زەینەلئابدین زنار: ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە وەلاتێ مەرڤ ژی تونە و نكارە بەهسا سینۆران بكە
دیدار : كەنعان بلێج
زەینەلئابدین زنار نڤیسەر و وه‌رگێڕ و ڤه‌كۆله‌ره‌كێ پڕبەرهەمێ كوردە و پەرتووكان ل سەر فۆلكلۆرێ كوردی دنڤیسیت، بەرهەمێن كلاسیك ڤەدگوهێزیتە تیپێن لاتینی، دەستنڤیسێن كەڤنار بەرهەڤ دكەت و ڤەدگوهێزیتە ئالفابەیا لاتینی، ڤەكۆلینان ل سەر بابەتێن جودا جودا دكەت، ب كورتی، هەتا نۆكە 135 پەرتووك چاپ كرینە و ل بەرە زێدەتر لێ بكەت و بكەتە 178 پەرتووك، هەروەسا 20 سالە ژی كاری ل سەر فه‌رهه‌نگه‌كا كوردی ـــ كوردی دكەت و دبێژیت: “دڤێ مەرڤ ل پێشی زمانێ خوە بپارێزە، ب پاراستنێ ڕە مەرڤ دبە خوەدییێ وەلات, ئالا, سینۆر و پاساپۆرتا خوە”.
1- ب دیتنا تە زمان چ یە? گەلۆ زمان ب واتەیا خوەدیتییێ رەنگدێرا هەبوونێ یە?
| كەسێ كو خوەدیتی ل زمانێ خوە نەكە, ئەو كەس ژ ئالییێ چاندا خوەڤە وەك مری تێ هەسباندن. |
زەینەلئابدین زنار: ئەڤ پرس پڕ گرینگە! ب دیتنا زانستییێ, هەروەها ب دیتن و باوەرییا هەموو زانستمەندان ژی, زمان ره و گیانە. چ كەس بە, چ نەتەوە بە, زمان ژێ رە رهێ نەتەوییە.
كەسێ كو خوەدیتی ل زمانێ خوە نەكە, ئەو كەس ژ ئالییێ چاندا خوەڤە وەك مری تێ هەسباندن.
زمان رەنگدێرا هەبوون و ژیانێ یە ژ بۆ هەموو گانییان. كەسێ كو خوەدیتی ل زمانێ خوە نەكە, ئەو كەس ژ ئالییێ چاندا خوەڤە وەك مری تێ هەسباندن.
ئیجار مری ژی دو بڕن, یەك مرییێ بێ كێلكە, یەك مرییێ ب كێلكە. كەسێ كو خوەدیتی ل زمان و چاندا خوە نەكە, ئەو مریێ بێكێلكە. لێ كەسێ كو خوەدیتی ل زمان و چاندا خوە بكە لێ زمانێ خوە ب كار نەینە, ئەو مرییێ ب كێلكە.
2- چ جۆرە پەیوەندی د ناڤبەرا ناسنامە و زمان دا هەیە?
– ناسنامەیا مەرڤ, زمان ب خوەیە. زمان ناسنامەیا مەرڤ ئا زندییە، ئەگەر زمان نەبە, ناسنامە ژی تونە دبە، ئەگەر ناسنامە هەبە, دڤێ زمان پێ ڕە وەك زندی بژی، زمان و ناسنامە دەما ب هەڤوودو ڕە بن, نەتەوایەتی خوە ل سەر بنگەها وەلاتەكی رادگرە.
3-هایدگەر گۆتییە: زمانێ من جهێ منە, وەلاتێ منە, سنۆرێ جیهانا منە. تو چاوا دبینی?
| ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, جیهانا مەرڤ ژی تونە، ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, وەلاتێ مەرڤ ژی تونە، ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, ژخوە مەرڤ نكارە بەهسا سینۆران بكە. |
ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, جیهانا مەرڤ ژی تونە. ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, وەلاتێ مەرڤ ژی تونە. ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, ژخوە مەرڤ نكارە بەهسا سینۆران بكە.
– هایدگەری راستییێ ئەشكەرە كریە. ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, جیهانا مەرڤ ژی تونە. ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, وەلاتێ مەرڤ ژی تونە. ئەگەر زمانێ مەرڤ نەبە, ژخوە مەرڤ نكارە بەهسا سینۆران بكە. ژ بەر كو زمان رها نژادییە, دڤێ مەرڤ پێشی زمانێ خوە بپارێزە. ب پاراستنێ ڕە مەرڤ دبە خوەدییێ وەلات, ئالا, سینۆر و پاساپۆرتا خوە.
