ئارمانج ژ رێيا (سەبایا ئەلحسێن) چییە؟
پ.د. فه‌رسه‌ت مه‌رعى
گومان تێدا نینە کو مێژوو خۆ دووبارە دکەتەڤە، ئەرێ پەیوەندی چییە د ناڤبەرا شەهیدبوونا ئەلحسێن کوڕێ عەلی (خودێ ژێ ڕازی) و خێزان و پشتەڤانێن وی ل کەربەلا ل سالا (٦١ك/٦٨١ز)، و بزاڤێن کەتیبەیێن حەشدا شەعبی یا وەلائی بۆ کۆنترۆلکرنا باژێرێ مووسل و ده‌ردۆرێن وێ یێن رۆژئاڤا (تلەعفەر و شنگال)، و ده‌ردۆرێن وێ یێن رۆژهەلاتی دەشتا نەینەوا (گوند و باژێڕکێن مەسیحی و ئێزدیيان: بەرتلە، قەرەقۆش- حەمدانیيێ، باشيكێ، بەحزانێ و تلکێفێ) ل ئەڤێ دووماهیێ (٢٠١٧-٢٠٢٠ز)؟ ب گۆتنەکا دی: بزاڤا ب شیعەکرنا وان ب رێیا بشتبەستنێ ل سەر هندەك ڤەگێڕانێن مێژوویی یێن درەنگ ژ لایێ هندەك ژێدەر و ژێده‌رێن کو نە جهێ باوەریێنە ل دەڤ مێژوونڤیس و جۆگرافيیێن موسلمان، وەك دهێتە زانین کو مووسل پایتەختا عەرەبێن سونەیە، هەروەسا ناڤەندا سەنگا سونێن عیراقێ و دەڤەرێ هەموویێ یە.
| مێژوونڤیس ئەلمەسعودی دبێژیت: (هەموو ئەوێن ل کوشتنا حسێن كوڕێ عه‌لى ئامادەبووین ژ سەربازان و دژایەتییا وی کرین و ب کوشتنا وی ڕابووین خەلکێ کوفە بوون ب تایبەتی). |
چیڕۆکا ئەلعەتەبە ئەلحسێنیيە ب رێیا پیلان و بزاڤێن وێ یێن بەردەوام ل گەل هندەك ژ کارمەندێن زانکۆیا مووسل ئەوێن بووینە لایەنگرێن وێ ژ بەر چەندین پالدەران، بزاڤ بۆ نەخشەکێشانا رێيەکا جۆگرافی هاتییە کرن، هاتییە نیاسین ب (سەبایا ئەلحسێن)، ئەو ژی حورمەتێن وی (ژنێن وی) بووینە ئەوێن ل ١٠ی موحەرەم یا سالا (٦١ك/٦٨١ز) ژ کوشتنێ قورتال بووین ل سەردەستێ لەشکەرێ ئەمەوی، زۆربەیا ئەندامێن وێ ژ شیعەیێن کوفە بوون ئەوێن موبایعە کرین بۆ موسلم کوڕێ عوقەیل کوڕێ ئەبو تالب کوڕێ مامێ ئەلحسێن کوڕێ عەلی و نوینەرێ وی بۆ ناڤ خەلکێ کوفە بەری وی ب دەمەکی کێم، مێژوونڤیس ئەلمەسعودی یێ شیعەبووی دبێژیت: (هەموو ئەوێن ل کوشتنا ئەلحسێن ئامادەبووین ژ سەربازان و دژایەتییا وی کرین و ب کوشتنا وی ڕابووین خەلکێ کوفە بوون ب تایبەتی)(١).
