ن: كارل مای
و. ژ ئەلمانی: حەجی جەعفەر
ـــ پشكا دووماهييێ ـــ
ڕۆناهيیا ئەسمانی
ئەشیرەتا (عنزە) كەڤنترین ئەرەبێن بەدۆنە، دبێژن كو ئەڤ ئەشیرەتە بابكەكە ژ ئەشیرەتا (ربیعە Rebijia)، كو بەری (محمد) ل باشۆرێ (نجد) دئاكنجی بوون.
هندەك ژی ل باكۆرێ (نجد) دئاكنجی بوون، ئەوێن دی ژی ل حیجازێ دئاكنجی بوون، گەلەك بابكێن دی ژی، ژ دەرڤەی ڤێ دەڤەرێ دژیان، وەكو ل نێزیكی چیایێ شەمەران، وان پەزێ خۆ ل وارا دچەراند.
ئەڤ ئەشیرەتا (عنزە) گەلەك ددزیكەر و تالانكەرن، دزیێن وان و تالانێن وان دگەهشتنە جەرگێ میزۆپۆتامیا.
ئەڤێ ئەشیرەتێ ,(ڤیكراما wikrama) یێ بابێ هەڤالێ مە (ئالامێ فارس) گرتبوو، من باوەری هەبوو، كو (ئالام) بەختى ناهینیت، ژبۆ ئازادكرنا بابێ خۆ. هەتا هەكە ئەو پارێن داخوازكری ژی بدەتە وان.
ئالام مێرێ هندێ نینە، كو بشێن بگەهیتە ئارمانجا خۆ. هەتا نهۆ من چ ژ (دیندارێ زنارا كیڤی ) نەزانیيە. شكەفتا ڤێ زنارێ دكەڤتە باشۆرێ چیایێ سنجار. ل ڤی جهی فەلەهـ ژی هەنە. دوور نینە ئەو دیندار فەلەهـ بیت؟
ژ گرتنا مە ل نك (ئەبو حەمەد) هەتا نهۆ چەند ڕۆژەك پێڤە چووبوون. ڤێگاڤێ ژی مە خۆ دیت، كو ئەمێن ل دەڤەرا مووسل، نەمازە ل وی جهی، ئەو جهێ كۆچەرێن ئەرەب پەزێ خۆ لێ دچەرینن، دەستهەلاتا موتەسەرفێ مووسل، نەمازە ل وی جهی، ئەو جهێ كۆچەرێن ئەرەب پەزێ خۆ لێ دچەرینن, كێم جاران دگەهتە ڤێرە.
ئەڤرۆكە مە خۆ نێزیكی چەروان و ئاقارێ وان كر، يێن من دڤیا بچمە نك وان.
نێزیكی نیڤرۆ، مە شوینوارێن حەدیدیا دیتن، مەزانی كو بەری دەمەكێ كورت یێ ژ ڤێرە چووین. پشتی نیڤرۆ بۆ جارا ئێكێ مە دوو سوار دیتن، كو یێ ژ باكۆر ڤە دهێن. گاڤا ئەوان ئەم دیتین، بلەز بۆ نك مەڤە هاتن. بەلێ ئەڤە دێ سوارێن مە حەدیدیان بن، كو باشترین سوارێن دەڤەرێنە، مرۆڤ ڤێ چەندێ ژ دوورڤە دزانیت. ئەو بلەز هاتن و به‌رێ تیرێن خۆ دانە سینگێن مە، چ نەما بوو تیرەكا وان بگەهیتە سینگێ من.
ئەڤە گەلەكا مەترسیدار بوو، بەلێ د ڤان دەلیڤان دا، دڤێن مرۆڤ موویەكی خۆ شاش نەكەت و مژویلانكەكا خۆ نەلڤینیت.
ئەو دوو شەڕكەر بون، هندەك جاران ئەز ل گەل وان ل زۆما وان ڕوینشتبووم. چ سەرسۆرمانەك بوو، گاڤا وان ئەز و خەلەف نیاسین! ئەوان بلەز خۆ ژ هەسپێن خۆ هاڤێتنە خوار و هاتن دەستێن مە ماچی كرن. وان بۆ من خویاكر، كو چەند حەز ژ من دكەن و ئەزێ ددلێ وان دا.
پاشی ل هەسپێن خۆ سوار بوونەڤە و وەكو بایی ژ ڤێرە چوون، داكو مزگینيیێ بگەهیننە زۆمێن حەدیدیان.
– سەیدا، تو دێ گەلەك ل نك ڤان مرۆڤان مینی؟ (ئەوێ فارس پسیاركر)
– هەلبەت، چەند هەفتیيەكان.
– تە دڤێن تو ل گەل من بهێ یە نك وێ ئەشیرەتا (عنزە)، چونكی ئەز ب تنێ نەشێم بابێ خۆ ژ دەستێن وان ئازاد كەم؟
– بلا، ئەز سۆزێ ددەمە تە، كو ئەز خودانێ ئاخڤتنا خۆ بم.
– بەلێ تو بزۆری دشێ یی، یەك ڕۆژ ل نك ڤان حەدیديیان بمینی، چونكی من گۆتبوو تە، كو ڕۆژا سێێ ژ هەیڤا (سفر ssafar) داوی ڕۆژە ژ دەمێ وان بۆ مە دەستنیشانكری.
