گەڕیانەك ل ناڤ عەرەبێن حەدیدی
ن: كارل مای
و. ژ ئەلمانی: حەجی جەعفەر
ـــ پشكا ئێكێ ـــ
ڕوناهيیا ڕۆژێ
ئەم ژ بەغدا بۆ سەر ئەڤراز چووین، مە دڤیا بچینە سەرەدانا (ئاماد ئه‌گاندۆر Amad el Gandur)، سەرۆكێ ئەشیرەتا حه‌دیدیا، یا كو پشكەك ژ ئەشیرەتا شەمەر.
گاڤا ئەز دبێژم (مە)، مەخسەدا من پێ ژبلی من، حاجی خەلەف عومەرێ بچووكە، یێ كو هەردەم زیرەك و هشیار و جهێ باوەريیێ، گەلەك جاران من و وی نامە بۆ ئێك و دوو ئالوگۆڕ دكرن.
گاڤا وی زانی، كو ئەزێ ل بەغدا، ئەو ل گەمیەكێ سوار ببوو و هاتبوو پێشوازيیا من ل بەغدا.
ب ڕاستی سەرەدانا من یا كورت بوو، لێ یا پەهلەوانانە بوو، ئەم هەردوو د ناڤ میزۆپۆتامیا ڕا ب ڤێ سەرەدانێ ڕابووین. میزۆپۆتامیا جهەكێ بەرفرەهـ بوو، دكەڤتە د ناڤبەرا رووبارێ دیجلە و فرات دا، پتريیا ئاكنجيێن وێ ئەرەب بوون، كو نە كو ب تنێ شەڕێ هەڤدوو دكرن، بەلكو هەمیگاڤا شەڕێ دەولەتا ئوسمانی ژی دكرن، هەروەسا هەر كەسەكێ د ناڤ ئەردێ وانڕا دەربازببا، دا ژ لایێ وانڤە دهێتە شەلاندن، بەلێ بۆ مە ئەڤ مەترسيیە نەوبو، چونكی ئەڤ ئەردە و ئاكنجيێن ڤی ئەردی ، ل نك مە دبەر نیاس بوون، مە دزانی، دێ چەوا خۆ ژ شەڕێ وان پارێزین.
ڕێكەكا كورت هەبوو، دا مە ئاڤ و ئاڤ بەت، بەلێ گەلەك كۆچەرێن ئەرەب، ل سەر ڤێ ڕێكێ بوون، كو مە نەدڤیا ئەو مە ببینن. لەوما جارا ئێكێ دڤێت، ئەم ل دویڤ هاتنا ڕووبارێ دیجلەڕا بچین، نهۆ ئەم ل دەوارێن خۆ سوار بووین و گەهشتینە (شەت ئه‌لئه‌دهەم Schatt el Adhem) داكو ژ وێرێ ل دۆر چیایێ حەمرین بزڤڕین، پاشی د سەر ئاڤا دیجلە ڕا، د ناڤ تكریت ڕا بۆ ڕۆژئاڤا بچین.
تشتێ ڤ مە، من دوو هەسپێن باش كڕی بوون، هەروەسا چەكەكێ باش ژی ڤ مە هەبوو، گەلەگ كیسكێن خوارنێ ژی، یێن كو تژی ئارو قەسپ ڤ مە هەبوون.
بۆ خوارنا هەسپێن مە، گیایەكێ خۆش ل ڤێ گزیرتێ هەبوو.
ل ڤی دەمێ سالێ، هێشتا باران بنبڕ نەبووینە – ئەرێ مە چ يێ دڤێت!!
هیڤیا مە ئەو بوو، ئەم بەری نیڤرۆ یان نێزیكی ئێڤاری چیایێ بلندێ حەمرین ببینین.
ئەڤ جهێ گەرم، كو ل هاڤینا وەكو بیابانەكێ لێ دهات، ببوو دەشتەكا كەسك و پڕ گول و گولزار، دەست و پێن دەوارێن مە زەر كربوون.
ل ڤێرە دەشتەكا ڕاست ڕاست نەبوو، گەلەك بلنداهی و نزماتی هەبوون، لێ د ناڤبەرا وان دا گەلەك جهێن گرنگ و بەرفرەهـ، و كوور ژی هەبوون، كو ئاخەكا ب پیت و بەرەكەت ژێ چێكربوو، هەروەسا ئەم د ناڤ هندەك گۆلێن ئاڤێ ڕا دەرباز بووین، كو خەلكی سوود ژێ دكر.
هندەك كۆلانۆكێن تەنگ د ناڤبەرا وان گۆلان دا هەبوون، هند دكوور بوون، مرۆڤی دگۆت، كو مرۆڤێ د ناڤ چیایێن بلند ڕا دچیت.
دەم نیڤا كانونا ئێكێ بوو، دنیا یا گەرم بوو، هەروەكو كەش و بایێ ئەلمانیا بوو، ل هەیڤا تەموز و تەباخێ!
هەسپێن مە پیچ پیچە ماندوو بوون، ژبەر هندێ نێزیكی نیڤرۆ ئەم ڕاستاین، داكو بێهنا وان ڤەدەین.
ئەم ل بەر ڕەخێ گۆلەكێ ژ وان گۆلان، ل سەر گیای ڕوینشتینە خوار و مە قەلوونێن خۆ كێشان، د وێ ناڤبەرا مە قەلوونێن خۆ دكێشان، خەلەف ئیشارەت كرە ڕۆژهەلاتی و گۆت:
– سەیدا بەرێ خۆ بدێ، پا وێن هە سوار نینن، خۆ دلڤلڤینن؟ (وێگاڤێ ئەز وەسا ڕوینشتبووم، كو چاڤێن من ل ڕۆژ ئاڤا بوون، ئەز ل دۆر خۆ زڤڕیم و من بەرێ خۆ دا جهێ خەلەف ئیشارەتكری و من بەرسڤ دا:
– بەلێ ئەو دوو سوارن، هەسپەكێ ب بار ژی یێ ل گەل وان، مرۆڤ باش وان نانیاسیت، چونكی هێشتا دووری مەنە.
– پا ئەو دێ كی بن؟
– ئەم دێ پاشی زانین، ئەوێن د هەمان سەمتا مە ڕا دچن، ئەو هێدیكا یێن هاژۆن. پشتی چەندەكێ ئەم دێ ب وان ڕا گەهین، ئەم ژ وان ناترسین، چونكی ژمارا وان گەلەك نینن، نێزیكی دوو دەمژمێرا بەردەوام مە هاژۆت، پاشی ئەم كەڤتینە سەر شۆپا وان، وەسا دیار بوو، كو وان ئەم دیتین، لەوما وان خوش هاژۆت، لێ ئەم خۆش ل دویڤ وان نەچووین، چونكی چ ئەگەر بۆ هندێ نەبون، ئەم خۆ بگەهینینە وان، لێ ئەم ل سەر شویندەوسێن وان دچووین، كو هەمان ڕێ یا مە بوو.
هەروەكو مە هزركری، نێزیكی ئێڤاری مە چیایێ حەمرین دیت، كو بلنداهيیا وی بەرەڤ باكوورێ ڕۆژئاڤا دچوو، ئەم گەهشتینە نهالەكێ، مە برِیاردا كو ئەم ئەڤ شەڤە ل ڤێرە بنڤین، چونكی ئاڤەكا بچووك د وێڕێ ڕا دەربازدبوو.
ئەڤ نهالە یا كڤان بوو، لەوما ئەم نەدشیاین هەتا داويیێ ببینین، مە دانا دەریكێ نهالێ، دیوارێن وێ یێن بلند، ئەم ژ بایێ سارێ شەڤێ پاراستین.
مە ئارێ خۆ د ناڤ ئاڤێدا شێلاند و هندەك پتات هاڤێتنە د ناڤ دا، پاشی ل گەل هندەك قەسپان، مە خوارن، مە دەستێن هەسپێن خۆ پێكڤە گرێدان، ب ڕەنگەكێ وەسا كو بشێن بچەرن، بەلێ نەشێن ژ مە ب دوور بكەڤن، پاشی مە خۆ درێژكر و نڤستین.