ئەگەر زمان تێكهەرە, مەرڤ نە خوەدییێ تشتەكییە.
4- گەلۆ زمان مرۆڤان ئەشكەرە دكە?
– ئەرێ, زمان مرۆڤان هەم ئەشكەرە دكە, هەم ژی مرۆڤان ددە ناساندن.
زمان نە تەنێ مرۆڤان, هەروەها هەمو رهبەران ژی ئەشكەرە دكە و وان ددە ناسكرن.
دەما مەرڤ ل وەلاتەكی بیانی بە و مەرڤ ب زمانێ خوە بپەیڤە, یەكسەر خەلكێ ورێ دزانن كو مەرڤ كییە و ژ كیژان وەلاتی و نژادییە، ئەگەر نزانبن ژی, دپرسن كا مەرڤ ژ كیژان وەلاتی یە. هنگێ مەرڤ ئەشكەرە دبە كو مەرڤ چ كەسە و ژ كورێیە.
5- نەبوونا زمانەكی ستاندارد, د ناڤا كوردان دا چ باندۆرا خوە هەیە?
– هەر كوردەكی وەلاتپارێز, ژ بەر دلسۆزییا خوە دخوازە كو زمانەكی ستاندارت ژ بۆ كوردان هەبە، لێ كەس ناسێورە كا وێ ئەو ستاندارتی چەوا چێدبە!
گەلۆ وێ زمانێ ستاندارت چەوا و ب چ دەرفەتان چێ ببە? ژ بەر كو ئیرۆ مەرجێن زمانەكی ستاندارت تونە, كەس نكارە بەرسڤا ڤێ پرسێ بدە.
| ئیرۆ پر گرینگە هەر كوردەكی ژ زاراڤا و دەڤێن كوردی یێن جودا مەسەلۆك و لەقەمۆك, چیرۆك و چیرڤانۆك, سەرپێهاتی و خوەشبێژیێن زاراڤایێ خوە ژ دەڤان بەرهەڤ بكە و بنڤیسە. یان وان ژ مرنێ رزگار بكە. |
ل گۆر شەرت و مەرجێن ژیانا كوردان ئا ئیرۆ, نەبوونا زمانەكی ستاندارت ژ بۆ نەتەوەیێ كورد باندۆرەكا خوە یا ئەرێنی تونە. ژ بەر كو كورد ئیرۆ بندەستە و ئاوا وی دابەشكری یە. ئەگەر ئیرۆ زمانەكی ستاندارت چێ ببە, نها چار زاراڤایێن مە هەنە, هنگێ ئەم دبن خوەدییێ پێنج زاراڤایان، ئەو زاراڤا ژی ژ بەر خوە ڤە دێ ببە كورمانجی.
ئیرۆ پر گرینگە هەر كوردەكی ژ زاراڤا و دەڤێن كوردی یێن جودا مەسەلۆك و لەقەمۆك, چیرۆك و چیرڤانۆك, سەرپێهاتی و خوەشبێژیێن زاراڤایێ خوە ژ دەڤان بەرهەڤ بكە و بنڤیسە و ژ مرنێ رزگار بكە.
ئیرۆ پر گرینگە كو هەر كوردەكی ژ زاراڤا و دەڤێن كوردی یێن جودا مەسەلۆك و لەقەمۆك, چیرۆك و چیرڤانۆك, سەرپێهاتی و خوەشبێژیێن زاراڤایێ خوە ژ دەڤان بەرهەڤ بكە و بنڤیسە. یان وان ژ مرنێ رزگار بكە. دەما هەموو رەوشەنبیرێن كورد ڤێ بەرپرسیارییا خوە ب جه ئانین, وێ هنگێ دێ ژ بەر خوە ڤە زمانەكی ستاندارت ژ بۆ كوردان دەركەڤە هۆلێ.
6- زمانزان دبێژن, ئەگەر زمان نەهێتە بكارئانین دمرە, ئانكۆ زمان د ناڤ لاپەرێن پەرتووكاندا ناژی، تو ڤێ گۆتنێ چاوا دبینی?
– ئەڤ گۆتن راستە. دەما مەرڤ زمانێ خوە ب كار نەینە, زمانێ مەرڤ وەندا دبە.
