خالد عەلی سلێڤانی د تێكستا (دەرگەهێن ئاسۆیێن تنێبوونێ) دا دایالۆگێ ل گەل یێ نەدیار دكەت
ئازاد دارتاش
د لێڕامانا شعری دا، زمان نابیتە ئامرازێ تێزكرنا هزران یان ئاشكراكرنا مەبەستێ، بەلكو دبیتە ئالاڤێ نخافتنا هزران و ڤەشارتنا ڕامانێ د چارچۆڤەیەكێ هونەری دا.
| دەما عەقل و هەست ژ تێگەهشتنێ ڕادوەستن وێ گاڤێ رۆلێ ئینتێزەیێ(الحدس) دەست پێ دكەت، وەها دیار دكەت كو ئینتێزەیا شعری و هونەری، ملكەچی چ لۆژیك و ستاندەر و پیڤەرێن خۆ نابیت. |
ل گۆڕ تێزێن ئەدونیسێ هەلبەستڤان و تیۆرڤان، عەقلی پیڤەڕێن خۆ یێن لۆژیكی هەنە و هەستان ستاندەرێن خۆ یێن فیزیكی هەنە، لێ دەما عەقل و هەست ژ تێگەهشتنێ ڕادوەستن وێ گاڤێ رۆلێ ئینتێزەیێ(الحدس) دەست پێ دكەت، وەها دیار دكەت كو ئینتێزەیا شعری و هونەری، ملكەچی چ لۆژیك و ستاندەر و پیڤەرێن خۆ نابیت و دژی تەڤ پیڤان و ڕێچكەیانە، قورسی و باندۆرا ئینتێزەیێ د گاڤا ئافراندنێ دا دیار دبیت، گاڤا هەنێ گاڤا تێكهەلبوونا فشارا بوویەران ل گەل قورسی یا بیردانكێ و هێزا خەیالێ یە، ئەنجامێ هنگافتنانە و بەرسڤدانەكا هەلبەستی یە، د وێ گاڤێ دا هزر و هەست و بیردانك و خەیال تێكهەلی هەڤدوو دبن و وێنەیێن فەنتازی و نەچاڤەڕێكری د هشێ داهێنەری دا جهگیر دبیت، تێپەڕاندنێ ل سەر جیهانا هەستپێكری دكەت، ئەو هەلچوونەكا خۆیی یە و دبیتە هەلچوونەك د بینین و دەربڕینێ دا، زمانێ گەهی و ڤەگێڕانا سادە و ڕستەیێن دوبارەبوویی نكارن هەمبێزا هەلچوون و تنگژینێن وی بكەن، هێزەك د ناخێ وی دا دپەقیت و وی پاڵ ددەت تێپەڕاندنێ ل سەر ستایل و زمانێ هەڤگەهشتنێ یێ زاڵ بكەت، ب شێوازەك دی بئاخڤیت و دەربڕینێ ژ دنیابینی یا خۆ بكەت و ئامرازێ وی ژی هەر زمانە و ب پەیڤان وی وێنەی چێ دكەت، لێ ل ڤێرێ زمان نابیتە ئامرازێ تێزكرنا هزران یان ئاشكراكرنا مەبەستێ بەلكو دبیتە ئالاڤێ نخافتنا هزران و ڤەشارتنا ڕامانێ ب بەرگەكێ هونەری، بۆ ئەنجامدانا وی ئەركی داهێنەر پەنای بەر چەندین ئالاڤ و میكانیزمێن هونەری دبەت، ژ وی هەمبەرێ بابەتی و وژدانی دگەڕێت ئەوێ بكاریت نەست و نێڕین و پێشبینی و بینینان د هوندری یێك قاد دا ڤەحەوینیت، ب جەڤەنگ و میتافۆر و ئاماژە و پارادۆكسان ..هتد، وی وێنەیێ شعری دخولقینیت، ب گۆتنەك دی پشتی پەیڤێ ژ ڕامانێن كەهی ڤالا دكەت و ب یێن نەچاڤەڕێكری بار دكەت، پەیڤ ب بارێ خۆ یێ تازە لادان د هوندرێ ڕستەیان دا چێ دكەن وێنەیێ هونەری جهگیر دبیت.
لێڕامان و دەرهاڤێژتەیێن ئاشۆپێ هەر تشتەكێ بەرئاقل و ئەوێن ب پێنج هەستان دهێنە ناسكرن هەلدوەشینیت، ئاستێ دەربڕینێ و ستایلێ ڤەگێڕانێ گوهاڕتنێن بیڤەلەرزكی پێ دكەڤن و زمان بەر ب ئاستەكێ بلند ڤە دچیت، وەها د كارێ شعری و ئەدەبی دا، یا گرنگ ئەو نابیت، كا چ پەیام یان دیسكۆرس و ناڤەڕۆك د ڤێ تێكستێ یان یا دی هەیە، بەلكو یا گرنگ ئەوە كا چەوا هاتیە گۆتن و تێزكرن، تا چەند پەیڤ هاتیە باركرن، تا چەند لادان د هوندرێ ڕستەیان دا چێبووینە؟
| لێڕامان ئێكە ژ كارێن هزری و وژدانی، ئەو كار داهێنەری پاڵددەت كو ب نێڕینەكا گومانەوی تەماشەی هەر تشتەكی بكەت. |
لێڕامانا شعری ل سەر چەند بنگەهان چێدبیت، ستراكچەرێن سەرەكیێن وێ ئەزموونا هەلبەستڤانی و باگڕاوەندێ وی یێ هزری و هەلوێستێ وی یە ل هەمبەر هونەری و ژیانێ و هەبوونێ و گەردوونی، لێڕامان ئێكە ژ كارێن هزری و وژدانی، ئەو كار داهێنەری پاڵددەت كو ب نێڕینەكا گومانەوی تەماشەی هەر تشتەكی بكەت، (گومان ب پێناسەیا خۆ یا ئافرێنەر)، گومانا هەنێ بەروڤاژی دلنیایی یا عەقلی یان عەقلێ یەقینی هش و وژدانێ دئارینیت و پرسیاران دروست دكەت، گومان ژی مرۆڤی دودل دكەت كو ژیانا بێ ڕامان رەت بكەت و وی پاڵددەت كو ب بەرسڤێن بەرهەڤ و سادە قایل نەبیت، ئەو یاخیبوون و نەبەرهەڤبوون دبنە پێنگاڤا یێكێ و دەستپێكی بەر ب جهگیربوونا پرسیارێن ئاڵۆز و هەستیار و ل گۆر وان پرسیاران سەمت و ئاسۆیێن بەرفرەه هەمبەر خەیالێ ڤەدبن، وەها تێز و بیرۆكە سەرهەڵداینە و ڤەكۆلین و تیۆر و خواندنگەه و پەیڕەوێن هزری و فەلسەفی و ئەدەبی و هونەری جهگیر بووینە، هەر ئەو گومان بوویە سەدەما بكارئینانا عەقلی كو مرۆڤ ژ گیانەوەرێن دی جودا ببیت.