چونكی ئەم زویكا نڤستبووین، لەوما ڕۆژا پاشتر، ئەم زویكا ژ خەو ڕابووین، ڕۆژ هێشتا تاری گەورك بوو. مە هندەك قەسپ خوارن و هەسپێن خۆ زینكرن و سوار بووین و چووین، گاڤا ئەم گەهشتینە چەپا نهالێ، مە دڤیا ئەم ل چەپێ بزڤڕین، وێگاڤێ مە گوهـ ل دەنگەكێ بلند بوو:
(حی علی الصلاە، یا مومنین(1)*
الله اكبر، الله اكبر)
ئەم بلەز پیچەكێ پاشڤە زڤڕین و پەیا بووین، پاشی جارەكا دی بەردەوام بۆ پێشڤە چووین، داكو خۆ ل پشت وێ چەپێ ڤەشێرین، دا بزانین، كانێ ئەو چ مرۆڤن ل بەریكا مە. مە چ دیت، مە وێنەيه‌كێ نەخۆش دیت، مە دیت كو نێزیكی بیست زەلامێن چەكدار، ل گەل دەوارێن خۆ، یێن داناینە وێرێ, مە شازدە حێشترێن سواروبونێ و هەشتێن باری و هەفت هەسپ هەژمارتن.
وان زەلامان هەمیا خۆ ڕێز كربوون و نڤێژا سپێدێ دكر.
دەوارێن وان هەمی دشەلاندی بوون و دچەرین، زینێن وان هاڤێتبوونە سەر ئێك، هەر هەشت حێشترێن باری، شازدە تابووت هەلگرتبوون، هەر حێشترەكی دوو.
ئەڤ كاروانێ، ناڤێ وی كاروانێ مريیان، مە ل بەریكا خۆ دیت، مە دوو زەلام لپشت وان تابووتا دیتن، كو دەست و پێن وان دگرێدایی بوون. بۆ مە دیاربوو، كانێ بۆچی ئەو هەسپ دزێدەنە.
ئەو هەردوو سوارێن دوهی مە دیتین، ڕێ یا وان یا كەڤتیە د ڕێ یا ڤان دا ئۆ یێن ژ لایێ ڤان ڤە هاتینە شەلاندن و گرتن. ئەڤە شیعە بوون.
سنی حەژ ئەبوبەكر، عەمەر و ئۆسمان دكەن، بەلێ شیعە حەژ ڤان هەرسێيان ناكەن، ئەو حەز ژ عه‌لی و بنەمالا وی دكەن.
د ناڤبەرا ڤان هەردوويان دا كەرب و كین هەیە، ب تایبەتی گاڤا شیعە دچنە حەجا خۆ، گاڤا ئاگرێ پاقژ و بژین هەل دكەن، ئەڤ كەرب و كینە، یا بۆ نفشێ وان بویە ئێش.
كوڕێن عەلی، نەخۆشی و ژان سەرا ڤێ كەرب و كینێ خوارینە. حسێنێ كوڕێ عەلی هاتە كوشتن و ل (كەربەلا) هاتە ڤەشارتن، ژبەر هندێ ئەڤ باژێڕە ل نك شیعان یێ پیرۆزە و دچنە وێرێ حەجێ.
شیعە مریێن خۆ ژ دوور دهینن و ل ڤێرە ڤەدشێرن.
ئەڤ لەشێن مری، هەتا دەمەكێ دەستنیشانكری دهێنە پاراستن. پاشی ل گەل كاروانەكێ مەزن یان بچووك دێ بۆ (كەربەلا) بەن، داكو ل وێرێ ڤەشێرن. خەلەف هێدیكا گۆتە من، ئەڤە شیعەنە، وان ئەو هەردوو سوارێن دوهی مە دیتین، یێن شەلاندین، ئەو دێ مە ژی وەكو وان لێ كەن، هەكە هاتو وان ئەم دیتین. ئەم چ بكەین سەیدا؟
– دا بلەز بڕەڤین. (خەلەفێ بچووك و زیرەك هۆسا بەرسڤا من دا):
– بڕەڤین؟ ئەڤ گۆتنە یا ئاقلمەندانە، كو ئەم خۆ ژ وان بدەینە پاش، بەلێ پا ئەم هاریكاريیا ئەوێن گرتی نەكەین؟ كی دزانیت، كانێ ئەو دێ چ ب سەرێ وان گرتيیان هینن؟ دڤێت ئەم وان هەژاران ئازاد كەین. سەیدا هیڤیا من ئەوە، تو یێ ڕازی بی.
– هەلبەت ئەزێ ڕازیمە، لێ نابیت ئەم ل ڤێرە بمینین، دڤێت ئەم بۆ خۆ ل جهەكی بگەریێن، كو ئەم باشتر جهێ وان ببینین و ژ خۆ ژی د ئەمین بین. وەرە!
جارەكا دی ئەم سوار بوینەڤە، گەهشتینە دەریكێ ژ دەرڤە، پاشی مە چەپەك ل خۆ دا، ئەم ژ وان كاروانیيان بلند بووین. جارەكا دی ئەم پەیا بووینەڤە، مە هەسپێن خۆ، پیچەكێ وێڤە برن، داكو ئەو كاروانی نەبینن.
مە خۆ ل سەر زكی درێژ كر و بۆ پێشڤە خشاند، هەتا گەهشتینە وی جهێ مرۆڤی باش نیڤا نهالێ ددیت. نێزیكی (15 م) ئەم ژ وان بلند بووین، ل هنداڤی جهێ وان لێ دانایی.
ئەو كەڤتنە بەر حوكمێ چەكێ مە. نڤێژا وان تەواو بوو. وان دەستێن ئەوێن گرتی ڤەكرن و ل دۆر وان خڕڤه‌بوون، داكو بڕیارێ ل سەر چارەنڤیسێ وان بدەن.
ئێكی ژ وان هەردووكێن گرتی ڕابووڤە و گازی كر:
– ئەی شمس، ئەی شمس، الحمدلله! (la schems , ia schems, elhamdulillah)(2) تو دێ مە ژ مرنێ قورتال كەی، چونكی ئەمێ ل ژێر ڕۆناهيیا تە و سیبەرا تە! مە ب تنێ ل سەر پرێ نەهێلە، ب ڕۆناهيیا خۆ تو ڕاهێلە ئەهریمەنی Ahriman (3) و بۆ مە ئاهوڕامەزدایێ Ormuzd (4) پاك بهنێرە، داكو هاریكاريیا مە بكەت!
گاڤا ئەڤی بۆ خۆ هۆسا داخوازكری، كەنیيەكا تامسار ژ لایێ كاروانیاڤە بەرسڤا وی دا، پاشی جارەكا دی وی كەسی وەسا دەسپێكرەڤە، كو ئەم نەدشیاین داخوازا وی ژ گۆتنێن دی جودا كەین، بەلێ مە ژ ئاخڤتنێن وی زانی، كو ئەڤە زەردەشتيیە Zoroaster ئەوێن ئاگری پیرۆز دكەن.
پیچەكێ بێ دەنگ بوون، پاشی وی جارەكا دی دەستێن خۆ بلند كرن و گۆت:
– ئەی شمس، تو باشترین و چاكترین ڕزگاركەری! دڤێت تو مە ئازاد بكەی، چونكی من تەلیسمانێن تە یێن كرینە د دلێ خۆدا.
جارەكا دی وان تڕانێن خۆ پێكرنەڤە، پاشی مەزنێ وان فەرمان دا:
– ڤان بێ دینا وەكو دوهی لێ بكەن، گاڤا من هوون فەرمانداین.
ل ڤێرە جهێ هەی، داكو دیوانا خۆ بگرین.
ئەڤە دێ چ دیوانا گرتی بیت؟ مەخسەدا وی ب ڤێ گۆتنێ چیيە؟ ئەم دێ زویكا زانین.
وان گەلەك وەریس پێكڤە گرێدان، سەرەكێ وەریسی ب سەر گوهێن هەسپەكی ڤە كر. سەرێ دی، ئێكی د دەستێ خۆ گرت و بر د دەستێن ئەوێن گرتی ڤە گرێدا، پاشی ڕاست و چەپ ب تەنگا هەسپی ڤە هینا و بر.
– ئۆ الله(5)! وان دڤێت ڤان هەردوو مرۆڤان ب ڕاكێشانێ بكوژن! تو دبینی سەیدا؟ (خەلەف پسیار كر)
هەلبەت من ددیت! دڤیا ئەو هەسپ ل دۆر خۆ بزڤڕیت و وان هەردوو هەژارا ل دویڤ خۆ ڕاكێشیت هەتا بمرن.
دڤێت ئەم خۆ گەلەك گیرۆ نەكەین، چونكی هەموو د ئامادە بوون كارێ خۆ جێ بە جێ بكەن.
– وان هەردوو زەلامان بلەز بەردەن و ئازاد بكەن، گەر نە، ئەو نامرن، بەلكو ئەز دێ هەوە هەمیا بەمە جەهنەمێ.
