خواندنه‌ك د په‌رتووكا ( زێر، ناڤه‌نده‌كا كه‌ڤنار و شارستانی) دا
پێداچوون: بادینان
زێر، ناڤه‌نده‌كا كه‌ڤنار و شارستانی، (ڤه‌كولینه‌كا دیرۆكی و جڤاكی)، په‌رتووكه كه ژ به‌رهه‌ڤ كرنا هه‌ڤال له‌تیف نێره‌وه‌يی و ژ وه‌شانێن مه‌كته‌با راگه‌هاندنێ یه ل سالا 2023 ێ. ئه‌ڤ په‌رتووكه ژ 115 به‌رپه‌ران پێك دهێت و ل سه‌ر چه‌ندین ته‌وه‌ران پارڤه دبیت كو یێ ژ هه‌میان گرنگتر ته‌وه‌رێ شوینواران و ته‌وه‌رێ گرێدای ئاینێن ل ناڤ گوندی و چه‌ندین ته‌وه‌رێن دی كو ب به‌رفره‌هی به‌حسێ ژیانا خه‌لكێ ئه‌ڤى گوندی دكه‌ن.
د پێشه‌كیا په‌رتووكێدا نڤیسه‌ر ئاماژه دكه‌ته وێ چه‌ندێ كو ئه‌ڤ گونده ده‌ڤه‌ره‌كا خۆژینه، ئانكو گرنگی و تایبه‌تمه‌ندیا خۆ یا هه‌ی ب ئاوایه‌كی كو مرۆڤ دشێت ژین و ژیارا خۆ ل سه‌ر ئه‌ردێ وێ مسوگه‌ر بكه‌ت و ژ لایه‌كێ دیڤه دكاریت خۆ ژ مه‌ترسیێن ژ ناڤچوونێ ب پارێزیت. د هه‌مان ده‌مدا ده‌ڤه‌را نێروه و رێكان ناڤه‌نده‌كا كه‌ڤنار و مه‌زن و ده‌وله‌مه‌نده ب ده‌هان ئاسه‌وار و په‌رستگه‌هێن ئاین و ئولێن ژ ئێك جودا و شكه‌فتێن ب ده‌ست چێكری، به‌لێ نڤیسه‌ر ب مخابنی ڤه ڤێ پرسیارێ دكه‌ت:
- ئه‌رى بۆچی ده‌ستێ بسپور و شاره‌زا و ڤه‌كوله‌ران ناگه‌هیته ده‌ڤه‌را وان بۆ دیتن و پشكنینا شوینواران و زانینا راستیان ل دور مێژوویا ڤێ ده‌ڤه‌را كوردستانێ و ڤه‌كرنا ب ده‌هان گرێیان كو د ناڤ شكه‌فتێن چیایێن ڤی گوندی دا ماینه بێ به‌رسڤ؟ دیسان دیار دكه‌ت ژی كو ئه‌وی په‌یوه‌ندی ب مامۆستا عبدالرقیب یوسڤی ڤه كریه بۆ دیتنا ڤان شوینواران، به‌لێ ژ به‌ر ره‌وشا ئه‌منیا ده‌ڤه‌رێ، ئه‌و كاره نه‌هاته ئه‌نجادان.
هه‌ڤال له‌تیف دیار دكه‌ت ژی كو ئه‌وی گوندی (زێر) هه‌لبژارت دا ببیته نموونه‌یه‌ك و رێخۆشكه‌ره‌ك بۆ كه‌سێن په‌یوه‌ندیدار كو پتر خه‌مێ ژ مێژوو و شوینه‌وه‌ارێن ده‌ڤه‌رێ ب خۆن.
ئێك ژ تێبینیێن سه‌رنجراكێش ل ده‌سپێكا ڤێ په‌رتووكێ ئه‌وه ده‌مێ نڤیسه‌ر دیار دكه‌ت كو به‌ری 100 سالان ژنكه‌كێ حوكم ل گوندێ زێر دكر، هه‌روه‌كو باهرا پترا گوندێن دیێن كوردستانى، نڤیسه‌ر ناگه‌هیته ئه‌نجامه‌كێ زانستی بۆ بنه‌كوكا ناڤێ گوندی و ژ كیڤه هاتیه، به‌لێ ل به‌رامبه‌ر ژی دیار دكه‌ت كو دوو شكه‌فتێن زه‌ره‌ده‌شتیان ل گوندی هه‌نه و ڤێ چه‌ندێ دكه‌ته به‌لگه كو مێژوویا گوندی دگه‌هیته سه‌رده‌مێ (مادو ساسانیان)، ئانكو ژیان به‌ری 2620 سالان ل ڤی گوندی هه‌بوویه.
هه‌ر ل ده‌سپێكا ڤێ په‌رتووكێ نڤیسه‌ر ئاماژه دكه‌ته وێ ئێكێ كو نه‌ه جهێن شوینواریێن گرنگ ل گوندێ زێر هه‌نه: وه‌كو قه‌سرا میری و گۆرستانێن چوار ئول و ئاینان و شكه‌فتا ده‌ست چێكریا ئێخنى. د دویڤ دا نڤیسه‌ر ب به‌رفره‌هی ل سه‌ر هه‌ر ئێك ژ ڤان شوینواران دئاخڤیت و چه‌ندین وێنه‌یێن وان یێن ره‌نگین به‌رچاڤ دكه‌ت.
