رەوشەنبیر، جڤاك و دەستهەلات
| نڤيسه‌رى به‌رى چه‌ند هه‌يڤه‌كان ئه‌ڤ گۆتاره بۆ كۆڤارا (بادينان) هنارتبوو، لێ وه‌سا چێ بوو د هژمارا بۆرى دا به‌لاڤ نه‌بيت و پشتى وه‌غه‌را وى يا دووماهييێ، وه‌ك گۆتارا وى يا دووماهييێ د ڤێ هژمارێ دا بهێته به‌لاڤ كرن، ستار عه‌لى.. ل مه نه‌گره. |
ستار عەلی
رەوشەنبیر كییە؟
ئەرێ رەوشەنبیر ئەو كەسە یێ خواندن و نڤیسینێ دزانیت؟ یان گەلەك پەرتووك خواندین یان چاپ كرین؟ یان ئەوە یێ خواندنەكا بلند بدەستڤە ئینای؟ ئەرێ تەخا هونەرمەندێن وێنەكێش و مۆزیكژەن و نڤیسەر و مامۆستا ژ رەوشەنبیرانە؟ یان ژی رەوشەنبیر ئەوە یێ زانینێ بكاردئینیت بۆ هشیاركرن و گوهۆرینا جڤاكی؟
رەوشەنبیر وژدان و ئاقلێ مللەتی نە، ژ كەڤندا ئەڤ ئاخفتنە گەلەك دهێتە گۆتن و ب گەلەك رەنگا هەر ژ چاخێ رەوشەنگەرییا جیهانا رۆژئاڤا و هەتا ئەڤرۆ، ئەرێ راستە رەوشەنبیر رابەرێن گوهۆرینانە د جڤاكێ خۆ دا؟
| رەوشەنبیر وژدان و ئاقلێ مللەتی نه و هه‌ر قۆناغه‌كا ديرۆكى يا هه‌ر جڤاكه‌كى ره‌وشه‌نبيرێن خۆ هه‌نه. |
هەر قۆناغەكا دیرۆكی یا هەر جڤاكەكی رەوشەنبیرێن خۆ هەنە، كاهن رەوشەنبیرێ چاخێن ناڤین بوو، لێ ئەڤی رەوشەنبیری رۆلەكێ نێگەتیڤ دیت و هەڤدژی وی رۆلێ پێدڤی بوو ببینیت راوەستا: (رۆلێ هاندانێ بۆ هزرا رەخنەگرانە و دەربازبوون ژ تیتال و هزرێن كەڤن).
گوهۆرینێن جڤاكی دبنە ئەگەرا پێدڤیبوونێ ب جۆرەكێ دی یێ رەوشەنبیران كو خودانێن وان شیانان بن و بكارن چاوا سەرەدەرییێ دگەل سیستەمێ نوی بكەن و رۆلێ خۆ د هشیاركرن و گوهۆرینان دا ببینن.
گوهۆرینا هەرە مەزن د ڤی تێگەهی دا دروست بووی پشتی شۆرشا فڕەنسی بوو ئەوا دربەك ل چینا ئەروستۆكراتی دای هەروەسا پشتی شۆرشا پیشەسازی یا ئنگلیزی بوو ئەوا چینا كرێكاران پێ رابووی، ئەو گوهۆرینێن د بنیاتێ چینایەتی دا رویداین و بووینە ئەگەرا گوهۆڕینا هەڤبەنديیێن جڤاكی كو پێدڤی ب هندەك رۆلێن نوی یێن رەوشەنبیران بوون.
پێناسه‌يا رۆهن و ژ هەمیان نێزیكتر د وەلاتێن گەشێ دكەن (الدول النامیة Developing countries) ئەوە یا تیۆرڤان و سەركرده‌يێ ئیتالی گرامشی پێشكێش كری و پێشئێخستی، گرامشی دبێژیت: چ بزاڤــ و چالاكيیێن مرۆڤی دڤالا نینن ژ چالاكيیێن هزری و ب هەمان شێوە چ چالاكيیێن رەوشەنبیری نینن بێ كارەكێ دەستی، ئانكو هەڤسەنگییەك هەیە د ناڤبەرا هەردوواندا.