| نڤیسكار (یوسف سامي الیوسف) دبێژیت: (د چاخێ لێڕامانا شعری و هونەری دا، نابیت مینا سوفییان بوویەر و روودانێن واقعی و كارێ عەقلی ئینكار بكەین). |
گومانا پۆزەتیڤ و ئافرێنەر، دیاردەیەكا پێدڤی بۆ سەلماندنا هەبوونا خوەدەكا هوشیار، ب گومانا هەنێ عەقلێ مرۆڤی شیایە ل سەر چەندین پرسێن سەخت و ئاڵۆز و ئاستەنگان زاڵ ببیت، بەلكو هەر ئەو جۆرێ گومانێ بوویە داینەمۆ و ئەگەرا وەرارا دیرۆكێ، د بیاڤێن ئەدەب و هونەری دا ئەو گومان بوویە سەدەما ئاراندنا ئاشۆپێ، ئاشۆپ وەكو ستراكچەرەكێ دی یێ لێڕامانێ شیانێن خولقێنەر هەنە و ب وان شیانان داهێنەر دكاریت سینۆرێن بەرئاقل ببەزینیت، پرسیارێن نوی و نێڕینێن كویر جهگیر بكەت و ل گەڵ وان پرسیار و بەزاندنان، گوهاڕتن ب شێوازێ هزركرن و گۆتن و ستایلێن نڤیسینێ و دەربڕینێ دكەڤن، فۆرمێ وان گوهاڕتنان ب ئاوایەكێ پۆزەتیڤ ل گەل رەهەندێن ئاشۆپێ و ئاستێ هزری و باگراوەندێ مەعرفی و ئالاڤ و میكانیزمێن هونەری و ئەزموون و ڕاهێنانا لێڕامانا دانەری و وژدان و سۆزداری و دلینی یا وی دروست دبن، هەر هەموو ب هەڤڕا تەڤنێ كارێ وی یێ ئەدەبی و هونەری دچنن، چونكە ئاشۆپ د لێڕامانا شعری دا چالاكییەكا ئەبستراكت نییە، یا ڤاڵا نابیت ژ ئەزموون و ڕامانێ، ب گۆتنەك دی وەرگرێ ئەكتیڤ دێ كاریت ڕامانێ ڤەبینیت و ژ ئەزموونێ بگەهیت، چونكە ئاشۆپ وەكو كردارەكا كەلتۆری و هونەری یا هەڤدژ یان یا ناكۆك نابیت ل گەل ژیانا واقعی و بوویەرێن مەزن، بەلكو ئاشۆپ جیهانەكا نەمازەیی یا هاوتەریبا جیهانا ریالیستی جهگیر دكەت، جیهانا خەیالێ چێ دكەت، تێگەهشتن و هیڤی و یادگار و ئێنتزیۆن و هەست و نەست و سۆز دلینی تەڤلی هەڤدبن، ئاشۆپ تەڤ فاكتەرێن هەنێ ب هەڤدوو گرێ ددەت و هەر یێك ژ وانا ل گۆڕ باندۆر و گرانییا خۆ ناخێ داهێنەری دهژینن، ب گۆتنەك دی د نێڤبەرا ئاشۆپ و بوویەرێ دا دابڕانێن یێكجاركی دروست نابن، هەروەكو نڤیسكار (یوسف سامي الیوسف) دبێژیت: (د چاخێ لێڕامانا شعری و هونەری دا، نابیت مینا سوفییان بوویەر و روودانێن واقعی و كارێ عەقلی ئینكار بكەین)، وەها كارێ هونەری و ئەدەبی ژ كەتوارەكێ و ل ژێر كاریگەرییا بوویەران سەرهەڵددەن و دهێنە تێندان ب مژارا گومانێ و هێزا ئاشۆپێ، چونكە كارێن ئەدەبی د بنەڕەت دا ل سەر بنەمایێ دودلی و گومانێ گەڵالە دبیت، ل دۆر گرنگی یا گومانێ هەلبەستڤانێ مەغربی (جەمال ئەلمەوساوی) دەما قالا دیوانا خۆ یا شعری (ب عەڤری هەلنگڤتم و دكەتە گڕی) دكەت، دبێژیت: ( گومان پرسیاران دروست دكەت، لەوما ب شێوەیەكێ سەرەكی ل سەر وێ تیمەیێ من كار كریە)، وەها دیار دبیت كو تەڤ شاكارێن ئەدەبی و هونەری دەرئەنجامێ هەستا هاڤیبوونێ و لێڕامانێ و خواندنەكا گومانەوەیی نە د واقعەكی یان ب ئاوایەكێ بەرفرەهتر د گەردوونی و هەبوونێ دا پەیدابووینە.
| گومانا پۆزەتیڤ پرسیاران د هشێ تاكێ بەهرەمەند دا دخولقینیت و تێنەكا مەزن ددەتە ئەلیمێنتا خەیالێ، ژبەركو خەیال ب تنێ تێرا خولقاندنا كارێ هونەری ناكەت. |
گومانا پۆزەتیڤ پرسیاران د هشێ تاكێ بەهرەمەند دا دخولقینیت و تێنەكا مەزن ددەتە ئەلیمێنتا خەیالێ، ژبەركو خەیال ب تنێ تێرا خولقاندنا كارێ هونەری ناكەت، گشت ئاشۆپ یێن خولقێنەر نینە، هەتا ببیتە ئاشۆپەكا خولقێنەر پێدڤی یە دابڕانێ ل گەل خەیالا سادە و پان و بەرین بكەت، فەرە تەكەزێ ل سەر وێ مژارێ بكەت ئەوا ناخێ وی هەژاندی، پێدڤی یە دەربڕینێ ژ سەرسورمان و حیبەتییا ڕِاستەقینە و كویر و خۆدی بنەما و باگڕاوەند بكەت، وێ خەیالێ رەهەندێن ئەستاتیكی ژێ دچن، ڤێجا چ بیرۆكە یا سڤك و سادە بیت یان ئالۆز و گران بیت، لێ چەوانییا سەرەدەریكرن و تەوزیفكرنێ مژارێ ئەوە یا بهایێ هونەری ددەتە كاری، داهێنەرێ شارەزا خودان بەهرە و خەیالا خولقێنەر دزانیت دێ ب چ فۆرم و میكانیزیم و تەكنیك پیڤانێن ئەستاتیكی ددەتە تیمە و مژاران.