سەبارەت ب پەیڤا سەبایا ئەوا ژێدەرێن شیعی ل ئەڤێ دوماهيیێ ب کار ئیناین، یا جێگیر د ژێدەرێن مێژوویی یێن سەرەکی دا مینا: ئەلدەینەوەری (م: ٢٨٢ك)، ئەلتەبەری (م: ٣١٠ك)، ئەلمەسعودی (م: ٣٤٦ك)، ئبن مه‌سکەويه (م: ٤٢١ك) و ئبن ئەلئەسیر (م: ٦٣٠ك) و یێن دیتر، پشتی شەڕێ (الطف) ب کوشتنا ئەلحسێن کوڕێ عەلی و یێن د گەلدا ب دووماهیك هاتی نەهاتییە پشتڕاست کرن کو هاشمیە یان قرشیە هاتینە سەبی کرن، هەتا دەمێ ژن و کچ و خێزانا ئەلحسێن بۆ عوبەیدوڵلا کوڕێ زیاد (والیێ کوفە) ئیناین (باشترین تشتێ کری فەرمانا مالەکێ ب وان ددەت ل جهەکێ ڤه‌ده‌ر ل گەل مەزاختنا خەرجی و ئاهێن خوارنێ بۆ دەبارا ژیانا وان) و زاڕۆيێن وان ژ دەڤ عوبەیدوڵلا کوڕێ زیاد بۆ یەزید هاتنە هنارتن داکو ب ئەرکێ وەلی ئەمريیێ وان ڕابیت و بۆچوونا خۆ ل سەر جێبەجێ بکەت نەکو ڕەفتارا سەبایا ل گەل بهێتە کرن (٢).
یا ڕاست ئەوە کو ژن ل گەل عەلی کوڕێ ئەلحسێن یێ به‌رنياس ب (زین العابدین) بۆ بارەگایێ خیلافەتێ دهێنە هنارتن ل شامێ. ئەلتەبەری دبێژیت: (عومەر کوڕێ سه‌عد ژن و زاڕۆيێن وی دبەتە لایێ عوبەیدوڵلاى… ئەو ژی وان بەرهەڤ دکەت و بۆ یەزید دهنێریت.. ئەو ژی دئینیتە د ناڤ خێزانا خۆدا، بەرهەڤ دکەت و دئینیتە باژێڕی) (٣).
بەلێ ئەبو حونەیفە ئەلدەینەوەری دبێژیت: (پاشی ئبن زیاد ڕادبیت عەلی کوڕێ ئەلحسێن ل گەل ئەو ژنێن د گەلدا بەرهەڤ دکەت و ب رێ دئێخیت بەرەڤ یەزید کوڕێ معاویە ل گەل زحر کوڕێ قەیس، محقن بن سەعلەبە و شمر کوڕێ زى ئەلجوشن، دچن تا دگەهنە شامێ و دچنە نك یەزید کوڕێ معاویە ل باژێرێ دیمەشق و سەرێ ئەلحسێن ل گەل وان بوویە و دهاڤینە بەر دەستێ وی، پاشی شمر دئاخڤیت… دەمێ یەزید گولێ دبیت چاڤێن وی ب رۆندك دکەڤن و دبێژیت: (دا ب تاعەتا هەوە ڕازی بم بێی کوشتنا ئەلحسێن، نەفرەتا خودێ ل ئبن مەرجان بن، بەلێ ب خودێ! ئەگەر ئەز خودانێ وی بام دا لێبۆرم، دلۆڤانییا خودێ ل سەر ئەبا عەبدوڵلا بت)… پاشى فەرمانێ ددەت کو ئاڤاهیيێ ژنێن وی بۆ زڕيیەتا ئەلحسێن بهیتە ڤالا کرن، دەمێ خوارن بۆ یەزیدی دهات داخواز ژ عەلی کوڕێ ئەلحسێن و برایێ خۆ دکر و ل گەل وی دخوارن)(٤).
ئبن مه‌سکەویە دبێژیت: (.. پاشی ژن و عەلی کوڕێ ئەلحسێن، ئانکو زەین ئەلعابدین، دهێنە بەرهەڤکرن و ل گەل لەشکەرەکی دچن دگەهیننە باژێڕی) (٥).
