خواندنه‌ك د كتێبا (سيسته‌مێ هيچ و پووچييێ) دا
جاسم محه‌مه‌د شرنەخى
خودانێ کتێبا (سيسته‌مێ هيچ و پووچييێ) فەیلەسۆف و نڤيسەر و ئەکادیمیستێ کەنەدی (د. ئاڵان دۆنۆ)یە (Alain Deneault)، ژ دایکبووییێ ساڵا 1970ێیە، ل (مۆنتریاڵ) دژیت و ل زانینگەها کیپیک مامۆستایی جڤاکناسى وانەبێژە، چەندین كتێب د بیاڤێن فەلسەفى و جڤاکناسیدا هەنە، ژ هەمییان ناڤدارتر ئەڤا ل بەر دەستێن مەیە یا ب زمانێ فڕەنسى ل ژێر ناڤێ (La médiocratie) ل ساڵا 2015 دەرخستی، ژ بۆ زمانێ عەرەبى ل ساڵا 2020 ژ لایێ پسپۆرا یاسایا تایبەت یا کوێتى د. مشاعل عبدالعزيز الهاجری ب ناڤێ سيستەمێ هیچ وپووچیيێ (نظام التفاهة) هاتییە وەرگێڕان، ئەڤێ په‌رتووكا وەرگێڕاى ڕەوادارییەکا (ڕەواجەکا) مەزن بەریا چار ساڵان و هەتا نهۆ ب خوەڤە دیتییە، ب ڕاستى ناڤێ ڤێ نڤیسینێ یێ سەرنجڕاکێش ب خوە ژى ئەگەرێ ناڤبانگییا وێ ل سەر بەرپەڕێن هەمى پەیڤگەهـ(پلاتفۆرمێن)ێن سوشیاڵ میدیا عەرەبى بوویە.
پشبەستنا مە ژ بۆ خواندن و پێشکێشکرنا كورتييه‌كێ یان بێژین پێداچۆنەکا کورت دێ ل سەر ڕۆنڤيسا وەرگێڕاى بت.
كتێب ژ (4) پشکان (بەندان) ب (365) بەرپەڕان ژ قەبارەیێ ناڤنجى پێکهاتییە، ل دەستپێکێ پێشگۆتنەکا درێژ د (65) بەرپەڕان دا وەرگێڕا ناڤهاتى كتێب پێشکیشى کەسانێن ب زمانى عەرەبى دخوینن کرییە.
| (دۆنۆ) د كتێبا خۆ دا به‌حسێ پلانا(يارييا) هیچ و پووچى و بێمه‌عناييێ دكت كا چەوان مرۆڤێن بێبها و چونە دهێنە پێش و ئەو دبنە ستێرێن گەش و کارلێکرنێ دکن. |
كورتييا بابەتى ل دۆر پلانا یان ژى وەکى (دۆنۆ) ب خوە ناڤ دکت ل دۆر (یارییا) هیچ و پووچى و بێمەعنایى یا هەمى سەکتەرێن ژیانێ – ب ئەنقسەت- دزڤڕت، کو چەوان مرۆڤێن بێبها و چونە دهێنە پێش و ئەو دبنە ستێرێن گەش و کارلێکرنێ دکن، رۆلى ژ هەمییان دستینن، بێنرخى و بێقیمەتى دبتە ڕێزیک و سازومانا ژیانێ یا هەمى ژیانێ، بگرە ل وى جهى یێ کۆ بڤێ نەڤێ دڤییا مجداهى و هەر تشتێ ب بها و ب نرخ ژ وێرێ دەرکەفتبا کو زانینگەهن و تا بگەهیتە تۆڕێن جڤاكى ل سەر ئينته‌رنێتێ (سۆشیاڵ میدیا)ێ ب هەمى پەیڤگەهـێن خوەڤە.
نڤيسەر بەحسێ چەوانییا دیاربوونا کەسێ (بێبها) دکت و دیسان مەترسییا ئەڤێ پڕۆسێسێ خوەیا دکت، خەلکێ ل ڤێ دیاردەیا دەستچێکرى هشیار دکت کا چەوان بەریا (14) چەرخان ژ لایێ محه‌مه‌د پێغەمبەرڤە مرۆڤایەتى ل ڤێ ترسناکیێ هاتییە ئاگەهادار کرن و ترساندن، گوهبدە ڤێ فەرموودەیێ كو ئەنەسێ کوڕێ مالکى ژ زاردەڤێ پێغەمبەرى (سڵاڤ لێ بن) ڤەگوهازتییه: ((هندەک ساڵێن خاپینۆک دێ ب سەر خەلکێدا هێن؛ دێ درەوینى ب ڕاستگۆ وەسف کن و ڕاستگۆيى ب درەوکەر دیار کن، کەسێ خایین دێ ب ئەمیندار زانن، یێ ئەمیندار دێ ب خایین بەرچاڤ کن، مرۆڤێ ڕووەیبیزە(الرُّويْبِضةُ = ئانکۆ کەسێ چوننە و د ناڤ چویاندە نە) دێ ژ کاروبار و ڕەوشا گشتى ئاخڤن) (صحیح الجامع الصغیر، رقم الحديث (3650).
