ده‌ستكه‌فتێن كۆمارا كوردستان، كه‌دا لیده‌ره‌كی دووربین و كاریزماتیك
كاكشارئۆره‌مار
داخوازا هه‌رى داوييێ يا پێشه‌وا قازی مهه‌مه‌د سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ د بن وه‌ریسێ سێدارێ ده ژ هه‌موو كوردان ره ئەڤه: “ژ چه‌ند رۆژێن ژیانا بێقیمه‌ت ئا ڤێ دنێ ره خوه نه‌فرۆشن دژمن، چمكی دژمن قه‌ت جهێ باوه‌ريیێ نینه)(1).
| داخوازا قازی یا هه‌ری داویێ د بن وه‌ریسێ سێدارێ ده ژ هه‌موو كوردان ره ئەڤه: “ژ چه‌ند رۆژێن ژیانا بێقیمه‌ت ئا ڤێ دنێ ره خوه نه‌فرۆشن دژمن، چمكی دژمن قه‌ت جهێ باوه‌ریێ نینه). |
قازی مهه‌مه‌د كوڕێ قازی ئە‌لی ل رۆژا 1ێ گولانا سالا 1900ان ل مه‌هاباد ده د ناڤا مالباته‌كه ناسكری و ده‌وله‌مه‌ند ده هاته دنێ. كارێ قه‌زاوه‌تێ ژ باڤكالێن وی ره وه‌كه میراته‌كێ گه‌هابوو وی ژی. قازیيه‌كی دادمه‌ند, زانا, ره‌وشه‌نبیر و د چاره‌سه‌ركرنا پرسگرێكێن خه‌لكێ ده وه‌كه باڤه‌كی دلۆڤان ته‌ڤگه‌ر دكر. سالا 1930ان ب مینا قازی(1908-1998) ره زه‌وجی و د 17 سالێن ژیانا خوه یا ب هه‌ڤره بوونه خوه‌دیێ 9 زاڕۆكان كو یه‌ك ژ وان ده‌ما هێ بچووك بوو د ده‌رگووشێ ده خه‌نقی. ئە‌وێن دن: ئسمه‌ت 1931, كوڕی ره‌ش(ئه‌لی) 1933, ئفه‌ت 1935, مونیر 1937, فه‌وزیه 1939, سوهێیل 1941, په‌روین 1941( ئەو و سوهێیل جێوی بوون) و مه‌ریه‌م قازی 1945، ژ خه‌ینی مونیر و فه‌وزیه قازی هه‌موو زاڕۆكێن دن وه‌فات كرن.
(مینا قازی) وه‌كه یه‌كه‌مین ژنا كو د سه‌رده‌ما كۆمارا كوردستانێ ده سه‌رۆكا (یه‌كیتیا ژنێن كوردستان) بوو ژ مالباتا هه‌سه‌ن خانی یێن مه‌هابادێ یه و هێ 19 سالی بوو ب قازی مهه‌مه‌د ره زه‌وجی. (مینا) د سه‌رده‌ما هه‌ر دو ره‌ژیمێن پەهله‌وی و خومێنی راستی زه‌همه‌تی و ئاسته‌نگیێن مه‌زن هات. سالا 1984ان ژ هێلا ئێستخباراتا ئیرانێ ڤه هاته گرتن و گه‌ف ل وێ كرن كو گه‌ر ل دژی ره‌ژیمێ باخڤه ئێ زاڕۆكێن وێ ژی بێنه كوشتن. ل په‌ی وان گه‌فان سالا 1989ان، كه‌چا وێ ئفه‌ت ل وه‌لاتێ سوێدێ هاته ته‌رۆر كرن و مینا قازی ژى رۆژا 18ێ شوباتا 1998 ل مه‌هابادێ وه‌فات كر.
برایێ قازی یێ بچووك سه‌در ئە‌لئیسلام قازی د 08.05.1902ان دا هاته دنێ و سه‌رده‌ما كۆمارا كوردستان د پارله‌مه‌نتۆیا ئیرانێ ده نوونه‌رێ خه‌لكێ مه‌هابادێ بوو. پسمامێ وان گه‌نه‌رال ئە‌بولهوسێن سه‌يفێ قازی سالا 1904ان هاته دنێ كو د سه‌رده‌ما كۆمارێ ده هم شورمه‌ندێ قازی بوو و هم ژی د كارێ له‌شكه‌ریێ گه‌نه‌رال و سه‌رله‌شكه‌ری ناڤا ئارتێشا كۆمارێ بوو.