| ژێدەرێن مێژوویی و جۆگرافی یێن ئیسلامی یێن باوەرپێکری چ ئاماژەیەك ب ئەوێ رێکێ نەداینە ئەوا حورمەتێن ئەلحسێن گرتینە بەر ژ کوفە بۆ شامێ. |
بەلێ سەبارەت پلانا ڕێرەوێ ب رێ کەڤتنا ژنێن ئەلحسێن (سەبایا) ژ کوفە بۆ بنگەهێ خیلافەتا ئەمەوی ل دیمەشق، دانەرێن نەخشەیێ رێکێ پشتبەستنێ ل سەر هندەك ژێدەرێن درەنگ یێن شیعەیان دکەن ئەوێن بۆ سەردەمێ مەغولان دزڤڕن کو نەجهێ باوەريیا مێژوویی و میتۆدۆلۆژینە پشبتەستن ل سەر بهێتەکرن بەلکو ڤەگێڕانێن سەختە و چێکریێن دوور ژ ڕاستیێ تێدا هەنە، بۆ نموونە: عیماد ئەلدین ئەلحسێن کوڕێ عەلی کوڕێ محەمەد کوڕێ ئەلحسێن ئەلتەبەری، خودانێ پەرتووکا (الکامل البهائي) ئەوێ ل سالا (٦٩٨ك/١٢٩٩ز) دژیا و ل دووڤدا پشتبەستن ل سەر ژێدەرێن نوی و هەڤچەرخ کرینە مینا: عەباس ئەلقمی (١٣٥٩ك/١٩٤٠ز) یێ ناسیار ب پەرتووکا (مفاتیح الجنان) یا تایبەت ل دۆر سەرەدانا عەتەبەیێن پیرۆز یێن شیعەیان و پەرتووکەکا دی هەیە ب ناڤونیشانێن (نفس المهموم في مصیبة حسین المظلوم) بابەتێ ڤەکۆلینا سەبایا و مەزارگەهـێن هاتینە دروست کرن ل سەر رێکێ. ل دوماهیێ پەرتووکا زانایێ ئایینیێ لبنانی یێ هەڤچەرخ جەعفەر ئەلموهاجر (١٩٤١ز) یا ب ناڤێ (موکب الأحزان) یا ل سالا ٢٠١١ز هاتییە چاپ کرن، کو وەکو نەخشه‌ڕێیەك دهێتە دانان بۆ مەزارگەهێن شیعە ئەوێن هاتینە ئاڤاکرن د ناڤبەرا کەربەلا و شامێ دا، کو ژ باژێڕێ کوفە دەست پێ دکەت و دچیت بۆ تکریت، مووسل، ئاسکی مووسل، نسێبین، بالس- مسکنە، چیایێ ئەلجوشن (رۆژئاڤا حەلەب)، حه‌ما، حومس، بەعلەبەگ و ل دیمەشق ب دووماهی دهێت.
ژ لایەکی دیڤە ژێدەرێن مێژوویی و جۆگرافی یێن ئیسلامی یێن باوەرپێکری ئەوێن بەری نۆکە ئاماژە پێ هاتییە کرن چ ئاماژەیەك ب ئەوێ رێکێ نەداینە ئەوا حورمەتێن ئەلحسێن گرتینە بەر ژ کوفە بۆ شامێ، ژبەرکو ئەو رێيا بەرنیاس یا وی دەمی (رێيا بەریدێ) بوویە، ئاراسته‌يێ وێ ژی ژ کوفە بوویە بۆ رۆژئاڤا ب رێيا (بادیة شام) بۆ دیمەشق.
هەروەسا ژێدەرێن شیعی یێن درەنگ رێيا چوونا سەبایا رۆن نەکریە ژ کوفە بۆ شامێ، لەوا جوداهيیا بۆچوونا ل سەر چار ڕێرەوان (مسارات) چێبوویە، کو دبیت کاروانێ سەبایا یێ دهێتە بەحس کرن د ئێك ژ ئەوان ڕێرەوان ڕا دەرباز ببیت، ئەو ژی ل دووڤ ئەڤا ل خوارێ:
١- رێيا بیابانێ – رێيا بادیە، ئەگەر هەیە کو ئەو رێ گرتبیتە بەر، درێژيیا وێ نێزیکی (٩٢٣کم)ن، ئەوێ رێ ب درێژيیا پتری (١٤٧کم) هەڤپشکی ل گەل رێيا ژ کوفە بۆ مەدینێ هەیە.
٢- رێيا رووبارێ فورات، درێژيیا وێ ب (١١٩٠-١٣٣٣کم) دهێتە ته‌خمين كرن.
٣- رێيا سولتانی، یان ژی رێيا هەڤسوو ل گەل رووبارێ دیجلە، درێژيیا وێ ب (١٥٤٥کم) دهێتە ته‌خيمن كرن.