فلۆزۆفێ چینی كۆنفوچیوس (551- 479 ب. ز) ڤێ بابەتا زمێن پڕ خوەش زەلال كریە.
تەمەنێ زمانەكی 25 سالە, ئەگەر نەیێ بكارئانین ژێ و شووندە زمان وەندا دبە.
ئیرۆ ل تركیەیا پێنج ملیۆن كورد هەنە, ژ بەر كو زمانێ خوە ژبیر كرنە, تەڤەك وەندا بوونە.
8- زاراڤا و دەڤۆكێن د ناڤا زمانێ كوردی دا زەنگینی نە یان لاوازی نە?
| ئەڤ دەولەمەندییا كو د چاندا كوردی دە هەیە, د چاندەكە دی دە ل دنیایێ تونە. زاراڤا و دەڤۆكێن د ناڤا زمانێ كوردی نە, بێگومان ئەو ژ بۆ چاندا كوردی دەولەمەندیێن بێهەمپانن. |
ئەڤ دەولەمەندییا كو د چاندا كوردی دە هەیە, د چاندەكە دی دە ل دنیایێ تونە. زاراڤا و دەڤۆكێن د ناڤا زمانێ كوردی نە, بێگومان ئەو ژ بۆ چاندا كوردی دەولەمەندیێن بێهەمپانن.
– پێشی دبێژم ئەڤ دەولەمەندییا كو د چاندا كوردی دە هەیە, د چاندەكە دی دە ل دنیایێ تونە. زاراڤا و دەڤۆكێن د ناڤا زمانێ كوردی نە, بێگومان ئەو ژ بۆ چاندا كوردی دەولەمەندیێن بێهەمپانن. ژ بەر كو ناڤێ پڕانیا تشتێن ب كورمانجی, گەلەك هەڤواتەیێن خوە یێن جودا هەنە. میناك: 14 هەڤواتەیێن سەهەندێ هەنە: ركۆیی, گرك, مرك, ركۆ, ركدار, جازگر, رووسرتك, لاسار, مانگر, براندۆز, سەرهشك, سەرەق, كەلەرەق.
16 هەڤواتەیێن سەرهشك هەنە: لاسار, ركۆیی, گرك, مرك, ركۆ, ركدار, جازگر, رووسرتك, سەهەند, مانگر, براندۆز, سەرەق, كەلەرەق. ئاسەر, ركدار: سەرێ هۆكۆ هشكە و گۆتن ناكەڤنێ.
18 هەڤواتەیێن سڤنك هەنە: گەزك, گێسك, بەرمالك, كنۆشە, هاڤلێك, ئاڤلێك, سزیك, جەرفك, سملك, مشتەك, مەلكەس, مەكنەس, شژنك, سرگە, سەقەوێل, سقابێل, قارووشە: سڤنكا ژ شڤان چێ بوویە.
دە ئیاجر ل زاراڤا و دەڤۆكێن كوردی یێن دن ژی بنەڕن. هەر یەك ژ وان ئەگەر مینا كورمانجی هەڤواتە هەبن, پڕ دەولەمەند, ئەو دەولەمەندی ل وەلاتەكی دن پەیدا نابن.
9- سۆرانی و كرمانجی دو زاراڤن, یان دو زمانن?
– كورمانجی و سۆرانی, هەردو ژی كوردی نە. سۆرانی دەڤۆكە, لێ كورمانجی زاراڤایە. ژ بەر كو زمانێ ئیمپەرەتۆرییا مەد(Med)ان كورمانجی بوو, نها بوویە زاراڤایەك.
| چێنابە ئەم زمانێ كوردی ب ناڤێ هەرێمان ناڤدار بكن.. زمانێ كوردی تەنێ یەكە, لێ تێدە چار زاراڤايێن كوردییا رۆژاڤا, كوردییا رۆژهلات, كوردییا باشوور و كوردییا گۆرانی هه‌نه. |
بناڤكرنا وێ دەڤۆكێ ب ناڤێ سۆرانی, نە راستە ژ بەر كو سۆرانی نوو دەركەتییە، ناڤێ وێ دەڤۆكێ, ل گۆر بەلگەیێن كەڤن ناڤێ وێ «كوردییا بابان»ە.
لێ د 1936ان دە دەما نەتەوەیێ كورد و زمانێ كوردی د زاگۆنا ئیراقێ دە جه گرتنە, ب زەختا تركییێ دەڤۆكا هەرێما سۆرانێ وەك «زمانێ كوردی» یێ فەرمی هاتییە پەژراندن.