(ئاڵان دۆنۆ)ى ل ڤێرێ خاڵ دەیناینە ل سەر پیتان، باش بەحس ل ڤان بێبها و بێقیمەتان کرییە، دا گەڕیانەکا بلەز د پەرتۆکا ناڤبرییا وەرگێڕایدە (نظام التفاهة) دا بكين:
پشکا ئێکێ: ناسینزانین و پسپۆرى (المعرفة والخبرة):
ب درێژاهییا (78) بەرپەڕان بەحس ل چاندن و خودانکرنا بەرهەمێ بێقیمەتیێ کرییە نەخاسمە د ڤان بیاڤێن ل خوارێدا:
– زانکۆ/ یێن بووینە مارکێن بازرگانى؛ کۆمپانیاێن مەزن ب دابینکرنا مۆر و ناڤێن زانکۆیان پێخەمەت سەرئێخستن و ڕەواجکرنا پڕۆژەیێن خوەیێن زەبه‌لاح ب ڕێیا پارەپێدانێ ژبۆ نڤيسینا لێکۆلین و ڕاپۆرتێن زانستى زانکۆ کونتڕۆل کرینە، ئەڤ چەندە ژى ب ئارمانجا پەیداکرنا وێنەیەکێ ئەرێنى و خورتکرنا باوەریێیە ل دەڤ بكڕێن بەروبومێن خوە.
– زۆر جاران وەرگرتنا باوەرنامه‌يێن بلندێن وه‌كو ماستەر و دکتۆڕایێ یا کرینە مۆدێل، نە ژ بەر ڤیان و خزمەتا زانینێ، بەلکۆ ژ پێخەمەت بەربانگییا جڤاکى و ناڤدێريیێ ب تنێ.
| ئالان دۆنۆ ديار دكه‌ت كو زانکۆ بوویە جهێ ترسناکترین جۆرێ گەندەڵیێ و ئستیغلالکرن و سختەکاريیێ بۆ مەرەمێن ماددى و خزمەتکرنا کۆمپانیێن زەبەلاح ل ڕۆژئاڤاى. |
– هویرهورییا پسپۆریێ (الاختصاص الدقیق جداً)، ئەو ب خوە ژى خزمەتا سیستەمێ هیچ و پووچيیا پلانڕێژ دکت، چونکى دبتە ئەگەرێ نەدیتنا وێنه‌يى ب تەمامى و کۆرفاميیێ بۆ ژیانێ.
ب کورتى زانکۆ بوویە جهێ ترسناکترین جۆرێ گەندەڵیێ و ئستیغلالکرن و سختەکاريیێ بۆ مەرەمێن ماددى و خزمەتکرنا کۆمپانیێن زەبەلاح ل ڕۆژئاڤاى، بۆ نموونە ل سەر (خوە بەردانا) ژ بۆ بنێ نهاڵا بێبهايیێ (تەفاهەتێ) ئاڵان دۆنۆ ئاماژێ ب چەندین میناکان ددت، دێ تەنها ل سەر سێ ژ وانان بلەز بۆرین:
ئێکەم: ڕێکخراوا ئاشتییا کەسک (Green Peace) دياركرييە: (وى هۆک سوون- Wei Hock soon) زانایێ فەلەکناس ل (سەنتەرێ هارفارد بۆ لیکۆلینێن ستێرناسیێHarvard–Smithsonian Center for Astrophysics) () (CfA)، ئەڤى زاناى چەند جارى پارە ژ کەرتێ پەترۆلێ وەرگرتییە، ژ بۆ وێ یەکێ دەربێخت کو پلەپله‌ییا وزەیا تاڤێ ئەوە ئەگەرێ تەنگاڤبوونا په‌نگيانا گه‌رمييێ (الاحتباس الحراري)، نەک بێڕەحمییا پیشەسازيیێ نەمازە یا پترۆکیمیاوییان!!