یێك ژ ستونێن سەرەكیێن وێنەیێ شعری خەیالە، هێزا خەیالێ دەرئەنجامێ تێكهەلبوون و هەڤگرتنا ئاگابوون و نەئاگابوونێ، هزرێ و سۆزێ یە، ب وێ هەڤگرتنێ گوهاڕتن ب تەرزێ ب كارئینانا زمانی و داڕێژتنا ڕستەیان دا دكەڤن، داكو خەیال بهێتە پیتاندن و تێندان لێڕامان رۆلێ هەری كارا دلەیزینیت، لێڕامان دكاریت ئاشۆپا زەنگین بكەت، د گاڤێن لێڕامانێ دا، هشێ دانەری ملكەچی چ وێنەی یێن بەرهەڤ نابیت و نێرین و دیتنێن نوی بەرفرەه دبن، سروشت و جه و دەم …هتد وەك خۆ نامینن، لێڕامان هزر و ئاشۆپێ تێكهەلی هەڤدوو دكەت، شیانێن ئافراندنێ دپەقینیت، هەروەكو (د. شەمس ئیسلام حالو) دبێژیت: ( تێكهەلی د نێڤبەرا لێڕامانێ و ئەنەرژییا ئافرێنەر پەیوەندییەك خورتە مینا پەیوەندیێن ئەرد و ڕووكان)، ئەو تێكهەلی پتر د ژانڕێ هەلبەستا مێدیتەیشن (الشعر التأملي) دا موكم دبن، چونكە هەلبەستا هەنێ هونەرەكێ بلندە و بەرهەمێ بەهرە و یادگار و هزر و ئەزموونێ یە، لێڕامان د هوندری دیاردەیان دا، پرۆسێسەكە و كارتێكرنێ ل جۆرێ دەربڕینێ و ستایلێ بكارئینانا زمانی و داڕێژتنا ڕستەیان دكەت، ب لێڕامانێ تەرزێن نوی یێ دیتن و تێزكرنێ گوهاڕتنان ب خۆڤە دبینن و سینۆرێن كەهی د نێڤبەرا مرۆڤی و تشتان دا دهێنە لادان و ژ ناڤبرن.
د كارێ شعری دا فشارا بوویەرێ دیار نابیت، بەلكو عەقلێ شعری ب تنێ پاشمایێن بوویەرێ ل گەل خۆ دبەت و تێكهەلی خەیالا خۆ یا ئازاد دكەت و د ڤەگەڕێ دا وێنەیەك دی گەلالە دبیت، ب ڕامانەك دی داهێنەر خۆ ژ تەڤ جۆرێن پێگیری و پابەندبوونێ رزگار دكەت، چونكو چ تشتەك مینا پابەندبوونێ سپاتیۆمێ شعری ناكوژیت، پابەندبوون گیانەكێ هونەری یێ ژار و لاواز و یێك ڕەهەند بەرهەم دئینیت، پێگیری چ ب فۆرمەكێ زاڵ و كەهی یان ژی ب ناڤەرۆكەكێ دیاركری، دبنە سانسۆر و ئاستەنگ، روحا ریسك و تێپەڕاندنان تیرۆر دكەن، هەروەكو نڤیسكار و هەلبەستڤان د. (نایف الجهني) دبێژیت: (پابەندبوون شیعرییەتێ دشێوینیت و ئازادییا پێكئینانێ یا كو هەلبەست تێدا گەشە و وەرارێ دكەت و د فەزایێ نڤیسینێ دا ل هەبوونا خۆ دگەڕهیت، دكوژیت)، پێگیری و پابەندبوون ناهێلن تاكێ بەهرەمەند یێ ئازاد بیت و مەودایێن خەیالا وی بەرتەسك دكەن و ئەڤ چەندە ژی كارتێكرنەكا نێگەتیڤ و كوژەك د پرۆسەیا ئافراندنێ دا دكەن، ناهێلن داهێنەر وەكو تاكەكێ سەربەخۆ لێڕامانێ د مژارێن هەستیار دا بكەت.