چێنابە ئەم زمانێ كوردی ب ناڤێ هەرێمان ناڤدار بكن.. زمانێ كوردی تەنێ یەكە, لێ تێدە چار زاراڤەیێن كوردییا رۆژاڤا, كوردییا رۆژهلات, كوردییا باشوور و كوردییا گۆرانی هەنە.
چێنابە كو ئەم زمانێ كوردی ب ناڤێ هەرێمان ناڤدار بكن, وەكە كو ئەم بێژن سۆرانی, بەهدینی, خەرزانی, رەشكۆتان, گەوری و.. شاشە.
زمانێ كوردی تەنێ یەكە, لێ تێدە ئەڤ چار زاراڤا هەنە: كوردییا رۆژاڤا, كوردییا رۆژهلات, كوردییا باشوور و كوردییا گۆرانی.
10- راستییا زمانێ كوردی, ب گشتی بوویە فاكتەرا ئێكگرتنێ یان فاكتەرا بەلاڤەكرنێ?
– فاكتۆرا زمێن ل هەموو وەلاتێن دنیایێ, د ناڤا هەموو بڕ و جوداهی و نەتەوەیان دە, مرۆڤێن ژ ئەینی نژادێ ب هەڤ ڕە دایە ئێكگرتن. ئەڤ هاوە ژ بۆ نەتەوەیێ كورد ژی سوفتەیە.
د سەرێ چاریكا سەدسالا بیستی دە, دەما كوردستان ل شەش وەلاتان هاتییە دابەشكرن, زمانێ كوردی و هەموو هەیينێن كوردان ل باكوور و رۆژاڤایێ كوردستانێ هاتنە قەدەخەكرن. ئیجار د ناڤا 25-30 سالی دە نڤشەكە كورد ئا نوو دەركەتییە هۆلێ كو ئاگەه ژ چاندا خوە نەبوو و ب زمانێ خوە ژی نەپەیڤییە.
| ئە‌لیفبێیا ئەرەبی تەنێ 21 دەنگێن كوردی هەنە.. ژ بۆ فۆنەتیكا كوردان, 31 تیپێن لاتینی ژی تێر ناكن، لەورە فۆنەتیكا كوردان یا راستەقینە, 38 تیپن. |
لێ ژ بەر كو باكوورێ كوردستانێ ژ ئالییێ خوەزایا خوە هەرێمەكە چیایی و گەلەك بۆشە, دەولەتا ترك نكاربوو كۆنترۆل بكە، لێ ب هاتنا جونتایا لەشكەری یا 1980ی, رێ و ئەلەكتریك برن هەموو گوندێن كوردان, دبستان ل هەمی گوندان ئاڤا كرن. ئیجار هەشفاندنا زاڕۆكێن كوردان پڕ هێسان بوو و دەولەت ب وان كریارێن خوە ب سەر ژی كەت.
پشتی 1975-1976ان كو ل باكوور گەلەك رێخستنێن سیاسی یێن كورد ژی كو دەركەتن هۆلێ, ژ بلی (PDK-T), زمانێ هەمیان تركی بوو، ئەو هاوە ژی تینەكە پڕ خراب ل كەچ و خۆرتێن كورد كرن.
لێ ئیرۆ تشتەكی بالكێش دەركەتییە هۆلێ، هەتانی 1980 كوردێن خوەندا و رەوشەنبیر ب تركی دپەیڤین, لێ نها پشتی 2000ی كوردێن خوەندا و رەوشەنبیر ب كوردی دپەیڤن, لێ كوردێن گوندان و یێن نەخوەندی ژی ب تركی دپەیڤن.
ئیرۆ كوردەكی ژ رۆژهلاتا كوردستانێ, یەك ژ رۆژاڤا, یەك ژ باشوور و باكوورێ كوردستانێ دەما دگیژن هەڤوودو, ب زمانێ كوردی دپەیڤن و خوە كورد دهەسبینن. مەژییێ وان سینۆرێن كو د ناڤبەرا وان دە هەنە, تونە دهەسبینە، لێ ئالفابەیێن هەیی, گەلشێ د ناڤبەرا وان دە چێ دكە.
ئە‌لیفبێیا ئەرەبی تەنێ 21 دەنگێن كوردی هەنە.. ژ بۆ فۆنەتیكا كوردان, 31 تیپێن لاتینی ژی تێر ناكن، لەورە فۆنەتیكا كوردان یا راستەقینە, 38 تیپن.