– ئەز ژی دێ ل گەل تە هێم، پاشی دێ زڤڕمە نك ڤان ڤە.
– ما ڕۆژا سێ ژ (سفر) ب حسابا هەیڤێ، نابیتە (25) ێ كانونا ئێكێ سەیدا؟ (خەلەف پسیار كر)
– بەلێ.
– ل ڤێ ڕۆژێ جەژنا ژدایكبوونا عیسایە!
– هەلبەت.
– ئو تە دڤێت تو ڤێ جەژنێ ل وێرێ بكەی، كو تو دێ د ناڤ دوژمنترین (عنزە) دابی و گیانێ خۆ ئێخی یە بڤەیێ؟
– مرۆڤ ئێكی ژ مرنێ ڕزگار بكەت، ئەو ل نك فەلەهان خۆشترین جەژنە.
– ئەز ژی ل گەل تە بێم سەیدا؟
– بەلێ، پاشی تو دێ بینی، كو ئەم ب ساخ و سەلامەتی دێ زڤرینەڤە. (د ڤێ نابەینێ دا، مە دیت كو بڕەكا مەزن يا سواران ژ باكۆرڤە بۆ نك مە ڤە هاتن، یێن دكەنە هاوار و گازی، یێ تلیليیان ددەن و تڤەنگا دهاڤێژن. گاڤا ئەو نێزیكی مە بووین، وان خۆ پشك كر و بازنەك ل دۆر مە چێ كر، پاشی ئێكی خۆ ژ ناڤ وان هاڤێتە خوار. ئەو (ئاماد الگاندۆر) بوو، شێخێ حەدیدیا.
من ژی خۆ ژ هەسپێ خۆ هاڤێتە خوار و چووینە، سەروستويێن ئێك ودوو، ئەوێن دی ژی هەميیان گازی كر:
– مرحبا بەگ Merhaba bak (13)
ئەڤ گەنجە (ئاماد الگاندۆر) وێنەیەك بوو ژ بابێ خۆ، بابێ وی (محمد ئەمین) هەڤالێ من بوو، ئێكێ بلند و زەلام باش بوو، مێرەكێ چاك بوو، زەلامێن وەكو وی د ناڤ حەدیديیان دكێم بوون. ریهێن وی یێن جوان و ڕەش، شۆر ببوونە سەرسینگێ وی.
هەموو هاتنە دەستێ من و من ژی سلاڤا هەميیا وەرگرت و سلاڤی هەمیيان كر.
گاڤا ئەم گەهشتینە زۆما وان، ڤێجا گەڕا ژنك و زاڕۆكان، پیرەمێر و پیرەژنان هات. ئەو ژی ب جارەكێ هاتنە نك من و سلاڤی من كرن.
(ئاماد) ی ئەز ژ بەر وان ڕەڤاندم و برمە د ڕەشمالا خوڤە، بۆ من بەرخەك ڤەكوژت و شیلانەكا باش دانا، پشتی هەنگێ ڤێجا دۆرا پسیاران هات:
– تو ژ كیڤە هاتی و دی كیڤە چی؟
(من چیرۆكا ئالامێ فارس و بابێ وی بۆ ئاماد ڤەگێڕا، گاڤا من چیرۆك ب داوی هینایی، ئەوی گۆت:
– گەلەك باشە، ئەی هەڤال و گیانێ من. باش بوو تو ئێكەمین جار نەچوویە نك ئەشیرەتا (عنزە) و تو هاتیە نك من.
دوورنە بوو تە بكوژن، چونكی كەربێن وان ژ هەموو تشته‌كی ڤەدبن، كو ناڤێ وی بەدو نەبیت، موتەسەرفی سەربازێن خۆ هنارتبوونە سەر وان، داكو بزۆرى باجا سەرانە ژ وان بستینیت، ئەوان بەری چەند ڕۆژەكا ئەمێن تالانكرین و باشترین پەز و تەرشێ مە یێ بری، نهۆ ئەو گەفا ل هەر ئێكی بیانی دكەن، كو بكوژن، چونكی ل نك وان هەموو بیانی توركن.
دەربارا (ویكراما Wikrama) ئەوێ هەوە دڤێن ب پاره‌ى بەردەن، هەكە هەوە دوو جار هندی داخوازيیا وان پارە دابانێ، ئەو دا وان پارا وەرگرن و هەر وی كوژن. د سەر هندێ ڕا دا هەوە ژی كوژن، بەلێ كارا بن نەمزی، تو هەڤالێ منی، ژ بەر هندێ دێ هاریكاريیا هەوە كەم. تو دزانی كو ئەم و ئەو نهۆ دوژمنێن هەڤین؟
– نه.
– ئەم ژ وان بهێزترین، ئەم دشێینە وان، كەنگێ دێ ئەو دەمێ دایە گرتی ب داوی هێت؟
– ڕۆژا سێ ژ هەیڤا (سفر ssafar)
– پا دڤێت ئەم لەزێ بكەین، ئەز دێ ئەڤرۆكە قاسدەكی هنێرم، داكو شەڕكەرێن حەدیدیا هەميیان گازی كەت، پاشی ئەم دێ چینە نك (زنارا دیندارێ كیڤی).
– زۆما (عنزا)، ل وێ دەرێ یە؟
– بەلێ.