هنه‌ك ژێده‌ر ددن دیاركرن كو كۆكا مالباتا قازیێن مه‌هابادێ ژ گورجستانێ یه لێ ئەڤ كه‌سێن یه‌كێ كو به‌ریا زێده‌تری 400 سالان ژ ورا هاتیه كوردستانێ و ناڤێ وی مهه‌مه‌د بوویه دبه كو ژ كوردێن ئێزدی یێن ورا به و ب ده‌رباسبوونا ده‌م و سالان ره بوویه میرزا و پشتره كارێ قه‌زاوه‌تێ د ناڤا خه‌لكێ ده كرنه پیشه‌یا خوه.
قازی مهه‌مه‌د ل ئیران و كوردستانێ كه‌سایه‌تیيه‌ك ناسكری و خوه‌دی خوه‌ندنه‌كه كوور و به‌رفره‌هـ ل سه‌ر ره‌وشا جڤاكا كورد و ئیرانێ بوو. هه‌تا د سالێن 1940ان و شوونده ئەو خوه‌ندنا وی ئا پرئالی زێده‌تر بوو ژ یا د. قاسملۆ 40 سال شوونده ل سه‌ر ره‌وشا جڤاكی- سیاسی ئا رۆژهلاتێ كوردستانێ هه‌بوو. ژ به‌ر وێ ژی وه‌كه رێبه‌ره‌كی مه‌زن یێ وه‌كه سمكۆیێ شكاك پری جاران بوویه ئارمانجا ئانتیپرۆپاگانده‌یێن پان- ئیرانیست و راگه‌هاندنا ئالیگرا ره‌ژیمێن كو ل ئیرانێ ده‌ستهلاتدار بوون.
ئبن خه‌لدوون جڤاكناس- دیرۆكزان ل سه‌ر ڤێ مژارا ره‌شكرنا كه‌سایه‌تیێن مه‌زن وها دنڤیسه: (دژمن زێده‌ڕه‌ویێ دكه ل سه‌ر وێ هندێ كو ئالیێ ل هه‌مبه‌ری خوه تاوانبار بده خوویانیكرن و وه‌كه دژمن پێناسه بكه. ژ هێلا دن ژی دۆست و هه‌ڤالبه‌ند ژی زێده‌ره‌ویێ دكن د وه‌سفكرنا رێبه‌ر و سه‌مبۆلێن خوه ده). ژ به‌ر وێ ژی لێكۆلینڤانی و كه‌سێن لێكۆلینه‌ر گه‌ره‌كه نه‌كه‌ڤه ناڤا ڤان دو رێ و ئیده‌یێن نه‌راست.
قازی مهه‌مه‌د ده‌ما كو بوو سه‌رۆكێ سێ رێخستنێن ژ.ك (ژیانه‌وه‌ی كورد), هزبی ده‌مۆكراتی كوردستان و سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ ب ته‌دبیر و سیاسه‌ته‌كه لیبه‌رال بوو ده‌ستپێكا ڤه‌گووڕینێن گه‌له‌ك مه‌زن ل كوردستان و ئیرانێ.
قازی د ناڤا (ژ.ك)ێ ده ب ناڤێ (بینایی) دهاته ناسكرن. ئەو زێده‌تر ژ ئاخافتنێ مرۆڤێ كار و خه‌باتێ بوو.
| سنۆرێن كۆمارا كوردستان بچووك، لێ سنۆرێن وێ یێن مه‌نه‌وی هه‌موو كوردستانا مه‌زن گرتبوون بن باندۆره خوه. |
سنۆرێن كۆمارێ بچووك لێ سنۆرێن وێ یێن مه‌نه‌وی هه‌موو كوردستانا مه‌زن گرتبوون بن باندۆره خوه. كۆماره‌كه سه‌ربخوه كو د ناڤا دلێ سستمه‌ك مونارشی ئان ژی سه‌لته‌نه‌تی دا هاتبوو راگه‌هاندن. ب پێشه‌نگييا پێشه‌وا قازی جوداتیێن مه‌زن د ناڤبه‌را كۆمارا كوردستان و هكوومه‌تا ملی ئا ئازه‌ربایجانێ ده هه‌بوون. ب تایبه‌تی د مژارا ده‌مۆكراسیێ ده مه‌هاباد وه‌كه پایته‌خاتا كۆمارێ ئازادتر ژ ته‌برێزێ بوو كو پایته‌ختا هكوومه‌تا ئازه‌ربایجانێ بوو. وان فه‌رقێن مه‌زن ئەم دكارن د ده‌ما تێكچوونا هه‌ر دو كۆمار و هه‌لوه‌ستا رێبه‌رێن دو ئالیان ده ببینن.