| (عزالدین نەجیب) دبێژیت: ( ئازادی دایكا هونەری یە و ئاشۆپ بابێ وێ یە و ئافراندن زاڕۆیا وێ یە، داهێنەر ئەوە یێ د قادا نەناس كار دكەت و ئاسۆیێن نوی ڤەدبینیت و كویر تەماشە دكەت. |
ل سەر ئەڤی بنگەهی دبێژین: پێگیری دبیتە جۆرەكێ لاساییكرنێ و دژبەری ئازادیێ یە و سێگۆشەیا (ئازادی/ ئاشۆپ/ ئافراندن) تێكددەت، ئەڤ هەر سێ ستوین و ستراكچەرێن سەرەكی د پرۆسێسا داهێنانێ دا وێڕان دكەت، هونەرمەند و رەخنەگرێ شێوەكارێ مسری (عزالدین نەجیب) دبێژیت: ( ئازادی دایكا هونەری یە و ئاشۆپ بابێ وێ یە و ئافراندن زاڕۆیا وێ یە، داهێنەر ئەوە یێ د قادا نەناس كار دكەت و ئاسۆیێن نوی ڤەدبینیت و كویر تەماشە دكەت)، پێگیری نڤیسكاری پاڵددەت كو ب هەلوێست و نێڕینەكا پێشوەخت و یێك لایەن و تاگیر تەماشەی دیاردە و بوویەران بكەت، ب شێوەیەكێ بازنەیی ل دۆر مژارا سەنتەری بزڤڕیت، سەمتا خۆ یا دروست و ل پەی پیڤەرێن هونەری و ئەستاتیكی وەرنەگریت، پێگیری ناهێلیت دانەر ژ مژارێ دەربكەڤیت، رێكێ نادەت ئەو داكەڤیتە هوندری خوەدی خوە دا، یان بەرییا ژ واقعێ دەرەكی بگەهیت ژ خۆ بگەهیت، كارێ داهێنەری ژی ئەو نییە ل دەرڤەی ناخێ خۆ دا كار بكەت، لەوما پێگیری و پابەندبوون ب پەیڕەو و ئایدیۆلۆژیەكا دەستنیشان كریە ڤە، روحا لێڕامانێ و ڕەواتییا گومانێ و ئازادییا ئاشۆپێ د نێڤ خۆ دا دكوژیت، ئەو د ئەڤی حالەتی دا دێ كاریت تێكستەكێ بنڤیسیت، لێ د وێ تێكستێ دا تشتەك تازە ڤەنابینین ب تنێ ڕستەیێن كەهی و وێنەیێن دوبارە نەبن، ئەو نڤیسین نكاریت وەرگری هەڤڕویشی هەنگاڤتنا وەرگرتنێ بكەت، چونكە هەر د بنەڕەت دا، دانەر هەڤڕویشی حێبەتی و سەرسورمانێ نەبوویە، لەوما كارێ وی نابیتە هەلگرا چ بها و نرخێن ئەدەبی و نكاریت چ تێپەڕاندن و لڤینان ل سەر ئاستێ زمانی جهگیر بكەت، وەها ژی ناهێتە هاندان بۆ چێكرنا ڕستەیێن نەچاڤەڕێكری، ئەڤ چەندە ناهێلیت تێكست زیندی بمینیت، هەروەها ئازادییا ڕاڤەكرن و ڤەدیتنان ل جەم وەرگری ئیفلیج دكەت، وەرگری دئێخیتە ڕەوشەكا نەرێنی و دۆخا ملكەچبوونێ دا، ئەو تێكستێن ل دۆر مژارەكا دیار و دەستنیشانكری و ب زمانەكێ كەهی دهێنە نڤیسین، بەلكو دەربڕینێ ژ هزر و هەستان بكەن، لێ هەژاری پێڤە ئاشكرا و دیارە، چونكە د بنەڕەت دا ڕەگەزێ لێڕامانێ و ڕەهەندێن هزری و ڕەخنەیی و هێزا خەیالێ تێدا دلاوازن، لەوما نكارن تشتەكێ نوی د هشێ وەرگری دا جهگیر بكەن، بەلكو نكاریت شانەیێن مێشكێ وی بگەهینە ئاستێ تێگەهشتنێ و چێژوەرگرتنێ، هەروەها پرسیار د هشێ وی دا ناهێنە خولقاندن ژبەركو ب ئاوایەكێ ڕاستەڕاست گۆتار دهێتە تێزكرن و دگەهیتە گوهێ یان بەرچاڤێ گوهدێری، ل وی چاخی ئەوێ یێ نەچار نابیت، ب كارێ ئەنالیزەكرنێ ڕاببیت، چونكە هەر د بنەرەت دا تێكستێ ئەو هێز تێدا نییە ئەوا شانەیێن مێشكی بئارینن، ئەو شانەیێن ب كارێ داگرتنا ڤالاتییان و بیاڤێن سپی و چێكرنەیا وێنەیان ڕادبن.
| هونەرمەند ب گشتی دەما داخبار دبن ب بوویەر و رویدانەكێ، یان د گاڤا سەرسورمانێ دا دەرباز دبن، یان هەتا ئەگەر بخوازن مژارەكا نوی بۆ تێكستێن خۆ ڤەبینن، پەنای بەر ب سروشتی دبن. |
هونەرمەند ب گشتی دەما داخبار دبن ب بوویەر و رویدانەكێ، یان د گاڤا سەرسورمانێ دا دەرباز دبن، یان هەتا ئەگەر بخوازن مژارەكا نوی بۆ تێكستێن خۆ ڤەبینن، پەنای بەر ب سروشتی دبن، داكو ب تنێ ل گەل خۆ بژین و ڤەگەڕیێنە د خۆدێ خۆ دا، گۆشەگیری یێ هەلدبژێرن داكو كو ب هویری تەماشەی ڤی دیمەنی یان یێ دی بكەن و رویدانێ د نێڤ خۆ دا ببهوژینن و هەمبەرێ بابەتی و وژدانی ڤەبینن ئەوێ بكاریت هەمبێزا تنگژین و سۆز و ئینتێزەیێن وی بكەت، هۆزانڤان ب تنێ د حالەتێ گۆشەگیریێ دا جیهانا خۆ یا نەمازەیی ڤەدبینیت، ل گەل ڕامانا هەبوونێ و تشتێن نەدیار و بەرزە دایەلۆگێ دكەن، ل وی چاخی ل گەوهەرێ تشتان دگەڕیێن و هەڤگرتنێ ل گەل یێ نەدیار دكەت، ل وی چاخی ئەزا وان یا كویر دپەیڤیت ئەو ئەزا رزگاربووی ژ سانسۆرا هەستان، رزگاربووی ژ پیڤەرێن عەقلانی و سانسۆرا دەرەكی.
د هەلبەستا كوردی دا، زۆر میناك مە هەنە كو بكارین بێژین هەلبەستڤانێ هایدارێ كورد بها و گرنگی یا پرۆسێسا لێڕامانێ بوویە و گەهایە وێ باوەرییێ كو د ئەزموونا لێڕامانێ دا هەلبەست گەشەی دكەت و گومانا ئەرێنی پڕسیارێن نوی جهگیر دكەت و سیستەمێ هزری یێ زاڵ تێكددەت و خەیالێ ئازاد دكەت، نەزعا لێڕامانێ مەرجەكێ پێدڤی یە داكو كو تێكست ب پیڤانێن هونەری زەنگین ببیت و ب رێیا لێڕامانێن كویر و تێندایی ب باگڕاوەندەكێ هزری و ئەزموونەكا دەولەمەند دێ كاریت وی هەمبەرێ بابەتی و وژدانی ڤەبینیت، ئەوێ ب ستایلەكێ هونەری دونیابینی و دید و بینینان د نێڤ خۆ دا بحەلینیت، ئەوێ بكاریت پرسیارێن قورس هەمبێز بكەت و یێن تازە بخولقینیت و شارەزابوونا هەلبەستڤانێ چێكار و هێزا بیرۆكەیا شعری دێ ب خوە ستایلێ خوە یێ دەربڕینێ داهینیت.