– من یێ گوهـ ل دیندارەكێ ب ناڤودەنگ بووی، كو یێ ل وێرێ، تو وی دنیاسی؟
– هێشتا ئەز نەچوویمە نك وی، كەسێ ئەو نەدیتیە ژ بلی وان هەردوو كوڕكان، ئەوێن دەیكا وان ل دەهمەنا وێ زنارێ ئاكنجی.
ئەو هەڕِۆژ دووجاران، سپێدەهيیان و بەری ئێڤاری دچنە نك وی، داكو پەیڤێن پیرۆز ژێ وەرگرن و بدەنە خودان باوەران، ئەوێن ل ژێری ل هیڤیا وان ماین. خەلك ژ هەموو جهان دهێتە ڤێرە حەجێ، هەموو داخوازێن خۆ ب ڕێكا ڤان هەردوو كوڕكان دگەهیننە وی، ئەو ژی بەرسڤێ بۆ وان ب هەمان ڕێ دهنێریت، كەس نەشێت، هەتا دز و تالانكەر ژی دژی باوەری و فەرمانێن وی ڕاوه‌ستێت.
تۆ دێ ڕەشمالا وی ژ دوورڤە بینی، بەلێ نابیت تو بچيیە نك وی. مە ژمێژە وەرە دڤیا وان (عنزا) سزا بدەین، بەلێ تو هاتی، ڤێجا ئەم دێ دوو غەزالان ب تڤەنگەكێ كوژین.
جارا ئێكێ دێ وان دزیكەران سزادەین، یا دوویێ ژی دێ (ڤێكراما Wikrama) ئازاد كەین.
ب هزرا تە ئەم سیخوڕاتيیێ ل سەر وان بكەین؟
– بەلێ، دڤێت ئەم بزانین، كانێ ئەو ل جهێ خۆ ماینە، یان نە؟ پاشی كانێ ئەم دێ شیێن وان دۆرپێچ كەین، یان نە؟
هەروەسا دڤێت ئەڤ سیخوڕە چ سوحبەتا ل سەر هێريشا مە دیار نەكەت.
– هەر گاڤەكا خوارن ب داوی هات، ئەز دێ هندەك زەلامان بۆ ڤێ مەبەستێ هەلبژێرم و باشترین هەسپان دەمە ڤ وان. (پشتی دەمژمێرەكێ، سیخورێن مە سوار بون و چوون. پەیك و قاسد ژی ل گەل وان چوونە دویڤ ئەشیرەتان ڕا، داكو لڤێرە كۆم ببن).
كەس ژ (ئالام) دلخۆشتر نەبوو، ژبۆ ڤێ ئامادەكاريیا بلەز، ئاخڤتنا شێخی گاڤا گۆتی، كو بڤەیا ل سەر بابێ (ئالام) هەی، كارەكێ مەزن دوی كربوو.
ڕۆژا پاشتر ئێڤاری، گەلەك ئاگر ل دۆر زۆما حەدیدیا هەلبوون، نێزیكی شەش سەد مێرێن ب چەكێن حەدیدیيان ل ڤێرە كۆم بوون، ل وێ هیڤیێ بوون، كو ڕۆژا پاشتر دەست ب ڕێ بكەن.
نیڤرۆ سیخوڕەكێ مە هات و گۆت:
– ئەشیرەتا (عنزە) نێزیكی سێ سەد مێرچاكانە، ل گەل ژن و زاڕۆكێن خۆ، یێن ل ژێريیا وی جهی داناین، ئەو جهێ ئەم دبێژینێ زنارا كیڤی.
وان چ ئاگەهـ ل سەر هندێ نینە، كو حەدیدی دێ هۆسا بلەز ب سەر وان دا گرن و تۆلا خۆ ڤەكەن.
نهۆ زۆما وان یا ل ژێر چاڤدێريیا سیخوڕێن مە. ئەڤ گۆتنە وەسا دگەهینیت، كو ئەم دوو جاران هزرا خۆ بكەین. ئەم دێ ل گەل وان كەڤینە شەڕی، ژن و زاڕۆك ژی دێ ب بەر ئاگرێ شەڕی كەڤن، لەوما دڤێت ئەز تشتەكێ وەسا بكەم، كو خوین نەڕژیێت. سپێدەهیا ڕۆژا پاشتر، ئەم گەلەك بڕێڤە چووین، لەوما مە بێهنا خۆڤەدا.
دوور نینە گاڤا ئەم هێریشێ ل سەر (عنزە) بكەین، وێگاڤێ بابێ (ئالام) ژی بهێتە كوشتن، لەوما من بڕیاردا كو ئەز و خەلەف بەریكا هێرێشێ بچینە د ناڤ ئەشیرەتا (عنزە) دا.
چوونا من ب تنێ بۆ هندێ نەبوویە، كو ئەز سۆزا خۆ ل گەل (ئالام) بجهـ بینم، بەلكو بۆ هندێ ژی بوو، كو خوین نەڕژیێت، چونكی من دزانی، حەدیديیان دڤێن تۆلا خۆ ڤەكەن، ڤێجا من هزركر، ب هەر ڕێكا بیت، دڤێت خۆ بگەهینمە زۆما (عنزا) بەری شەڕ دەست پێ بكەت، هنگی ئەز دێ كارم خوین نەڕژیێت.