(ئەو مرۆڤ لال بوون، پاشی مەزنێ وان پسیار كر:
– هوون كینە، هەتا هۆسا مە ئاجز دكەن؟
– ئەم ئازاد كەرێن تەنگاڤیاینە، كەس نەشێت بەرامبەری مە ڕاوەستێت. ب تنێ تڤەنگا مە بەسە، كو هەوە هەمیا بكوژیت.
ل خۆ هشیار بن، ئەز دێ نهۆ بۆ هەوە ڕاستیا ئاخڤتنا خۆ دیاركەم. ئەوا هە تیرەكە كەڤتيیە ئەردی، ئەز دێ نهۆ دانمێ ب تڤەنگا، بێى كو ئەز تڤەنگا خۆ داگرم، دێ شەش كونا تێڤەكەم.
ئەڤ كارە گەلەك جاران من یا ب تڤەنگا خۆ كری، خۆشبەختانە ژی هەمیگاڤا ئەزێ تێدا سەركەڤتیم، ئەو مرۆڤ من گەلەكێن ترساندین، نهۆ ژی دوور نینە ئەز ڤان هەردوو مرۆڤان ب هەمان ڕێكی ژ مرنێ ڕزگاركەم و نەهێلم خوین بڕێژیت.
من ستێركا خۆ ل ئارمانجێ گرت و تبلا خۆ ل سەر جەلەپكێ تڤەنگێ كێشا. من شەش گولە هاڤێتنە وێ تیرا ل ئەردی، شەش كون تێڤەكرن. وان زەلامان ڕاهێلا ئێك و دوو، چوون بەرێ خودانە تیرێ.
وێگاڤێ من دەلیڤە هەوبو، كو جارەكا دی شەش فیشەكێن دی بكەمە د تڤەنگا خۆدا ڤە، بێى كو ئێك من ببینیت.
ئەو تێك هاتن و چوون، پاشی مەزنێ وان ب دەنگەكێ بلند گازی كر، كو مە گوهـ لێ بیت:
– خودێ مە ژ ڤی شەیتانی بپارێزیت! ئەڤە(بارود السحر Barudiessirr)(6)ە، تڤەنگا جادۆگەری یە، كو مرۆڤ چ جارا پێتڤی نابیت، وێ داگریت، هەروەسا هەمیشە ل نیڤەكا ئارمانجێ ددەت.
– تو ڕاست دبێژی. (من گۆتێ) یەك چركە بەسە بۆ هندێ هەوە هەمیا ل سەر گیایی بكەمە تەرم. ئەز دەلیڤێ نادەمە كەس ژ هەوە بڕەڤیت. دێ لەزێ بكەن، وان هەردوو گرتيیان بلەز ئازاد كەن، گەرنە، من هوون كوشتن!
– هوون ب تنێ دوو مرۆڤن ل وێرێ؟ (ئەوی پسیاركر)
– ئەم دوو بین، یان سەد، جیاوازی نینە، تڤەنگا من ب تنێ بۆ هەوە بەسە.
– ئەم ژی دێ هەوە گولەباران كەین!
– خۆ بجەربینن! وێن هە، تڤەنگێن هەوە ب ڕەخ تابۆتا ڤە ددرێژ كرینە، هەر ئێكێ ژ هەوە، هەول بدەت، كو بچیتە تڤەنگا خۆ، ئەو ئێكسەر مر، نەكو ئەو ب تنێ، بەلكو ئەڤێن دی ژی، هەمی دێ دویڤ وی ڕا چن.
– تو شەیتان ب خۆ ب خوی، ئەگەر نه، , تە تڤەنگەكا هۆسا نەدبوو و ئەم هندە ژ تە نە دترساین.
– مادەم تو ڤێ دزانی، لەزێ بكە! ئەز دێ دەلیڤێ هند دەمە هەوە، هندی دەمێ سێ جارا كو مرۆڤ بشێن (سورە الفاتحە)(7) بخوینیت، پاشی ئەز دێ هەوە گولەباران كەم!
– تو هێزێ دژی من ب كاردئینی، خودێ تە بسوژیت!
ئەز دێ نهۆ لگەل هەڤالێن خۆ ئاخڤم.
– ئەز ژی، دێ د ڤێ دەلیڤێ دا، (سورە الفاتحە) خوینم.
گاڤا ئەز گەهشتمە داویێ، ئەز دی گولا ئێكێ ل سەرێ هەسپی دەم، ئەو هەسپێ، ئەو هەردوو گرتی پێڤە دگرێدایی، پاشی گولا دوویێ دێ دانمە تە.
(دلێ من ب وان حەیوانا ڤەبوو، لێ داكو ئەو شیعە بترسن و خوین نەڕژيێت، ئەز نەچار بووم، ئێكەمین جار وی هەسپی گولەباران بكەم.
من نێزیكی دوو چركان خۆ ل وان گرت، پاشی من گازی كرێ:
– دەم ب داوی هات! (من ستێركا خۆ ل سەرێ هەسپی گرت و تبلا خۆ كێشا، هەسپ هێرڤە هات و وێڤە چوو، پاشی ژۆردا ب ئەردی كەڤت. پاشی من دەرێ تڤەنگا خۆ دا مەزنێ وان. گاڤا وى ئەڤە دیتی، گازی كر:
– وقف Wakkif- (8) ڕاستێ! ئەم دێ وان كوڕێن سا بەردەین.
– ل گەل هەسپێن وان و هەموو تشتێن وان، ئەوێن هەوە ژ وان ستاندین!
– تو ڤێ داخوازێ ژی دكەی؟
– بەلێ، هەكە هەوە وەنەكر، هەوە گوهـ ل من نابیت، بەلێ هەوە دێ پتر گوهـ ل دەنگی تڤەنگا من بیت.
– لەعنەت ل ڕیهێن تە بن!
– نەڕەڤە، بەلكو لەزێ بكە، گەر نه، من تو كوشتی!
دڤێت ئەو هەردوو زەلام بهێنە ئازادكرن!
(هەروێگاڤێ وان ئەو هەردوو گرتی بەردان و هەسپێن وان دانەڤێ. تشتێن دی ل سەر خۆ دابەش كربوون. هەتا چارێك دەمژمێر ل سەر گەفێن من ڕا بۆری، هەموو تشتێـن وان گرتیيان لێ كۆم كرن و دانەڤێ. ئەو ژی ل هەسپێن خۆ سوار بون و چوون. بەری ئەو هەر سێ هەسپێن خۆ پاژۆن، ئێكی ژ وان گازی كر:
– ئۆ سەیدا، ئەی خۆشمرۆڤ، خودانێ كارێن باش، خودێ تە بهێلیت و خودان بەرەكەت بی!
– پاژۆن و هەڕن، ئەم دێ ئێكتر بینینەڤە!
(من گازی وان كر. گاڤا وان گوهـ ل من بووی، وان هەسپێن خۆ ڕاكرنێ و چوون. گاڤا ئەم پشتراست بووین، كو ئەو هەردوو گرتی، ب دوور كەفتن، ژ نوی ئەم ژی سواربووین و ل دویڤ وانڕا چووین. ئەم ل دویڤ وی كاروانێ شیعا نەكەڤتین،هێشتا ئەو هەردوو سوار ژ پێش چاڤێن مە بەرزە نەبووین، مە دویڤ وانڕا هاژۆت و كەڤتینە دویڤ پێن وان.
گاڤا وان ئەم دیتین، ئەو دجهێ خودا راوەستیان و خۆ ل هیڤیا مە گرت، ئێكی ژ وان، ئەوێ بەری نهۆ ل گەل مە ئاخڤتی جلكێن وی ژ یێن دی باشتر بوون. ئەوی گازی مە كر، بەری ئەم بگەهینە وان:
– هوون دویڤ مەڕا دهێن؟ دلێ من يێ بهاتنا هەوە خۆشە، چونكی ژ نوی ئەز دشێم جارەكا دی، باشتر سوپاسيێن خۆ پێشكێشی هەوە بكەم.
– سوپاسيیا خودێ بكە، نە یا مە! (من بەرسڤا وی دا)
ئەوی ئەم د دەمەكێ دروست دا هنارتینە نك هەوە.
ئەو تشتێ مە كری، ژبلی ئەركێ مە، چ تشتێ دی نینە بجهینانا ئەركی ژی، پێتڤی سوپاسیيان ناكەت.
– ئەڤە ڕاستە، لێ ئەركێ هەوە گەلەكێ بڤە بوو. كانێ دەستێ خۆ بدەڤ من سەیدا، بۆ من بێژە، كانێ ئەز دێ چەوان قەنجیا تە ل سەر خۆ ڕاكەم.