پێویسته ئەم ب چاڤێ ئیرۆ ل دوهـ نه‌نێرن. سه‌رده‌ما كۆمارێ ده‌رفه‌ت كێم لێ سوودستاندنا ژ وان ده‌رفه‌تێن كێم وه‌كه زێڕ هاتن بكار ئانین. جه‌عفه‌ر پیشه‌وه‌ری د ده‌ما ته‌نگاڤیێ و هێرشا ئارتێشا ئیرانێ ره‌ڤیا و ل نێزی باكو ب ده‌ستێ (KGB) هاته كوشتن, لێ قازی د ناڤا گه‌لێ خوه ده ما و بوو شه‌هیدێ دۆزا خوه. ل په‌ی دادگه‌هكرنا له‌شكه‌ری ئا رێبه‌رێن كۆمارێ جڤاك پر خه‌مگین بوو و ته‌نێ ل بهارا سالا 1947ان ل باژاڕێ خووره‌ماوا وه‌كه ناڤه‌ندا لورستانێ گه‌ل رابوو سه‌رهلدانێ و هنه‌ك كه‌س ب ده‌ستێ پۆلیسێن دژ شۆره‌شێ هاتن كوشتن. ئە‌نجام ئازمۆنێن پێكهاتن و تێكچوونا كۆمارێ زێده و ده‌ستكه‌فتا هه‌ری زێده یا وێ پێنگاڤا دیرۆكی ئەوه كو ئیرۆ هه‌موو لیده‌رێن كورد ل سه‌ر وێ مژارێ خوه‌دی ئانالیز و خوه به‌رده‌وامكه‌رێن رێبازا كۆمارا كوردستانێ دزانن.
ئیلانكرنا كۆمارێ
رۆژا 22ێ چله‌یا سالا 1946ان د رووپه‌لێن دیرۆكا سیاسی یا كوردستانێ ده رۆژه‌كه گرینگە. ژ وێ رۆژێ و شووندا شێوه‌یێن رێباز و خه‌باتا كوردا یا سیاسی هاته گوهه‌ڕین(2). ده‌رفه‌ت پڕ كێم بوون, لێ سه‌ركێشێن كوردا زوو ب ڤێ راستیێ هه‌سیان كو پێویسته ژ وان ده‌رفه‌تێن زێرین سووده‌كه هه‌ری زێده بستینن. سالا 1930ان ل په‌ی هه‌ڤدیتنێن سیاسی، لیده‌رێ كورد سمكۆ ب ده‌ستێ ده‌وله‌تا ئیرانێ هاتبوو ته‌رۆركرن. سمكۆ ل رۆژههلاتێ كوردستانێ مه‌زنترین دژمنێ ده‌ستهلاتداریا رزا په‌هله‌وی بوو كو ب هه‌ڤكاریا ئنگلیزان ل سه‌ر ته‌ختێ سه‌لته‌نه‌تا قاجاریان روونشتبوو. ل په‌ی شكه‌ستا سه‌رهلدانا سمكۆ, رزا په‌هله‌وی ژی مینا دیكتاتۆره‌كی جنایه‌تكار ده‌ست ب سیاسه‌تا خوه یا ئاسیمیلاسیۆنێ ل كوردستانێ كربوو. ل په‌ی چێبوونا په‌یمانا سه‌ئدئاباد یا د ناڤبه‌را هه‌ر چار ده‌وله‌تێن ئیران, تركیه, ئیراق و ئە‌فغانستانێ دا ل رۆژا 8/7/1937ان ل كۆشكا سه‌ئدئاباد پێكهات, شه‌ڕ و دژبه‌ریا ل دژی بزاڤێن ئازادیخواز ل ئیرانێ ده‌رباسی پێڤاژۆیه‌ك نوو ببوو. زمانێ كوردی قه‌ده‌خه و هه‌تا بكارانینا كنجێن كوردی ژی ل گۆڕ یاسایێن هكومه‌تا نوو تاوانه‌كه مه‌زن دهاته هه‌سباندن.
| رزا په‌هله‌وی د چاخێ شه‌ڕێ جهانی یێ دویه‌مین دا ئالیگرێ سیاسه‌تا هتله‌ر بوو. ئەڤ هه‌لوه‌ست بوو سه‌ده‌م كو ژ سالا 1941ان هێزێن سۆڤیه‌تستانێ ژ باكور و هێزێن ئنگلیزان ژی ژ باشوور ئیرانێ داگر بكن. |
رزا په‌هله‌وی د چاخێ شه‌ڕێ جهانی یێ دویه‌مین دا ئالیگرێ سیاسه‌تا هتله‌ر بوو. ئەڤ هه‌لوه‌ست بوو سه‌ده‌م كو ژ سالا 1941ان هێزێن سۆڤیه‌تستانێ ژ باكور و هێزێن ئنگلیزان ژی ژ باشوور ئیرانێ داگر بكن. وان داوی ب سه‌لته‌نه‌تا رزا په‌هله‌وی یا 20 سالان ئانین و كوڕێ وی مهه‌مه‌د رزا په‌هله‌وی ل جهێ وی بوو شاهێ ئیرانێ.