مە هەرسێكا ئەڤ جهە هێلا، پشتی من پلانا خۆ بۆ شێخێ حەدیديیان شرۆڤە كری.
نهۆ ئەوێ فارس (ئالام)، جارەكا دی گۆت:
– خۆ بخەم نەئێخە ئەفندی؟ خۆ نەترسینن، چونكی هەردوو تەلیسمانێن من یێن ڤ من، ئەمێ ل بن ڕۆناهیيا ڕۆژێ و هەیڤێ، ئەو دێ مە پارێزن.
هەتا نهۆ من چ پسیار دەربارا ڤێ چەندێ نەكربوون، لێ نهۆ من پسیار ژێ كر:
– تە ئەو هەردوو تەلیسمان ژ كیڤە هیناینە؟
– تو دزانی،ل ناڤبەرا بەغدا و بەسرا هەفت پاپۆڕێن ئنگلیزی و دوو یێن توركان هەنە و ل ڤێرە و ل وێرا هە دهێن و دچن.
دەریاڤانەك ل سەر پاپۆڕا ئنگلیزی كار دكەت، كو ئەز باش وی دنیاسم. بەردەوام نڤشتێن ئەجێب یێن ل گەل وی. ئەو وان تەلیسمانا ژ وان نڤشتیان دروست دكەت، داكو بفرۆشیت. من دوو ژ وی كڕین، داكو ڕێكا من يا ب سەلامەت بیت. ئێك بۆ ئاگرپەرێسان، ئێك ژی بۆ بوسلمانان، تو دزانی هەردوو دێ مە پارێزن؟
– تو ڤێ باوه‌ر دكەی، لێ ئەز باوەر ناكەم. چ تەلیسمان نینن. ئەز دشێم وان ببینم؟
– ئەز نزانم، كانێ دەستویری هەیە، ئەز وان نیشا تە بدەم، بەلێ ئەز دێ وان بۆ تە وەسف كەم.
نڤیسینەكا د تەلیسمانا من یا ئاگرپەرێسی دا، كەس نزانیت بخوینیت، هەروەسا تەلیسمانا بوسلمانا ژی كەس نزانیت بخوینیت. ئەڤە بۆ تە بەسە؟
– نه، نهۆ نه، چونكی ئەز هزر دكەم، كو ئێكی تو یێ خاپاندی.
– بۆچی؟
– ما تو نزانی، كو چێكرنا نڤشتيیان ل نك بوسلمانا حەرامە؟
– كانێ وان تەلیسمانا دەربێخە!
(ئەوی دوو كاغەزكێن وەكو نڤشتیيان ژ بن جلكێن خۆ دەرئێخستن. وێنه‌يێ ڕۆژێ ل سەر ئێكێ بوو، وێنێ هەیڤێ ژی ل سەر یادی بوو، هەروەكو زاڕۆكەكی نەخشاندین، من ئەو ڤەكرن، چ تێدا بوو؟
وێنه‌يێن دوو هەلبەستان تێدا بوون، ژ ڕۆژنامەیەكا ئنگلیزی هینابوونە دەر! ل سەر نڤشتيیا بوسلمانا ژی وێنه‌يێ دەیكا عیسایی بوو، ل گەل وێنه‌يێ كوڕێ وێ عیسایی.
ل سەر نڤشتيیا ئاگرپەرێسان ژی، وێنێ ئاهەنگا ژ دایكبوونا عیسایی بوو، ل سەر ڕەخێ دی ژی هۆزانەكا بوونا عیسایی بوو، كو گۆمان تێدا نەبوو، ئەسلێ وان ژ وەلاتێ ئەوێ دەریاڤانێ ئنگلیزی بوون، یان بۆ یاريیا، یان ژی بۆ فایدەكی نڤیسی بوون.
– نە، یا ڕاستە، ئەفندی، چ خاپاندن تێدا نینە؟ (ئەوی پسیاركر)
– چ نورالشمس Nureschems(14)، یان ژی نور الهلال Nurel Hilal(15) تێدا نینن، ب تنێ نور السماء Nuressema(16) یا ژ (بیت لحم) هاتی ئۆ ژ ئەڤرۆ پێڤە دێ دنیایێ هەميیێ ڕۆهن كەت.
ها ئەڤە ئەو وێنەیە، باش بەرێ خۆ بدێ!
ئەز دێ بۆتە ڕۆهنكەم و ل سەر ئاخڤم. سوباهی جەژنە، سوباهی جەژنا ژدایكبوونا عیسایی یە، ل وێرێ ڕۆژ دەردكەڤیت. (نهۆ ئه‌ز بۆ ئالام دەربارا باوەرێن خۆ ئاخفتم، نێزیكی یەك دەمژمێر ئەز بۆ ئاخڤتم. ئەڤ سوحبەتە هەمی بڕێڤە بوو، گاڤا ئەم دسوار و ل سەر ڕێكا خۆ دچووین. ئەوی باش گوهێ خۆ دا من و سەد پسیار ژمن كرن).
