ڤیان مایی: سینەما نێزيكترين رێيه بۆ مه‌ژى و هه‌ستان
چاڤپێكه‌فتن: ديدار زوهێر
ڤيان مايى ده‌رهێنه‌ر و سينه‌ماكاره‌كا ناڤدارا كورده و هه‌ر ژ زاڕۆكينييا خۆ حه‌ز ژ ستران و چيڕۆكان كريه، پشتى بۆ جارا ئێكێ بۆ ديتنا فلمه‌كى چوويه سينه‌مايێ، هزرا هندێ كريه ئه‌و ب خۆ ده‌ست ب چێكرنا فلمان بكه‌ت، هه‌روه‌سا پشتى چوويه ئه‌ورۆپا ژى ده‌ليڤه بۆ په‌يدا بوويه ل سەر دەرھێنانێ و سيناريۆیێ و کامیرێ بخوينيت و هونه‌رێ خۆ زێده‌تر پێش بێخيت، كۆڤارا (بادينان) ڤيا زێده‌تر ڤێ هونه‌رمه‌ندێ ب خوانده‌ڤانێن خۆ بده‌ته نياسين و ئه‌و ب خۆ به‌حسێ كار و چالاكييێن خۆ و پڕۆژێن خۆ يێن پاشه‌رِۆژێ بكه‌ت.
ـ ڤیان کییە؟
ڤیان مایی مە، ل پاییزا سالا 1960 ێ ل گوندێ مایێ ل ناحيا كانى ماسێ ل قه‌زا ئامێديێ ھاتیمە سەر دنیایێ.
ـ دەستپێکا کارێ تە یێ هونەری ب گشتی و یێ سینەمایی ب تایبەتی چەوان بوو؟
ھەر ژ زارۆکینيیا خۆ و ژ ئەگەرێ ھندێ کو ل گوندێ مە گەلەک چیڕۆک و ستران دھاتنە گۆتن من حەز ژ سترانان کر و ھێدی ھێدی دگەل وان سترانان مەزن بووم ھەتاکو من زانی دیرۆکا وەلاتێ من ھەمی د سترانان دا ھاتيیە ڤەگێران ئەوا کو مایە ساخ، بەلکو پەرتووکێن مە و مرۆڤێن مە ھاتینە ژناڤبرن، لێ یا ھاتیيە پاراستن د ناڤ چیڕۆک و سترانان دایە، ئەو چيڕۆك و سترانێن ل گوندی دھاتنە گۆتن ئەز تێدا ئاڤا بووم، شەڤێن زڤستانان ل گوندێ مە، گەلەک شەڤێن درێژ بوون و چيڕۆك دھاتنە گۆتن، ئێدی وان چيڕۆكان وەل من کر ئەز وان ھەمی چیڕۆکان د سەرێ خۆ دا بکەمە وێنە.
| ڤيان مايى: بەری کو ئەز سینەمایێ ببینم و بنیاسم، من ئەو چيڕۆكێن دھاتنە گۆتن دروستکرن و من دکرنە فلم و سیناریۆ. |
بەری کو ئەز سینەمایێ ببینم و بنیاسم، من ئەو چيڕۆكێن دھاتنە گۆتن دروستکرن و من دکرنە فلم و سیناریۆ، ده‌مێ بوويمه گه‌نج، برایێ من ئەو ستران دئینان و دکرنە چيڕۆك و دنڤیسین و مە بۆ رادیۆیا کوردى یا بەغدا دروست دکرن.
ئێکەم جار من سینەما دیتی، ل باژێڕێ مووسل بوو ل دەمێ ئەز دگەل برایێ خۆ چووین و چووینە پێش فلمەکێ ھندی، ل وێرێ بۆ من ھزر ھات و من گۆت (ئێدی بۆچی ئەز نەشێم ڤان فلمان دروست كەم)، لێ کاودانێن وی دەمی ھند ل کوردستانێ د ھاریکار نەبوون، ژ بەرھندێ من دەست ب نڤیسینێ کر و ئەو خەیال و چيڕۆك و فانتازیایێن من ھەین من نڤیسین ومن سيناريۆیەک مەزن نڤیسی، پشتی سەرھەلدانێ ل کۆڤارا (بۆتان) ب ناڤێ (خەون) ھاتە بەلاڤ کرن.