(گرامشی) دبینیت كو هەر كەسەك تا رادەكێ رەوشەنبیرە لێ چەند ئەو رەوشەنبیر ئەندامەكێ كارا و كاریگەرە د جڤاكی خۆدا و ب ئەركێن خۆ رادبیت و پێشەنگە د گوهۆڕینا جڤاكی و بەرەڤ پێشڤەبرنا ویدا.
(ماركس) دبینیت كو رەوشەنبیر لایەنن د هەڤبەنديیێن زالێن جڤاكی دا و پشكەكن ژ ئاڤاهییێ جڤاكی یێ زاڵ، لێ گرامشی پتر رەوشەنبیر پۆلێن كرن و ژێك ڤاڤارتن و پسیارەك هاڤێتە قادێ ئەو ژی: كیژان رەوشەنبیر یان ب زمانێ گرامشی رەوشەنبیرێ ئورگانیكێ كیژان چینێ؟ ل دویڤ ڤی تێگەهی، رەوشەنبیرێ راستەقینە هەردەم یێ دگەل تەخ و چینێن هەژار و زولملێكری و بۆ بجهئینانا داخوازييێن گەلێ خۆ یێ بندەست قوربانییێ ب خۆشی و دەستكەفتێن خۆ یێن ماددی ددەت ژ پێخەمەت هزر و بیروباوەرێن خۆ و رەخنەگر و تێكۆشەرەكێ رژدە بۆ بدەستڤەئینانا خەونێن ڤان تەخ و چینان و ب خەونێن خۆ دزانیت.
ل دویڤ دیتنا (فۆكۆ)ی دوو جۆرێن رەوشەنبیران هەنە، رەوشەنبیرێ گشتی و رەوشەنبیرێ تایبەت، ئەو دبینیت كو رەوشەنبیرێ گشتی نوینەراتییا هشیارییا جڤاكییە و دڤێت هەلگرێ راستيیێ و دادپەروەرییێ بیت و بەرگرییێ ژێ بكەت چونكو وی دیتنەكا گشتی یا هەی بۆ جڤاكی و ب وێ دیتنێ دكاریت راستيیێ ژ شاشییێ جودا كەت، بەلێ رەوشەنبیرێ تایبەت هندەك هزرێن مەعرفی بكاردئینیت ب رێكەكا بلەزوبەز بۆ رەخنەكرنەكا بەرتەنگ و بۆ خالەكا تایبەت.
كارێ سیاسی یێ رەوشەنبیری وەكی فۆكۆ دبینیت ب هویری گرێدای پرسگرێكا بەرهەمئینانا راستیێ یە و دبێژیت: پرسگرێكا سیاسی یا سەرەكی یا رەوشەنبیری نە رەخنەكرنا ناڤەڕۆكێن ئەیدیۆلۆجیانە ئەوێن گرێدای جیهانێ، بەلكو دڤێت بزانیت كا دشیاندایە سیاسەتەكا نوی یا راستيیێ ئاڤاكەت و دزڤڕیت و دبێژیت: بەلێ دڤێت ئەو كەسێن ب ڤی كاری رادبن وێرەكییەكا سیاسییا پێدڤی هەبیت.
ل دویڤ ڤان بۆچوونان، رەوشەنبیرێ راستەقینە خودانێ هزر و و بیروباوەرە و ب ساناهی دەستبەرداری بیروباوەرێن خۆ نابیت و نافرۆشیت و دۆزەك د سەرێ ویدا هەیە ل دویڤ قۆناغا جڤاكێ ئەو تێدا دژیت (نابیت رەوشەنبیر بهێتە جوداكرن ژ قۆناغا جڤاكێ ئەو تێدا دژیت) چونكو قۆناغا جڤاتا ئەو تێدا دژیت ئەرك و هەلویستێ وی دەستنیشان دكەت و رەوشەنبیرێ راستەقینە ژ وان ئەركان ناڕەڤیت.