لەورە ئەڤ ئە‌لیفبێیا ئەرەبی كو كوردێن رۆژاڤا, یێن باشوور و رۆژهلات ب كار تینن, تێدە تەنێ 21 دەنگێن كوردی هەنە، لێ ئەڤ 31 تیپێن ئالفابەیا لاتێنی, تەڤ دەنگێن كوردی یێن خوەمالی نە.
ژ بۆ فۆنەتیكا كوردان, ئەڤ 31 تیپێن لاتینی ژی تێر ناكن، لەورە فۆنەتیكا كوردان یا راستەقینە, 38 تیپن.
11- نەبوونا دەولەتەكا كوردی بوویە بەربەست ل پێشییا بكارانینا زمانەكی ستاندارد?
| دڤێ هەر كەس پێشی دەڤۆك و زاراڤایێ خوە ژ مرنێ رزگار بكە, بنڤیسە و پەیڤێن خوە بكە مالێ فەرهەنگا كوردی. |
دڤێ هەر كەس پێشی دەڤۆك و زاراڤایێ خوە ژ مرنێ رزگار بكە, بنڤیسە و پەیڤێن خوە بكە مالێ فەرهەنگا كوردی.
– بێگومان راستە، ئەگەر دەولەتەكە كوردی یا نژادی هەبوونا, وێ چارەسەرییا زمانێ كوردی د ناڤا 20 سالان دە چێببوونا.
چەوا كو د خالا پێنجان دە هاتییە گۆتن, ئیرۆ زمانەكی ستاندارت ژ بۆ كوردان خەتەرە, دڤێ هەر كەس پێشی دەڤۆك و زاراڤایێ خوە ژ مرنێ رزگار بكە, بنڤیسە و پەیڤێن خوە بكە مالێ فەرهەنگا كوردی.
12- مرۆڤ كەنگێ ب چاڤەكی كێم ل زمانێ خوە دنێرە?
– دەما مەرڤ شوئور و هشمەندییا خوە یا نژادی وەندا بكە, هنگێ مەرڤ ب چاڤەكی كێم ل زمانێ خوە دنێرە!
13-گەلۆ د چەرخێ گلۆبالیزمێ دا مەترسییا نەمانێ ل سەر زمانێ كوردی هەیە?
– د راستییێ دە ترسەكە مەزن ل سەر پرانییا دەولەیێن سیاسی یێن قەلس هەیە كو زمانێ وان د ڤێ سەدسالا بیستوویەكێ دە تێكبچە، ژ بەر كو ئەو دەولەت نكارن خوە ل پێشبەر ڤێ تەكنیكا نووژەن ئا ئەلەكترۆنیك بپارێزن. لێ ئەز ژ بۆ زمانێ كوردی نە د وێ مەترسیێ دە مە كو زمانێ كوردی تێكبچە، ژ بەر كو زمانێ كوردی خوە د ڤێ گلۆبالیزمێ دە ب جه كریە, ب هێسانی تێتە بكارانین و سوودەكە مەزن ژێ وەرگرتییە و وەردگرە. لەورا ئیرۆژ ب ملیۆنان كورد ل دەرڤا دژین و د خوەندنێ دە ژی پڕ بەرەپێش چوونە.
14- تو چاوا ل تەڤگەرا رەوشەنبیری و چاندا كوردی دنێری?
بەرسڤ: ئیرۆ تەڤگەرا رەوشەنبیرێن كورد ل سەر زمان و چاندا كوردی, گەهایە پلەیەكە بالان، خاسما ئەڤ تەكنیكا نووژەن ئا راگیهاندنێ كو دنیایێ خستییە ناڤا لەپێن مرۆڤان, كورد ژی سوودەكە مەزن ژێ وەرگرتنە و وەردگرن.
ل دەرڤەیێ كوردستانێ ب ملیۆنان كورد هەنە و گەلەك چالاكن. هەتا 40-50 سال بەرێ ژی, ژمارا نڤیسكارێن كورد پڕ هندك بوو، لێ ئیرۆ ماشائەلاه ژمارا وان ژ دو هەزاری بهورییە.
ل دنیایێ ب سەدان مالپەرێن ب كوردییا تیپێن لاتینی و یا ب تیپێن ئەرەبی ژی هەنە.