٤- رێيا کوفە بۆ دیمەشق ب رێيا: تکریت – مووسل – ئاسکی مووسل – نسێبین – حەلەب، درێژیيا وێ نێزیکی (١٨٠٠کم)ن.
دیارە کو ئەوان رێيا کورت و جێگیر یا مێژوویی نە هەلبژارتییە ب رێيا پارێزگەها ئەنبار، ژ بەر مەترسیيا هەبوونا ئەمریکیيان ل وێ دەرێ و ل ئەردێن سوریا یێن ب هەڤسنوور.
ژێدەرێن شیعی ناکۆکن ل دۆر ئینانا ناڤێن مەزارگەهـ و مەقامێن شیعی ل دەڤەرا مووسل و ده‌ردۆرێن وێ، ژ بەر نەبوونا وان د بنیاتدا! هه‌روه‌سا ئەگەر هەبن ژى بێ گومان بۆ سەردەمێ دەستهەڵاتداريیا بەدرەدین لوئلو ل مووسل دزڤڕن ل دوماهيیا سەردەمێ عەباسی (٦٣٠-٦٥٧ك/١٢٣٣-١٢٥٩ز)، ئەو ژی مەملوکەکێ ئەرمەنی بوو حاکمێ مووسل دکەتە ئەتابه‌ك ل سەر کوڕێن خۆ پاشی دکەت وەصی پشتی مرنا خۆ، بەلێ خیانەتێ ب ئەمانەتی دکەت و ب پیلانان دژی کوڕێن نورەدین ڕادبیت و هەموویان دکوژیت، پاشی هەر ژ سالا ٦٣٠ك/١٢٣٣ز دشێت کۆنترۆلێ ل سەر مووسل و ڕەخ و دۆرێن وێ بکەت.
هەروەسا بەدرەدین لوئلو هاریکاريیا سەرکردێ مەغولی هۆلاکۆى دکەت ئه‌ڤه ژى ب ڕێیا هنارتنا فرقەیەکا لەشکەری ب سەرکردایەتیيا کوڕێ خۆ ئیسماعیل وەك پشتەڤانی بۆ هێرشا سەر بەغدا و پشتی هێرشا بەغدا دچیت بۆ دیتنا هۆلاکۆى، و دیاريیێن ئەنتیکە پێشکێشی هۆلاکۆى دکەت و ب هەموو شیانێن خۆ بزاڤ کر شیعەگەريیێ ل مووسل بەلاڤ بکەت، ب هەموو ڕێورەسمێن شیعەگەریێ هه‌ر ژ رێپیڤانا کاروانان، هه‌تا ئاڤاکرنا مەزارگەهـ و مەقامێن سەختە و چێکری ل سەر بنیاتێ قوتابخانە و مزگەفتێن ئەهلێ سونە و جەماعە، کو وانێن زانستێن ئیسلامی بۆ ئەهلێ سونە تێدا دهاتنە پێشکێشکرن ل مووسل.
| نەڕازیبوونا ئێکانە یا دژی بەدرەدین لوئلو هاتییە كرن ل سەر بەلاڤکرنا شیعەگەريیێ، ژ لایێ شێخ ئەبی محەمەد شەمسەدین کوڕێ شێخ عودەی کوڕێ شێخ سەخەرێ ئەمەوی خودانێ رێچکەیا عەدەوی بوویە. |
نەڕازیبوونا ئێکانە یا دژی بەدرەدین لوئلو هاتییە كرن ل سەر بەلاڤکرنا شیعەگەريیێ، ژ لایێ شێخ ئەبی محەمەد شەمسەدین کوڕێ شێخ عودەی کوڕێ شێخ سەخەرێ ئەمەوی خودانێ رێچکەیا عەدەوی بوویە (٥٩١-٦٤٤ك/١١٥٤-١٢٤٦ز) کو ب هەموو شیانێن خۆ دژایەتییا وێ دکر، لەوا شەڕێ وی دهێتە کرن و دهێتە گرتن و ل گەل لایەنگرێن خۆ دهێتە ب دارڤەکرن و كوشتن، پاشى هێرشەکا لەشکەری دهنێرتە سەر پەرستگەها لالش ئەوا دکەڤیتە باکوورێ قەزا شێخان ل رۆژهەلاتا باژێڕێ مووسل ل چیایێن کوردان و گۆڕا شێخ عودەی کوڕێ مسافرێ ئەمەوی دهێتە خراب کرن (٤٦٧-٥٥٧ك/١٠٧٣-١١٦٢ز)، و هەستیێن وی ژ گۆڕێ دهێنە دەرئێخستن و ئاگری بەرددەنێ و لایەنگرێن وی پەرت و بەلاڤە دبن، ئەگەرێ وێ ژی ئەو بوویە ب هزرا وان کو ئێزدياتى بۆ خەلیفێ ئەمەوی یەزیدێ کوڕێ معاویە دزڤڕیت.