دەما مە هەلبەستا (دەرگەهێ ئاسۆیێن تنێبوونێ) یا هەلبەستڤان (خالد عەلی سلێڤانی) خویندی كو د هژماره (3) يا كۆڤارا (بادينان) دا به‌لاڤ بوويه، مە هەست كر كو هۆزانڤانی ل سەر ستراكچەرێن ئەم ل سەر ئاخڤتین و ل سەر بنەمایێ هۆشمەندییا شعری هەلبەستا خۆ داهێنایە، بەلكو وێ هۆشمەندییێ ئەو چەندین جاران پالدایە كو دوبارە و سێبارە ڤەگەڕیت و تێكستا خۆ بخوینیت و دەستكارییان تێدا بكەت، چونكە هەلبەست د حالەتێ هۆشمەندییێ دا ناهێتە نڤیسین، لێ د حالەتێ نەئاگاهبوونێ دا تەڤاڤ نابیت، بەلكو پێنگاڤا یێكێ ئەوە یا فلاشێ شعری تێدا دپەقیت، حالەتێ نەئاگابوونێ یە و هەلبەستڤان ئازادیێ ددەتە خەیالا خۆ لێ پاشان و پشتی دنڤیسیت، وی چاخی رۆلێ هۆشمەندی یێ دبیتە جارەك دن رێكخستنا وێ هەتا بگەهیتە قۆناغا نڤیسین و خویندنێ، وەها تێكهەلییەكا دیالكتیكی د ناڤبەرا هۆشمەندییێ و نەئاگابوونێ دا هەیە و ل دویڤ مەرجێن تێكهەلیێن هەنێ هەلبەستڤانی سینۆگرافیا هەلبەستا خۆ دارێژتی یە و دبێژیت:
دەمێ ئەز ب هێلێن زەوی ڤە دهاتم بەند كرن
كی بوو گازندە دكرن؟
كی بوو هەتاڤ ب بستا ساربوونا هەستێ خوە ڤە دبژارت؟
ئێدی ئەز ژ هچكێ شەڤان ڕە بانك نادەم
دەنگێ من زڕە.. زاڕۆكان ژ لاندكان دئێخیت
دەما ئەقل دبت ئارمانج
هزرێن مە دبن بەلا سەرێ مە
| دەما داهێنەر گۆشەگیرییێ هەلدبژێریت، دخوازیت جیهانا دەرەكی تاریك بكەت داكو رۆناهیێن د نێڤ خۆدێ وی دا هەلببن، ل وێ گاڤێ هەست ناكەت یێ ب تنێ یە، بەلكو بیردانكا وی ئەكتیڤ دبیت. |
دیارە هۆزانڤان یێ د بارەكێ دەروونی یێ سەخت دا دەربازبووی، لەوما گۆشەگیری هەلبژارتی یە داكو ب هویری لێڕامانێ د رەوشا دەوروبەر دا بكەت، ژبەر كو ب تنێ د وێ گاڤێ دا دێ كاریت هەستێ ب ئارامییێ بكەت و خۆ ژ سانسۆرێن دەرەكی و فشارا هەستان رزگار بكەت، گۆشەگیری یان بتنێبوون مالا ڕۆحێن وەستایی یە، نەمازە ئەگەر تاك ب خۆ وی حالەتی هەلبژێریت، چونكە هەروەكو نڤیسكار (عبد علی حسن) دبێژیت فەیلەسۆفێ ئەلمانی( پۆل یۆهانس تیلیچ)، دوو تێگەهان ( تنێبوون و گۆشەگیرییێ) ژ هەڤ جودا دكەت و دبینیت كو: ( تنێبوون ئەوە مرۆڤ ل دەرڤەی ئیرادا خۆ ب تنێ بیت، یان خەلكێ دی ئەو چەند ل سەر وی سەپاند بیت، تنێبوون بێزاری و ئێشان و نەچاری یە، لێ گۆشەگیری ئەوە مرۆڤ ب ئارەزوویا خۆ تنێبوونێ هەلبژێریت)، هەر یێك ژ وانا دەرهاڤێژتەیێن خۆ یێن نەمازەیی هەنە، گۆشەگیری و لێڕامان ژ هەڤدوو جودا نابن، دبیت ئەم ل سەر تێگەه و پێناسە و سەدەمێن وانا یێن ناكۆك بین، لێ ئەوێ گۆشەگیریێ هەلدبژێریت نكاریت ژ داڤێن لێڕامانێ قورتال ببیت نەمازە دەربارەی داهێنەری گۆشەگیری یان (ب تنێبوونەكا هەلبژاردەیی یە)، ریتوالەكە گرنگە و چێژێ ژێ وەردگریت و ب پێدڤی دبینیت د وی حالەتی دا بژیت، داكو ل هەمبەر خۆ ڕاوەستیت و مۆنۆلۆگێ ل گەل خۆ بكەت و نێزیكی جەوهەرێ هەبوونێ یان تێكهەلی وێ ببیت، ڕۆماننڤیسێ ناڤدار دوستویڤسكی دبێژیت:( گۆشەگیری كۆژیيەكێ بچویكە كو مرۆڤ ل بەرانبەر هشێ خۆ ڕاوەستیت)، دەما داهێنەر گۆشەگیرییێ هەلدبژێریت، دخوازیت جیهانا دەرەكی تاریك بكەت داكو رۆناهیێن د نێڤ خۆدێ وی دا هەلببن، ل وێ گاڤێ هەست ناكەت یێ ب تنێ یە، بەلكو بیردانكا وی ئەكتیڤ دبیت و ل گەل ئەوێ نەدیار ئاسمیلە دبیت، دەم و جه ب تەڤ ڕەهەندێن خۆ ڤە تێكهەلی هەڤدوو دبن و د خەیالا وی دا سپاتیۆمەكێ فەنتاستیك دروست دبیت.