پسیارێن وی وەسا ئەز تێگەهاندم، كو ئاخڤتنا من یا د دلێ وی دا چوویە خوار، گاڤا بوویە ئێڤاری، مە بێهنا خۆ ڤەدا و مالا خۆ دانا، ئەسمانێ پڕی ستێر بوو، هەتا نیڤ شەڤ ئەم بۆ خۆ دئاخڤتین و دهشيار بووین، گاڤا من ڤیایی بنڤم، ئەوێ ئاگرپەرێس گۆت:
– ئۆلا تە یا پڕی ئەڤینە. ئەوێ وێ ئەڤینێ بكەتە د دلێ خودا، پێتڤی چ تەلیسمان و نڤشتۆكان نابیت، چونكێ خودایێ مەزن و ئەمین هەردەم دێ وی پارێزیت. ئەزێ هاتیمە خاپاندن، ئەز دێ ڤان كاغەزكا هەتا مرنێ ل گەل خۆ هەلگرم، داكو بهاریكاريیا تە من ببەنە ئەسمانی، ب تنێ ڕۆناهيیا ئەسمانی یا ڕاستە.
خەلەف یێ بێ دەنگ بوو، ئەوی ب بێ دەنگی دەستێ من گڤاشت، ئەز دوی گەهشتم، پاشی ئەم نڤستین. سپێدەهیا ڕۆژا پاشتر، ئەم ل سەر ڕێكا خۆ بەردەوام بوین.
مە ئەو (زنارا دیندارێ كیڤی) ژ دوورڤە ل وێ دەشتێ دیت، ل دەهمەنا زنارێ , (عنزا) ڕەشمالێن خۆ ڤەدابوون, پەزێ خۆ و ئەو پەزێ دزی ل وێرێ دچەراند.
ئەو جهێ ئەم دبێژینێ (زنار) ب ڕاستی چیا نەبوو، بەلێ ب تنێ كەڤرەكێ مەزن بوو. ل بنێ وی جهەك هەبوو، 50 مێترایێ بلند بوو، نێزیكی چارێك دەمژمێرێ د بن كەڤری دا بوو. ئەو داروبارێ كەڤنارێ ل وێرێ هاتیە چاندن، نهۆ یێ كەسك بووی، د ناڤبەرا وی داروباري دا ڕێك ئەڤراز دچوو.
شكەفتەكا دەرڤەكری ل وێرێ بوو، بەرامبەری وێ داركاژ بوون. ئەو ڕێكا ژ ڤێرە دچوو وی جهی، ڕاست دبن كۆخەكا بچووك ڕا دچوو.
ئەو ژنكا بێ مێر و خودانا خۆ و دوو كوڕان، د ڤێ كۆخێ ڤە دژیا. ئەو ب وان خێران دژیان، ئەوێن خەلكی ل گەل خۆ بۆ ئەوێ دیندار دهینان.
بەری ئەم بگەهینە جهێ مەبەست، هندەك كۆچەرێن بەدو هاتنە پێشيیا مه و پسیار ژمە كر، كانێ مە چ دڤێت؟
من ژ وان خوازت، كو مە ببەنە نك شێخی، ئەوان ژی وەكر. شێخ د ڕەشمالا خوڤە بوو، بزۆری سلاڤا مە وەرگرت، هەروەسا نە گۆتە مە ڕوینەخوار، بەلێ ئەز ب ڕەخ ویڤە ڕوینشتم، من ئیشارەت دا خەلەف و ئالام ژی كو ڕویننە خوار، پاشی من پسیار ژێ كر:
– زەلامەك ل نك تە هەیە، ناڤێ وی ویكراما؟
– هەوە چ ژ وی دڤێت؟ (شێخی پسیار ژمە كر)
– مە دڤێت ئەم پارا پێش بەردانا وی ڤە بدەین.
– ئەڤە بۆ بەختێ وی بوو، چونكی سوباهی دووماهی ڕۆژا وی بوو! كانێ وان پاران بهینن!!
– ویكراما ل ڤێرەیە؟
– بەلێ، كانێ پارا بهینن!
– ئەم ژی وەكو تە ب كورتی دبێژین، كانێ ویكراما بهیننە ڤێرە!
– جارا ئێكێ پارە، پاشی ویكراما!
– جارەكێ ویكراما، پاشی پارە! مرۆڤ چ پارا نادەت، ب چ تشتان، هەتا كو نەبینیت.
– ئەز بازرگان نینم، هەروەسا فرۆشیار ژی نینم، بەلكو ئەز شێخێ ئەشیرەتا (عنزە) مە. بەلێ تو كی و ناڤێ تە چیە؟
– ناڤێ من كارابن نەمزی ئەفندیيە و من… (ئەوی بلەز خۆ هاڤێت و ئاخڤتنا من بڕی)
– كارابن نەمزی؟ تو ئەو فەلەهی، ئەوێ تە هاریكاريیا حەدیدیيان د نهالا دەرەجا دا كری؟
– بەلێ.
– لەعنەتا خودێ هزار جارا ل تە بیت! مە ل گەل (ئەبو حەمەد) پەیمانەكا گرێدایی. پاشی ئەو دێ هێن.
ئەڤە ژی بۆ تە خرابە، نهۆ تو گرتيیێ منی و نابیت تو ڕزگار بی! (ل گەل ڤێ ئاخڤتنێ ئەوی خۆ هاڤێتە ژ دەرڤە. ئەڤە وەرچەرخانەكا چاڤەڕێ لێ نەكری بو).
– ئەڤ مرۆڤە هەموو شەیتانن، هێشتا من چ ل وان نەكریە!