پاشى نێزیکی (١٥) مەزارگەهێن سەختە کو چ ڕاستی و بنیاتەك بۆ نەی، ل سەر قوتابخانە و مەزارگەهێن سونی دهێنە دانان و ناڤێن وان دهێنە گوهارتن داکو باژێڕ ب شێوه‌يێ شیعاتيیێ بهێتە بەرچاڤ و شێوێ ڕەسەن بهێتە گهۆرین، گەلەك ژ ئەوان جهان پەیمانگەهـ و قوتابخانه‌يێن مزگەفتان بووینە تایبەت ب ئەهلێ وسونە و جەماعەڤە کو تێدا زانستێن ئیسلامی دهاتنە خواندن، ژ گرنکترین ئەوان قوتابخانه‌يان:
١- قوتابخانه‌يا ئەلعزیە ئەوا زانستێن شەرعی تێدا دهاتنە خواندن بۆ ئەهلێ سونە و جه‌ماعە ل مووسل، دهێتە گوهارتن بۆ مەشهەدێ ئیمام عەبدولرەحمان.
٢- قوتابخانه‌يا نوریە یا سونی دهێتە گوهارتن بۆ مەشهەدێ ئیمام موحسن.
٣- قوتابخانه‌يا (النظامیة) یا سونی دهێتە گوهارتن بۆ مەشهەدێ ئیمام عەلی ئه‌لئه‌سغه‌ر.
٤- مەزارگەهێن ئاڤاکری بەری وی ناڤێن وان بهێنە گوهارتن، مینا مەزارگەهێ ئەمیر ئیبراهیم ئەلجەراحی دهێتە گوهارتن بۆ مەشهەدێ ئیمام ئیبراهیم کوڕێ مووسا ئه‌لكازم، زێدەباری ئاڤاکرنا مەزارگەهێن سەختەیێن نوو کو ژمارا وان یازدە مه‌زارگه‌هن.
ئەوان هەموو مەزارگەهـ و مەشهەدان چ بنیاتەکێ مێژوویی بۆ نینە و چ ژێدەرێن مێژوویی و جۆگرافی یێن باوەرپێکری ئاماژە پێ نەکریە، بەلێ هاتینە چاندن بۆ ئارمانجێن تایفەگەری ل سەردەمێ هێرشا مەغولی بۆ سەر عیراقێ و نۆکە بەرهەمێ وێ دهێتە خوارن پشتی هێرشا داگیرکاريیا ئەمریکی بۆ سەر عیراقێ، ئەهلێ سونە و جه‌ماعە ل عیراقێ دهێنە پشتگوهاڤێتن، هەروەکو جارەك دی ژنوو بەدرەدین لوئلو دەرکەفتی، ژبەرکو پشتى ب دووڤ پێنگاڤێن وی کەفتینە، وەقفا شیعی پشتبەستن ل سەرکریە د بانگەوازيیا خۆدا کو ئەو مەشهەدێن ئاماژە پێکری ئەوقافێن شیعانە! و ئەهلێ سونە بەری چەندین سەدەیان دەستبسەردا گرتییە! پاشی هەر ژ سالا ٢٠٠٥ز ئەنجومەنێ نوێنەرێن عیراقێ ئەوێ پتريیا ئەندامێن وێ شیعە د چارچۆڤەيه‌کێ یاسایی دا دشێن ئەوان بانگەواز و گۆتنان دەرباز بکەن و بێخنە ژێر مولکێ وەقفا شیعی، بێی بەرچاڤ وەرگرتنا ئێکەتیا نشتیمانی.