رەوشەنبیرێ راستەقینە خودان ئاقلەكێ رەخنەگرانەیە و نە یێ دەمارگیرە و رەئیێ بەرامبەر وەردگریت و دگەل دكەڤیتە گەنگەشێ، باشترین نموونە ژى فەیلەسۆفێ فڕەنسی ڤۆلتێر دەمێ لسەر كەسێ رەوشەنبیر دبێژیت: (ئەز نە دگەل رەئییا تەمە، بەلێ ئەز هەتا مرنێ بەرگريیێ ژ مافێ تە دكەم تۆ رەئییا خۆ ببێژی).
رەوشەنبیرێ راستەقینە ب بەژن و بالا خۆ نابێژیت و خۆ نادەرئێخیت و پەسنا كەسێ خۆ ناكەت ب تایبەتی ل جڤاكێن پێشكه‌فتى، لێ مخابن ل جڤاكێن پاشكەفتی و خێلەكی ئەڤێن نیڤ خویندەوار و هندەك تشتان دزانیت دێ خۆ ب كەسەكێ بێ بەڤل و قەهرەمان ل قەلەم دەت، لێ ب ساناهی راستیيا وی دیار دبیت و دكەڤیت دەمێ دەستهەلات هەستیكەكی دهاڤێژیتە بەر…
رەوشەنبیر و دەستهەلات
(رەوشەنبیرییا دەستهەلاتێ یان دەستهەلاتا رەوشەنبیرییێ)
رەوشەنبیرییا زال و بەربەلاڤــ د ناڤــ جڤاكی دا رەوشەنبیرییا دەستهەلاتا زالە، هەر دەستهەلاتەكا داربەدەست پێكولێ دكەت رەوشەنبیری و تێگەهــ و كەلتۆرێ خۆ د جڤاكی دا بەلاڤ بكەت و بچەسپینیت كو بەرژەوەندی و مانا وێ دپارێزیت، دەستهەلاتا خێلەكی و پاشڤەڕۆ پێكۆلێ دكەت هەڤبەندیيێن ئابۆری و جڤاكی یێن كەڤن بمینن چونكو د خزمەتا وێدانە و لسەر وێ چەندێ دژیت و شەنگستێ وێ یێ سەرەكییە و بەرگريیێ ژێ دكەت و دڤەژینیت. سيار
هەر دەستهەلاتەكێ رەوشەنبیرێن خۆ هەنە كو پێكهاتا وان یا جڤاكی و هزری سەر ب وێ دەستهەلاتێ ڤەیە، لێ دەستهەلات ب تایبەتی دەستهەلاتا ستەمكار و دكتاتۆر هەردەم پێكۆلێ دكەت رەوشەنبیرێن وەكی خۆ ژی دروست بكەت و هندەك پڕەنسیپ و تێگەهان بۆ بوارێن جڤاكی و سیاسی و رەوشەنبیری دانیت كو هەر كەسەكێ ژێ دەركەڤیت یان باوەری پێ نەبیت ب لادەر و خۆفرۆش و خاین ل قەلم ددەت، ژ بۆ ڤێ چەندێ ژی پێكولێ دكەت دەستێ خۆ دانیتە سەر هەمی سەنتەرێن رەوشەنبیری و كەنالێن راگەهاندنێ و پاوان بكەت و گەلەك جاران رەوشەنبیران نەچار دكەت چ ب گەف و ترساندن و چ ب كڕینا وژدانا وان داكو ببنە ئامیرەتەك یان بورغییەك د ماكینا وێ یا راگەهاندن و رەوشەنبیريیێ دا.
دەستهەلاتێن رۆژهەلاتی یێن پاشڤەرۆ هەردەم پێكۆلێ دكەن ئابۆرەكێ لاواز ب ژێرخانەیەكا لاواز دروست بكەت داكو چینەكا بهێز و سەرخانەكا بهێز ب هزروبیرێن نوی و بهێز دروست نەبن كو ببنە مەترسی لسەر وێ دەستهەلاتێ، لەو دێ بینین بێكاری و بێ ئومێديیەكا مەزن یا هەی و بێ ئۆمێدیيەكا مەزن د دویڤ خۆرا دئینیت ب تایبەتی د ناڤــ گەنجاندا و دەستهەلات هەول ددەت ب ماكینا خۆ ڤان گەنجان ب رێڤە ببەت وەكی وێ دڤێت و بكەتە كویلێن خۆ چونكو گەنج هێزا سەرەكی یا بزاڤا جڤاكییە ب هزر و بیروباوەرێن خۆ یێن نوی و پێشكەفتی و دەستهەلات پێكۆلێ دكەت رێكێ لبەر بەرزە بكەت و بێ ئۆمید بكەت، لەو دێ بینین ئێك ژ ئەنجامێن ڤی كاری مشەختبوونا ب كۆما گەنجان بۆ دەرڤەی وەلاتییە و ئەڤە فاكتەرەكێ گرنگ و نهێنییا پاشڤەمانا ڤان جڤاكانە.
