تێكستەكێ ڤەكری و تكێتا چوونا د ناڤ جیهانا پرسان دا

بژار هادی

ئەم د كیژك قۆلاچكا ئەدەبیاتا كوردی دانە/ چەوا نڤیسكار بەرزە دبن! كەنگی خۆێنەر دمرن؟ ئەگەر ژ ڕاست لۆژیكێ ڕەخنەگرتنێ بڕیاردان بیت، كەواتە چ جیاوازیەك هەیە دناڤبەرا ڕەخنەگرەكێ ئەدەبی و مەلایەكێ دا، ژ بەركۆ چ ڕەهەندێن فەرهەنگی و هزری نامینن بۆ جیاوازیان و كەنالێ گەهاندنێ دێ تێك چیت، ل ڤێرێ هونەرێ دیالۆگێ دمریت، و دەرگەهێ گەهاندنێ دهێتە گرتن. ب ڤێ هاوكێشێ بڕیاردان دێ مە گەهینیتە خالا ئێكلاكرنێ و سنۆرێ دووماهیێ دەست نیشان كەت. ئەڤە لوژیكێ ڕەخنەگرتنێ نینە بێژین فلان تشت باشە و فلان خرابە، بێی كۆ بزانین ئەڤ باشی و خرابیە ب خۆە چنە.
بەشەك ژ ڕەخنەگرێن نوكە دنڤیسن پشت بەستنێ ب بڕیاردانێ دكن و حەزناكن ئەو ب خۆە بكەڤنە د چاچوڤێ پڕسیار و دان و ستاندنێ دا، چونكی بۆهایێ ڕەخنەیا خۆە ب پیروزی دزانن. بەشەك مەزن ژ ڕەخنەگرێن نها باوەری ب شوڕەشێ هەیە و ڕیفۆرما ئەدەبی، لێ د نڤیسینێن وان دا دەنگێ لایەنگەری و تایفەگەریێ دهێتە گۆهێن مە، ڕەخنە ب سەرهلدان و شۆڕەش تێگەهشتنە و پێنۆس و تێنڤیسێن خۆە د مەیدانا شەری دا وەكی فیشەكان دهاڤێن. ئیمانۆێل كانت د پەڕتۆكا (ڕۆشەنگەری چیە) دا دبێژیت: ” چێدبیت شۆڕەش بشێت داگیركار و دكتاتۆرا ژ ناڤ ببت، لێ چ جار نەشێت چاكسازیا ڕاستەقینە د شێوازێ هزركرن و شین بین و چاندنا چ تۆڤێن ب ڤی شێوەی دا بكەت. دویر ژ دەمارگیری و حەزێن هەرزەكارانە، و دویر ژ هزرا ئاینی و حزبی و ناسیۆنالیزمی، ژ بەر هندێ خۆێنەرێ هێژا ئەڤا د ناڤ بەرپەڕان دا دهێتە دیتن زێدەتر چێژ وەرگرتنە ژ كەسایەتیێ.
ل دونیا و عەقلێ سەردەم هەم ڕەخنەگرتن و هەم لێكۆلین ب شێوەیەكی دهێنە گرتن ئەگەر ئەم نموونا ژوورەكێ بینین، پێدڤیە كەسێ ڕەخنەگر ژبەری پشت دەرگەهێ ژوورێ بكەڤیت ، گەڕەكە ب تەمامەن خۆە بێ لایەن و ئێكلا بكەت و تێكەلی بزاڤەكا ئەدەبی ب بیت نەك مەیدانا شەری، ژ بەركۆ تۆ ڕەخنەگرەكێ حزبی نینی داكۆ پارتا خۆە سپی بكی و پارتێن دی ڕەش بكەی، ڕێك دڤێت سنۆرێن زمانی ب بەزینین، ئەڤ چەندە ژی كار لسەر پەیدابوونا خۆێنەرەكێ كۆیلە دكەت كۆ ئەڤە جورێ خۆێنەری ژی پێدڤی ب خواندن و شڕۆڤەیەكا دی هەیە.
ب ڕێكا پرسیاركرنێ دێ گەلەك دەرگەهێن گرتی ڤەكەی، گەلەك نهێنیێن نەگۆتی و نەئاشكرا ئاشكرا كەی، ئەرێ هوین پڕسیار ناكن ژ ئەنجامێ بێ بەرپڕسیاری و نەبوونا ڕەخنەكا تەندروست نڤیسەر بوینە كارگەها دروستكرنا بەرهەمان و بێ هزر ژ پڕسیارێن ڕەخنەگرەكی بكەت سالێ دوو سێ پەرتۆكەكان دهاڤێژیتە د بازاری دا، ئەرێ بەری ڕەخنێ بگرین ما چێنابیت ب پڕسین كا ژ ڕاست بوچی دێ ڕەخنێ نڤیسین؟ نڤیسین بەرپرسیاریە، ئەگەر شیانین ڤی كاری مە نەبن، بلا هەولا نڤیسین و بەلاڤكرنێ نەدەین، ئەم دشێین ب گەلەك لایەنان ب پڕسین، بۆ نموونە گرنگیا ئەڤێ پەرتۆكێ بۆ نوكە و داهاتوویێ ئەدەبیاتا كوردی د چ دایە؟ كارێ ڕەخنێ “ئاراستەكرنا” نڤیسەران نەبیت باشترە؟ ئەرێ ئەم چەند دگۆهۆڕین و بلندكرنا زمانی دا كار دكەین؟ ژ ڕاست ئەم د كیژك قولاچا ڕەخنە و ئەدەبیاتا كوردی داینە؟ ئەڤ فەوزایە بوچی؟ ب ڤی جورێ ڕەخنا هەی نڤیسینا كوردی گەهشت كیڤە و ئەنجامێن مە چنە؟ نڤیسەر بێژیتە خۆێنەران هوین موفلس و ئەحمەقن و بلۆك بكەت! خۆێنەر بێژیتە نڤیسكاری كۆیلە و ترۆهات! دەرئەنجامێن ڤان هەردوو لایەنا ئەدەبیاتا كوردی بەرەڤ كیڤە بر؟ بەڕێزان ژبیر نەكن ئاستێ مەیێ زمانی چەند یێ بلند بیت، بوون و ئەدەبیات و سیاسەت و هونەرێ مە دێ بلندتر و جوانتر بت، ژ خۆە هاوكێشە ب ئەڤی شێوەی یە نڤیسكار خۆێنەران ئاراستە بكەن و خۆێنەر و ڕەخنەگر ب پڕسێن خۆە و زمانێ خۆە نڤیسكاران ئاراستە دكن كا ب وی شێوازێ نە تەندروست بەردەوام بن یان دادگەها بەرهەمێن خۆە بكن و بكەنە د كارگەها ئەنالیزە و سەرەڕاستكرنێ دا.