دیاردەیا بەردانێ و كەتوارێ مە یێ جڤاكی
بەیار باڤی
هەڤژینی ئێك ژ پیرۆزترین هەڤبەنديیێن جڤاكییە كو لسەر بنەمایێ رەزامەندییا هەردو ئالییان (زەڵامی و ژنێ) ب گرێبەستەكێ دهێتە ئەنجامدان و خێزانەك لسەر بنەمایێ حەزژێكرن و دلۆڤانی وبەرپرسياريیا هەڤپشك دهێتە ئاڤاكرن.
لێ دەمێ (ژبەر هەر ئەگەرەكا هەبیت) ئەڤ بنەمایێن خێزان خۆ لسەر دگریت لاواز دبن و نەمینن سەلامەتيیا خێزانێ ژی لاواز دبیت و هەتا ل گەلەك جاران دگەهیتە رادێ ژێكڤەبوون و بەردانێ ژى، ل هەرێما مە یا كوردستانێ ژی ل دووڤ یاسایا بارێ كەسی یا ژمارە (15) یا سالا 2008 یا راستڤەكری د چەندین ماددەیان دا ب تایبەت ماددەیا (40) ێ دا ب زەلالی ئاماژه‌يێ ب ئەوان مەرج و كاودانان دكەت یێن كو ژنێ و زەلامێ مافێ ژێكجودابوونێ و داخوازا بەردانێ هەی دكەت.
ئامارێن بەردانێ یێن مەترسیدار:
| ل ساڵا 2021 هەژمارا حالەتێن بەردانێ ل هه‌رێما كوردستانێ نێزیكی 12 هەزار حالەتان بوون، لێ ل سالا 2022 ێ ژ 14 هەزار حالەتان زێده‌تر لێ هاتن. |
ل دووڤ ئه‌و ئامارێن لایەنێن پەیوەندیدار (دادگەها بلند ل هەولێرێ, رێڤەبەریا گشتییا بەرهنگاربوونا توندوتیژییا خێزانی…) بەڵاڤ دكەن دیار دبیت كو رێژه‌يا بەردانێ ل هەرێما كوردستانێ ژی سال بۆ سالێ د زێدەبوونێ دایە, وەك میناك ل ساڵا 2021 هەژمارا حالەتێن بەردانێ نێزیكی 12 هەزار حالەت بوون ل دەمەكی ئەڤ هەژمارا ل سالا 2022 ێ بلند بوو بۆ پتری 14 هەزار حالەتان! ئەڤ هەژمارە ژی هەژمارەكا مەزنە بۆ جڤاكەكێ وەكو یێ مە بچووك و هەتا رادەیەكی ب سیستەمەكێ رۆژهەلاتی و پارێزگار دهێتە نیاسین.
ل دووڤ ئەڤێ هەژمارێ، رێژەیا دیاردەیا بەردانێ ل هەرێما مە یا كوردستانێ ژ یا ئیراقێ و پتريیا وەلاتێن هەڤسوی و یێن عەرەبی ژی بلندترە, كو بەرامبەر هەر سێ چار حالەتێن هەڤژینیيێ ئێكا بەردانێ روو دەەت.
گرنگترین ئەگەرێن بەردانێ:
گەلەك هۆكار و ئەگەرێن بەردانێ هەنە, لێ ئەوا د ناڤ جڤاكێ مە یێ كوردستانێدا دهێتە بەرچاڤ ب دیتنا من ئەڤ ئەگەرێن سەرەكینە:
– مارەكرن د ژییەكێ بچووك دا: ل دووڤ ئامارێن ژ دادگەهێن هەرێما كوردستانێ دەركەفتین نێزیكی 25% ئەڤ كچ و كوڕێن داخوازا بەردانێ كرین ل ژيیێ د بن 18 ساليیێ دا هەڤژینی پێك ئیناینە، كو ئەڤەژی ژییەكی بچووك و نەگونجایە بۆ ژیانا هەڤژینیيێ و هەلگرتنا بەرپرسياريیا خێزانی.