دووەم: زانايێ پسپۆر ل وارێ کولیلک و مێشڤانیێدە ل زانکۆیا (ئەکسترا- Exetra ) جێمس کریسوێڵ (James Cress weell) پارە ژ کۆمپانیا سینیگینتا بەرتەڵاش بۆ (مێشومۆرکوژان) وەردگرتن پێخەمەت ئەو زانایە وەسا دیار بکت کو دەرمانێن نەهێلانا مێشومۆران زیانەک مەزن بۆ ژینگەها مێشڤانیيێ نینە!
سێیەم: ژبۆ کۆمپانیا (کۆکا کۆلا) چەند لێکۆلینەک هاتنە پێشکێش کرن، هەمییان دیار دکرن: ڤەخوارنا بەربومێ ناڤبرى نابتە ئەگەرێ دیاردەیا قەلەويیێ، دوپات دکرن ڤەخوارنا ڤى بەرهەمى و ڤەخوارنێن غازى هیچ پەیوەندییەک بە کالۆرییان (السعرات الحراریة)ڤە نینە و سەدەم ژ بۆ کێم وەرزشيیێ ڤەگڕاندینە!
هۆسان نڤيسەر خوەیا دکت: زانکۆ ملکەچکرن و ستۆخواربوونێ ژ بۆ پارەپێدەران دکت، ئەو ژ لایێ خوەڤە ب کڕینا ئەقلێن زانکۆیێ ڕادبن، واتە زانینگەهـ خوە ب دەست سەڕرێبرنا (ئیغرائا) پەيوەندیێن بازرگانیڤە بەردایە، ئەو پەیوەندیێن زانگینگەهـ کونڤەکرین (ئختیراق)کرین.
پشكا دووێ:
د ڤێ پشكێدا، دۆنۆ بەحسی نەخۆشییا پارە و دراڤى دکت، کۆ بوویە داپۆشینەک و ئەڤرۆ هەموو كێماسييان دڤەشێرتن، بالێ خۆ یێ ب سەر کەلتوور و شارستانییەتا مۆدێرنا مە یا نوى سەپاندى، بوویە ڕێکەک بۆ هەژمارکرنا تێکڕایا بهای (متوسط القيمة)، ئەڤە خوە ب خوە هەلگرێ ڕاستەقینەییا بێمەعنایى و تەفاهەتێیە، چونکى پارە دڤێت ئامراز بت نەکۆ ئارمانج بت، لێ نها بوویە بەرزترین ئارمانج، دراڤ ل سەر هه‌ر
| پارە دڤێت ئامراز بت نەکۆ ئارمانج بت، لێ نها بوویە بەرزترین ئارمانج، دراڤ ل سەر هه‌ر تشتەکێ کەفتییە، بەریا هەر تشتەکێ ئەم ل ڤێ ڕێکێ دگەڕین مە بگەهینت هەر تشتەکێ. |
تشتەکێ کەفتییە، بەریا هەر تشتەکێ ئەم ل ڤێ ڕێکێ دگەڕین مە بگەهینت هەر تشتەکێ. ب دیتنا ڤى فەیلسۆفى ڕاکێشان بۆ پلەیەکا زێدەى پێدڤی ژ بۆ پارەى ڕامانێ وێ چەندێیە: ئەم یێن بۆ چنەييێ دهێينە ڕاکێشان، ژبەرکۆ ل دووماهیێ – ب ڤى تەرزى- ئەم دێ ژ بۆ ئاڵاڤى هێنە ڕاکێشان نە ژ بۆ بهاى خوە بخوە، مینا وى کەسى خەمێ ژ نەخشەیێ ل سەر کاغەزێ وێنە کرى دخۆت، نەکو ژ بۆ وێ دەڤەرا وى بڤێت بگەهیتێ گرنگیێ ددت!