– ئەڤە دەستێ من بۆ تە، هوون بخێر بێن، هەوە ئەوێن ئیرانی پاشڤە بربوون؟
– نە ْ. ئەو ئیرانی نەبوون، بەلكو ئەو خەلكێ دەڤەرا (سولیمانیێ suleimanije) بوون، یێ ل ڤی ڕەخێ سنۆری. ئەم د وان تشقلین، گاڤا ئەوان دڤیا ل وی جهی دانان. مە ژی سلاڤی وان كر و مە دڤیا ژ وان دەرباز ببین. پاشی ئەوان ئەم ڕاوه‌ستاندین، وان هزر كر، كو ئەم سوننینە.
گاڤا من گۆتيیە وان، كو ئەز فارسم، كەرب وكینا وان ژ بەری نهۆ مەزنتر لێ هات و هاتن ئەم گرتین، داكو مە بكوژن.
– هوون ژ كیڤە دهێن؟
– ژ بەغدا، ناڤێ بابێ من (ڤیكراما Wikrama) یە، بازرگانەكێ ئیرانیيە. ناڤێ من ژی (ئالام Alam) ە.
مە دڤیت ئەم بچینە ناڤ ئەرەبێن (عنزە Aneiseh)، بابێ من ل وێرێ یێ هاتيیە گرتن، من دڤێت وی ئازاد بكەم.
– چەوا؟ بابێ تە گرتیيێ ئەرەبێن (عنزە) ێن دزیكەرن؟ ئەو بازرگانەكێ خەلكێ بەغدایە، چەوا كەڤتە د دەستێن ڤان مرۆڤان دا؟
– بابێ من دچوو مووسل، ژبۆ كارەكێ بازرگانی، لێ بڕێڤە، ل نك (وادی سەرسار Wasi Tharthar) كەڤتە ددەستێن ئەرەبێن (عنزە) دا. ئەوان بابێ من گرت و شەلاند. ئەو ب وان پارێن ڤێ، ڕازی نەبوون، بەلكو وان هێشتا دڤێت، داكو وی بەردەن. خۆ هەكە د دەمێ خۆ دا ئەم پارا بۆ نەبەین ژى، ئەو دێ وی كوژن.
– تە دڤێت تو پارا بۆ وان ببەی؟
– بەلێ، بەس نە هند هندی وان دڤێت، چونكی پارێن مە هەین، هەموو ڤ بابێ من بوون، وان (عنزا) هەموو یێن ژێ ستاندین، نهۆ ئەم یێن ژار بووین. من یێن دەین كرین، هندی ئەز شیایم من یێن دەین كرین، كو دبنە نیڤا وان پارا ئەوێن وان ژ مە داخواز كرین، من هیڤيیا هەی، كو ب وان پارا بابێ خۆ ئازاد بكەم.
– هەكە ئەڤە چێ نەبوو، ئەز دێ زڤڕمە نك (زنارا دیندارێ كیڤی)، ئەو دشێن كارێن مەزن بكەت.
– چ بێئاقلیيە، تو ل ڤێرە بەحسێ پارا دكەی!
– پا هەكە ئەم دزیكەر باینە، دا نهۆ ژ هەوە ستینین.
– هەوە نەدیتن. هەروەكو وان شیعان نەدیتین.
– مە باش يێن ڤەشارتین. چونكی هوون ڕزگاركەرێن مەنە، مە باوەريیا ب هەوە هەی، هەر چەوان بیت، من دوو تەلیسمان Talassim(9) یێن هەلگرتین، كو من ژ هەموو تەنگاڤیيان ڕزگار دكەن.
– كوڕێ لاو، باوەريیا خۆ ب چ تەلیسمان و نڤشتیيان نەهینە!
خودێ ب تنێ مرۆڤی ژ تەنگاڤیيان ڕزگار دكەت، خوداپەرستن ژ هەموو تەلیسمانێن دنیایێ باشترە.
– تەلیسمانێن من ژی خوداپەرستیە. هەر گاڤەكا من دەستێ خۆ گەهاندە بەریكا خۆ یا ڕاستێ، كو ئەو تەلیسمانێن تێدا، ئەز هنگی ڕزگار بووم. ڕزگاربوون یا دوێرێ ڕا.
گاڤا بەری هنگێ، من گازی ڕۆژێ كری و دەستێن من ل سەر سینگێ من دگرێدایی بوون، گاڤا دەستێن من ب وێ تەلیسمانێ كەڤتین، هەر وێگاڤێ هوون د هاوارا من هنارتن، داكو مە ئازاد بكەن.
هوون ژ كیڤە دهێن و دێ كیڤە چن سەیدا؟
– ئەم يێن ژ بەغدا دهێين و مە دڤێت بچینە نك كۆچەرێن حەدیدی. ناڤێ من (كارا بن نەمزی ئەفندیە)، ئەڤە ژی (حاجی خەلەف عومەرە)، هەڤالێ منە.
– دێ چنە نك حەدیدیا؟ ڕێكا هەوە ژی دڤێت بچیتە تكریت و ل سەر ڕووبارێ دیجلەڕا دەرباز ببیت؟
– بەلێ. پاشی ئەم دێ سەرئەڤراز بۆ ڕووباركێ سەرسار چین.
– پانێ ئەو ڕێكا مە ژیكە! ئەفندی دەستویری هەیە ئەم ژی ل گەل هەوە بهێین؟
ل نك من تشتەكێ ئاسایی بوو، ئەو هەردوو نەنیاس ل گەل مە بهێن، لەوما من گۆتێ:
– هەكە هوون ب مە ڕازی ببن، چ مانعی نینە، هوون ل گەل مە بهێن، نهۆ پاژۆن بۆ تكریت، داكو دەمێ مە بەلاش نەچیت!
من هەسپێ خۆ هاژۆت، ئالام Alam هاتە ب ڕەخ منڤە و گۆت:
– سەیدا، تو پەشێمان نابی، كو تە ئەم يێ ل گەل خۆ هیناین، ئەم دێ د جهەكی ڕا چین، كو گەلەكێ بڤەیە. بەلێ تەلیسمانێن Talismane من دێ مە پارێزن، ئەڤە بۆ تە باشە.
تەلیسمانەكا من یا ڕۆژێ یە، ئەز خۆ دبینم، كو ئەز يێ د ناڤ ڕۆناهيیا ڕۆژێ دا.
ئەم رێزێ ل وێ ڕۆژێ دگرین، ئەو دێ مە ژ هەموو تەنگاڤيیان ڕزگار كەت.
– ئەو ڕۆژ ژ چێكرنا خودایێ مەزنە، بێ خودا ئەو ڕۆژ چ نینە، یێ ل بەر ڕۆناهيیا خودێ بیت، ئەو دێ ل ئەردو ئەسمانا هێتە پاراستن.
ڕۆناهیا هەیڤا ئێكشەڤی
پشتی چەند ڕۆژەكا، مە تكریت لپشت خۆ هێلا، كو گوندەكێ بچووكێ بێ ناڤودەنگ بوو. ئەم ل سەر پرا ب لەڤەنا هاتیە چێكرن، ل سەر دیجلەیی ڕا دەرباز بووین، چەندەكێ بەرەڤ و ڕۆژئاڤا چووین، هەتا مە خۆ دیتی، كو ئەمێ ل سەر ڕووباركێ بچووكێ سەرسار. ئەم ڕووبار و ڕووبار بەرە و ئەڤراز چووین.
مخابن مە ل تكریت زانی، كو دوژمناتيیا كەڤتیە د ناڤبەرا ئەشیرەتێن كۆچەرێن ئەرەب دا، ئەوێن ل وێ دەشتێ دژین.
ئەگەرا هندێ ژی ئەو بوو، كو (ئەبو حەمەد) ێن دزیكەر، ب سەر (ئالا بایدە – العبیدە) داگرتینه، ژبەرڤی شەڕی ئەڤ دەڤەرا یا ئەمین نەبو.
دڤێت ئەز و خەلەف خۆ ژ (ئەبو حەمەد) بدەینە پاش، چونكی گاڤا بوویە شەڕێ وان و حەدیدیا، ئەز و خەلەف د ناڤ شەڕی دا بووین، مە هاریكاريیا حەدیدیا كربوو، ژ بەر هندێ دڤێت ئەم ل خۆ هشیار بین.
دەربارا هەڤالێن مە، ب تایبەتی ئەوێ فارس (ئالام) ئەز نەچار بووم، ل گەل وی ببەمە سەری.
ب ڕاستی هێشتا یێ تۆلاز بوو، سەرهاتيێن وی تونەبوون، هەروەسا وەكو حیزێ بێ فكر بوو، بەلێ ژ لایێ منڤە كەسەكێ دارسڤك بوو.