ژ كوردان زێدەتر ئیرۆ گەلەك جوانێن بیانی ل گەلەك زانینگەهێن وەلاتان ماستەر و دۆكتۆرا خوە ل سەر كوردان و چاندا كوردی ددن، ل هۆلاندایێ 17 كەس هەنە كو ل سەر كوردی بوونە دۆچەنت و پرۆفەسۆر. ل ژاپۆنیایێ خۆرتەك ژاپۆنی دۆكتۆرا خوە ل سەر مەدرەسەیا كوردی دەدە و ئالیكاری ژ من خوەستییە.
15- ئایا تشتەك هەیە ب ناڤێ داگیركرنا هزری و زمانی?
– ئەرێ, هەیە و گەلەك ژی خورتە، ژ خوە هەتا كو سەردەست وەلاتەكی ژ ئالییێ داگیركرنا هزری و فكری ڤە ڤەنەگرە, نكارە وی نەتەوەیی د بنێ دەستێن خوە دە بهێلە، هەروەها داگیركرنا زمان ژی ژ ئالییێ زەختا ئابۆری ڤە پڕ ب هێسانی چێبكە. میناك: دەما دەولەتا سەردەست كار بدە كوردەكی و بێژە وی “دڤێ تو ب كوردی نەپەیڤی” ئەڤە زمان ژی هاتە داگیركرن، د پێڤاژۆیا سالان دە رامانا وی كوردی ژی تێ داگیركرن.
16- ئەگەر چییە كو تە ناڤێ فەرهەنگا خوە كریە فەرهەنگا كورمانجی-كورمانجی?
– ئەو فەرهەنگا كو ئەڤە 20 سالن ئەز ل سەرێ كار دكم و هەتا نها كو تێ دە 90 هەزار پەیڤ هاتنە بەرهەڤ كرن, چەندی كو كورمانجی و كورمانجی یە, لێ ناڤێ وێ (فەرهەنگا بێژەبێژێ)یە.
هەتا نها پڕانیا فەرهەنگێن كوردییا كورمانجی یان كوردی-تركی, یان كوردی-ئەرەبی, یان ژی كوردی-فارسی نە. لێ یا من ب كوردییا كورمانجی-كورمانجی یە.
ئەڤ فەرهەنگا من بانگەوازییا خوە تەنێ ل كوردێن كورمانج دكە، ژ بەر كو د ڤان 30-40 سالێن داوین دە ژمارەكە مەزن ژ كوردان بوونە باژاڕی و ل وان باژاڕان نڤشەكە كورد ئا نوو رابوویە. ئەو كەسێن وسا چەندی كو هندك ب كورمانجی زانبن ژی, لێ نزانن كو ناڤێ تشتان ب كورمانجی چ یە و چەوا چێدبە. میناك: هەر كەس زانە كو نان چ یە. لێ نزانە كو گەنم تێ هێران و دبە ئارڤان, پشترە ئارڤان دبە هەڤیر, هەڤیر ترش دبە و دبە گرێك, گرێك ل تەنوورێ دكەڤە, یان ل سەر سێلێ دپژە, دبە نان و هێژ مەرڤ دجۆ. فەرهەنگا من ڤان تشتان زەلال دكە.
17-ئەم چاوا دكارن زمانێ خوە بپارێزن و بهێلن كو زندی بمینە?
| دڤێ كوردێن ئۆلدار, ڤین و داخوازێن پەرەستنیا خوە ب كوردی بكن. ل كوچە و كۆلانان ب كوردی بپەیڤن و ل قەهوەخانە, ل خوارنخوانە و ل ناڤەندێن بازرگانیێ ب كوردی بپەیڤن. |
– ژ بۆ پاراستن و گەشەمەندییا زمانێ كوردی, بارێ گران و بەرپرسیارییا بێپیڤان ل سەر ملێن رەوشەنبیرێن كوردە. دڤێ ئەو هەرتم خەلكێ خوە هشیار بكن دا ئەو ب زاڕۆكێن خوە رە ب زمانێ كوردی بپەیڤن و خوەزایا كوردستانێ ب وان بدن ناسكرن, باڤ و كالێن خوە ب وان بدن ناسكرن. پڕ ژی گرینگە كو دێ هەر شەڤ چیڕۆكێن فۆلكلۆرا كوردی ژ زاڕۆكێن خوە ڕە ببێژە و مەسەلۆك و پێكەنۆك و لەقەمۆكان ژ وان ڕە شرۆڤە بكە.