– مۆبایل و ئاڵاڤێن تەكنەلۆژی یێن پەیوەندیكرنێ: ل دووڤ هندەك ئامارێن بەڵاڤ دبن نێزیكی 30% يا حالەتێن بەردانێ ژ ئەگەرێ پەیوەنديیێن ئاڵاڤێن تەكنەلۆژی یێن سەردەمن (مۆبایل, ئينتەرنێت ب ئالاڤێن خۆ یێن جوداجوداڤە وەكو فێسبوك, ئینستيگرام, واتساپ, سناپ…) كو ب شێوەیەكی گونجای ناهێنه ب كارئینان.
– مایتێكرنا كەسێن ژدەرڤە: رێژەیەكا بەرچاڤ یا حالەتێن بەردانێ ژ ئەنجامێ مایتێكرنا كەسانێن دی یە, نە ب تنێ بازنەیا كەس و كارێن زەلامی یان ژنێ مایێ خۆ د ژیانا وان دا دكەن، بەلكو هەتا كەسانێن دوورتر ژی, كو پترییا جاران ئەڤ مایتێكرنە بۆ ژێكڤەبوون و هەلوەشاندنا خێزانێیە، نە كو بۆ سلامەتی و پاراستن و راگرتنا خێزانێ!
– چاڤلێكرن: هەروەكو زانایێ جڤاكناسێ فەرەنسی گابریێل تارد (1843- 1904) دیار دكەت كو پترییا كریار و رەفتارێن مە ژ ئەنجامێ چاڤلێكرنێ نە , بێی كو ئەم هزرا خۆ د ئەنجام و ئاكامێن ئەڤێ چاڤلێكرنێ دا بكەین و د رۆژگارا ئەڤرۆ ژی دا بەردان ژ حالەتی یا بوویە دیاردە و پترییا ئەڤێن پەنایێ بۆ دبەن دبینن ب سەدان كەسان ل دەوروبەرێن ئەوان ژی ئەڤ پێنگاڤە هاڤێتینە و د ئەنجامدا ب تشتەكێ سروشتی دبینن بێی كو هزرێ د ئەنجام و ئاكامان دا بكەن!
– هەژاری و بێكاری و بەرفرەهبوونا قەبارێ هەوجەیی و پێدڤيیێن رۆژانە: ب تایبەت ل ئەڤان چەند سالێن دووماهیيێ ڤەڕێژا ئەڤان ئەگەرێن ئاماژە پێ كری دهێتە بەرچاڤ ب تایبەت كێمییا دەلیڤه‌يێن كاری بۆ ئەوێن شیانێن كاری هەین و هەروەسا نەدامەزراندنا قوتابیێن دەرچوویێن زانكۆ و پەیمانگەهان، بەرامبەر ئەڤێ چەندێ ژی بەرفرەهبوونا هەوجەیی و پێتڤیێن خێزانێ یێن رۆژانە ب تایبەت ئەگەر خودان زاڕۆك بیت یان ژی كرێدار بیت.
-لاوازییا رۆلێ حكومەتێ و ئالیيێن پەیوەندیدار: ئەڤ لاوازییە ژی ب گەلەك رەنگ و شێوەیان دهێتە بەرچاڤ وەكو میناك كێمی یان ژی هەر نەبوونا كەسانێن تایبەتمەند (ڤەكۆلەرێن جڤاكی و دەروونی) و نەبوونا لیژنه‌يێن راوێژكاری بۆ ئەڤێ مەبەستێ ل دام و دەزگەهێن پەیوەندیدار (دادگەهان, رێڤەبەريیێن بەرهەنگاربوونا توندوتیژيیا خێزانی, بنگەهێن پۆلیسان, چاكسازی و شلتەران…) كو پێشوەخت دگەل هەردو ئاليیان (ژن و مێران) باخڤن وهەوڵا لێكنێزیككرن و پێكئینانا ئەوان بكەن ژ بەری بگەهیتە قۆناغا بڕیارا دادگەهێ و ژێكڤەبوون و بەردانێ.
– لاوازییا رۆلێ راگەهاندنێ و دەزگەهـ و رێكخراوێن هشیارییا جڤاكی:
بەرامبەر ئەوان ئەنجامێن خراب و زیانێن مەزن ژ ئەگەرا بەردانێ و كارتێكرن لسەر هەردو هەڤژینان (ب تایبەت ژنێ) و زارۆیان ,هەتاكو ئەڤ بازنە دگەهیتە كەس و كاران ژی و جڤاكی ب گشتی.. د ئەڤی بیاڤی دا رۆلێ ڕاگەهاندنێ یێ لاوازە كو ئەڤان زیان و ئاكامان بۆ رایا گشتی بەڵاڤ ناكەن كو ببن هاریكار بۆ ژن و مێران داكو هزرێ د ئەڤان مەترسیێن پێشەرۆژێ دا بكەن ژبەری كو هزر ل هاڤێتنا ئەڤێ پێنگاڤا چوونا دادگەهێ بكەن!