خودانێ کتێبا (سیستەمێ بێبهایيێ) ل بیرا مە دهینت کو ڕژێما کاپیتاڵیزمێ (سەرمالیێ) هەر ئەوە بەرپرسییا نزمکەفتن و هاتنخوارا جڤاکى (الانحطاط المجتمعي) دهەلگرتن، هەر ئەوە ژى ڕێک بۆ ڕژێما بێڕامانيیێ خوەش کرى هەتا ئەڤا دووماهیێ گەهێن ژیانا مە زەبت کرى، ل ڤێرێ فەرە ئاماژەیێ ب چەند تشتان بدين، يێن رۆلەکێ مەزن د چێکرنا بێمەعنايیێدا هەین – ب دیتنا ئاڵان دۆنۆى – ژ وانان:
– بنەغایێ بێمەعنایى و بێبهایيێ ئابۆرە و ژ وێرێ بەڵاڤبوویە هەتا گەهشتییە هەمى بیاڤێن دیتر، د ڤى ڕێیێ دە زانایێ سوسیۆلۆژى خودانێ كتێبا (فەلسەفەیا دراڤى) جۆرج سمیڵ (Georg Simmel) دبێژت: مال و سامان ل دەڤ پڕانییا خەلکێ یێ بوویە ئارمانجا د سەر هەمى ئارمانجانڕە، د ئاقلێ مرۆڤێ ڤى سەردەمیدا هزرا پێدڤیبوونێ مینا بەرێ نەمایە، کو پێدڤییا کەڵ و پەلان بوو، نها یا بوویە پێدڤییا پارەیان ب تنێ، هەمى بهایێن دیتر یێن ڕەوشتى و ئاینى و جەمالى ل پشت ئابۆرێدا هاتینە ڤەشارتن
– حوکمڕانی (حەوکەمە-governance ) بریتییە ژ کۆمەڵەک یاسا و بنەمايان، ب وان کۆنترۆڵا کارێن کۆمپانیا دهێنە کرن، ب ڕێیا وێ چاڤدێرییەکا کارا ل سەر جڤاتا ڕێڤەبرنا کۆمپانيیان پەیدا دبت، پەیوەندیێن ناڤبەرا هەمى خوەدى بەرژەوەندییان بگرە ژ سەرێن کۆمپانیا و خوەدیێن پشکان و دەزگەهـ و جڤاکى ڕێک دئێخت، ئارمانج ژێ زەڵالى و نەهێلانا یان ژى کێمکرنا گەندەلیێيە ژ بۆ نزمترین ئاست، لێ – مخابن – ئەڤە هەمى نەمایە، ئەنجام – گۆرەى دیتنا ئاڵان دۆنۆى – ئەها ئەڤەیە:
– (نەمانا ڕەوشت و بهایێن کارى، بەرزەبوونا بەرژەوەندیێن گشتى، هندابوونا ئەرکى، نەمانا هەقیيێ).
– ل شوونا تێگەهێن (ڕێڤەبەرنا مللى – الادارە الشعبیة)، (چالاکڤانێن سیاسى)، (هاوڵاتى)، (نەخۆش) ئەڤان تێگەهان: (لوبییان – کۆمێن فشارێ)، (پەژراندن و مەقبوولییا جڤاکى)، (هەڤپشکان) جهێن خوە گرتینە، ب کورتى خەم هەمى بوویە: تايبەتكرنا (خصصة) كەرتێ گشتى.
پشكا سێیێ: ڕەوشەنبیرى و شارستانى:
وى دەمێ سامان دبتە (ڤیزەیەکا) بێ سنۆر و ڕەها، بزانە دەستهەڵاتا (بێمەعنایيێ) باش یا خورتبووى و گەهشتییە کاملانا خوە، و وى دەمى ب دیتنا (دۆنۆ)ى هەمى پاشمایێن خراب یێن ل پشت دەستکەفتێن ئابۆرى دهێن هەمى دێ ب ئەنقەست دهێنە داپۆشین.
دراڤێ گەندەل و خراپ نها دەستێن وى درێژبووینە؛ یێ کۆنترۆلا وان سیاسەتان دکت ئەوێن پێ یاسایێ و مرۆڤى گۆرەى پیڤەرێ (مەزێخەرێ نموونەیی – المستهلك المثالي) دداڕێژت.
| سیستەمێ بێمەعنايیێ هونەرمەندان نەچار دکت گۆرەى ئارمانجێن بازاڕى کار بکەن نەک گۆرەى ئارمانجێن پرۆسەیا داهێنانێ. ژبەرکو ئەگەر هونەرمەند ڕازی نەبت، قەت دانپێدان ب وى و هونەرا وێ ناهێتە کرن. |
دۆنۆ د ڤێ پشکا کتێبا خوەدا بەحس ل سەرمالێ ڕەوشەنبیرى دکت، دیسان دچتە ناڤ بابەتێ هونەرێ پشتەڤانکريیێ بێمەعنا و هەلوەشێنەر، ترسناکترین تشت دەربارەی سیستەمێ بێمەعنايیێ ل ڤێرێ ئەوە: ئەڤ سیستەمە دشێت سەرمایەدارییا ڕەوشنەبیرى ژ بۆ تشتەکێ بێ وەج و گەمژە ڤەگۆهێزتن، چونکى هونەرمەندان نەچار دکت گۆرەى ئارمانجێن بازاڕى کار بکەن نەک گۆرەى ئارمانجێن پرۆسەیا داهێنانێ. ژبەرکو ئەگەر هونەرمەند ڕازی نەبت، قەت دانپێدان ب وى و هونەرا وێ ناهێتە کرن، ب ڤى ئاوایی هونەرێ (تێکشکێنەر) پەیدا دبت ئەو ژى (هونەرەکێ شۆککەرە، ب ڕەنگەکێ ڕاستەقینە)، کو ژ وى تامەکا خراپ و بەدڕەوشتی، هاندان و ئازڕدان دهێنە دیتن.