دەما مە تێكستا (دەرگەهێ ئاسۆیێن تنێبوونێ ) خویندی، مە هەست دكر ئەو تنێبوون وی ب خۆ یا هەلبژارتی، ب گۆتنەك دی گۆشەگیریی یە داكو لێڕامانێ د تێكهەلیێن خۆ ل گەل ئەوێن دی یان ئەوا دی دا بكەت و ب رێیا وێ هەلسەنگاندنێ وان ژ ڕامانێ هەبوونێ بگەهیت، تێكست ب تۆنەیا غەمگینیێ و رەتكرنەڤێ و گازندەیان هاتیە تێندان، تۆنێن هەنێ ریتمەكا نەرما ڕۆمانتیكی د نێڤ ئاڤاهییێ تێكستێ دا خولقاندی یە و ژ هوندرێ تێكستێ دەردكەڤیت و ئاراستەی دەرڤە دهێتەكرن، هۆزانڤانی تەكەز ل سەر مۆزیك و ریتما دەرەكی نەكریە، چونكە نە مەرجە هەر گۆتنەك ب كێش و سەروا یان دوبارەبوون تێدا هەبیت ببیتە هەلبەست، بەلكو د هەلبەستا نوی دا پتر تەكەز ل سەر مۆزیك و ریتما هوندری دهێتە كرن، ئەوا ل ئەنجامێ باركرنا پەیڤێ ب ڕامانێن نەكەهی و لادانێن د نیڤ ڕستەیان چێدبیت، هەلبەستڤانی تەكەز ل سەر تەڤگەڕا ئاماژەیێن سیمانتیكی كریە، یانكو ب هەلچوونێن دەروونی و ئاماژەیێن سیمانتیكی ریتما ناڤخۆیی هاتیە پێكئینان، هەماهەنگی ل نێڤبەرا تنگژینێن ریتمێ و لڤینێن دەروونی یێكە ژ ساخلەتێن هەلبەستا مۆدرن، د. (هدی صحناوي) دەربارەی وێ چەندێ دبێژیت: ( هەلچوونێن دەروونی و ئاماژەیێن سیمانتیكی كوردیناتا یان هەڤهێلییا (احداثیات) تنگژینا ریتمێ ب هەماهەنگی ل گەل لڤینا ناخی و لڤینێن ئاماژەیێن تێكستێ نیگار دكەن، یانكو لڤینا ریتمێ بەر ب ئاراستەیا هوندرڤە دچن)، نژیارا ڕیتمێ دویر ژ پێكهاتەیێن دەرڤەیی بەر ب لڤینا نێڤخۆییڤە دچیت، كو ب كریارا ڤێكگەهشتنێ و كارلێككرنا د ناڤبەرا پڕانییا پێكهاتەیێن دەقێ دا گەشەی دكەن، هەلبەستڤانی پویتە ب ریتما ئاماژەیێن تێكستێ كریە، تەكەز ل سەر لادانان د نێڤ ڕستەیان دا كریە، كێم ڕستە هەنە كو لادان د هوندرێ وان دا نەهێن دیتن: ( دەمێ ئەز ب هێلێن زەوی ڤە دهاتم بەند كرن..، ئەز بووم چاخێ تۆزێ با پاگژ دكر…، یەك مێژوو من هەبوو كو جاران ناخێ ئەردێ من پێ پاگژ دكر..، هەر ل دەمێ مژویلانكان جادە دمالین و تو بووی كاسێتەك كەڤنار…) دێ كارین بێژین كو د پڕانییا هەری زۆرا ڕستەیان دا لادان و ڤارێبوون هەنە، بەردەوام كۆدەتا ل سەر زمانێ كەهی و گۆتاركی كریە، ب زمانەكێ مەجازی ئاخڤتی یە و ئەڤ چەندە ژی یێكە ژ مەرجێن پۆیتیكابوونێ، وەها هەلبەستڤانی ڕستەیێن هەنێ ل سەر ناڤێ خۆ ریجیست كرینە.
| دكارین بێژین كو د پڕانییا هەری زۆرا ڕستەيێن ڤێ هۆزانا خالد عه‌لى سلێڤانه‌يى دا لادان و ڤارێبوون هەنە، بەردەوام كۆدەتا ل سەر زمانێ كەهی و گۆتاركی كریە. |
دیسان تەكەز ل سەر مۆزیكا پیت و پەیڤان كریە، وەكو میناك پیتا واو.. (تنێبوون، هەبوو، مێژوو، تو، بووی، دبوو، دخوازم، )هەر پیتەكێ ئاماژە و نەهێنیێن خۆ هەنە و وەقعا خۆ یا نەمازەیی ل سەر گوه و دەروون و هش و هەستان هەیە، سۆفییان گەلەگ گرنگی ب پیتان و ئاماژەیێن وان داینە، ل جەم پیتا (واو) پیتەكا ڕۆحی یا نەرمە و نیشانەیە بۆ كارلێككرن و هەڤگەهشتنێ، د ڕستەیان دا پیتا (و) ئەوە یا هەڤۆكان ب هەڤ گرێددەت، د تێكستا سلێڤانی ژی دا ئەوێ پیتێ واتەیێن سۆزداریێ و لێپرسین و گازندەیان و حالەتێن دوودلی و گرژی و سەرسوڕمانێ ب خۆڤە گرتینە، ئەو حالەت ئەنجامێن مێدیتەیشنێ نە، چونكە د بنەرەت دا لێڕامان وەرزشەكا ڕۆحی یە و بۆ لابرنا فشارا دەروونی و هەست ب ئاشتی و ئارامییا هوندری دهێتە پراكتیزەكرن، د بەشەكێ دی یێ هەلبەستێ دا هاتیە:
خانم ژی پەشێمان بوو
دەمێ دگۆتە من: تو كرێتی تو من نەبینی
ئەڤرۆ ئەز هەمی دوڕیانێن رەڤێ مە
ئەز ژ مێژە ژ هەر چوار ئالییان دەركەتیمە
هندی تە خەون هەبن.. دێ د ڤێ هەلبەستێ ڕە چن.