ژ دەرڤە دەنگێ وی بلند بوو، ئەوی گازی زەلامێن خۆ كر. خەلەف زيره‌كانە پسیار كر:
– سەیدا، ئەم هندەكان ژ وان بكوژین و بڕەڤین؟
– تو ب خودێ بەس ڤێ نەكە! (ئەوێ فارس ژ ترسان گۆت:
– پاشی ئەم هەمی دێ مرین!
– ل ڤێرە چ نڤشتۆك هاریكاريیا تە ناكەن! (من گۆتێ):
– بەلێ خەما نەخۆ، چ ل تە ناهێت.
(من ئەو حێسیل ڕاكر، پاشی ئەز و خەلەف چووینە پشت دەریكێ ڕەشمالێ). (عنزە) هەمی لێك كۆم بوون، ئێك ل پشت ئێكی بوو، سەر ب سەری ڤە بوو، شێخ چەند پێنگاڤەكان ل بەراهیيا وان بوو. ل بەر دەریكی قەرەبالغ بوو، بەلێ گاڤا وان ئەز دیتیم، هەموو بێ دەنگ بوون، من تڤەنگا خۆ ددەستێ ڕاستێ دا گرتبوو، دەمانجە ژی ددەستێ چەپێ دا بوو، من ب دەنگەكێ بلند گازی كر:
– تو وەكو گرتی بەرێ خودەیە مە، ئەی شێخێ عنزا؟
– بەلێ، تو یەك پێنگاڤ هێرڤە بهێی تو هاتیە كوشتن!
– تەیێ گوهـ ل من بووی، خەلكی ژی یێ بۆ تە بەحسێ من يێ كری، كو ئەز ب ڤێ تڤەنگا جادوگەری، ل سەر ئێك گوللا دهاڤێژم، بێيكو ئەز وێ داگرم؟
– ئەز ب گیانێ خۆ كەم، ئەڤ تڤەنگە جەهنەمی یە!
(ئەوی ب دەنگەكێ بلند گازی كر، ل گەل ئاخڤتنا خۆ پاشڤە زڤڕی.)
– ب ڤێ دەبانجا بچووك ژی بەردەوام ئەز دشێم گوللا پاڤێژم. ل خۆ هشياربە! بەرێ خۆ بدێ، دێ شەش گوللا هاڤێژمە قولپكێن زینێ هە، ئەوێ ب رەخ ڕەشمالێ ڤە درێژكری!
(من شەش گوللە هاڤێتنە شەش قولپكێن ب زینی ڤە، هەموویان ئارمانج هنگاڤت ئەوێن حازر هەموو مەندەهۆش بوون.
ئەز ڤێرا چووم و من گۆت:
– تە دیت، ئەز دشێم بڕەڤم ژی، هەر ئێكێ تڤەنگا خۆ ڕاست كەتە من، ئێكسەر من ئەو كوشت و دەهێن دی ژی دویڤ وی ڕا. بەلێ ئەڤە نەهاتیە هزرا من، كو ئەز ژبە هەوە بڕەڤم. ئەزێ هاتیم ڤیكراما ل گەل خۆ بزڤڕینم و ئەز بێى وی ژڤێرە ناچم، ئەم دێ د ڕەشمالا تەڤە بین، هەتا ئاقلێ تە دهێتە سەرێ تە.
بەرێ خۆ بدەنێ ئەز دێ چ بێژم. ئەز دێ هەتا بیستێ هێدیكا خوینم، هەر ئێكێ ژ هەوە ژ (40) مێتران وێڤەتر ژ ڕەشمالا مە ب دوور نەكەڤیت، من گوللەیەك ل سەرێ وی دا. (ئەز و خەلەف زڤڕینە ڕەشمالێ ڤە، مە دەریكێ وێ گرت.
ژ دەرڤە دەنگ هات ئۆ مە گوهـ ل دەنگێ پێن وان بوو كو یێ ژمە ب دوور دكەڤن.
من كونەك ل ڕەخێ ڕاستێ یێ ڕەشمالێ كر، خەلەف ژی كونەك ل ڕەخێ چەپێ كر. د وان كونان ڕا مە بەرێ خۆ دا ژ دەرڤە، مە دیت كو ئەو (عنزە) یێن پاشڤە زڤڕین، بەلێ گەلەك ب دوور نەكەڤتبوون، هەر وەكو من گۆتی، لەوما مە دەرێ تڤەنگێن خۆ برنە ژ دەرڤە، هەر وێگاڤێ هەموو بەلاڤ بوون و چوون، شێخ ژی ل گەل وان بەرزە بوو.
وان (عنزا) گەلەك گوهـ ل جادوگەريیا تڤەنگا من ببوو، ئەوان ئەو مێرانی نەبوو ل گەل ئێكێ ئۆرۆپی شەڕی بكەن.
نهۆ كەس ل ڤارا نەما، ئەم دشیێن ب ساناهی بڕەڤین، بەلێ من وەكو فەلەهەك نەدڤیا ژبەر وان بڕەڤم.
یا دی ژی مە دزانی، كو حەدیدێن مە دێ نیڤرۆ ژ هەموو ڕەخاڤە هێن و دۆرێن وان گرن، ئالام گەلەك ژ بابێ خۆ دترسیا، بەلێ من ئەو پشتڕاست كر.