هەروەسا لاوازییا دام و دەزگەهێن دی یێن پەیوەندیدار د نەبەڵاڤكرنا هشیاری و روشەنبیرییا پێكئینا خێزانێ دا ب رێكا ڤەكرنا خۆلێن هشیاركرنێ بۆ كچ و كۆڕان ژبەری كو خێزانێ پێك بینن و بكەڤن بن بارێ بەرپرسيارییێ.
– تێگەهێ ئازادییا كەسی و ئازادییا ئابۆرییا ژنێ: دگەل بەربەڵاڤبونا تێگەهێن مینا ئازادیيا كەسی و مافێ مرۆڤی و مافێ ژنێ و هەروەسا ژنا خودان ئابۆرییا خۆ یا تایبەت (خودان مووچە).. ئەڤە ژی گەلەك جاران دبنه پالدەر كو ئەڤ هەڤژینە خۆ كێمتر نەبینیت ژ كەسێ د گەلدا (هەڤژینی) و هزر دكەت هەتا ل حالەتێ بەردانێ و ژێكڤەبونێ ژی ئەوێ پێتڤی ب كەسەكێ نابیت, بێی كو هزرێ د ئاكامێن جڤاكی و دەروونی دا بكەت!
| د جڤاكێ مە دا پتر ژن (ژنا بەردای) دبیتە قوربانا ديارده‌يا بەردانێ و ژێكڤەبونا خێزانی، ب تایبەت ئەگەر خودان زاڕۆك بیت و رەوشا وێ یا ئابۆرییا لاواز بیت. |
ئەڤە و چەندین هۆكارێن دی یێن لاوەكی كو دبەن ئەگەر و رێخوشكەر بۆ بەردانێ، لێ كیژان هۆكار و ئەگەر بن ژ ئەڤێن لسەری ئاماژە پێ كری بۆ بەردانێ یان ژی كۆمەكا ئەڤان ئەگەران بن, ئەوا دهێتە دیتن و هەست پێ كرن د جڤاكێ مە دا پتر ژن (ژنا بەردای) دبیتە قوربانا ئەڤێ بەردانێ و ژێكڤەبونا خێزانی ب تایبەت ئەگەر خودان زاڕۆك بیت و رەوشا وێ یا ئابۆرییا لاواز بیت , كو د ئەنجامدا دكەڤیتە دێ كەڤیتە د بن كۆمەكا دەردەسەری و گڤاشتنێن جودا جودا دا و خۆ ب تنێ دبینیت!
كارتێكرنێن بەردانێ لسەر ژنێ:
– ژ ئالیيێ دەروونی ڤە:
تێگەهێ بەردانێ ئانكو دوماهیئینانا ئەوێ گرێبەست و هەڤبەندییا هەڤژینیێ یە دناڤبەرا ژن و مێران دا (هەردو هەڤژینان) لێ ڤەڕێژا ئەڤێ گۆتنێ ل جڤاكێن رۆژهەلاتی ژ گەلەك جڤاكێن دی ب تایبەت یێن ئەورۆپی جودایە هەتا ژ ئالیيێ گۆتن و رامانێ ژی ڤە ژ بەركو ئەڤ پەیڤە لدەف ئەوان پتر ب ڕامانا (ژێكڤەبوون) دهێت ژ بەردانێ و د ئەنجامدا هند كارتێكرن لسەر دەروونێ ژنێ نابیت بەلكو پتر وەكو دەربڕین و ئاماژەیەك دهێت بۆ ب دوماهیهاتنا گرێبەستەكێ ل ناڤبەرا دو كەسان یان دو ئالییان بەروڤاژی ئەوێ چەندێ كو ب تنێ بۆ ئێك ئالی یان ئێك كەسی (ژنێ) هاتبیت ئاڕاستە كرن و د هەردو حالەتان ژی دا ئێدی ئەڤ دو كەسە نامینن هەڤژین و هەر ئاليیەك ژیانا خۆ یا جودا ژ یێ دی دبەتە سەر.