ـ سينەما ل دەڤ تە چییە؟ و بۆچی تە بەرێ خۆ دایە دەرهێنانا سینەمایی و نە چ کارێن دی؟
سینەما خودیکە، ھەبوونە و شۆڕەشە، من سینەما ھەلبژارت ژبەرکو ل دەڤ من نێزیکترین رێکە بگەھیتە مەژی و ھەستا و وێ راستيیێ دیار دکەت، هه‌روه‌سا ژبەرکو ھەردەم من د سەرێ خۆدا وێنە دروست دکرن، ئەو ستران و چيڕۆكێن دھاتنە گۆتن من دکرنە وێنە، دەما کو ئەز تێگەھشتیم ھونەرێ سینەمایى هه‌يه، ئەو دەلیڤە بۆ من ل باژاڕێ ئوپسالا ل سوێد دروست بووی کو ئەز ل سەر دەرھێنانێ و سيناريۆیێ و کامیرێ بخوینم، من ئەو دەلیڤە ژدەست خۆ نەکر و من خواند، بۆ ھندێ ڤەگەرمە وەلاتێ خۆ و ل وێرێ کارى پێ بکەم.
ـ ئەرێ ئاستەنگێن جڤاکی و کەلتۆری د ڕێیا کچ و ژنێن کورد دا هەنە کو کێم خۆ بهاڤێنە کارێ هونەری و سینەمایی؟
وەک ئەکتەر ل دەستپێکێ ئەم گەلەک لێ دگەڕیاین ھەتا کچەک ب دەست مە دکەڤت، لێ نۆکە ب دەھان کچ پەیوەندییێ ب مه دکەن و ھەتا کوڕ ژی و دخوازن د فلمێن مە دا رۆلێ خۆ ببینن، نۆکە ژ بەرێ گەلەک ب ساناھیتر کەڤتيیە، و ئەڤ ھونەرە دشێت بھێـە قەبوول کرن، گەلەک جاران گەنج سيناريۆیان بۆ من دھنێرن و وەک ھاریکاری ئه‌ز ديتن وبۆچوونێن خۆ ل سه‌ر ديار دكه‌م.
ـ رۆلێ تە چ بوو د دامەزراندنا کۆما چلکەزی دا ل دهۆک؟
| ڤيان مايى: مە دڤێت دەنگێ ژنا کورد بلند ببیت و سترانا خۆ بێژیت، د بەر ھەمی کاران ڕا و ل جەژنان و ل ھێزکێ ژنێ ستران گۆتیيه و چ جاران شەرم نەبوویە. |
راستە من ئەڤ کارە دەستپێکر لێ کەس ل رەخ و روویێن من ھەبوون و دھاریکار بوون، ل دەستپێکێ هنده‌ك کەسان دگۆتنە مە، ژن نینن سترانان بێژن و مالباتێن وان ناھێلن، لێ ب تنێ ب رێکا گرۆپەکێ ل فەیسبووکی کو مە دروست کر، ب تنێ د حەفتیيەکێ دا 64 کچان ناڤێن خۆ تۆمار کرن و حەز کرن فێری مۆزیکێ بن و سترانان بێژن، پتر ژ دوو سالان مە ئەڤ کۆمە دروست کر، ھەر کچان ناڤێ چلکەزی ھەلبژارت، مە دڤێت دەنگێ ژنا کورد بلند ببیت و سترانا خۆ بێژیت، د بەر ھەمی کاران ڕا و ل جەژنان و ل ھێزکێ ژنێ ستران گۆتیيه و چ جاران شەرم نەبوویە.
ـ فلمەفیستەڤالا دهۆك شیایە ببیتە پرەک ل ناڤبەرا سینەماکارێن کورد و بیانی؟
ب ھاریکاریا چەند گەنجەکێن دلسۆز ئەم شیاین ئێکەم فلمەفیستەڤال ل دھۆکێ دروست بکەین، ئەز پێ شانازم کو ھەتا نۆکە برێڤە دچیت، ژ پێخەمەت ھندێ باژێڕێ مە بھێتە نیاسن و خەلکێ بیانی بھێت و باژێرێ مە ببینیت و خەلکێ مە ژی رەوشەنبیريیەکا دی ل دەڤ پەیدا ببیت، ژ بلی ھندێ تێکەليیەکا مەزن ل ناڤبەرا ھونەرمەندێن بیانی و کورد دروست دبیت.