| د جڤاكێن پێشكەفتی دا هەم دەستهەلات و هەم رەوشەنبیرێ وان یێ جودایە، د ڤان جڤاكان دا دەستهەلات چەند یا ستەمكار بیت نەشێت هەمی دەڤان بگریت و هەمی وژدانا بكڕیت. |
د جڤاكێن پێشكەفتی دا هەم دەستهەلات و هەم رەوشەنبیرێ وان یێ جودایە، د ڤان جڤاكان دا دەستهەلات چەندا ستەمكار بیت نەشێت هەمی دەڤان بگریت و هەمی وژدانا بكڕیت و هەردەم رەوشەنبیران بەرگريیەك مەزن كریە و ترسەك مەزن ئێخستیە د دلێ دەستهەلاتێ دا، گۆبلز وەزیرێ راگەهاندنا هتلەری دگۆت: (دەمێ من گوهــ ل ناڤێ رەوشەنبیران دبیت بێی حەمدی من دەستێ من دچیتە سەر دەبانجا من).
ل وەلاتێن رۆژهەلاتی دەولەت رەوشەنبیران چێ دكەت، لێ ل وەلاتێن رۆژئاڤا و پێشكەفتی رەوشەنبیر دەولەتێ و دەستهەلاتێ چێ دكەن و ب هزر و هەلویستێن خۆ دبنە دەستهەلاتەك بهێز هەمبەر دەولەتێ و حاكمان.
هونەرمەندێ ب ناڤودەنگێ جیهانی پیكاسۆ هەمبەری نازيیان راوەستیا چاخێ فڕەنسا داگیركری كەڤالەك ب ناڤێ گۆرنیكا دروست كر (گۆرنیكا گوندەكێ ئیسپانی یە ژ لایێ نازییان ڤە هاتبوو بومبەباران كرن و خەلكێ وی هاتە جینۆساید كرن)، پیكاسۆ كو ب رەگەز ئیسپانی یە وی دەمی ل پاریس دژیا، لێ خۆ جودا نەكر ژ ئێش و ئازارێن مللەتێ خۆ كو دەمێ ل پاریس دژیا ب ستایلێ خۆ كەڤالەك مەزن لسەر ڤێ رویدانێ چێ كر، خەبەرێ دروستكرنا ڤی كەڤالی گەهشتە جەنەرالێ نازی یێ حاكمێ پاریس ئینا چوو ستودیۆیا پیكاسۆی و دیت ئەو كەڤال یێ هەلاویستی یە و گۆتە پیكاسۆی: تە ئەڤ كەڤالە چێكریە؟ ئینا پیكاسۆی ب وێرەكی بەرسڤ دا و گۆتێ نەخێر وە یێ چێكری، وە ئەڤـ گوندە بومبەباران كر و بۆ هێڤێن و بیرۆكا ڤی كەڤالی.
لۆركا نموونەكا دی یا هۆزانڤان و رەوشەنبیرێن راستەقینە و وێرەك بوو خودان هەلویست و بەرهەنگارەكێ سەرسەختێ رژێما فاشی یا جەنەرال فرانكۆی بوو، لۆركای هەوار دكر و دگۆتە ماریانا هەڤژینا خۆ:
(مرۆڤ چییە بێ ئازادی ماریانا؟ ببێژە من؟
دێ چاوا حەز ژ تە كەم هەكە ئەز یێ ئازاد نەبم
دێ چاوا شێم دلێ خۆ دیاری تە كەم هەكە ملكێ من نەبیت…
دێ مرۆڤــ چاوا شێت حەز ژ وەلاتێ خۆ كەت و ئەو تێدا یێ ئازاد نەبیت؟)
ل دوماهییێ ئەڤ هۆزانڤانێ شۆڕشگێر گیانێ خۆ دكەتە قوربانی وەلات و هەلویستێن خۆ و ژ لایێ رژێما فرانكۆیێ دكتاتۆر ڤە دهێتە گوللەباران كرن.