– هەوڵا گوهاڕتنا پەیڤا بەردان ب پەیڤەكا گونجایتر: ل ئەڤان سالێن دووماهیيێ و هەر ژ ئەڤی سەدەمێ هەستكرن ب كارتێكرنا دەروونی یا نێگەتڤ یا پەیڤا (بەردان) لسەر دەروونێ ژنا بەردای چەندین ئێكەتی و رێكخراوێن گرێدای مافێ ژنان ل هەرێما كوردستانێ كار لسەر ئەوێ چەندێ كرن كو پەیڤا (بەردان) یا كو ب نه شايسته دبینن و كارتێكرنا خۆ یا نیگەتێڤ لسەر دەروونێ ئافرەتێ هەی بهێتە گهۆڕین ب پەیڤەكا دی یا شایستە و گونجایتر.
| چەندین ئێكەتی و رێكخراوێن گرێدای مافێ ژنان ل هەرێما كوردستانێ كار لسەر ئەوێ چەندێ كرينه پەیڤا (بەردان) كو كارتێكرنه‌كا نیگەتێڤ لسەر دەروونێ ژنێ هەیه، ب پەیڤەكا دی یا شایستە و گونجایتر بهێتە گهۆڕین. |
– (د. علي الوردي) و ئینانا نموونەیەكا دیرۆكی لسەر كارتێكرنا پەیڤا بەردانێ: د ئەڤی بیاڤیدا (هەرچەندە بابەتەكێ دی یە) و بۆ دیاركرنا كاریگەرییا پەیڤا (بەردانێ) لسەر دەروون و ناخێ كەسی, جڤاكناسێ ئیراقی یێ ب ناڤ ودەنگ (د. علي الوردي) دبێژیت كو هەمو ئەو شەڕ و هەڤڕكيیا ئەمەوی یا (ئەبو سوفیان و معاویە و هەڤالبەندێن ئەوان) دژی ئیمام عەلی (خودێ ژێ رازی بیت) دكرن ژ ئەنجامێ ئەوێ گۆتنێ یان پەیڤا (بەردان) بوو ل دەمێ ل سالا هەشتێ مشەختی ل ڤەكرنا باژێرێ مەكەهێ پێغەمبەری (س.خ) و ئیمامێ عەلی ژی دگەلدا ئاراستەی ئەوێن ژ نوی موسلمان بووین (ئەبو سوفیان و معاویە و ئەوێن دگەلدا بوون) گۆتنێ: هەڕن هوون بەرداینە! دبێژیت ئەڤ پەیڤا (بەردانێ) هەرچەندە ڕامانا ئازادبوونێ ژی ددا لێ وەكو گرێیەكا دەروونی و هەست ب كێمكرنێ (بەرامبەر بەرەیێ ئیمام عەلی) ما دگەل (ئەبو سوفیانی و معاویەی..) و هەتا دووماهیيێ ژی نەشیان خۆ ژێ خلاس بكەن!
ژنا بەردای و چەند نموونه‌يێن زۆلما جڤاكی د جڤاكێ مە یێ كوردەواری دا:
– ژئالیيێ كەلتۆرێ ڤە: هەر چەندە بەردان وەكو ب دووماهیهاتنا گرێبەستەكێیە د ناڤبەرا دو ئالییاندا (ژن و مێران) لێ د كەلتۆرێ مە یێ جڤاكییێ كوردی دا د ئەڤێ هەڤكێشه‌يێ دا ب شێوەیەكێ سەرەكی ژن دبیتە قوربان و فۆكسا جڤاكی پتر دكەڤیتە سەر ژنێ بێی كو بێژن یان بزانن ئۆبال و ئەگەرێ ئەڤێ بەردانێ ژنە یان ژی زەڵام یان ژی هندەك ئەگەرو فاكتەرێن دی نە.