هەروەسا چوویە ل سەر هێلا کارتێکرنا ئامرازێن پەیوەندیکرنێ (میدیا و سۆشیاڵ میدیا)ێ، کا چەوا خەلکێ ژ کەتوارێ وان دەردئێخت.
بۆ نموونە تەلەڤزیۆن یا بوویە هێزەکا خورت ژ بۆ کێمکرنا بهایێ کۆمەڵى د ناڤ خەلکێدا، چونکى ئەڤرۆ ل سەر شاشەیا وێ ئەو تشتێ پێشکەشى بینەران دهێتە کرن. ل هەمان دەمدا، ب هەمان ناڤەڕۆک، ملیۆنان کەس دوى دەمیدا ژ قەفەسێن خوە جۆدا دبن و دەردکەڤن و دهێنە فەقەتاندن، ژ هەڤبەشییا کۆمەڵایەتییا ڕاستەقینە ڤەدقتن.
| رۆلێ سوشیاڵ میدیایێ د چێکرنا تامسارى و بێمەعنایى و بێ قیمەتيیێ دە زۆر ژ یێ تەلەڤزیۆنێ مەزنتر لێ هاتییە، گەهشتییە وێ پلەیێ مرۆڤ دبێژت مرۆڤایەتى یا بەرەڤ ژ دەستدانا ئاقلێ خوە دچتن! |
نها ڕۆلێ سوشیاڵ میدیایێ د چێکرنا تامسارى و بێمەعنایى و بێ قیمەتيیێ دە زۆر ژ یێ تەلەڤزیۆنێ مەزنتر لێ هاتییە، گەهشتییە وێ پلەیێ مرۆڤ دبێژت مرۆڤایەتى یا بەرەڤ ژ دەستدانا ئاقلێ خوە دچتن!
ئەم هەمى یى دبین مرۆڤین پویچ بنکەفتى (مُنحَطْ) يێن بووینە قارەمانێن گۆڕەپانان، پشتەڤانییەکا گه‌له‌ك بێ سنۆر ل کەفتن و پویچاتییا ئەو ب بەرهەم دئینن دهێتە کرن، هەتا ئەو بێخێرى و بەدڕەوشتى و ئەحمەقییا ئەو چێ دکن و ل سەر پلاتفۆرمێن سوشیاڵ میدیایێ بەڵاڤە دکن ئەو چەندە خڕ ب پارەیەکێ زەبەلاح ژ وان دهێتە کڕین، فێجا یا ل وى و بابى وى پتر زڕچەپۆزییا خوە بەڵاڤ بکت و پارەیەکێ زێدەتر ب دەستخوەڤە بهینت، ل وى دەمێ ئەم دبینن: ناڤەڕۆکا باش و ئاڤاکەر ڕۆژ بۆ ڕۆژێ یا ڕەواجا وێ کێمتر لێ دهێت، هندەک جاران دلێ مرۆڤى ب ڕۆناکبیر و بەرهەمێن وان یێن ئاڤاکەر دشەوتت هندى هند بێ خودانن!
ل ڤێرێ پرسیارەک خوە فەرز دکت ئەرێ گەلۆ کى ژ ڤێ دیاردەیا چاڤزێلی و سەیر بەرپرسە؟
بەرسڤ: هەرچەندە خەلک ب پشتەڤانیکرنا خوەیا ئفتیرازى – هەر چ نەبت ب لایک و کۆمینتێن خوە – ژ ڤێ هیچ و پووچيێ بەرپرسە، لێ د ڕاستییا کویردا هەر ئەڤ خەلکە ب خوە ژ قوربانیێن پیلانگێڕيیێ و نەخشەکێشانا ئەنقسەت با سیستەمێ تەفاهەتێنە، ئاڵان دۆنۆ ل جهێ پیلانگێڕیێ ناڤێ (یاری)يێ ل سەر دانایە.