هەلبەستڤانی پێكهاتەیێن دەقێ تەرخانكرینە داكو سینۆگرافیا گیانێ وێ ل گۆڕ تنگژین و سۆز و ڕەخنە و گازندەیێن خۆ رێكبێخیت، بۆ پیتاندنا جەستەیێ تێكستێ گرنگی ب پرسیاران دایە، پرسیار رۆلەكێ موكم دبینن د بونیاتێ تێكستێ دا، پرسیار د هەلبەستێ دا ژ بلی ڕەهەندێ وان یێ ئەستاتیكی، خۆدی ڕەهەندەك ڕۆحی نە، ئەو پرێن هەڤگەهشتنێ ل گەل وەرگری ئاڤا دكەن، هەلبەستڤان دیسان د وێ تێكستەكا شعری دا دبێژیت:
كی بوو گازندە دكرن؟
كی بوو هەتاڤ ب بستا ساربوونا هەستێ خوەڤە دبژارت؟
هەلبەستڤان پرسیار دكەت و دبێژیت: كی بوو؟؟؟ پرسیار ڤەكری هێلایە و دەما پرسیار یا ڤەكری بیت و وەكو پشكەك ژ پێكهاتەیا هەستا شعری جهگیر دبیت، بیاڤێن پان و بەرین هەمبەر ڕاڤەكرنێ ڤەدكەت، چونكە دێ ئاسۆیێن ئەنالیزەكرنێ ڤەكری هێلیت، پرسیارێن شعری هەرتم ژ بیاڤا نڤیسینێ دەركەڤن و بۆشاییەكێ ل دویڤ خۆ دهێلن، فەزایێ ڤالا هشێ وەرگری دئازرینیت، پرسیار د شعرێ دا دەربڕینێ ژ سەرسوڕمان و دوودلییێ دكەن دكەت، د هەمان دەم دا هەلبەستڤان ب رێیا وی ئالاڤی دكاریت سەربۆرا خۆ بگەهینتە خویندەڤانی و وی ژی هەڤڕویشی شۆك و سەرسوڕمانێ بكەت، داكو ئەو ژی ب كارێ هەلوەشاندنا بونیاتێ وی یێ ڤەشارتی ڕاببیت و كۆدێن وێ ڤە بكەت و ل ڕامانێ بگەریێت و چێژێ ژ تێگەهشتن و ڤەدیتنێن خۆ ببینیت، بیاڤێن ڤالا و سپی وەرگرێ ئەكتیڤ پال ددەن بۆ تەڤاڤكرنا ڕەهەندێ ئەستاتیكی ژ تێكستێ ڕا ببەخشیت.
كی بوو؟.. پرسیارەكا شعری دەرئەنجامێ ئەزموونەكێ جهگیر بوویە و د گاڤەكا شعری یا چڕ دا سەهەلدایە، وەها دبینم، د ڤی كاری دا دەربڕینێ ژ ئەزموونەكا پڕ ژ شكەست و مشت ژ سەرسوڕمان و تنگژین دكەت، ڕەنگڤەدانا حالەتەكێ سۆزداریێ یە، پرسیار د هەلبەستێ دا ژێرخانێ تێكستێ موكم و زەنگین دكەت، پرسیار ژی د حالەتێ لێرامانێ دا جهگیر دبن، وێنەیێن ئیستفزازی دخولقینن و هەلبەستڤانی تەكنیكا ڤەگێڕانا شعری ل سەر ستراكچەرێ دایەلۆگێ ئاڤاكریە، لایەنێ دوویەمێ دایەلۆگێ بۆ مە یێ نەناس و ناسكری یە د هەمان دەم دا، ب گۆتنەك دی ئەو كەسێ شاعری پرسیارا خۆ ژ وی ڕا ئاراستەكری یێ نەدیارە، لێ هەر یێك ژ مە دێ كاریت كەسەكی یان كۆمەكێ بینیتە بەرچاڤێن خۆ و هەمان پرسیار ژێ بكەت، گرنگ نییە ئەوێ هۆزانڤان پرسیارێن خۆ ئاراستەی كێ دكەت، گرنگ ئەوە دێ چەوا كاریت وی ریتوالی بەرهەڤ بكەت كو تێدا هشێ وەرگری بئارینیت و ئاسۆیێن ئاشۆپگەری بەرفرەه بكەت، وەها پرسیارێن شعری ئەنجامێن لێڕمانێ نە و ستراكچەرێ كاری بەرفرەه دكەن.
| هەلبەستڤانى وەكو هەلبەستڤانەكێ هەڤدەم، د هۆزانا خۆ دا رێیا دایەلۆگ و لێڕامانێ وەكو ئامرازێن كارا هەلبژارتینە، داكو غەمگینی و دوودڵی یا خۆ یا هەبوونگەرایی ب شارەزابوون بكەتە هونەر. |
هەلبەستڤان خالد سلێڤانی وەكو هەلبەستڤانەكێ هەڤدەم، د تێكستا ( دەرگەهێ ئاسۆیێن تنێبوونێ ) دا، رێیا دایەلۆگ و لێڕامانێ وەكو ئامرازێن كارا هەلبژارتینە، داكو غەمگینی و دوودڵی یا خۆ یا هەبوونگەرایی ب شارەزابوون بكەتە هونەر و ژ بەركو جەمسەرێ دوویێ یێ دایەلۆگێ یێ نەدیارە، وێ چەندێ پتر ئاستێ گۆتنێ كویر كریە و تێپەراندن ل سەر ستاندەرێ هەستان كریە و ئاشۆپ ئازاد بوویە و ل قادێن نەناس كار كرییە و ژ فشارا بوویەرێ و بیردانكێ تێپەری یە و بەر ب جیهانا ئاشۆپگەرایی چوویە و هەمبەرێن وژدانی و بابەتی ڤەدیتی نە( زستان، گەرماتی، برویسیێن شوباتێ، جادە، باران، دەشت، چایخانە، كاسێتێن كەڤنار، دووكێلا نارگێلان، هەمبێز و هاڤیبوون، رۆژهەلات و رۆژئاڤا.. هتد)، داكو ئەو بینین و جیهانا د چاخێ لێڕامانێ دا د ئاشۆپا وی دا بەرجەستەبووی بكەتە تابلۆیەكا هونەری پەنا بەر ب كۆمەكا جەڤەنگ و سومبۆلێن سروشتی و باژێڕی بریە، هەلبەت دێ مژداری د سپاتیۆمێ وێ دا هەبیت و بەرسڤ ب هێسانی ناهێنە ڤەدیتن، بەلكو ل جەم ئەوێ هەلبەستڤان ژی چ بەرسڤێن بەرهەڤ نەبن، ژ بەركو پرسیارێن شعری ب خۆ دژبەری تەڤ بەرسڤێن ڤەبرن و ئەو پرسیار دەربڕینێ ژ تنگژین و دوودلی یا تاكێ بەهرەمەندێ یاخی و هاڤی دكەن، رەنگڤەدانێن جیهانا وی یا ئاڵۆز و