و د ئەڤی بیاڤی دا چەندین گۆتن پێگۆتكێن جودا جودا دهێنە گۆتن مینا:
حەفت جاران ڕەڤاندی بە نە جارەكێ بەردایی بە (گۆتنا مەزنان)! و چەندین گوتنێن دی یێن نە شایستە كو هەژی ئاماژەپێكرنێ ناكەن…
ئەڤ گۆتنا هە ئێكە ژ ئەوان گۆتنێن كارتێكرنەكا نەرێنی لسەر ناخ و دەروونێ ژنا بەردای هه‌ى ژ بەركو ب كەلتۆرەكێ جڤاكییێ كەڤن ڤە گرێدایی یە و كارتێكرنا كەلتۆری ژی گەلەك یا بهێزە لسەر تاكی و جڤاكی و هەتا د هندەك بیاڤان دا ژ كاریگەريیا یاسایێ ژی بهێزترە!
– چەمكێ رەڤاندنێ: ژبەركو د ئەڤێ گۆتنا پێشییاندا چەمكێ بەردان دگەل رەڤاندنێ هاتیە بەراوورد یان هەمبەر كرن , ب پێتڤی دبینین رۆهنكرنەكێ ل سەر دیارده‌يا (رەڤاندنێ) د جڤاكێ كوردی دا بەرچاڤ بكەین كو هەتا ڕادەیەكی مەزن ئەڤ دیاردە (رەڤاندنا كچێ) كێم بوویە د ناڤ جڤاكێ مە یێ كوردی دا.. هەرچەندە ئەڤ گۆتنە (ڕەڤاندن) نەیا گشتگیرە ل هەمو دەڤەرێن كوردستانێ و ب ئێك شێواز سەرەدەری دگەل ناهێتە كرن و وەكو میناك ل گەلەك دەڤەرێن رۆژهەلاتا كوردستانێ هند ب چاڤێ كێماسی و تاوانێ لێ نانێرن هندی كو ب ئەوی شێوەی لێ دنێرن كو بابەتەكە ئاریشەیەكە چەوان رێگە چارەسەریيەكێ بۆ ببینن, و د ئەڤی بیاڤیدا گۆتنەكێ دبێژن (ڕەڤاندنا ژنێ عەدەتێ ل دنێ)، هەروەسا ل باشوورێ كوردستانێ ژی دیاردا ڕەڤاندنێ د ناڤ هندەك پێكهاتەیێن جڤاكیدا هند ب چاڤێ تاوانێ و هزرا تۆلڤەكرنێ لێ ناهێتە نێڕین هندی كو وەكو بوویەرەك جڤاكی پێتڤی ب پێكهاتن و چارەسەريیا ئاشتیانە هەی, ل دەمەكی ئەنجامێن قورس ل دووڤ خۆ دئینان و خوین ژی دهاتە رشتن و…
– ژئاليیێ گڤاشتنێن جڤاكی ڤە و میناكەك جڤاكی: هەرچەندە ل دووڤ یاسایێ و شەریعەتی ژی د هندەك حالەتاندا ژن و مێران هەردووان مافێ پێشكێشكرنا داخوازا بەردانێ هەیە یان ژی د هندەك كاوداناندا ب تنێ زەلام ب ئەڤێ داخوازيیێ رادبیت ودخوازیت ژنێ بەردەت, د هندەك كاودانێن دیاركری ژی دا ب تنێ ژنێ مافێ داخوازكرنا بەردانێ ژ زەلامی هەیە و ب هەر شێوازەكێ لسەری ئاماژە پێ كری دەما ژن دهێتە بەردان گەلەك حالەت هەنە سەرەرای بەردانێ و جودابوونێ و ژیانەكا خۆسەر، لێ دیسا ئەڤ (هەڤژینێ بەرێ) یان كەس و كارێن وی ڕێگرن ئەڤ ژنە شوو ب كەسەكێ دی بكەت, ژ بەركو ب چاڤەكێ شەرم و كێماسی بۆ خۆ دهەژمێرن!