ئەڤرۆكە ئێڤاری جەژنا ژدایكبوونا عیسایە. پشتی نیڤرۆ ژ نشكێڤە ژ دەرڤە بوو قەرەبالغ، هاتن و چوون و دەنگێن بلند هاتنە گوهێن مە.
مە د كونێن ڕەشمالێ ڕا بەرێ خۆ دا ژ دەرڤە. مە دیت، كو ئەڤە حەدیدی ژ هەموو لایانڤە هاتن، وان زۆما (عنزا) گوستیر كر. نهۆ دەم هات، كو ئەز نەهێلم خوین بڕژێت، من تڤەنگا خۆ هەلگرت و ژ ڕەشمالێ دەركەڤتم، من دیت كو شێخ یێ ل وێڤە ڕاستایی و ئالۆزە. من گازی كرێ، ئەو بلەز هاتە نك من و ژ دوورڤە پسیار كر:
– كارابن نەمزی ئەفندی، تو ڤان سواران دنیاسی؟
– بەلێ. ئەو شەش سەد مێرێن حەدیدیانە، باشترین چەكێ ڤ وان، ئەوێن هاتین تالانێ خۆ بزڤڕینن، ئەوێ هەوە ڕەڤاندی، هەروەسا تۆلا خۆ ژ هەوە ڤەكەن. نهۆ هوون یێن هاتینە دۆرپێچ كرن، هوون نەشێن بڕەڤن. هەكە هوون دلۆڤانیيێ ب خۆ نەبن، ب پێنچ چركان، چوار جاران، ل سەر ئێك، دێ شەش سەد گوللە هێنە ژن و زاڕۆكێن هەوە، بەلێ من دڤێت، د ڤێ دەلیڤێ دا، هاریكاريیا هەوە بكەم، ب ڕێكا هنارتنا قاسدەكی بۆ نك (ئاماد الگاندۆر)، كو ئەو هێرشا خۆ پاش بێخیت، هەتا كو هوون و ئەو بكارن دانوستاندنان بكەن.
– پیچەكێ خۆ بگرە. (شێخی گۆتە من، ئەو بلەز ژنك من چوو، داكو ل گەل كال و پیرو ڕیهـسپێن خۆ باخڤیت)، بەلێ ئەو دۆرپێچكرنا حەدیدیيان ئەنجامدایی، گەلەك بلەز هاتە كرن، ب ڕەنگەكێ وەسا بەڕەڤانی ژ خۆ كرن، یا ب زەحمەت بوو، شێخی گازی من كر:
– بلەز قاسدەكی بهنێرە!
من خەلەف كرە قاسد، ئەوی بلەز تڤەنگا خۆ هەلگرت و چوو. ئەز مامە درەشمالێ ڤە. من خۆ ل ئەنجامى گرت. هەموو لایەك بێ دەنگ بوو. پاشی شلقێن كەڤتە زۆمێ، ئەوێ پیرۆز، ل نك زنارێ ناقوس لێدا.
من دیت دوو جحێل ژ كۆخێ هاتنە دەرو بەرەڤ ئەڤراز چوون.
پاشی ل وی بلنداهی بەرزە بوون، جارەكا دی بێ گیرۆكرن زڤڕینەڤە. چوونە نك شێخی. من گازی هەردوويان كر:
– وی مرۆڤێ پیرۆز چ دڤیا؟
– وی دڤیا بزانیت، كانێ ئەو چ شەڕە دێ ل ڤێرە ڕوی دەت. (شێخی بەرسڤ دا)
– دڤێت ئەو ڤێ بەرسڤێ ژمن بزانیت، تو دزانی بخوینی؟
– بەلێ.
– خۆ بگرە!
ئەز ڕوینشتمە خوار، من پەڕەك ژ دەفتركا تێبینێن خۆ ڤەكر، پاشی من بەرسڤ ب قەلەمەكێ ڕساسی نڤیسی.
گاڤا شێخی خواندی، ئەوی كاغەز ل گەل قەلەمی داڤ وان هەردوو جه‌حێلان و جارەكا دی ژێهەل چوونە نك ئەوێ دیندار.
ل سەر زارێ شێخی من نڤیسی بوو، كو ئەڤ نامە یا ژ لایێ من و كارابن نەمزی ڤە هاتیە نڤيسين.
حەدیدی دووری حوكمێ تڤەنگێ یێن ڕاوه‌ستاین، ئەو دێ ل وێرێ مینن، چونكی وان گوهـ ل دەنگێ ناقوسێ ببوو، هەروەسا وان ئه‌و قاسدێ چوویە نك دیندارێ پیرۆز ژی دیتبوو.
ئەو گەلەك مانە ژ دەرڤە، پتر ژبەری نهۆ.
د ناڤ ڕێزكێن نڤیسینان من دا، ب زمانێ ئەرەبی هاتبوو:
ل ئەسمانا مەزناتی بۆ خودێ بیت، ئاشتی ل سەر ئەردی بیت، خۆشی بۆ مرۆڤان بیت.
ئەڤ گۆتنە وەكو سترانێن پەسن، ژلایێ فریشتانڤە دهێتە گۆتن!
ئەڤرۆكە د ناڤ بوسلمانان دا، ئێكێ دیندارێ ب ناڤ و دەنگ يێ هەی!