دڤێ كوردێن ئۆلدار, ڤین و داخوازێن پەرەستنیا خوە ب كوردی بكن. ل كوچە و كۆلانان ب كوردی بپەیڤن و ل قەهوەخانە, ل خوارنخوانە و ل ناڤەندێن بازرگانیێ ب كوردی بپەیڤن.
هەروەها دڤێ كورد زمانێ كوردی بكن یێ بازارێ, كڕین و فرۆتن پێ بكن و خوەشبێژیێن كو د ناڤا خەلكێ دە چێدبن ب كوردی بكن. دڤێ كوردێن ئۆلدار, ڤین و داخوازێن پەرەستنیا خوە ب كوردی بكن. ل كوچە و كۆلانان ب كوردی بپەیڤن و ل قەهوەخانە, ل خوارنخوانە و ل ناڤەندێن بازرگانیێ ب كوردی بپەیڤن. دڤێ د رێویتیێ دە چ ئۆتۆبوس و چ ژی بالافڕ بن, د وان دە ب كوردی بپەیڤن. ب كورتی دڤێ زمانێ كوردی بكن زمانێ قەزەنجێ. دەمە ئەڤ هاوە ب جه وەرن, زمان زندیتییا خوە ددۆمینە. یانەنا, ئەگەر زمان نەیێ بكارانین, زمان مری یە.
دڤێ نەیێ ژبیركرن كو زمان رهێ نژادی یە.
18-جەنابێ تە د گەلەك واراندا خوە ل چاند و ئەدەبیاتا كوردی كریە خودان، پرۆسێسا نڤیسینێ چ واتەیا خوە ل با تە هەیە?
– تشتێ كو وەرە نڤیساندن, دبە مالێ مێژوو و ژ نڤشێن پێشەڕۆژێ ڕە وەك میرات ماینە دمینە. تشتێ كو نەیێ نڤیساندن, ئەو تشت كاتییە و ل بەندا مرنا خوەیە. صصص
ئەرێ راستە كو ئەز د گەلەك واران دە دنڤیسم، بەرهەڤكرنا بەرهەمێن فۆلكلۆرا كوردی یا ب دەڤكی دنڤیسم. بەرهەمێن كلاسیك ڤەدگوهێزم تیپێن لاتێنی. دەستنڤیسێن كەڤنار بەرهەڤ دكم و ڤەدگوهێزم ئالفابەیا لاتێنی. لێكۆلین ل سەر بابەتێن جودا جودا دكم و ناڤەرۆكا وان دنڤیسم. هەما بێژە رۆژانە ل رووپەلا خوە یا فێسبۆكێ دنڤیسم. وەك پرتووك ژی هەتا نها 135 بەرهەم ب ئیمزەیا من هاتنە وەشاندن.
دڤێ هەر كوردەك ئەو تشتێن كو ب دەڤان تێنە گۆتن و نڤش ب نڤش هەتا رۆژا ئیرۆ هاتنە دۆماندن, وەرن نڤیساندن. ژ بەر كو دەم و دەوران گوهەری نە, تەكنیكەكە نووژەن ئا راگیهاندنێ دەركەتییە هۆلێ, ئێدێ ئەو تشتێن چاندی كو ب دەڤان دهاتن گۆتن و بەردەوام دبوون, ئێدی نایێن دۆماندن و نایێن گۆتن. ژ بەر هندێ پر گرینگە, پڕ پێویستە كو هەر تشت بێتن نڤیساندن، ئەگە ئەم نەنڤیسن, ئەم نابین میراتخورێن باڤ و كالێن خوە.
| زەینەلئابدین زنار: ژ 1985ان ڤە هەتا نها, 135 بەرهەمێ من هاتنە وەشاندن، لێ گەر خوەدایێ دلۆڤان دەرفەت بدە من, ئەز ئێ 178 پرتووكێن كوردی تەمام بكم. |
19- جەنابێ تە نڤیسكارەكی پڕ بەرهەمدارە، ژێدەرێ ڤێ هێز و ڤیانا نڤیسین و خواندنێ ژ كی ڤە تێ?