بابێ وی فارس بوو، دەیكا وی بوسلمان بوو، دەیكا وی ل بەغدا شوی ب بابێ وی كربوو، ئەو ژی ل بەغدا هاتبوو دنیایێ. نیڤا وی بوسلمان بوو، نیڤا دی ژی ئاگرپەرێس بوو. بەلێ من وەكو بوسلمانەكی بەرێ خۆ دا وی، گاڤا وی زانی، كو ئەز فەلەهم، ئەو پتر ڤەبوو و گەلەك پسیار ژ من كرن، من ژی بەرسڤا هەموو پسیارێن وی دان.
من خۆ وەكو خودان باوەر ئاشكەرا نەكر، چونكی ئەڤە دا شاشیەكا مەزن بیت.
ئەز ل سەر چ تشتێ دینێ خۆ و پێزانینێن وی نەئاخڤتم، بەلكو من ڕێ گرت و نەڕاستەوخو بۆ وی دیار كر، كو چ ئەساس بۆ باوەریيا وی نینە، سپێدێ هەتا ئێڤاری ئەم ل سەر چ تشتێ دی نەئاخڤتین.
ئالام هەردەم دهزرێن خودا خەندقی بوو. هەتا ڕادەیەكێ من زانی، كو ئاخڤتنێن من كارەكێ مەزنێ ل دەروونێ وی دا كری. ب ڤێ رێكێ، من خەلەفێ خۆ ژی فێر كربوو. ئەوی دڤیا من بكەتە بوسلمان. خەلەفێ بچووك یێ ڕاستگۆ بوو، گوهێ خۆ دا بێدەنگیا مە. لێ گاڤا دیتی، كو ئەزێ ب ڕەخ ویڤە، ئەوی دەلیڤە ژ خۆ نەكر و گۆت:
– سەیدا، هێشتا بیرا تە و هندێ دهێت، گاڤا من دڤیا تە بكەمە بوسلمان؟
– بەلێ.
– ئو نهۆ ئەز پتر حەزژ باوەريیا تە دكەم ژیا مە.
ل گەل هندێ هیشتا ئەز نەوێریایمە ئەڤێ بۆ كەسێ بێژم. ئەزێ دبینم، كو ئەڤێ فارس ژی دێ ڕۆژەكێ وەكو من هزر كەت، ل گەل هندێ كو تەلیسمان ژی یێن ل گەل وی. (خەلەف ژی وەكو من زێرەڤانی ل ئالام دكر.)
ئالامێ هەڤالێ مە یێ ڕێكێ، گەنجەكێ فارس بو، خۆ مەزن نەدكر، من چ مەترسی ژ لایێ ویڤە نەبوون.
هەتا ڕادەیەكێ ژی، یێ ل ڤی جهی و مرۆڤێن ڤێَرە شەهرەزا بوو، ژبەر هندێ هەڤالەكێ خراب نەبوو.
ڕووباركێ سەرسار، ل هاڤینایێ كێم ئاڤە، یان ژی هەر ژ بنی یێ هشكە، ب تنێ ل ڕەخێن وی هندە كەسكاتیيا لێ.
ل ڤێ بەڕیێ داروبار نینن، شینكاتی نینە، ژ بەرهندێ ئەو كۆچەر ژ ڤێرە باردكەن و دچنە نێزیكی دیجلەی، یان ژی دچنە ژۆریيا فراتی. بەلێ نهۆ ئاڤا د ڤی ڕووباركی دا هەی، لێ هند یا بۆش نینە، كو ببیتە ئاستەنگ د ڕێكا دەربازبوونا مە دا، هەر گاڤەكا مە دڤیا ئەم دشیاین ب ساناهی بچینە ڕەخێ دی و جارەكا دی بزڤڕینە ڤی ئالی ڤە.
هەتا نهۆ كەس نەكەڤتیە د ڕێكا مە دا. بەلێ ئەڤرۆكە ئێڤاری، مە چوار سوار دیتن، كو یێ ژ باكوورێ ڕۆژئاڤا، ژ وێ دەشتێ بۆ سەر ڤی ڕووباركی دهێن، دڤێت ئەم و ئەو بكەڤینە د ڕێكا هەڤدا.
گاڤا وان ئەم دیتین، ئەو پیچەكێ ڕاوەستیان، داكو ل گەل ئێك باخڤين، پاشی وان ب غار هەسپێن خۆ بۆ نك مەڤە هاژۆتن، ئەم ژی ل سەر ڕێكا خۆ بەردەوام دچووین، ئەم چوار زەلام بووین، ژ بەر هندێ ئەم ژ وان نەترسیاین.
گاڤا ئەو نێزیكی مە بووین، ئەم ڕاوەستیاین، مە وەكو هەموو كۆچەران بەرێ خۆ دا وان.
چ دیاردێن ترسناك ل نك وان نەبوون، كو ئەم هزرەكا دی ژ وان بكەین، وان ب هەڤالینی سلاڤ كر، مە ژی سوپاسیيا وان كر و سلاڤا وان وەرگرت.
ئەو هێشتا دگەنج بوون، یێ ژ هەمیا مەزنتر، تەمەنێ وی نێزیكی بیست و پێنج سالان بوو، ئەوی پسیار ژ مە كر، كانێ ئەم ژ كیش ئەشیرەتێینە، من ژى بەرسڤەكا مژاوی دا وان، من گۆتێ:
– ئەم بیانینە، باب و كالێن مە هەر ژ كەڤندا ل باژێرا بون.
– دێ كیڤە چن؟
– دێ چینە نك (زنارا دیندارێ كیڤی) . تو یێ دبینی، كو كاروانێ مە یێ ئاشتيێیە. (دڤێت من هۆسا بەرسڤا وی دابایە، چونكی هەتا نهۆ من نەدزانی، كانێ ئەو ژ چ ئەشیرەتا كۆچەرن.)
– دێ چن بۆ وی قوربانەكی دەن؟ (ئەوی پسیاركر)
– نه، ب تنێ دێ خەلاتەكی بۆ وی بەین، ئەم دێ بۆ خۆ داخوازا ژێ كەین. هوون ژ چ ئەشیرەتن؟
– ئەم ژ ئەشیره‌تا مەزنا (العبیدە Alabeide) ینە.
– ژ ئەشیرەتا (العبیدە)؟
خەلەف ژ كەیفا گازی كر:
– نهۆ ڕەشمالێن وان ل كیڤەنە؟
– ژ ڤێرە د دوور نینن، یێن ل سەر ڕووباری. ئەم بەری ئێڤاری، دێ گەهینە ڕەشمالێن خۆ (ئەوی زەلامی بەرسڤ دا، حاجی خەلەفێ بچووك بێ هزر كرن پسیار ژێ كرن:
– پا ئەم دێ ل گەل هەوە هێین، ئەم نیاسێن هەوە یێن كەڤنین و دۆستێن ئەشیرەتا هەوەینە.
– هوون؟ چەوا؟
خەلەف بەرێ خۆ دا من و گۆت:
– هوون دبینن، ئەڤە كارا بن نەمزی ئەفندیە، یێ كو ب ناڤودەنگ، هەوە گوهـ ل ناڤێ وی نەبوویە؟
ئەز ژی حاجی خەلەف عومەرم، كوڕێ حاجی ئەبوالعباس، كوڕێ حاجی داود الكوسارا، یێ كو هەڤال و دۆستێ حەدیدیا.
مە ل نهالا دەرەجا، ل گەل هەوە ئۆ ل گەل ئەشیرەتا من، دژی ئەشیرەتا (ئەبو حەمەد) و جواهری و ئۆبایدە Obeide شەڕێ كری.
مە سەركەفتنەكا مەزن ب دەستڤە هینابوو، ژبەر هندێ هوون دەیندارێن (كارا بن نەمزی ئەفندی)نه.
(ل گەل ڤێ گۆتنا حاجی خەلەف عومەر، هەر چوار سوار مەندەهۆش بوون و بەرێ خۆ دانە ئێك ودوو و ب سەرسۆرمانڤە دلێ وان گەلەك خۆش بوو، هەلبەت پاشی مە زانی، كو ئەڤان ئەم دسەردا برین.
گاڤا خەلەف گۆتنێن خۆ یێن خۆش ب داوی هیناین، وان هەر چوار زەلامان، تلیلى ڤه‌دان و گۆتن:
– ئەم هەوە دنیاسین، ئەشیرەتا مە دەیندارا هەوەیە ژ بۆ وێ سەركەڤتنا هەوە، گۆتی:
– هوون گەلەك ب خێر هاتن.
دێ گەلەك كەیفا ئەشیرەتا مە هێت، گاڤا ئەم مزگینيیا هاتنا هەوە بۆ وان دبەین، هوون بۆ وان چ مێڤانێن بەرێزن!