دڤێت ئەو فەلەهـ بیت! من گۆتە شێخی ڤان پەیڤان بخوینە.
ئەو پێ نەحەسیا، كو ئەو پەیڤە یێن ژ ئەنجیلێ هاتین، بەلێ تێگەهشت، لەوما گۆت:
– ئەوێ دیندار دڤێت ئەم ئاشتیێ د ناڤبەرا خۆ دا به‌رقه‌را بكه‌ين.
– زرا تە، ئاماد الگاندۆر، دێ ئاشتیێ خوازیت؟
– بەلێ. گاڤا ئەو یێ شدایی بیت، ئەز دێ زڤڕم بێژمە هەوە.
– تە دڤێت و بچييه نك وان؟
– ئەز و تو هەردووك.
– ئەز ژی؟ مانێ ئەو دێ من گریت.
– نه. تو یێ ل بن سیبەرا من. ئەز سۆزێ ددەمە تە، كو هەرگاڤەكا تە ڤیا بزڤڕی، ڕێ بۆ تە یا ڤەكری بیت.
(ئاشتی ل سەر ئەردی بیت)! ئەڤ كارە زوو ب ڕێڤە چوو، هەتا ئێڤاری بتنێ دانوستاندن بەردەوام بوو.
هەردوو ئالی ل سەر ڤان خالێن خوارێ پێكهاتن:
ڤیكراما بێ پارە بهێتە بەردان.
تەرش و تالانێ حەدیدیا لێ بزڤڕینن.
ئاماد الگاندۆر ژ تۆلڤەكرنا خۆ بهێتە خوار.
خۆشی و ئاشتی د ناڤبەرا ڤان هەردوو دوژمنان هاتە بەرقرار كرن.
حەدیدی زڤڕینە ناڤ زۆمێن خۆ، وان ئاگر هەلكرن و بەرخ ڤەكوشتن، داكو ل سەر ئاگری برێژن.
بەلێ بەری هنگێ تشتەك چێبوو، كو كەسێ هزرا هندێ نەكری. بەری ئەو هەردوو كوڕك وێ شەڤێ بچنە نك دینداری، وی گۆتبوو وان، كو ژۆردا بچنە خواری و بێژنە (عنزە) كو ئاگری هەل كەن و وەكو هەموو كۆچەران ئاگرێ خۆ ژ دوینگێ پەزی دروست كەن، و وی ژ من داخوازكربوو، كو سوباهی سپێدێ زوی بچینە نك وی.
هەروەكو مە دزانی، ژبلی هەردوو كوڕكان، كەسێ دی ل نك وی نەبوو. دلێ من گەلەك ب ڤێ سەرەدانا كورت یێ خوش بۆ. هێشتا دلێ من پتر خۆش بوو، گاڤا ئەوێ ئاگرپەرێس بابێ خۆ بێ پارە وەرگرتی و گەهشتینە ئێكڤە.
هەلبەت ئەو پارێن (عنزە) ژ وی ستاندین، ئەو ژی لێ زڤڕاندن. گاڤا ئەم ئێڤاری ل دۆر ئاگری ڕوینشتین و شیلانا ئاشتيیێ ئامادەكری، وێگاڤێ جارەكا دی ل ئەڤراز ناقوسێ لێداڤە.
هۆ مە بەرێ خۆ ژێهه‌ل دا، مە دیت كو ڕۆناهیا ب ڕۆناهيیێ ڤە، ل گەل دارا جەژنا ژدایكبوونا عیسايی.
ئەوێ دیندار جەژنا ژدایكبوونا عیسايی، ڤێ ئێڤارێ ل ڤێرە ساخ كر، چ تشتەكێ سەرسۆرمانە، ل ڤێرە، ل ڕۆژهەلاتی، ل نیڤا كۆچەرێن ئەرەب دا، جەژنا ژدایكبوونا عیسایی بهێتە ساخكرن!
چەند وێنەیەكی سەرسۆرمان بوو، بۆ من ژی تشتەكێ سەرسۆرمان بوو، كو ئەز وەكو ئەلمانەك ل ڤێرە جەژنا ژ دایكبوونا عیسایی ببینم، كو ڕۆناهێن ب دارێن كاژێ ڤە. چونكی ئەلمان بێ ڕۆناهیيا دارێ، ڤێ جەژنێ ناكەن.
دلێ ئەرەبان ب ڤێ ئاهەنگێ یێ خۆش بوو، بەلێ دبێ دەنگ بوون. ئالام گۆتە من:
– ئۆ كارابن نەمزی ئەفندی، ئەڤە ئەو دارە، ئەوا دوهی تو ل سەر ئاخڤتی. چەند دارەكا جوانە!
ئەو یا بۆ من ل سەر ڕۆناهيیا ئەسمانی دئاخڤیت، كو یا چوویە دڕهێن دلێ من دا!
گاڤا سپێدەهیا ڕۆژا پاشتر، ئەز چوویمە نك وی دینداری. من چ ژ وی گوهـ لێ بوو؟
دوور نینە ئەز بۆ خوێندەڤانێن خۆ یێن خوشتڤی جارەكا دی ڤێ سوحبەتێ بكەم!
* (13-16) هۆسا وه‌كى خۆ د تێكستێ دا هاتينه.
ژێدەر: لنك شوینوارێن بابل , كارل مای , بامبیرك1951.