سەرهاتیيەكا دیرۆكی ـــ جڤاكی ل ناڤبەرا مالباتێن میرێن بۆتان و بەدلیس دا:
زاناو دیروكنڤێسێ ناڤدارێ كورد شەرەفخانێ بەدلیسی (1543_ 1603ز) دپەرتووكا خۆ یا ناڤدار شەرەفنامێ دا (كو ل سالا 1599ێ ژ نڤيسینا وێ ب دووماهی هاتیە) سەرهاتیيا بوویەرەكا جڤاكییا بالكێش ڤەدگێریت ودبێژیت: لسەر دەمێ ئێك ژ حوكمڕانیا باپیرێن مە, هەڤژینا ئێك ژ بابكالكێن مە ب ناڤێ (شەمسەدین) كو ئەقلێ خۆ ژدەست دابوو هەتا ڕادەیەكی دچۆ ژدەرڤە و د ناڤ گۆڤا ئاژەڵان ڤە بەنكەك دكرە ستۆیێ خۆ و زاری دەنگێ تەیروتەوالان دكر.. هەڤژینا ئەڤی (شەمسەدینی) بڕیارێ ددەت دگەل خزمەتكارەكێ (خولامەكێ) بنەمالا میری خۆ بدەت ڕەڤانێ و شەڤەكێ دەستێ ئێك دگرن و شەڤ و رۆژان دشەقینن و ناڕاوەستن هەتا دگەهنە جزیرا بۆتان و خۆ دهاڤێنە تۆڕو بەختێ میرێ بۆتان و سەرهاتیيا خۆ و جهێ ژێ هاتین بۆ میری دبێژن و ژێ دخوازن لێك مارە بكەن, بەلێ میر ڕازی نابت و دبێژت: دو رێكێن هەین هەتا بشێم هەوە لێك مارە بكەم ئەو ژی هندەك چەكداران بهنێرم كو تە ژ هەڤژینێ تە بدەن بەردان یان ژی هەڤژینێ تە بكوژن! بۆ ئەڤێ مەبەستێ ژی میر زەڵامێن خۆ دهنێرت بەدلیس جهێ هەڤژینێ وێ.
و مەبەست ژئەڤێ سەرهاتیيێ ئەوە كو سەرەرایی ئەوێ چەندێ هەڤژینێ ئەڤێ ژنێ ئاقلێ خۆ ژدەست دابوو و چو مەرجێن هەڤژینیيێ و هەست ببەرپرسياريیا خێزانێ ژی لدەف نە مابوون لێ دیسا ئەوێ نەدشیا خۆ ژقەیدا وی ڕزگار كت.
ژئالیێ گڤاشتنێن ئابۆری ڤە:
دەستكورتی و هەژاری دەردەكێ دی یە ب ڕویێ ژنا بەردای زێدە دبن ب تایبەت ئەگەر ئەڤ ژنە خودان زاڕۆك بیت و بێ مووچە و داهاتەكێ جێگیر بیت.. ب تایبەت د كەتوارێ مە یێ ئەڤرۆ یێ هەرێما كوردستانێ دا كو ماوێ نێزیكی دەهـ سالایە هیچ مووچە و هاریكاريیێن فەرمی ب ئەڤێ تەخێ ناهێنە دان, ئەڤ رەوشە ژی مەترسيیێن دی لسەر ئەڤێ ژنێ و ئەڤێ خێزانێ زێدە دكەت ب تایبەت هەكەر خودان زاڕۆك بیت و د ئەنجامدا پێشبینییا ئەوێ چەندێ دهێته كرن كو ئەڤ زاڕۆكە تووشی كۆمەكا مەترسیان ببەن وه‌كو: هێلانا قوتابخانێ, تێكەليیا هەڤالێن خراب, هیبوون لسەر كریار و رەوشتێن ڤاڕێبووی و نەشایستە وەكو دزيیێ و بكارئینانا كەرەستێن هۆشبەر.., ئیستغلالكرن ژ ئالیيێ كەسانێن خراب ڤە.
* تێكچوونا بارێ دەروونی و ساخلەميیا جەستەیی: هەروەسا ئەڤ ژنا بەردای ب تایبەت ئەگەر د رەوشەكا ئابۆرییا لاواز دا بژیت دكەڤیتە د بن گڤاشتنێن دەروونی ژی ڤە ژ ئەنجامێ نەبوونا شیانێن دابینكرنا هەوجەیی و پێتڤیێن خێزانێ وبەرتەنگبوونا بازنا پەیوەندیێن جڤاكی یێن پشتەڤانی و هاریكاریيێ بۆ بكەن, هزركرن و هەلسەنگاندنا جڤاكییا نە ڕەوا و د ئەنجامدا ئەڤ گڤاشتنێن دەروونی ئابۆری كارتێكرنێ ل ئالیيێ ساخلەمی یا جەستەیی ژی دكەن و بەرهەڤە بۆ نەخۆشيیێن جەستەیی.