– سپاس كو جەنابێ تە ئەز وەك (نڤیسكارەكی پڕ بەرهەمدار) نرخاندمە. هێزا من ئا نڤیساندنێ, ژ چار شاخان هاتییە: 1- ژ سەدسالا 11-12ان ڤە باڤ و كالێن مە تەڤ مەلا بوونە, خوەدیێ مەدرەسەیان بوونە و هەرتم زانینێ بەلاڤ كرنە. ئەو كولتور و تۆرە گەهایە من ژی. 2- كولتورا مەدرەسەیا كوردی ئەز د ڤی واری دە پژاندمە. سال 1963-64 بوو, من دو پرتووكێن كوردی و دو ژی یێن ئەرەبی, وەك نڤیسەندە ب تیپێن ئەرەبی نڤیسینە. 3- 178 رۆژ ئیشكەنجەیێن جونتایا تركی ئا 1980 و زێدەتر ئیشكەنجەیا پسیكۆلۆژی كو ل زمانێ كوردی دكرن, ئەز ژ بۆ نڤیساندنێ سیقال كرمە. 4- دەولەتا سوێدێ گەلەك ئالیكارییا ئابۆری و یا مۆرالی دایە من، سپاس ژ بۆ سوێدێ.
ژ 1985ان ڤە هەتا نها, 135 بەرهەمێ من هاتنە وەشاندن، لێ گەر خوەدایێ دلۆڤان دەرفەت بدە من, ئەز ئێ 178 پرتووكێن كوردی تەمام بكم.
سپاس ژ بۆ تە و كۆڤارا (بادینان) ژی كو وە ئەڤ هەڤپەیڤین ب من ڕە چێكر.
هەر شاد, بەختەوەر و سەركەفتی بن.
ستۆكهۆلم 05/ 06/ 2023
ــــــــــــــــــــــــــــ
زه‌ينه‌لئابدين زنار:
زه‌ینه‌لابدین زنار نڤیسكار, وه‌رگه‌ر و لێكۆلینه‌رێ كوردە, ژ باكوورێ كوردستانێ یه, د 1953ان ده ل گوندێ هه‌دهه‌دكێ گرێدایێ ب قه‌زا قوبینێ ڤه هاتیه دنیایێ، یازده سال مه‌دره‌سه‌یا كوردی, پشتره ئیمام- خه‌تیب و لیسه خوه‌ندیه. پشتی كورته‌ده‌مه‌كه له‌شكه‌ريیێ, زنار یازده سال ل به‌له‌دیا.ئێلهێ ده شخولیه.
ژ رۆژا 12ى ئیلۆنا 1980 ێ ڤه كو جونتا له‌شكه‌ری هاتیه, هه‌تانی سباتا 1984ان, زنار هه‌شت جاران هاتیه گرتن و گه‌له‌ك ئیشكه‌نجه لێ هاتنه كرن, سه‌زایێ گرتیگه‌هێ و سرگوون لێ هاتنه بڕین. ئەو ئیشكه‌نجه‌یێن كو دیتنه, ب پرتووكا خوه یا ب ناڤێ د İشكه‌نجه‌ده 178 رۆژ دیار كریه. زنار د داویا 84 ان ده ژی چوویه سوێدێ. پشتی كو زنار ل سوێدێ ب جهـ بوویه, د سباتا 1985ان ده ل نه‌خوه‌شخانا خاچا سۆر به‌شا ئیشكه‌نجه‌دیتان ئا ستۆكهۆلمێ هه‌تانی 1995ان ته‌داوى بوویه.
ده‌ستپێكا نڤیساندنا زه‌ینه‌لابدین زنار ئا ب زمانێ كوردی, چه‌ندی كو د سالێن 1963-64ان ده پێشی ب تیپێن ئەره‌بی چێبوویه, لێ د 1985ان ده ل سوێدێ ب ئاوایه‌كی رێكووپێك هاتیه دۆماندن. پێشی ده‌ست ب تیپگوهازتنا كلاسكێن كورمانجی klasikên kurmancî كریه و لێكۆلین ل فۆلكلۆرا كوردی كریه. هه‌تا نها 135 پرتووكێن وی هاتنه وه‌شاندن, هه‌روه‌ها زنار خوه‌دی و به‌رپرسێ وه‌شانخانه‌یا په‌نجینار Pencînar یه.
سازیێن كو زه‌ینه‌لابدین زنار تێده ئەندامە:
– سه‌ندكا نڤیسكارێن سوێدی.
– سه‌ندیكا رۆژنامه‌ڤانێن سینۆرنه‌ناس.
– په‌نا PEN سوێدی.
كۆمه‌لا نڤیسكارێن كورد ئا سوێدێ.