تەڤلیهەڤە، ئەو پرسیار چ جاران سەقامگیر نابن، بەلكو هەر یێك ژ وانا یا دی چێدكەت، وەكو چریسك دهێن و دەرباز دبن، ئەركێ هەلبەستڤانی نییە دەستپێك و ئەنجامان ب هەڤڕا گرێ بدەت، یان ل پەی پیڤەرێن لۆژیكی بەرسڤا دارێژیت، ئەڤ چەندە كارێ شعرێ نییە، كارێ هزر و فەلسەفە و گۆتارێن دی یە، ڕاستە د كارێ هونەری دا تێزەك هزری و ئەركەك ئەپستی هەیە، لێ ئەركێ هزری و دیسكۆرسا ئەپستی ب بەراورد ل گەل یێ هونەری ئەركەكێن لاوەكی نە، ب گۆتنەك دی د كارێ شعری یان هەر كارەك دن یێ هونەری گرنگە دێ چ تێدا بێژی و چ بیرۆكە هاتیە تێزكرن، لێ یا گرنگتر ئەوە دێ چەوا و ب چ میكانیزم و تەكنیك و ئالاڤ سەرەدەریێ ل گەل بیرۆكەیێ و پێكهاتەیێن دی كەی، ئەركێ هۆزانڤانی یە لێڕامانێ د بوویەر و دیاردەیان دا بكەت، ب خویندنەكا رەخنەیێ و گومانەوانی بخوینیت، لێ یا گرنگ ئەوە ل گەل وی ئەركی ئازادیێ بدەتە ئاشۆپا خۆ، تیڤلێ سەرڤە یێ جیهانا دەرەكی بهەلوەشینیت و خۆ ژێ رزگار بكەت و داكەڤیتە جیهانا خۆ یا هوندری و نەمازەیی و وێنەیەكێ هونەری و هەمبەرەكێ وژدانی د وێ جیهانێ دا دەربینیت و ب ئاڵاڤێن شعری، ب جەڤەنگ و خواستە و میتافۆران ..هتد، فەرهەنگا زاڵ بهەلوەشینیت و دید و نێڕینێن خۆ د نێڤ فەزایێ دەقێ دا بحەلینیت و ئاسۆیێن بێ دووماهیك ڤەكەت، دەما هەلبەستڤان دبێژیت:
ما تو نزانی
نان نە ب تنێ نە هەلویستێ تەنویرێ یە
یێ بڤێت ئاڤابوونێ بكەت
دڤێت كەڤران بشكێنیت… و
ب تنێ مری نەشێن گۆڕان بكۆلن
ئەز دێ هەمی رابردووی
ب برویسیێن شوباتێ ڤە خەندقینم..
| پاپلۆ نیرۆدا دبێژیت: (هەلبەست نە كەرستەیەكێ بێ ڕوحێ ستاتیكی یە، بەلكو شیپەكێ ئاڤهاڤێژە هەتا ژ دەستێ ئەفرێنەرێ خۆ ژی ڤەدڕسیێت). |
(تەنویر، ئاڤابوون، كەڤر، مری، گۆڕ، برویسیێن شۆباتێ)، ئەڤ پەیڤە مینا ڕەنگانە د تابلۆیێ ئەپستراكێ شێوەكاری دا، هەر یێك ژ وانا ئاماژە و دەلالاتێن خۆ هەنە، پێدڤی یە تەماشەڤان گەلەگ ل سەر بسەكنیت و ب هویری ڤەخوینیت، لێ هەر كارەكێ سەختە ڕامان د ئەزموونەكا ڕۆحی و وژدانی دا ب هێتە ڤەدیتن، چونكە ڕامانا شعری بخۆ تێپەڕاندنە ل سەر ڕامانا زمانەڤانی، دونیا هەلبەستێ دونیا پەیڤ و دەستەواژەیێن ڕاستەڕاست نییە، هەلبەست هەروەكو هەلبەستڤانێ ناڤدار پاپلۆ نیرۆدا دبێژیت: (هەلبەست نە كەرستەیەكێ بێ ڕوحێ ستاتیكی یە، بەلكو شیپەكێ ئاڤهاڤێژە هەتا ژ دەستێ ئەفرێنەرێ خۆ ژی ڤەدڕسیێت)، هەلبەست دونیا وێنە و خەیالایە، لەوما دەما ئەم ل هەمبەر ڕستەیێن شعری ڕادەوستین پێدڤی ناكەت ئەم ل دویڤ مەرەما هەلبەستڤانی خۆ بوەستینین، چونكە كار ب خۆ ل سەر یێك ڕامان سەقامگیر نابیت، چونكە ڕامان د ئاڤاهییێ تێكستێ دا پرت و بەلاڤ بوویە و ل پشت جەڤەنگان هاتیە نخافتن، ئەڤە ژی یێكە ژ ساخلەتێن ئەدەبێ مۆدێرنێتە، دیسكۆرسا وێ نە بۆ بەلاڤكرن و گەهاندنا نووچە و پەیام و زانیاریانە، زمانێ وان یێ رەق و هشكە، لێ زمانێ هەلبەستێ بەروڤاژییا زمانێ گۆتارێن دی یە، هەلبەستڤان كارێ خۆ د نێڤ زمانی دا دكەت، كار و ئەركێ وی ئەوە زمانی بپەقینیت و شیانێن وی یێن ڤەشارتی دەربینیت و یارییان ب پەیڤان بكەت، لادان و ڤاڕێبوون د ڕستەیان دا جهگیر بكەت، هۆزانڤان بەروڤاژییا پێشبینیێن وەرگری كار دكەت و وی هەڤڕویشی هەنگافتنێن وەرگرتنێ دكەت، وێنەیێن نامۆ نێزیك ژ پیڤانێن سوریالی دادڕێژت، لێ یاریێن بێهۆدەیێ ناكەت، بەلكو ل پشت وان پەقین و یارییان پەیام و مەرەمەك نخافتی هەیە، هەماهەنگی د ناڤبەرا ڕستەیان دا هەیە و یێك ل سەر یا دن ئاڤادبیت و كودان ڕادەستی وەرگری دكەت ب ئازدی ئەنالیزەكرنێ ژی ددەتێ، لێ ئازادییەكا ڕەها نییە، ئازادییەكا رێژەیی یە چونكو تێكست ب خۆ یا هەلاویستی نییە، بەلكو دەربڕینەكا هونەری ژ واقعەكێ دیاركری دكەت و وەرگر د تێكستێن هۆسا دا نێزیك دبیت ژ قۆناغا تێگەهشتنێ و بەلكو خۆ تێدا ڤەدبینیت، ب وان ڤەدیتنان هەست ب چێژێ دكەت و دبیت تێكستەكا دی ل سەر ئاڤا بكەت، ئەڤ چەندە ژی ژ سیما و ساخلەتێن قۆناغا دوویان یا نووخازیێ یە و ل گەل دان و تێزێن خویندگەهێن وەرگرتنێ دگونجن.