ئەنجام و تێديتن:
ل دووماهيیێ و ژ ئەنجامێ ئەڤی كەتوارێ ئاماژە پێ كری , هندەك خالێن گرنگ و جهێ لسەر راوەستانێ بۆ مە دهێنە بەرچاڤ, وەك:
– بلندبوونا رێژەیا بەردانێ سال ل دویڤ سالێ.
– لاوازيیا بارێ ئابۆری یێ ژنا بەردای و نەبوونا مووچەیێ چاڤدێرییا جڤاكی و ب تایبەت یا خودان خێزان و زاڕۆك و بێ مووچە یان ژێدەرو داهاتیيەك جهگیر.
– كێمییا دەلیڤا كاری بۆ برێڤەبرنا ئەڤێ خێزانێ ب تایبەت بۆ یا بێ مووچە.
– دیتن و سەرەدەرییا جڤاكییا نە د ئاستێ پێتڤی دا دگەل ئەڤێ تەخێ.
– نەبوونا خولێن هشیارییا جڤاكی و بەرهەڤی بۆ پێكئینانا خێزانێ بۆ گەنجان (كچ و كۆران) بەری قۆناغا پێكئینانا خێزانێ.
– لاوازییا راگەهاندنێ و دەزگەهێن پەیوەندیدار ب هشیاركرنا جڤاكی ل سەر ئاكام و مەترسیێن ئەڤێ دیاردێ و هەوڵا گهۆرین و راستڤەكرنا ئەوان دیتنێن نەشایستە…
– كێمییا كەسێن تایبەتمەند (ڤەكۆلەرێن جڤاكی و دەروونی) ل دام و دەزگەهێن مینا (دادگەهـ , چاكسازی, رێڤەبەريیێن بەرهەنگاربوونا توندوتیژییا خێزانی, رێڤەبەريیێن چاڤدێرییا جڤاكی, شلتەران… هتد.
| ژن و مێر بەری هزرا ژێكڤەبوونێ بكەن، پێتڤییه بزانن كو هەڤژینی ئانكو (ژیانا ب هەڤڕا)يه و ڤێ ژيانێ خۆ لسەر هه‌ردو ستوونێن لێبۆرین و قوربانیدانێ بۆ ئێك ودو راگرتييه، ب تایبەت ئەگەر خودان زاڕۆك بن. |
– لاوازی یان نەبوونا لیژنەیێن راوێژكاری بۆ چارەسەركرنا ئاریشه‌يێن خێزانی ژبەری كو بگەهن قۆناغا بەردان و ژێكڤەبوونێ.
راوەستان لسەر ئەڤان خالێن ئاماژە پێ كری وهەوڵا چارەسەركرنێ (هەتا ئەگەر ب شێوەیەكێ رێژەیی ژی بیت) دێ بیتە پێنگاڤەك بۆ كێمكرنا رێژەیا بەردانێ ل ناڤ جڤاكێ مە و د ئەنجامدا كێمبوونا هەژمارا قوربانیێن ئەڤێ دیاردێ، ب تایبەت ژ زاڕۆك و ئافرەتان.
ل دووماهيیێ ژی پێتڤییە لسەر هەردو ئالیيان (ژن و مێر) بەری هزرا ژێكڤەبوونێ و بەردانێ بكەن بزانن كو هەڤژینی ئانكو (ژیانا ب هەڤڕا) و ئەڤ (ژیانا ب هەڤڕا) خۆ لسەر دو ستوونێن سەرەكی دگریت: لێبۆرین و قوربانی بۆ ئێك و دو ب تایبەت ئەگەر خودان زاڕۆك بن… و ژبەری ئەڤێ چەندێ ژی پێتڤییە بزانن كو هەر كریار و پرۆژەیەكێ مرۆڤ پێنگاڤێ بۆ بهاڤێژت، نەخاسمە پرۆسەیەكا گرنگ وەكو پێكئینانا خێزانێ نیڤەك خۆشییە و نیڤەكا دی زەحمەت و نەخۆشی یە, ئەو هەڤژین زیرەك و سەركەفتینە یێن كو بەردەوام هەول بدەن ڕێژەیا ئەڤان نەخۆشییان كێم بكەن و د بەرامبەردا رێژەیا خۆشی و بەختەوەرییا خێزانێ زێدەتر دبیت.