ـ چێکرنا فلمان و گێڕانا فیستەڤالێن سالانە و نەبوونا هۆلێن سینەمایێ ل دهۆک چەوان ددەیە بەرێک؟
ھەلبەت سالێن دەستپێکێ دەما مە رێڤەبەريیا ھونەرێ سینەمایێ دانای و دەما مە ئێکەم فیستەڤال ل دھۆکێ دروست کری، ئەز ھاریکار بووم بۆ ھەولێر، سلێمانيێ و ئامەدێ ژی کو ئەم فلمە ڤیستەڤالا دروست بکەین، مە ھەوار دکر کو ھۆلێن سینەمایێ نینن، لێ نۆکە ل ھەمی باژاڕان ھەنە، ئێدی مە ئەو ئارێشە نەمایە و دڤێت مرۆڤێن زەنگین بھێن خۆ ل ھۆلێن سینەمایێ بکەنە خودان.
ـ پتریا فلمێن تە چ لایەنن؟
| ڤيان مايى: ئەگەر جڤاکێ مە باخچەیەکێ گەلەک مەزن بیت نە ب تنێ ستری و دڕک لێ ھەنە، بەلکو گەلەک گولێن رەنگا و رەنگ ژی د ناڤدانه. |
پتريیا فلمێن من لایەنێ گەشبینی د ناڤ دایە، ژبەرکو ئەز ھەردەم دبێژم، ئەگەر جڤاکێ مە باخچەیەکێ گەلەک مەزن بیت نە ب تنێ ستری و دڕک لێ ھەنە، بەلکو گەلەک گولێن رەنگا و رەنگ ژی د ناڤدانه.
ـ کارەساتێن گەلەک مەزن ب سەرێ گەلێ کورد هاتینە، وەکی ئەنفال، جینۆساید، دەربەدەرکرن و.. هتد. ئەرێ ڤان کارەساتان د سینەما کوردی دا رەنگڤەدایە و چ ئاستەنگ د رێکا سینەمایێ دا هەنە؟
تراژیديایێن مللەتێ مە گەلەکن، گەلەکان ئەو لایەنێ گرتی کو چيڕۆكێن راستی نە لێ گەلەک ب خەم و خەمناکن و دکەنە فلم، ژیان ب ڤی ئاوایی یە و خەم ژی ھەنە، لێ بۆ من ب خۆ جوانيیا کوردستانێ گرنگە، ئاستەنگ ھەر هه‌نه ژ بەرکو سینەما کارەکێ ب ساناھی نینە، ب تایبەت ئەگەر مرۆڤێن بسپۆرێن وێ ژی نەبن، ھەمی ژ عەشقا وەلاتی و ئازاديیێ و کوردبوونێ دھاتنە دگەل مە.
ـ هونەرێ سینەمایی ل کوردستانێ چەوان دسەنگینی و ئه‌رێ خۆ ب جیهانێ دایە نیاسین؟
سینەمایا کوردی راستە یا پرت و بەلاڤە وەکی زمانێ کوردی کو دەولەمەندییەکا باش ھەیە، لێ گەلەک پێشکەڤتییە، د وەلاتی دا مە گەلەک رێکێن بەرخودانێ ھەنە، ئێک ژ وان ژی سینەمايه و فلمن، فلمێن کوردی ل جیھانێ گەلەک خەلاتێن مەزن برینە و کورد و سینەمایا کوردی داینە نیاسین، لێ ھێشتا مە ئەو کۆمپانیێن مەزن نینن فلمێن کوردی بەرھەم بینن یان بەلاڤ بکەن، گەلەک دمینیتە ل سەر دەرھێنەر و ھەڤالێن وی.