سەرۆك و دەستهەلاتێن وەلاتێن شارستانی و پێشكەفتی رێزێ ل رەوشەنبیرێن حۆ دگرن، رەوشەنبیرێن راستەقینە ژی دبنە هێز و دەستهەلاتەك هەمبەر حاكمان و دبنە ئالا و سیمبول بۆ گەلێن خۆ.
| سەرۆك و دەستهەلاتێن وەلاتێن شارستانی و پێشكەفتی رێزێ ل رەوشەنبیرێن حۆ دگرن، هۆسا رەوشەنبیرێن راستەقینە دبنە هێز و دەستهەلاتەك ل هەمبەر حاكمان و دبنە ئالا و سیمبول بۆ گەلێن خۆ و دبنە بالیۆزێن وەلاتێن خۆ. |
نموونەيه‌كا دی یا بەرچاڤا دەستهەلاتا رەوشەنبیر و رەوشەنبیريیێ سارتەرە، سارتەر ژ بلی كو نڤیسەر و فەیلەسوفەكێ مەزنێ فڕەنسی و جیهانی بوو شۆڕشگێڕ و خودان وژدان و هەلویست بوو، پشكداری د بەرگری و بەرەنگارییا فڕەنسا دژی نازیاندا كربوو، دژی لەشكەرێ هتلەری و خودان بیروباوەرێن پێشكەتنخواز و پشتگیرێ مللەت و وەلاتێن بندەست بوو، كەسەكێ نیشتیمانپەروەر و پشتەڤانێ بەرگرییا جەزائیر بوو دژی دەولەتا خۆ و پشكداری د خۆپێشاندانان دكر ل وەلاتێ خۆ فڕەنسا بەلكو سەركێشێ ڤان خۆپێشاندانان دكر ب تایبەتی خۆپێشاندانێن خویندكاران سالا 1968، جارەكێ ئەڤــ فەیلەسوفە مژویلی رێكخستنا خۆپێشاندانا كرێكاران بوو بۆ داخوازكرنا مافێن وان ل دویڤ دەستورێ كۆمارا فڕەنسا، ژ بەر ڤێ چەندێ چەند راوێژكارێن سیاسی یێن دەستهەلاتا دیگولی بەزین و چوون گۆتنێ كو ئەڤە كەسەكێ یاخی یە لسەر دەستهەلاتێ و لبەرە شۆڕەشەكێ بكەت و دڤێت ب زویترین دەم بهێتە گرتن، ئینا جەنەرال دیگۆلی بۆ خۆ و وەلاتێ خۆ سەروەرییەك تۆمار كر و گۆتە راوێژكارێن خۆ: (ب ڤێ ئێكێ هەروەكی وە دڤێت ئەز فڕەنسا هەمییێ بگرم)، ئانكو ب گرتنا سارتەری ئەز دێ هەمی فڕەنسا ئێخمە د زیندانێ دا، هۆسا سەرۆك و دەستهەلاتێن وەلاتێن شارستانی و پێشكەفتی رێزێ ل رەوشەنبیرێن حۆ دگرن و هۆسا رەوشەنبیرێن راستەقینە دبنە هێز و دەستهەلاتەك هەمبەر حاكمان، دبنە ئالا و سیمبول بۆ گەلێن خۆ و دبنە بالیۆزێن وەلاتێن خۆ.