جهێ ئاماژێیە کو پێکهاته‌يێن شیعی ل پارێزگەها نەینەوا هندەك مەزارگەهـ و مەشهەدێن سەختە هەنە بێی پشتبەستنێ ل سەر ژێدەرێن مێژوویی یێن باوەرپێکری بکەن کو ئەوێ چەندێ بسەلمینیت، بەلکو دکەڤیتە د چارچۆڤه‌يێ ئایینداریا گەلی دا (التدین الشعبي). بۆ نموونە، تایفا شەبەك یا شیعی ئەوێن ل بەشێن رۆژهەلاتا مووسل د ئاکنجی، سێ مەزارگەهـ هەنە:
یێ ئێکێ: مەزارگەهێ ئەلره‌زا کوڕێ مووسا ئەلکازم، دکەڤیتە گوندێ تیزخراب یێ سەر ب ناحیا باشيكێ ڤه.
مەزارگەهێ دویێ: مەزارگەهێ زەین ئەلعابدین، دکەڤیتە گوندێ عەلی ڕەش یێ سەر ب ناحیا بەرتلە ڤە.
مەزارگەهێ سیێ: مەزارگەهێ ئەلعەباس، دکەڤیتە ناحیا شه‌لالات ل رۆژهەلاتێ باژێڕێ مووسل.
| ل دووڤ تۆمارێن فەرمانگەها وەقفا شیعی، شیعه‌يێن تورکمان ل قەزا تلەعفەر و دەڤەرێن ده‌ردۆرێن دکەڤنە رۆژئاڤا مووسل، حەفت مەزارگەهـ و مەقام هه‌نه، ژ هەموویان گرنگتر: مەزارگەهێ ب ناڤێ سەعد کوڕێ عوقەیله. |
ل دووڤ تۆمارێن فەرمانگەها وەقفا شیعی، شیعه‌يێن تورکمان ل قەزا تلەعفەر و دەڤەرێن ده‌ردۆرێن دکەڤنە رۆژئاڤا مووسل، حەفت مەزارگەهـ و مەقام هه‌نه، ژ هەموویان گرنگتر: مەزارگەهێ ب ناڤێ سەعد کوڕێ عوقەیله. هەروەسا مەزارگەهـ و مەقامێن کوردێن شیعە هەنە ل قەزا شنگال، ژ وان: مەزارگەهێ زەینەبا بچووك، ل گەل مەقامێ زەینەبا مەزن، مەزارگەهێ سەید زاکرئەلدین ئەلئەعرەجی. گومان تێدا نینە ئەو هەموو مەزارگەهـ د سەختەنە و ئال ئەلبەیتا پێغەمبەر محەمەد (سلاڤێن خودێ ل سەر بن) چ پەیوەندی پێڤە نینە ب تنێ ژ لایێ ناڤی ڤه نەبیت.
هەروەسا عەتەبا ئەلحسێنیيە ئەوا بارەگایێ وێ ل باژێڕێ کەربەلا، دیارکریە کو ئەو لژنا زانستی ئەوا هاتییە پێکئینان ژلایێ وان ڤە ل گەل دوو ژ مامۆستایێن زانکۆیا مووسل ئێك ژ وان پسپۆرە د بوارێ شوونواراندا و یێ دی د بوارێ جوگرافیيێ دا، کو گەهشتینە ئەنجامێن گرنگ! ل دۆر ڕێرەوا چوونا سەبایا، ل گەل گەهشتنا بەلگەیێ گۆڕێ عەبدولرەحمان کوڕێ عەلی کوڕێ ئەلحسێن، زێدەباری ئەوى بەرێ سەرێ ئیمام ئەلحسێن دانایە سەر، ئەو هەموو د چارچۆڤێ پلانێدانە بۆ دووبارە ئاڤاکرنا گۆڕی و بەری و ئەو جهێ کاروانێ سەبایا لێ ڕاوەستیایی ل دەڤەرا بلط (بلد) ئەسکی مووسل، ئانکو باکوورێ مووسل، بەلێ ب دیتنا عەرەبێن سونە و کوردان، ئەو بزاڤێن دەستنیشانکرنا رێيا سەبایا، بۆ دەستبسەرداگرتنا ئەردێن وان و سەپاندنا (دەسەلاتا شیعە و حەشدا شەعبی یە ل سەر ئەوان دەڤەران)، ژ بەرکو ئاڤاکرنا مەزارگەهێن شیعی ل مووسل و شنگال – ل دووڤ بۆچوونا وان – (به‌هانه‌يه بۆ جێگیرکرنا دەسەڵاتا حەشدا شەعبی ل وان دەڤەران ب هێجەتا پاراستنا مەزارگەهان)، هەروەك ئەوا ل گۆڕێ سەیدە زەینەب ئەنجامداین ل باژێرێ دیمەشق و دەڤەرێن ده‌ردۆرێن حەلەب و یێن دی.