ژ بلى تشتێ خراپ و بێ سەلیقە ئەوێ ل سەر سۆشیاڵ میدیایێ دهێتە بەرهەمئینان، تشتەکێ دی ژى وەکۆ برا و خۆشک ژ بۆ وێ بێ (چونەيیێ) هەیە، ئەو ژى تشتێ تایبەتێ بێ هیچ مفایە، یێ مینا ژیانا خێزانى و یا کەسى و جۆرێ جلکان و…هتد یێن وان جۆرێن مرۆڤانە ئەوێن ئەڤى سیستەمى هەر ژ مێژوەرە و هەتا نها کرینە ستێرێن جڤاکى و ل سەرێن وان ئەکتەر و سترانبێژ و یاریزانێن تەپا پێنە.
ل گەل وان یێن بۆرین ژیانا تایبەتا کەسانێن دەوڵەمەند و ساماندار جهێ بایەخدانا سیستەمێ (تەفاهەتێیە)، وەکۆ نموونە هەینەیى و ماڵدارى و قەسر و ئاڤاهیێن وان یێن خەیالى ئەو ژى دکەڤت ل سەرێ ڕێزا گرنگیدانێ ب ژیانا ناڤبانگان (famous) دهێت، ئاڵان دۆنۆ د ڤێ كتێبا ل بەر دەستێن مەدا چەند نموونەیەکان دهینت، وەکۆ ڤەڕێژا دەستچێکرنا (یاريیا بێمەعنايیێ)، بێی کو پێدڤییەک ژ بۆ وێ تامساریێ هەبتن، ئەڤه ژ لایەکێڤە، لێ ژ لایەکێ دی ڤە بڕاستى ئەو بەرجەستەکرنا دەستناڤداچۆنا سیاسى و خوەبسەردانا ل سەر یاسایێ باش بەرچاڤ دکت، نموونەیەک ژ وان: بەحس ل قەسرا مەزن يا خێزانا (Desmarais) ئەوا ب ڕەنگەکێ سنۆربەز ل سەر تەرزێ قەسرا (ڤێڕسایلز-Versailles ) هاتییە ئاڤاکرن، وەکۆ ڕوخسارەکێ بێتام و بێمفا و فەنتازیایێ کاپیتاڵیزمێ، و ژ بۆ ڕۆلێ زەبه‌لاحێ ڤێ خێزانێ د چێکرنا سیاسەتێ و پێلێنانا یاسایێ نیشانە!
پشكا چارێ:
| ئالان دۆنۆ خوە دیار دکت کو دڤێت بەرەڤ خوە قورتالکرنا ژ ڤێ (سیستەمێ بێمەعنایيێ) بچین، چونکى چەند وێڤەترە – گەر بمینت- دێ کارەساتێن مەزنتر چێکت. |
فەیلەسۆفێ کەنەدى (دۆنۆ) د پشکا داويیێ يا كتێبا خوەدا دیار دکت کو دڤێت بەرەڤ خوە قورتالکرنا ژ ڤێ (سیستەمێ بێمەعنایيێ) بچین، چونکى چەند وێڤەترە – گەر بمینت- دێ کارەساتێن مەزنتر چێکت، لەوا فەرە دابڕانەکا کۆمەڵى ل گەل ڤێ (ڕێزیکا خراپکار) هەبتن، و هەوڵدانەکا ب هێز بهێتە کرن ژبۆ ژ ناڤبرنا بناغەیێن دەزگەهێن (بێمەعنايیا) ئەڤرۆ بوویە گەف و مەترسیی ل هەمبەر دیمۆکراسيیێ، دۆنۆ بەحس ل دەستپێکا هەبوونا بێمەعنایی دکت و هەتا دگەهت ئەنجام و ڤەڕێژا وێ، چەوان بوویە سیستەمەکێ تەکۆز و سەرانسەر، هەر ژ گرسبوونا (پشكان- کۆمپانیيان) و هەتا گەهشتییە وێ ڕاددێ زانکۆ زەفتکرى و هاژۆتى و بەرده‌وام یا دهاژۆتن و گەهشتییە بێڕامانییا سیاسەت و ڕاگەهاندن و میدیا و سۆشیاڵ میدیایێ و ژیانا قەشمەر و (بێوەجان) کرییە جهێ گرنگیدان و ڕەواجێ.