| ڤيان مايي: ھەر ژ کەڤن دا و ھەتا نۆکە ئەگەر وانەيه‌کا ھونەری ھەبیت ژى، لێ مامۆستا بۆ نەھاتیيە دانان، ھیچ گرنگییەکێ ب ھونەری نادەن، لەورا پاشکەڤتنەکا مەزن د جڤاکێ مە و تاکە کەسێ مە دا ھەیە. |
ـ بۆچی پترییا خوندکاران دەمێ باوەرنامەیان ژ ناڤەندێن ھونەری وەردگرن، پشتی دەرچوونێ قەستا وارێن دی دکەن وەکی دامەزراندنێ ل دامودەزگەھان و وانەگۆتنێ ل خواندنگەھان و خۆ ژ ھونەری ددەنە پاش؟
ژبەرکو چ پویتە ب ھونەری نەھاتیە دان، ھەر ژ کەڤن دا و ھەتا نۆکە ئەگەر وانەيه‌کا ھونەری ھەبیت ژى لێ مامۆستا بۆ نەھاتیيە دانان، ھیچ گرنگییەکێ ب ھونەری نادەن، لەورا پاشکەڤتنەکا مەزن د جڤاکێ مە و تاکە کەسێ مە دا ھەیە، دەمێ تاکە کەس بھایێ ھونەری نەزانیت ئێدی بەرەڤ ھونەری ناچیت، و دەیک و باب ژی ئێدی ناھێلن زاڕۆکێن وان بەرەڤ بياڤێ ھونەری بچن و دبێژن نان تێدا نینە.
| ڤيان مايى: ب زەحمەتە کو نان ب ھونەری پەیدا ببیت، ھەر کەسەک ژ بلی ھونەری کارەکێ دی ژى ژی دکەت، چونكى هه‌كه چ کارێن دی نەکەن، کەس ب ھونەری ب تنێ ناژیت. |
ـ ھونەر ل کوردستانێ وەلێ ھاتییە ھونەرمەند پێ بژیت؟
د ھەمی ژیانێ و وەلاتان دا ب زەحمەتە کو نان ب ھونەری پەیدا ببیت، ھەر کەسەک ژ بلی ھونەری کارەکێ دی ژى ژی دکەت، چونكى هه‌كه چ کارێن دی نەکەن، کەس ب ھونەری ب تنێ ناژیت.
ـ پرۆژەیێ تە یێ بۆ ھونەرمەند گولبھارێ چییە؟
من پرۆژەیەک بۆ دھۆکێ ھەیە کو سالانە خەلاتێ گولبھارێ بدەنە کچەکا دەنگ خۆش، نۆکە ئەم ل ھیڤیا بەرسڤێینە و د ئاھەنگەکا ب رێک و پێک دا ئەو خەلات دێ ھێتە دابەش کرن.
| ڤيان مايى: من پرۆژەیەک بۆ دھۆکێ ھەیە کو سالانە خەلاتێ گولبھارێ بدەنە کچەکا دەنگ خۆش، نۆکە ئەم ل ھیڤیيا بەرسڤێینە. |
ـ ته خوارنگەهەک ب ناڤێ کوتلا کوردی ڤەکر و هەمی کارمەندێن وێ ژن بوون، ڤیان مایی د وى كارێ خۆ دا يا سەرکەفتی بوو؟
مە سەرکەفتنەکا مەزن ئینا، پتر ژ دوو سالان مە کار د وێ خوارنگەھێ دا کر، ژ سوێد و ئەلمانیا ژی کچ دھاتنە ھاری مە، پشتی ڤێ ب دەھان ژنان کارێن خۆ کرن و ھەتا کار ل مالێن خۆ کرن وەکو پرۆژێن بچویک، ژن بوونە خودانێن پرۆژێن خۆ.
ـ نۆکە ب چ ڤە مژوولی، ئانکو کارێن تە یێن پاشەڕۆژێ چ نە؟
| ڤيان مايى: نۆکە مژویلی دروستکرنا کورتە فلمەکێ تایبەت و نوی مە ب ناڤێ (ژن ژیان)، ل ئەورۆپا ھاتیە وێنە کرن، ناڤەرۆک ل سەر فەلسەفەیا ژن ژیانه. |
نۆکە مژویلی دروستکرنا کورتە فلمەکێ تایبەت و نوی مە ب ناڤێ (ژن ژیان)، ل ئەورۆپا ھاتیە وێنە کرن، ناڤەرۆک ل سەر فەلسەفەیا ژن ژیانه، مێر ژی گونەھن و مێر ژی ل بەر سینگێ ژنەکێ مەزن و پەروەردە دبن، ئانکو دڤێت ژن یا بھێز و ب باوەری و ئازاد بیت ھەتا بشێت مرۆڤەکێ ئازاد پەروەردە بکەت، ھەروەسان گەلەک سیناریۆ مە ھەنە، بزاڤێ دکەین ھەڤالان پەیدا بکەین و پێكڤە دروست بکەین.