رەوشەنبیر و رەوشەنبیری د جڤاكێ مە دا
(خواندنەك رەخنەگرانە)
د جڤاكەكێ ئالۆزێ وەكی جڤاكێ مە دا كو د قۆناغێن خۆ یێن سرۆشتی یێن دیرۆكی دا نەبۆرییە ب ئەگەرا داگیركرنا وەلاتێ مە و پارچەپارچەكرنا وی و ژمارا زۆرا دوژمنان و دەستێوەردانا وان د ناڤخویێ مە دا ل دویڤ بەرژەوەندیێن خۆ و پێكهاتا هەمەرەنگا ڤی جڤاكی ئەڤە هەمی بووینە ئەگەرا دابەشبوونا رەوشەنبیر و رەوشەنبیرییێ ب سەر چەند تێگەهــ و بۆچوونان: چەپ، راست، نەتەوەپارێز، هزرێن ئازاد و مۆدێرن، علمانی، هزرێن توندڕەو، هزر و هەڤبەندیێن خێلەكی و كەڤنەپارێز، چەندین ئایین و تاییفە (ئیسلامی، ئێزدی، مەسیحی، شیعە، سننە، كاكەیی، زەردەشتی و یارسانی …)، هەبوونا ڤان هەمی بۆچوون و تێگەهان و ڤێ هەمەڕەنگییێ (هەر ژ ئاقلییەتا ئەفسانەیی و خورافی تا هزر و بیروباوەرێن زانستی و مۆدێرن و پاش مۆدێرن) ل شوینا ئەڤە ببیتە فاكتەرێ زەنگینكرنا كەلتۆر و رەوشەنبیرییا مە مخابن بوویە ئەگەرا چەندین بوچۆنێن هەڤدژی ئێك و ژدایكبوونا چەندین دیارده‌يێن نێگەتیڤ و بەرپابوونا شەڕەنیخەكا توند و دژوار د ناڤــ جڤاكێ مە دا و د ئەنجامدا د ناڤــ رەوشەنبیر و رەوشەنبیریا مە دا تا رادەیا پەراوێزكرن و رەتكرن نەقەبوولكرنا ئێكودوو و ل ڤێرێ بەشەك ژ رەوشەنبیر و رەوشەنبیرییێ ب خۆ بووینە كێشە.
هەر چینەكێ و دەستهەلاتەكێ رەوشەنبیرێن خۆ هەنە و ب مافێ خۆ یێ سروشتی دزانیت، لێ جوداهییەك مەزن د ناڤبەرا ڤان جڤاك و دەستهەلاتێن رۆژئاڤایی و رۆژهەلاتی و رەوشەنبیرێن وان دا ژی هەیە، جەنەرال دیگۆل رێز ل سارتەری دگرت و رێز ل وەلات و رەوشەنبیرێن خۆ دگرت دیسان سارتەری ب كەسایەتی و خەبات و ئاست و رەوشەنبیری و هەلویستێن خۆ، خۆ ب سەر حاكمێ عەسكەری سەپاند.
| د جڤاكێن رۆژهەلاتی دا كو جڤاكێ مە ئێك ژ وانە، دەستهەلات پێكۆلێ دكەت رەوشەنبیران بكەتە دەهۆلقوتەك و لێبۆكەك و كەسایەتییەكا لاواز ژێ چێ بكەت. |
لێ د جڤاكێن رۆژهەلاتی دا كو جڤاكێ مە ئێك ژ وانایە دەستهەلات هەردەم پێكۆلێ دكەت رەوشەنبیران بكەتە ئامیرەكێ بچویك یان بورغییەك د ماكینا خۆ دا و بكەتە دەهۆلقوتەك و لێبۆكەك و كەسایەتیەكا لاواز ژێ چێ بكەت و ل پێش چاڤێن خەلكی رەش بكەت داكو خەلك پتر بێهیڤی و بێ ئۆمێد ببیت دەمێ ڤان كەسێن ب پێشەنگێن خۆ ددانیت هۆسا رەفتارێ دكەن پتر بێهیڤی دبن، مخابن هندەك ژ وان رەوشەنبیران خودان ئاست و هەلویست و دیرۆكەكا پر خەبات بوونە، لێ ب ساناهی دكەڤنە داڤێت دەستهەلاتێ و ب بهایەكێ كێم خۆ ژ دەست ددەن و دچنە د بەرپەڕێن رەشێن دیرۆكێ دا و رەوشەنبیر ل ڤێرێ دبیتە خفسەك (مسخ) وەكی گریگۆر سامسا د رۆمانا فرانز كافكای دا دەمێ ژ خەو رادبیت و دبینیت یێ بوویە كێزەكا مەزن ب گەلەك پێیان و بێهنەكا نەخۆش ژێ دهێت و نەشێت بلڤیت، (رژێما دكتاتۆرا سەددامی زەقترین نموونەیە).