د ته‌وه‌ره‌كێ دی یێ په‌رتووكێدا به‌حسێ ده‌ربه‌ده‌ری و كاره‌سات و ڤه‌گوهاستنا ب زۆری یا ب سه‌رێ ڤی گوندی هاتی دكه‌ت وه‌كو هه‌ر ده‌ڤه‌ره‌كا دی یا كوردستانێ كو تووشی چه‌ندین ئه‌نفال و شه‌رِێن بچویك و مه‌زن سه‌ر ده‌مێن كه‌ڤن و نوی بوویه. كو یا ژ هه‌میا كه‌ڤنتر ل سالێن شێستان بوویه و حه‌تا نوكه ژی یا به‌رده‌وامه.
هه‌بوونا ئاینێ زه‌ره‌ده‌شتی:
هه‌ڤال له‌تیف بزاڤى دكه‌ت ب سه‌لمینیت كو شوینه‌وارێن زه‌ره‌ده‌شتیان ل گوندێ زێر هه‌نه و دبێژیت: (ئه‌گه‌ر وان گۆرِێن ب جووت ئانكو دوو گۆرِىن ل نێزیكی ئێك وه‌كو به‌لگه وه‌ربگرین و هه‌ڤبه‌ر بكه‌ین ل گه‌ل گۆرِێن گوندێ زێر دێ خۆیا بیت كو كه‌سایه‌تیێن پله بلندێن زه‌ره‌ده‌شتیان ل ڤی گوندی مرینه و ل نێزیك په‌رِستگه‌هان هاتینه ڤه‌شارتن.) هه‌روه‌سا: (په‌یڤا پیر ل سه‌ر ده‌مێ زه‌ره‌ده‌شتیان بۆ زانایێن ئاینی دهاته بكارئینان، حه‌تا نوكه ژی ناڤێ هنده‌ك كه‌سێن ده‌ڤه‌را مه ب پیر ده‌ست پێ دكه‌ت وه‌كو پیرمووس.)
دیسا خه‌لكێ ڤی گوندی حه‌تا ڤێ داویێ ژی ده‌مێ سه‌رێ خۆ دتراشین، مویێن خۆ كۆم دكرن و ل جهه‌كێ تایبه‌ت ڤه‌دشارتن.
هه‌بوونا جوهیان ل گوندێ زێر:
پشتی به‌حسكرنا كورتیه‌كێ ل سه‌ر هاتنا جوهیان بۆ ده‌ڤه‌رێ، نڤیسه‌ر به‌حسێ هه‌بوونا جوهیان ل گوندێ زێر دكه‌ت و دبىژیت: (ل گوندێ زێر چه‌ندین زه‌ڤی و بیستان و جهـ ب ناڤێ جوهیان هه‌نه وه‌كو زه‌ڤیا هاجی، زه‌ڤیا چیچه‌لۆ و گورستانا لێبووی.) دیسان دیار دكه‌ت كو تاخه‌ك ل گوندی هه‌یه ب ناڤێ تاخێ جوهیان.
هه‌ر د هنده‌ك ته‌وه‌رێن دی یێن ڤێ په‌رتووكێ دا، نڤیسه‌ر ب درێژی به‌حسێ هه‌می لایه‌نێن ژیانا گوندێ زێر دكه‌ت وه‌كو هونه‌ر و كه‌لتور و یاریێن كورده‌واری و پشكداریا كورِێن ڤی گوندی د ئیداره‌یا پارێزگه‌ها دهوكێ دا و سازكرنا فیسته‌ڤالا گوندی یا سالانه. ل دوماهیا په‌رتووكێ ژی هه‌ڤال له‌تیف ئه‌لبومه‌كا كه‌سایه‌تیێن گوندێ زێر یێن وه‌غه‌ركری د ئینیته خوارێ.
ل دویماهیى، دى بێژین كو هه‌بوونا ڤان جوره په‌رتووكان گرنگیا خۆ یا تایبه‌ت د گه‌له‌ك بیاڤان دا هه‌یه . كو رووناهیێ به‌ردده‌ته سه‌ر هنده‌ك ده‌ڤه‌رێن ژبیركریێن كوردستانێ و خۆشی و نه‌خۆشیێن خه‌لكێ نیشا مه دده‌ت و بۆ مه دیاردكه‌ت كو به‌ری مه خه‌لكه‌كێ دی ل ڤان گوندان هه‌بوویه. ئه‌وان ژی ل دویف شیانێن خۆ بزاڤا ژیان و ئاڤاكرنێ كریه و نوكه ب تنێ شینوارێن وان ماینه. نوكه پرسیار ل ڤێرێ ئه‌ڤه‌یه:
-ئه‌رى ئه‌م دێ شێین بۆ نه‌ڤیێن داهاتی تشته‌كی ل دویف خۆ هێلین؟ یان ب تنى ئه‌م دێ په‌قیشكه‌ك بین.