ئۆ كارا بن نەمزی ئەفندی، تو دێ گەلەك ڕۆژا مێڤانێ مەبی!
گاڤا مە داخوازا وان قەبول كری، من بەرێ خۆ دا چاڤێن وان، من دیت كو ژ كەیفان تەیسین.
مە بێ هزركرن، وەكو خشیما خۆ ئێخستە تەپكا وان گەنجان.
ئەو ب كەیف بوون، ب ڕێڤە مە بەحسێ شەڕێ بەرێ دكر، ئەوێ د ناڤبەرا حەدیدیا و وان دا چێ بووی. كانێ چەوا ئەز گرتیيێ ئەبو حەمەد بووم، پاشی چەوا من خۆ ژ دەستێن وان ڕزگار كر. چەوا سەرۆكێ ئەشیرەتا ئەبو حەمەد (زێدان بن هولی) ب دەستێ هەڤالەكێ من هاتە كوشتن، چەوا ئەبوحەمەد ڕەزیل بوو، دڤیا پشكەكا ژ باشترین تەرشێ خۆ وەكو باج بدەنە حەدیدیا و العبیدە….
ب ڕێڤە ئێكی ژ وان خۆ ژ مە ڤەكر و چوو مزگینيیا هاتنا مە بدەتە ئەشیرەتا خۆ – ئەوان ژ قەستا خۆ كربوو العبیدە!
ئەو ب خۆ ژ ئەشیرەتا ئەبو حەمەد بوون یاكو دوژمناتيیا مە دكر، نیڤ دەمژمێر بۆ ئاڤابوونا ڕۆژێ مابوو، گاڤا مە ڕەشمالێن وان دیتین، پەزێ وان ل دۆر ڕەشمالێن وان ژ لایێ شڤاناڤە دهاتە چەراندن. ئەڤە ژی وێنەكێ ئاشتیانە بوو.
ژمارەكا مەزنا ژنك و زاڕۆكان هاتنە پێشوازيیا مە، گەلەك دەنگان بخێرهاتنا مە دكر. بەردەوام دگۆتن (م‌رحبا Marhaba)(10)! ل پشت وان ژنكان و زاڕۆكان گەنج بوون، وان ژی ل ڤان ڤەدگێران. كێم زەلامێن بالغ ل گەل وان هەبوون. مە گوهـ لێ بوو، كو زەلامێن وان یێن چووینە شەڕێ دوژمنێ خۆ. ب خۆشی سوباهی نە ، دووسبە، دێ زڤڕنە زۆما خۆ. دێ دلێ وان شەڕكەران گەلەك خۆش بیت، گاڤا دزڤڕن و دبینن، كو مێڤانێن بەڕێزێن بۆ وان هاتین.
مە خۆ دیت، كو ل ژێر تلیلیا ئەم ژ هەسپان هیناینە خوار و ڕاچووڤاندینە د ناڤ ڕەشمالێن خۆ دا.
ژ نیشكێڤە من هند دیت، كو شەڕكەرەكێ مەزن، تڤەنگ ژ ملێ خەلەف ڤەكر.
د هەمان دەمدا، بەری ئەز كارێ بەڕەڤانیێ ژ خۆ بكەم، ئێكی قونتاخەكا تڤەنگێ وەسا ل سەرێ من دا، ئێكسەر من ئاگەهـ ژ خۆ نەما و كەڤتمە ئەردی.
ئەز چەند بێ هۆش مام، ئەز نزانم، بەلێ گاڤا ئەز هشیار بوویم، من خۆ دیت، ئەزێ د ناڤ تارستانەكێ دا وەربوویم، من هەست كر كو سەرێ من وەكو كولندەكێ ڤالایە، ملیۆنه‌ها پێشيێن تێدا دەنگ ڤەدەن، د ناڤ ڤی دەنگی دا، هەروەكو دەنگێ مرۆڤان ژدوورڤە دهێت. دەست وپێن من دگرێدایی بوون و ئەزێ درێژ كری بووم.
گاڤا من باش گوهێ خۆ دایە وی دەنگێ دوور، من دەنگێ خەلەف د ناڤ دا نیاسی، پاشی من هند دیت، كو جهێ ئەز لێ ڕوهن بوو، هندەك هاتن و لەمپەیەك د دەستێ ئێكی دا بوو، ئەو هاتنە نك من، گاڤا وان دیتی، كو چاڤێن من دڤەكرینە، ئەوێ لەمپە هەلگرتی گۆت:
– سوپاس بۆ خودێ! كو ئەڤ كوڕێ سەیی هێشتا یێ ساخە، هەلبەت من ئەو نەقوتایە! (ئەوی بەرێ خۆ دا نك من ڤە گۆتە ڤە:
– تو كارا بن نەمزی، ئەوێ ل نهالا دەرەجا ئەم خاپاندین، ئەڤرۆكە مە تو خاپاندی. ئەم ئەشیرەتا (العبیدە) نینین، كو خودێ لەعنەتا خۆ ل وان بكەت، بەلكو ئەم ئەشیرەتا (ئەبو حەمەد) ین، یێن كو وی دەمی گەلەك خسارەت بوین. مە تو د سەردا بری، مە وەسا بۆ تە دیار كر، كو ئەم (العبیدە) ینە. سەرێ تە یێ ڤالا ژی باوەر كر، ل وی دەمێ هەوە شێخێ مە (زێدان بن هولی) كوشتبوو.
نهۆ هوون دێ ل ڤێرە ددرێژكری بن، هەتا كو شەڕكەرێن مە دزڤڕن، كو دێ تۆلا خۆ ژ هەوە ڤەكەن!
(ئەوی هندەك پێن ل من دان و چوو. ل بەر ڕۆناهیا لەمپا وان، من دیت، كو هەڤالێن من یێن د نیڤەكا ڕەشمالێ دا وەكو من دگرێداینە و درێژ كرینە.
ئەوان ئەز ب كەسەكێ بڤە دزانیم، لەوما ئەز باش قوتابووم و ل ئەردی درێژ كربووم، ئەوان بەری نهۆ دانوستاندن ل گەل هەڤالێن من كربوو.
گاڤا ئەم دگرێدایی، ئەوان دیلانەك و شاهیانەك ل دۆر مە گێڕا و قێركرنە ستران و تلیلیان.
ل گەل هندێ ددانانە مە ب پێنا و كولمان و تف دكرنە مە. پاشی ئەم برینە د ڕەشمالەكێ ڤە و دوو پاسەوان دانانە بەرمە.)
– دەربارا ڤێ چەندێ ئەزێ گونەهبارم سەیدا. خەتێن من بوون. (خەلەف دانپێدان ب شاشيیا خۆ كر) دڤیا من د ئاخڤتنا خۆ دا، هۆسا لەز نەكربایە، كو ئەم كینە.
– ئەڤە ڕاستە، بەلێ پەشێمانی فایدە ناكەت، ئەز ژی وەكو تە یێ بێ هزر بووم، هەلبەت وان ئەمێن شەلاندین، ما نە؟
– نه، گاڤا هندەكان ڤیایی بەریكێن مە ڤالا كەن، جێگرێ شێخی نەهێلا، گۆت: ئەڤە بلا بمینیت هەتا شەڕكەرێن مە دزڤڕن.
– ئەوی دزانی، كو هەموو تشتەك دابەرزە بیت، ب تنێ شێخی مافێ دابەشكرنا پیڕەیی یێ هەی، ئەڤە بۆ مە باش بوو. چەكێ مە چ لێهات؟
– بێگۆمان ئەوان ژ مە ستاندن و برنە د ڕەشمالا شێخی ڤە.
– تو دزانی، كو ئەو كیش ڕەشمالە؟
– نه. لێ من گوهـ لێ بوو، كو چەكێ بریە وێرێ.
– هم! تو یێ ب ڕەخ من ڤە. چەوا دەستێن تە هاتینە گرێدان؟
– ژبەرڤە.
– یێن من ژپشتڤە یێن هاتینە گرێدان. تو دكاری تبلێن خۆ بلڤینی؟
– بەلێ.
– بینە ب گرێن من ڤە بهینە و ببە، بەلكو ئەو گرێ ڤە ببن!
(ئەو مرۆڤ دبێ سەرهاتی بوون، ئەگینا هەكە وان ئەم كت كت ژ ئێك جودا كرباینە، نهۆ ئەم نەدشیاین هاریكاريیا ئێك و دوو بكەین، خەلەف گوهێ خۆ دا گۆتنێن من، هەولدا دەستێن من ڤەكەت، یا ب زەحمەت بوو و هێدی هێدی ب ڕێڤە دچوو، بەلێ پشتی نیڤ دەمژمێرێ دەستێن من ڤەكرن).