ل ڤێرێ چەند پسیارەك دەربارەی رەوشەنبیری ب خۆ دهێنە ئازراندن، ئەرێ رەوشەنبیر ئەو تشتێ دبێژیت دكەتە كریار؟ ئەرێ بۆ چ مەبەست رەخنه‌يێ ل جڤاكی و دەستهەلاتێ دگریت؟ ئەرێ رەوشەنبیر ل ئاستێ ڤان پرسگرێكانە؟ ئەرێ ئەو خۆ دبینیت پشكەك ژ ڤی جڤاكی و خەمێن وی هەلگرتینە یان كەسەكێ هاڤی و یاخییە؟ بەرسڤا ڤان پسیاران ب چەند دیاردان د ناڤـ رەوشەنبیر و رەوشەنبیراندا دهێتەدان ئەو ژی:
– بەربەلاڤبوونا دیاردا دوورویاتییێ د ناڤــ رەوشەنبیرێن جڤاكێن رۆژهەلاتی دا، تشتەكی دبێژن لێ ب كریار هەڤدژی وێ گۆتنێ رەفتاری دكەن وەكی كەسەكێ نەساخيیا شیزۆفرینیا هەی.
– هندەك رەوشەنبیران چاڤلێكرنا هندەك بزاڤــ و هزرێن نوی دكەن كو دەرهاڤێژی سروشتییێ پێشكەفتن و نویخوازیا جڤاكێن رۆژئاڤایی نە وەكی بزاڤا مودێرنیزمێ و پاش مودێرنیزمێ، لێ نە جڤاكێ مە و نە ئەو رەوشەنبیر گەهشتینە وێ قۆناغێ كو ب دروستی د ڤێ بزاڤێ بگەهن بەلكو هزر و رەفتارێن وان هەڤدژی وێ بزاڤێ نە.
– بازرگانیكرن ب هزرو بیروباوەرێن خۆ، كی پتر ددەت (من یدفع اكثر)، و د نێزيكترین دەرفت خۆ ب ئەرزانی دفرۆشیت.
– پەسنا هزرەكێ و كەسایەتییەكێ و بەرگریكرن ژ ڤێ چەندێ كو وی ب خۆ د ناخێ خۆ دا باوەری پێ نینە و دەمەكی ژ دەما ب هەمی هێز و شیانێن خۆ دژ بوویە و دبیت ڤی دەمی ژی باوەری پێ نەبیت.
– دفنبلندییا هندەك رەوشەنبیران ئەوێن چەند سەرقەلەمكه‌كان دزانن و خۆ ژ هەر تشتەكی مەزنتر و بلندتر دبینن و ب چاڤەكێ نزم بەرێ خۆ ددەنە جڤاك و مللەتێ خۆ و ئەڤـێ چەندێ دكەنە بەهانە كو ژ ئەركێ خۆ یێ سەرەكی برەڤن.
– سینگ دەرئێخستنا هندەكێن دی و رەخنەگرتنا وان یا بەردەوام بۆ هەمی رویدان و دیاردان و خوێ یا خو دكەنە هەمی گراران وەكی وی كابرایێ (….. د كانییا گوندی دا) داكو بەحسێ وی بهێتە كرن.
– نەرازیبوونا هندەك رەوشەنبیران ژ هەر رەوشەكێ و بێهیڤیبوونا وان ژ جەدوا كار و داهێنانێ و گوهۆڕینێ و رەفتارێ وان وەك كەسانێن هاڤی.
د سەر ڤان دیارده‌يێن نەشرین ڕا، هندەك ژ رەوشەنبیرێن مە و ل هەمی قۆناغان هەردەم د ئامادەبوونە و خودان ئاست و هەلویست و كارەكتەر بوونە و دگەل ئێش و ژانێن مللەتێ خۆ و دۆزا وی بوونە و ئاگرێ شۆڕەشا وی ب بەرهەمێن خۆ گەرمتر كریە و بووینە ستێرێن گەش د ئەسمانێ رەوشەنبیرییا كوردی دا.