دۆنۆ دۆپاتيیێ دکت كو کەتخوارى (ئستیغلالا) سامانێن مللەتان ژ بۆ شەهنەدارى و خوەشگوزەرانییا کێمەکا مرۆڤان گۆپیتکا (بێمەعناییا) ڕاستەقینەیە، ئەلبەتە – گۆرەى دۆنۆ دبێژت -: مرۆڤێ خوەدى هزرەکا کویر و بهایێن قایم و جهگرتین قەت نکارت ل سەر حسێبا مرنا یێن دیتر ئەو د خوەشیێن بەرفرەهدا بژیت، ئەڤجا یێن دیتر مرۆڤ بن یان داروبار بن یان ژى گیانەوەر بن.
| ڕۆزا لۆکسومبۆرگ: “خەلک دبنە شۆڕەشگێڕ نەکو ئەو حەز ژ قەیران و کێشەیان دکن، بەلکى ترسا وان ژ وێ کارەسات و قەیرانا سیستەمێ جهگرتیێ جیهانى چێکرى، وان پاڵ ددت ببنە شۆڕەشڤان”. |
دیسان دۆنۆ دیار دکت: شۆڕەشێن مللەتان ژ بەر ئەگەرێن ڕەوا سەرهەلداینە، چ جاران ناڕاوەستن ژى، ڤێجا چ یێن سپى بن یان ژى یێن ب خوینێ سۆر بن، ئەگەرێ (بێمەعناییا ڕژێمێ) ل سەرێ لیستا ئەگەران دهێتن، ئەگەر بهێتە گۆتن: شۆڕەش ب خوە ژى کارەساتبارن، ڕاستە لێ مینا دۆنۆى ئاماژە دایە گۆتنا ئیندۆسکۆپا (بیردۆزکەرا) مارکسیزمێ (ڕۆزا لۆکسومبۆرگ- Rosa Luxemburg): “خەلک دبنە شۆڕەشگێر نەکو ئەو حەز ژ قەیران و کێشەیان دکن، بەلکى ترسا وان ژ وێ کارەسات و قەیرانا سیستەمێ جهگرتیێ جیهانى چێکرى، وان پاڵ ددت ببنە شۆڕەشڤان”.
هۆسا (ئاڵان دۆنۆ) یێ بێهیڤى و قەت یێ بێباوەرە كو ئەڤ (سیستەمێ بێمەعنایيێ) ب داخوازكرنێن میناڕەو ڕۆژەکێ خوە چاک بکتن، ڤێجا بەحس ل هەلوەشیانا وێ ڕژێمێ ب ڤى ئاوایێ سەخەرێ بنکەفتى هەما ئێکجار نەکە، (دۆنۆ) دبینت لازمە ل ڕێکێن چارەسەریێ یێن چەندەکێ ڕادیکالی ژبۆ قورتاڵبوونێ بگەڕین!
ل دووماهییا ڤێ کورتییا مە ژ بۆ خواندەڤانێن کورد ئامادەکرى، ب دیتنا من یا باشە ئاماژەیه‌کا کوورتر بۆ چەند تێبینییەکان بدین:
– وێره‌كییا نڤیسەرێ كتێبێ ژ بۆ ڤەقەلاشتنا (تەشریحا) ڕژێما (کاپیتاڵیزمێ) کو ب ڕاستى تبلا خوە دانایە سەر دەرێن ئێش و برین و هۆکار و ئەگەرێن ترسناکترین دەرهاڤێژەیێن وێ کو (سیستەمێ هیچ و پووچييێ)ـیە.
– دیتنا وى یا لۆژیکى و تەڤگر ژ بۆ پەیدابوونا بێمەعنایيێ و بەڵاڤبوونا وێ یا هەڤگرێداى هەڤ (ئابۆر و سەرماڵدارى، فێرکرن و زانینگەهـ، ڕەوشەنبیرى، میدیا، سوشیاڵ میدیا) کو هندەک ژێ ئەگەرن ژ بۆ هەبوونا هندەکێن دن.
– ئەڤ بێڕامانى و بێمەعناییا جیهان گەهشتیێ نەک ئەنجامێ سروشتیێ پێشڤەچۆنا بوویەر و هزر و بیران بوویە، مینا سەرهەلدانا ڕژێمێن ئابۆرى و سیاسى و قوتابخانەیێن هزرى و سیاسی و دارهاڤێژتنێن وان وەکى: دەرەبەگى، بۆرژوازى، کاپیتاڵیزم، مارکسیزم، سۆشیاڵیزم، لیبرالیزم، نیۆلیبرالیزم.. نەخێر ئەڤە تەنها پلانەکا ئەنقەست و یارییەکا فەرزکرییە!