خێری بۆزانی رێڤەبەرێ گشتی یێ کاروبارێن ئێزديیان ل وەزارەتا ئەوقاف و كاروبارێن ئايينى يێن هەرێما کوردستانا عیراقێ دایە دیار کرن کو شەبەکێن شیعە ئەوێن گوندێن وان دکەڤنە رۆژهەلاتێ مووسل، ئەردان ژ مەسیحیيان دکڕن ل دەشتا نەینەوا ب بهایێن بلند و دگۆتنا خۆدا دایە دیار کرن كو شەبەک نه‌شێن وى کاری بکەن بێی دەستڤەئینانا پشتەڤانیێ ژ لایەنێن شیعی.
پلانا شیعی دڤێتە بگەهیتە چ؟
ئێك: کڕینا ئەردان و ڕاکێشانا هندەك خێزانان ل مووسل و ده‌ردۆرێن وێ ب ڕێیا پارەیی ئەوێن نەسەبێ وان دگەهیتە ئال ئەلبەیت، یان ژی ئەوێن سەر ب هندەك ڕێچکەیێن سۆفیگەری ڤە ئەوێن لێڤەگەرییا وان دگەهیتە خەلیفێ چارێ یێ ڕاشدی عەلی کوڕێ ئەبو تالب، مینا رێچکەیێن قادری و رفاعی و کەسنەزانی.
دوو: ئاڤاکرنا مەزارگەهـ و مەشهەدێن سەختەیێن بێ بەلگەیێن مێژوویی ل مووسل و لایێن وێ یێن رۆژئاڤا و رۆژهەلات و باکوور، ب مەرەما ئەنجامدانا گوهۆرینەکا دیمۆگرافی و جۆگرافی ل دەڤەرا مووسل کو پایتەختا عەرەبێن سونەیە ل عیراقێ.
سێ: ئەنجامدانا پراکتیزەیێن کۆمکرنا جەماوەری ب رێیا بلندکرنا دروشمین دیار مینا زولم و زۆرداریيێ، تۆلڤەکرنێن ئەهل ئەلبەیت! سەرەدانکرنا مەزارگەهێن شیعی و یێن دی، ب مەرەما خۆشکرنا دەلیڤەیا شیعەکرنا وان ل پاشەرۆژەکا نێزیك.
چار: چێکرنا هیلال شیعی و ب ئاسانکرنا هاتنوچوونا ئیرانێ کو ژ ئیران دەست پێ دکەت و د هەرێما کوردستانێ ڕا (باکوورێ عیراقێ) دەرباز دبیت، بەرەڤ سوریا دچیت، پاشی ل لبنان و دەریایا ناڤەڕاست رێيا ئارميشى (طريق الحرير) ب دووماهی دهێت.
پێنج: لاوازکرنا دەسهەڵاتا هەرێما کوردستانا عیراقێ و جوداکرنا وێ ژ لایێ جۆگرافی ژ کوردستانا سوریا ب رێیا کۆنترۆلکرنێ ل سەر دەڤەرا شنگال كو جهەکێ ستراتیژیيه ل ناڤبەرا هەر ئێك ژ عیراقێ و سوریا و تورکیا.
ژێدەر و پەراوێز:
[1] مروج الذهب ومعادن الجوهر: 3/76.
[2] ينظر: تاريخ الرسل والملوك للطبري: 3/300.
[3] تاريخ الرسل والملوك للطبري: 3/298.
[4] الأخبار الطوال، ص260 – 261.
[5] تجارب الأمم وتعاقب الهمم: 2/82 – 83.