– نهۆ تو ژی مە ڤەكە! (خەلەف گۆتە من)
– قەت ئەز وێ هزرێ ناكەم! كو بكەڤمە وی شاشيیێ!
دەستێن من جارەكا دی بەروەخت گرێدەڤە.
تە گوهـ ل وێ قەرەبالغا ژ دەرڤە هەیە؟ هێشتا خەلكێ ل مە هشيارە. پاشی ئەز دێ هەولدەم بڕەڤین.
لێ بێ چەكێ خۆ، ئەز ژڤێرە ناچم.
– بێیی پاشەزینكا من ژی! (ئەوێ فارسی ئالام هێدیكا گۆتە من)
– بۆ چی پاشەزینك؟
– چونكی من پارێن خۆ یێن د بالیفكا وێ دا ڤەشارتین.
ئەفندی بێژە من، ئەڤ (ئەبو حەمەدە) دێ مە كوژن؟
– بێ دلۆڤانی و بێ وژدانی، دێ مە كوژن!
– مانێ تو یێ دبێژی، ئەم دشێين بڕەڤین!
– ئەز هیڤیدارم.
– ژبۆ هندی هەردوو تەلیسمانێن من دگونەهكارن.
من گۆتبوو تە، كو ئەو هەردوو تەلیسمانێن من، دێ مە ژ هەموو تەنگاڤيیان پارێزن!
(من خۆ بێ دەنگ كر. ئالام مەخسەدا من زانی. چ تشتێ دی ئەز بێژم؟ من خۆ گرت، دەم بۆری. ژ دەرڤە یا بێ دەنگ بوو. ئەو مرۆڤێن بەری نهۆ ل وێرێ، جارەكا دی هاتنەڤە، داكو بەری خۆ بدەنە مە. وەكو بەرێ مە خۆ درێژ كربوو. ئەوان باوەر كر، كو ئەم باش هاتینە گرێدان.
پاشی زڤڕین و چوونەڤە. وان دوو زێرەڤانێن نوی دانانە بەر مە و گۆتە وان، باش ل ڤان گرتيیان دهشیاربن. پاشی من گوهـ ل دەنگێ هندەك پێنگاڤێن نزم بوو، كو چوونە د ڕەشمالا مەڤە، ئەڤە ئەو زێرەڤان بوون، ئەوێن ل بەر دەرگەهی زێڕڤانی دكرن. ژ دەمەكی بۆ دەمەكی دهاتن و ل دۆر مە دزڤڕین.
نهۆ دەم هات، دڤێن جارەكا دی خەلەف من ڤەكەتەڤە، ڤێ جارێ زویتر ئەز ڤەكرم. ڤێگاڤێ ئەز ئازاد بووم.
دڤێن دەست و پێن هەڤالێن خۆ ژی ڤەكەم.
– ئەفندی، تە دڤێت كيڤە بچی؟ (ئەوێ فارس پسیاركر)
– ئەز دێ چم ل ڕەشمالا شێخی گەريێم.
– ل پاشەزینكا من ژی بگەریێ! ئەز دێ دەستێ خۆ دانمە سەر تەلیسمانا خۆ، یا ڕۆژێ، داكو تە بپارێزیت، ئاهورەمزدا دێ ڕۆناهيیا خۆ یا پاقژ دەتە ل گەل تە!
(من خۆ هێدیكا خۆ ل سەر زكی خشاند، من سنگەكێ ڕەشمالێ ژ ئەردی هەلكێشا. نهۆ ئەز شیام دبن ڕەشمالێ ڕا خۆ بكێشمە ژ دەرڤە. دنیا هەور بوو، هەروەكو دا باران باریت. دنیا هندا تاری بوو، كو مرۆڤ نەدشیا ژ دوورڤە مرۆڤان بنیاسیت. ئەڤە ب دلێ من بوو، هەر چەندە دا بۆ من یا ب زەحمەت بیت، گاڤا ئەز دزڤڕیمە ڕەشمالا مەڤە، ئەز ڕابومەڤە و چەند مێترەكا ب دوور كەڤتم، داكو ژ وان پاسەوانا ب دوور كەڤم.
پاشی من ل ئەردی بەردەوام بۆ پێشڤە خۆ خشاند. دڤیا ئەز ل زۆمێ هەميیێ گەڕیابام، هەتا كو من ڕەشمالا شێخی دیتبا. لێ هاتە هزرا من، كو دڤێت ڕەشمالا شێخی هندەك ساخلەتێن خۆ هەبن، كو ژیێن دی جوداتر بن.
ل ئەڤراز ئاگرەكێ هەلكری بوو، گەلەك زەلام ل دۆر كۆم ببوون، بێگومان ئەڤە دێ دوماهیكا لێكگوهۆڕینا زێرەڤانێن مە بن. دڤێن ئەز وەسا بچم، كو ڕۆناهيیا ئاگرێ وان ل من نەدەت. هەر ل سەر زكی من بۆ ڕەخێ دی خۆ خشاند. ل ڤێرە من باش زێڕەڤانی كر.
پاشی من ڕەشمالا ژ هەمیا مەزنتر و جوانتر دیت، من د دلێ خودا گۆت، ئەڤە دێ ڕەشمالا شێخی بیت.
دڤێن ئەزێ ل خۆ هشيار بم. ئەز بەرەو ڕەشمالێ ڤە چووم. پاشی من گوهـ ل قەرەبالغەكێ بوو. زەلامەك هات، ل دۆر وێ ڕەشمالێ زڤڕی، چ نەمابوو پێ ل من دانیت، دەم ژی نەبوو ئەز خۆ ژبەر پێن وی ڤەدەم.
ئەو ژ من بۆری و كەڤت، من خۆ مت كر و هندی ژمن هاتی، من خۆ ژ وی دوور كر.
ل سەر دەست و پێن خۆ، ئەز ژ وی ب دوور كەڤتم و چووم، پاشی ڕابومە ژ پێرڤە و بلەز د وێ ڕێكێ ڕا زڤڕیم، ئەوا ئەز تێڕا هاتیم.)
– گەلی زەلامان ژ خەو ڕابن! (دەنگەكێ بلند گازی كر، كو ل هەموو زۆمێ دەنگ ڤەدا.) زەلامەكێ د ڕەشمالا شێخی ڤە!
من بلەز بەرێ خۆ دا ڕەشمالا مە، من خۆ دیت، كو ئەزێ ل پشت ڕێزەكا ڕەشمالان، من خۆ نزم كر و خۆ ل سەر زكی خشاند، خۆشبەختانە زێڕەڤان ب من نەحه‌سیان. ئەو ل ڕستاقا وی دەریكی ڕاستا بوون، ئەو دەریكێ دكەڤتە بەرامبەری مالا شێخی.
من خۆ دبن ڕەشمالێ ڤە هاڤێتە د ژوورڤە، پاشی من ئەو سنگێ هینایە دەرێ، جارەكا دی ئێخستە جهێ وی ڤە.
پاشی من پێن خۆ گرێدانەڤە، خەلەف ژی دەستێن من ژ پشتڤە گرێدان.
چەوا ئەڤ كارە ب داوی هات، ئەز كەڤتمە جهێ خۆ یێ بەرێ، من دیت ئەڤە گەلەك كۆچەرێن ئەرەب هاتن و لەمپێن وان یێن د دەستێن وان دا. ئەوان كت كته سەحكرە مە.
– ئەو باش یێن هاتینە گرێدان و ددرێژ كرینە، كەس ژ وان نەشێن بڕەڤیت. (دەنگێ ئەوێ ئەم دپشكنین بلند بوو) كەس نینە چوویە د ڕەشمالا شێخی ڤە، ژ سەیێ شڤانەكی پێڤە. (ئەو ژنك مە چوون، جارەكا دی بێ دەنگیيێ پەڕێن خۆ ل ناڤ زۆمێ بەلاڤ كرن، من بۆ هەڤالێن خۆ گۆت، كانێ چ چێببوو).
– تەلیسمانا منا ڕۆژێ چ نەكر. (ئەوێ فارسی گۆت)
تەلیسما من يا دوویێ، یا هەیڤا ئێكشەڤی، بۆ بوسلمانان یا چێكری. ئەز ب خۆ یێ ل ژێر ڕۆناهيیا (نورالهلال (11)Nur el hilal – ڕۆناهیا هەیڤا ئێكشەڤی)
تو دێ جارەكا دی چیە وێرێ ڤە ئەفندی؟
– بەلێ. دڤێت ئەم نەترسین، داكو ژیانا خۆ ئازاد بكەین، نەمازە ئەڤ شەڤە. چێ دبیت سوباهی ل مە ببیتە درەنگ و ئەم نەگەهین…
– باشە، هەكە تو چووی، ئەز دێ جارەكا دی دەستێ خۆ دانمە سەر ڤێ تەلیسمانا هەیڤا ئێكشەڤی، یاكو من د پاخلا خۆ یا چەپێ دا پاراستی.