– ئاڵان دۆنۆى ژ بۆ بەرجەسته‌کرن و دوپاتیا هزرا خوە د ڤێ كتێبێ دا پانۆرامەکا مەزن يا هزر و خودان هزر و ڕۆناکبیر و فەیلەسۆف و سەدەهان پێزانین و داتایێن کۆمپانى و دەزگەهـ و سازیێن فەرمى و حکۆمى و نەفەرمى ئیناینە زمان، هەمى وەکى پاڵپشتى ژ بۆ تەئکیدکرنا بەربەڵاڤبوون و زاڵبوونا ئەڤێ مەترسییا بێ مەعنایيێ وەکۆ ئەخته‌بۆتەکێ ل سەر جەستیێ جیهانێ و مرۆڤێن ڤێ جیهانێ ئیناینە بەرچاڤ.
ئاڵان دۆنۆى شیایە جودا ژ هندە ڤەکۆلەر و ڕۆناکبیرێن ڕەخنەگر ل هزرێن ڕۆژئاڤايى و سیستەم و ڕژێمێن وێ کاریگه‌ريەکێ بکتن، بۆ نموونە: ئەگەر ئەم بەحسێ نڤيسەرێ ئنگلیز یێ مەزن کۆڵن ویلسۆنى (1931-2013) بکین، ئەوى کارییە ڕەخنەکا توند ل شارستانییا رۆژئاڤاى د کتێبا خوەدا (داكه‌فتنا شارستانیێ – Fall Of Civilization ) بکتن، ئەوى پێشبینى ل کەفتنا وێ ژى کرییە و ڕێکا چارەسەریێ ژ ناڤا وێ ب خوە دەیناتییە، گرنگترین ئەگەرێ هەلوەریان و کەفتنێ ڤەگەڕاندییە ژ بۆ (نەمانا ئارمانج و ڕامانا ڕەوا) و بەرزەبوونا مرۆڤى و گەندەڵییا ناڤخۆیى و ڕێکەچارە ژى د چاکسازیێن بناغەییدا د ناڤا سازومانا جڤاکیدا دیتییە، لێ ئاڵان دۆنۆ خوە ب دژمنەکێ سەرسەختێ کاپیتاڵیزمێ ناساندییە و ژبۆ نەهێلانا سیستەمێ (بێمەعنایيێ) باوەرى ب گازیێن چاکسازیێ نینە، ئەوى باوەرى ب ڕەتکرنا کۆمییا (ڕادیکالى) هەیە، لێ ئەلبەتە نە وەکى (کارل مارکسى 1818 – 1883) ژى، کو حەتمییەتا شۆڕەشێ ژ بۆ قورتاڵبوونا ژ کاپیتاڵیزمێ و ئێشێن وێ ب چەندەکێ بەرفرەهى پەیڕەو و بیردۆز کرییە، ئاڵان دۆنۆى چ بیردۆزەکا گۆڕاییا تەمامکەر نینە، تەنها دیارکرییە کو دڤێت ڕەتکرنەکا ڕیچالییا توند ژ بۆ ڤى سیستەمى هەبتن، لێ بێى دیارکرنا چەوانیيێ و ب چ ئامراز و ڕێک و ڕێباز ئەو چەندە دێ چێ بتن.
| گه‌له‌ك گرنگه ئەم وەکۆ کورد ڤێ كتێبا ئالان دۆنۆى بخوینن، بەریا ئەم د لەهیێن تۆفانا (بێمەعنايیێدا) ژ ناڤ بچين. |
سه‌ربارى گرنگییا ڤێ دەراڤێتنا (دۆنۆى) یا بێ وێنە هەمبەر سیستەمێ (بێمەعنایى) و (تەفاهەتێ)، لێ ئەو تووشى ڕەخنەیا بابەتى بوویه، تەنها وەکۆ ئاماژە دێ دیار کین: ئەو ل هندەک جهێن كتێبێ کارەکێ وەسا کرییە مرۆڤ هزر دکت خوەپێشاندانەکا زەڤڵەکێن ڕەوشەنبیری یا نەهەڤگرتی بەرچاڤ کرییە.
لێ هەر چەوان بت، ڕەخنەیا بەرفرەهـ و به‌لاڤ بلا بۆ دەرفەتەکا دیتر بت، لێ يا گه‌له‌ك گرنگه ئەوە ئەم وەکۆ کورد ئەڤێ كتێبێ بخوینن، بەریا ئەم د لەهیێن تۆفانا (بێمەعنايیێدا) ژ ناڤ بچين، ژ بەرکو ئەم ب خوە هند لاوازین ل ڕادەیەکا هند زێدە ترس هەیە ل بەر ڕەشەبایێ هزرکى و کەلچەرى بچین.