ئەرێ دوماهییا رەوشەنبیر و رەوشەنبیرییێ هاتییە؟
پسیار ئەوە: ئەرێ قەدەرا رەوشەنبیريیێ ئەوە كو بێدەنگ و تەسلیم ببیت؟ ئەرێ رەوشەنبیر دێ رۆلەكی بینن د ناڤــ ڤێ هەمی وێرانیێ دا؟ بەرسڤ: بەلێ، بێگومان رۆلێ رەوشەنبیری دێ هەر هەبیت بەلێ دێ گرانتر و قورستر بیت و هەكە ئەڤــ رۆلە نەبیت ژ مێژە وەرە مرۆڤایەتی نەمابا.
ئەرێ فەلسەفە مر دەمێ سوكراتی ژەهر ڤەخواری؟ ئەرێ هۆزان مر دەمێ چەند فیشەكەكا سینگێ لۆركای بڕی؟ سوكرات بوو سیمبولا بەرگریكرنێ ژ راستیێ و شەرەفا پەیڤێ و پەنجەرێن ڤەكری و لۆركا بوو سیمبولا شۆرەشگێرییێ و پنییەكا رەش ب ناڤــچاڤێن فرانكۆی و رژێما وی یا فاشی ڤە.
شەڕەنیخا د ناڤبەرا كەڤن و نوی دا د جڤاكێ مرۆڤاتییێ دا شەڕەنیخەك گەلەك كەڤن و ئەبەدییە ب درێژاهییا دیرۆكا هەبوونا مرۆڤی هەر هەبوویە، جڤاكێن پێشكەفتی ب تایبەتی جڤاكێن رۆژئاڤایی گەلەك ژ ڤان قۆناغا بڕینە ب خەبات و قوربانیدانا بێ راوەستیان هەتاكو شیاین جڤاكێن خۆ ئاڤا بكەن.
مخابن، گوهۆڕین د جڤاكێ مە دا وەكی رێڤەچوونا كویسەلەیە و ئەڤە ئاستەنگەك هەرە سەرەكی و مەزنە هەمبەر رەوشەنبیر و رەوشەنبیرییێ.
| مخابن، گوهۆڕین د جڤاكێ مە دا وەكی رێڤەچوونا كویسەلەیە و ئەڤە ئاستەنگەك هەرە سەرەكی و مەزنە ل هەمبەر رەوشەنبیر و رەوشەنبیریيێ. |
هەر چینەك یان دەستهەلاتەك بۆ مانا خۆ پێكولێ دكەت (عجلة التاریخ) راوەستینیت و زۆردارییێ ل رەوشەنبیریێ و ئازادیێ و مافێن مرۆڤی و بهایێن رۆحی و ئەخلاقی بكەت، بەلێ پێكولەكا دەم كورت و خرشە و گوهۆڕین و بەرەڤ پێشڤەچوون یاسا و دەستوورێ ژیانێ یە و چ هێز نكارن (عجلة التاریخ) راوەستینن، دبیت گیرۆ بكەن لێ راوەستاندنا وێ مەحالە..
مخابن، گوهۆڕین د جڤاكێ مە دا وەكی رێڤەچوونا كویسەلەیە و ئەڤە ئاستەنگەك هەرە سەرەكی و مەزنە ل هەمبەر رەوشەنبیر و رەوشەنبیریيێ د جڤاكێ مە دا و ئەڤــ گوهۆڕینێن بلەزێن روی ددەن د بوارێن ئابۆری و سیاسی و جڤاكی و تەكنۆلۆجی و هزری دا كارڤەدانا وان یا بلەز و كاریگەر نینە لسەر جڤاكێ مە، لەو هندەك ژ رەوشەنبیرێن مە ژی دمینن رەوشەنبیرێن كەڤن و دگەل ڤان گوهۆڕینان ناچن و ئەرك و رۆلێ خۆ یێ سەرەكی و كاریگەر و پێدڤی بەرزە دكەن.