(من خۆ گرت هەتا زێرەڤانێن مە نۆبا خۆ لێك گوهاڕتى. جارەكا دی من خۆ سەربەست كرەڤە و چووم، هەر ل سەر وێ ڕێكێ چووم، ئەوا بەری نهۆ ئەز تێڕا چوویم.
نهۆ من دڤێت ئەز باش بزانم، كانێ ب ڕاستا ئەو ڕەشمال یا شێخی بوو. ڤێ جارێ بەخت پتر یێ باش بوو. ڕەشمالا شێخی یا وەسا بوو، كو چوونە ژوورا وێ یا ب زەحمەت نەبوو ….. هەلبەت تشتێن مە هەموو یێن د وێرێ ڤە.
جارەكا دی من خۆ ل سەر زكی خشاند، هەتا گەهشتيمە ڕەشمالا شێخی، من سنگەكێ ڕەشمالێ ژ ئەردی هینا دەر و خۆ خشاندە د ژوورڤە. ب دەستا ئۆ ب هشياری من سەحكرە وارا، كو زێڕەڤانا ئاگەهـ ژێ نەبیت.
من هەموو تشتێن مە و چەكێ مە دیتن، كو ل ئەردی ددرێژكری بوون. هەروەسا من تڤەنگا خۆ ژی دیت، من ئەو هەلگرت و هاتمە ژ دەرڤە. هەكە تڤەنگا من د دەستێ من دا بیت، ئەز ژ كەسێ ناترسم.
جارەكا دی ئەز هاتمە د ڕەشمالا مە ڤە. من هەڤالێن خۆ هەموو ڤەكرن. دڤێت هەموو ل دویڤ من بهێن. ئەوان ڕاهێنان و سەرهاتی ل سەر هندێ نینن، كو ب دزیڤە بهێن. جارەكا دی مە خۆ ل سەر زكی بۆ پێشڤە خشاندەڤە. ئەم گەهشتینە ڕەشمالا شێخی، ئەز ل بەریكا هەمیا دچووم، هەروەسا بەریكا هەميیان چوومە ژوور. ئەڤێن دی خۆ ل هیڤیا من گرتن.
من هێدیكا هەتا دەریكی خۆ ل سەر زكی خشاند، ئەو پەردا ل سەر دەریكێ چادرێ ڕاكر و پیچەكێ دا ڕەخەكی، من دیت كو زێرەڤانێ ل وێرێ ڕوینشتیە خوار، گەلەكێ نێزیكی من بوو، ئێكسەر من ژ پشتڤە گرت و قونتاخەكا تڤەنگێ ل سەرێ وی دا، ئێك و ئێك ئەو كەڤت و ئاگەهـ ژ خۆ نەما.
نهۆ هەڤالێن من هاتنە ژوور. مە ئەو زێڕەڤان گرێدا. دەرسۆكا وی ژ سەری كر و ئێخستە دەڤێ وی، داكو هاوار نەكەت. پاشی مە تشتێن خۆ هەلگرتن، ڕەشمال دڕاند، داكو زینێن هەسپێن خۆ تێڕا ببەینە ژ دەرڤە. بێگۆمان ئەوێ فارس و هەڤالێ خۆ، ئەوان گەلەك تشت هەبوون. سێ زین و هندەك كارتونێن تشتان، ل هەسپێن خۆ كربوون، داكو بۆ ئەشیرەتا (عنزە) ببەت، داكو بابێ خۆ پێ ئازاد كەت. ئەڤان هاتنا مە ب زەحمەت ئێخست، هەلبەت من و خەلەف هاریكاريیا وان كر و خوشبەختانە هاتینە ژ دەرڤەی زۆمێ.
نهۆ هەسپێن مە یێن ماین!! یا گرنگ نەبوو، ئەم هەسپێن خۆ ببینین، ئەڤرۆكە نێزیكی ئێڤاری گاڤا ئەم نێزیك زۆما ڤان كۆچەرا بووین، مە گەلەك دەوار ل وێرێ دیتن، كو یێن دچەرن، مە تشتێن خۆ برنە نك وان دەواران، مە دانانە سەر گیایی، پاشی ئەز چووم لێ بگەڕیێم.
پێتڤی نەبوو، ئەز ژ سا بترسم، چونكێ چووبونە بەر پەزی، من حێشتر دیتن و ئەز ژ وان دەرباز بووم، پاشی من هەسپ دیتن، كو یێن خۆ درێژ كرینە سەر گیایی. من خۆ ل سەر زكی كێشا وێڤەتر، من دیت كو گاڤانەكی خۆ درێژ كریه، سەرێ خۆ یێ دانایە سەر دەستێ خۆ و ئەنیشكا وی یا ل ئەردی.
من چەپەك ل خۆ دا، داكو ژ پشتڤە بهێمە نك وی، من ژ پشتڤە دەستێن خۆ هاڤێتنە قڕكا وی، كوڕك نیڤ مری بوو. من خەنجەرا خۆ دانا سەر سینگێ وی و هۆشداری دایێ، كو هێدیكا بئاخڤیت.
من دەربارا هەموو تشتەكی پسیار ژێ كرن. من گۆتێ:
– هێدیكا باخڤە، گەر نه، من تو كوشتی! هەكە تە درەوەك كر، دیسا دێ مری، چەند گاڤان ل بەر ڤێ گارانێ هەنە؟
– ب تنێ ئەزم.
– ڕابە ژ پێرڤە و ل گەل من وەرە! هەكە تو خۆ بێ دەنگ بكەی، چ ل تە ناهێت.
ئەوی گوهێ خۆ دا من. من ئەو باش گرت و برە نك هەڤالێن خۆ، ل وێرێ مە ئەو ب شویتكا وی گرێدا. دڤێت ئەوێ فارس و هەڤالێ خۆ زێڕەڤانیێ ل ئەڤی بكه‌ن، ئەز و خەلەف چووین داكو پێنج هەسپا بهینین.
مە ب دەمەكێ كورت، ئەڤ پێنج هەسپە ئانین.
مە هەسپێن خۆ زین كرن و دەڤێ وان گرت، دەڤێ گاڤانی ژی گرت، كو نەشێن هاوار بكەت، ئەم سوار بووین و بلەز مە هاژۆت، جارا ئێكێ كەس ژ مە نەئاخفت، بەلێ گاڤا ئەم ب دوور كەڤتین، خەلەف گۆت:
– الحمدلله(12) ، كو خودێ ئەم ئازاد كرین! سەیدا چ نەمابوو، ئەم بمرین، چونكی چ گاڤا شەڕكەرێن (ئەبو حەمەد) زڤڕیبانە مال، مسۆگەر ئەو دا مە كوژن.
– نە، چ مەترسی بۆ هندێ نەبوو. (ئەوێ فارس گۆت)
– چ بڤەیی نەبوو؟ (حاجی خەلەف ب سەرسورمانڤە پسیار كر)
– بەلێ، نەبوو، چونكی هەردوو تەلیسمانێن من ڤ من بوون. تەلیسمانا من یا ڕۆژێ چ نەكربوو، لێ یا هەیڤا ئێكشەڤی، ڤێ جارێ كارێ خۆ باش بجهـ هینا.
ئەزێ ل بن ڕۆناهیيا ڕۆژێ و هەیڤێ، كو هەردوو من و هەوە پێكڤە دپارێزن، چونكی هوون ژی یێ ل گەل من.
– هەكە ئەفندیێ من ل گەل مە نەبایە، كەس نەبوو مە ئازاد بكەت.
(خەلەف گۆت) تو هزر دكەی، كو هەیڤا تە و ڕۆژا تە، سەیدایێ من پاراستیە؟ ئەو فەلەهە، یێ ل بن ڕۆناهیيەكا دی، وەكو یا تە نینە. هەروەسا وەكو یا من ژی نینە. سوپاس بۆ خودێ و پێغەمبەران.
(حاجی خەلەف سوپاسيیا پێغەمبەری ژی كر، چونكی ئەو د دلێ خۆ دا ببوو فەلەهـ! كەس نەدوێرا خرابیەيكێ بگەهینیتە ڤی مێرێ باش.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* (1-12) هۆسا وه‌كى خۆ د تێكستێ دا هاتينه.
ژێدەر:
لنك شوینوارێن بابل , كارل مای , بامبیرك1951.
