرا خو د حەفكا وێ دا بریە خارێ .. مەها خۆلیسەر پێت خۆ راهاڤێتن و بێدەنگ بوو.(6)
چیرۆكنڤیس د ئەڤی دەقێ چیرۆكێ دا ل دەستپێكێ بۆ مە روویدانەكێ ددەتە دیاركرن، كو ئەو ژی وەسفكرنا دیمەنەكی یە، ئەو دیمەن ژی وەسفكرنا كریارەكێ یە، كو ئەم وەسا هزردكەین دیمەنێ روویدانا ئەڤێ كریارێ ل سەر ئافرەتەكێ یە، كو راستی هێرش و دەستدرێژیێ دبیت. بەلێ د روویدانا دووێ دا بۆ مە دیاردبیت كو ئەڤ كریارە سەر ژێكرنا میهەكێ یە.
نمونە:
مەرەق
دەستێ خۆ دانا بن ئەرزنكا خۆ و ئەنیشكا خۆ دانا سەر مێزێ .. هزرا وی ما ل سەر.. چاڤێت وی ژی رك مانە پێڤە و ژێڤە نەبوون. ئەڤ لەشێ هۆسا یێ جان .. ئەڤ سینگێ سۆر و سپی وەسا یێ پەنگیای هاها دێ پەردا خۆ دڕینیت و ژێ دەركەڤیت! ران چ رانن ؟! دوەڕباندی .. دڕپژی .. د تژی گۆشت. كڕێن ژ دلێ وی هات .. دەڤێ وی زوها بوو .. لێڤێت خۆ تێكهسوین. نە هەرێ بێهنا وی نەهات. ئەزمانێ د لێڤێت خۆ دا و قورچەكا كویر داعیرا. هەمجا بێهنا وی نەهات. ئینا چ پێ نەما، ئاخوینكەك كەفتێ، دەستێ خۆ دا پەرداغی و فڕەك لێدا و د دلێ خۆدا گۆت: سەرێ هەیڤێ گەر من پارە وەرگرتن، ئەهدە ل من كەڤتبیت ئەز مریشكەكا ساخ بخۆم.(7)
ئەگەر ئەم تەماشای وەسفا دیمەنێ روویدانا دەستپێكا ئەڤێ دەقێ چیرۆكێ بكەین، دێ بینین كو كارێكتەر یێ مەندەهوش بوی ب ئەڤان دەستەواژان (ئەڤ لەشێ هۆسا یێ جان .. ئەڤ سینگێ سۆر و سپی وەسا یێ پەنگیای هاها دێ پەردا خۆ دڕینیت و ژێ دەركەڤیت! ران چ رانن ؟! دوەڕباندی .. دڕپژی .. د تژی گۆشت). وەسا بۆ مە دیاردبیت، كو چیرۆكنڤیس ب رێكا ئەڤان دەستەواژان، یێ وەسفا ئەندامێن لەشێ ئافرەتەكێ دكەت و هزر و سەرنجا كارێكتەری ژی یا مایە ل سەر وان وەسفان. بەلێ ل دوماهیا چیرۆكێ بۆ مە دیاردبیت كو كارێكتەر ل خارنگەهەكێ یێ روینشتی یە و تەماشای مریشكەكا سوركری دكەت و خوزیا وی خارنا وێ یە و چاڤەرێ وێ ڕۆژێ دكەت، كو بشێت مریشكەكا سوركری یا تەمام بخوت.
چیرۆكنڤیس شیایە ب رێكا لێكچواندنا ئەڤان وەسفان پێچەوانیێ دناڤبەرا روویدانێن دەقێ ئەڤێ چیرۆكێ دا دروست بكەت.
چیرۆكنڤیس د ئەڤان هەردوو نمونەیێن چیرۆكێ دا ل دەستپێكێ رویدان و مەبەستەكێ ددەتە مە و ل دوماهیا چیرۆكێ رویدان و مەبەستەكا دی بۆ مە دیاردبیت. ئەڤ چەندە ژی پیچەوانەیێ ددەقێن چیرۆكێ دا دروست دكەت و دبیتە جهێ پێكەنین و مەندەهوشیەكێ ل دەڤ خاندەڤانی.
ژێدەر و پەراوێز
1- محەمەد فەریق حەسەن، هێمن و بۆنی غەریبی، چ: یەكەم، دەزگای چاپ و بڵاوكردنەوەی ئاراس، هەولێر، س 2008، ل 22.
2-عسمەت محەمەد بەدەل، چیرۆكا گەلەك كورت كورتكرن و موفارەقە، رۆژناما ئەڤرو، ژ (13)، س 2003، ل 10.
3- جاسم خلف الیاس، شعریة القصة القصیرة جدا، دار نینوی للدراسات و النشر والتوزیع، دمشق، س 2010، ص 153.
4- هەمان ژێدەر و لاپەرە.
5-یوسف حطینی (د)، القصة القصیرة جدا بین النظریة والتطبیق، م: الیازجی،دمشق، سنە 2004، ص24.
6-فەیسەل مستەفا، چیرۆكەكا گەلەك كورت، رۆژناما هاوكاری ، ژ (501)، بەغدا ، س 1979،ل 6.
7-فەیسەل مستەفا، مەرەق، رۆژناما هاوكاری، ژ ( 474)، بەغدا، س 1979، ل 6