ژ وێ سالێ و پێده كوردا د بن سه‌رۆكاتیا (ژ.ك), چه‌ند ره‌وشه‌نبیرێن ناسكری و كه‌سایه‌تیێن مینا قازی مهه‌مه‌د ده ل وێ هه‌رێما كو بێئالی بوو, ده‌ست ب لڤ و له‌باته‌كه به‌رفرهه كرن. ل په‌ی ڤان چالاكیان رامانێن گه‌ل د وارێن: سیاسی, دیرۆكی و جڤاكی دا هاتن گوهه‌ڕاندن. زه‌مینه هاتبوو ئاماده‌كرن كو ب پشتگیریا گه‌ل هنه‌ك مافێن مه‌شروع و سروشتی ده‌ستبه‌ر ببن.. ئێدی ئەو بوو وه‌رچه‌رخانه‌كه نوو و ژیانا كوردان ده‌رباسی پێڤاژۆیه‌كه نوو بوو. ژ سه‌رده‌ما سمكۆ و شوونده (پرسا كورد) ئێدی ببوو پرسه‌كه سه‌ره‌كی ئا ده‌وله‌تا ناڤه‌ندی ئا ئیرانێ. پرسا كو هێشتا ژی نه‌هاتیه چاره‌سه‌ركرن.
پێشه‌وا قازی و ده‌ستكه‌فتێن كۆمارا كوردستان
| ژیانا پێشه‌وا قازى محه‌مه‌د كورت و ته‌نێ 47 سال بوون, لێ كار و فیداكاریێن وی بوون سه‌ده‌م كو د دیرۆكێ دا ببه خوه‌دی ناڤه‌كی نه‌مر. |
قازی مهه‌مه‌د ژ مالباته‌كه ناسكری یه كو د وارێ ره‌وشه‌نبیری, سیاسی و چاندی ده خزمه‌تێن مه‌زن ژ دۆزا كوردستانێ ره كرنه. ژیانا وی كورت و ته‌نێ 47 سال بوون, لێ كار و فیداكاریێن وی بوون سه‌ده‌م كو د دیرۆكێ دا ببه خوه‌دی ناڤه‌كی نه‌مر. سالا 1929ان بوو برێڤه‌به‌رێ ئیدارا چاند و په‌روه‌رده‌یا باژاڕێ مه‌هابادێ و د یه‌كه‌مین سالا كار و چالاكیێن خوه دا خوه‌ندنگه‌هه‌ك ژ كه‌چان را دا دورستكرن. ئەو ژ مالباته‌كه ده‌وله‌مه‌ند و كوردپه‌روه‌ر بوو. ژ به‌ر وێ ژی جارنا گه‌ر ده‌وله‌تێ پرۆژه‌كه نڤجۆمایی ب داوی نه‌ئانیبا, قازی ب په‌ره و ئیمكانێن خوه یێن شه‌خسی ئەو پرۆژه ته‌مام دكر. ژ زاڕۆكاتیێ مرۆڤه‌كی موته‌وازی و خزمه‌تكار بوو. جه‌ساره‌ت, نه‌ترسی, خوه‌ندن و هه‌ڤكاریا خه‌لكێ ژ سفه‌تێن وی یێن به‌رچاڤ بوون. هه‌تا رۆژا ئیرۆ ژی ئەو كه‌سێن كو ژ نێزڤه قازی مهه‌مه‌د دیتنه, به‌هسا مێرانی و ئاوایێ قه‌زاوه‌تكرنا وی دكه‌ن. قازی مرۆڤه‌كی ب كاریزما بوو. ژ به‌ر وێ ژی به‌ریا كو ببه سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ, پاشناڤێ (پێشه‌وا) ژ ئالیێ گه‌ل ڤه ژێرا هاتبوو داین. ئەڤ سفتێن پێشه‌وا و رێبه‌رتیێ پشتی كو ده‌وله‌تا په‌هله‌وی ل پاره‌كه ئاخا رۆژههلاتێ كوردستانێ هاته ده‌رخستن, باشتر ژ دۆست و دژمنێن كوردا را ئەشكه‌را بوون. د وان سالێن كو ئیران ژ باكور و باشوور ڤه ژ هێلا هێزێن سۆڤیه‌ت و ئنگلیزان ڤه هاتبوو داگیركرن, پاره‌كه ئازه‌ربایجان و كوردستانێ بوون هه‌رێمێن بێئالی و هێزێن سۆڤیه‌تێ تێدا جیگر بوون. كوردا ل په‌ی سستبوونا ده‌ستهلاتداریا دیكتاتۆر رزا په‌هله‌وی كۆمه‌لا ژ.ك(ژیانه‌وه‌ی كورد) دامه‌زراندن, پشتره ل گۆر پێویستیێن سیاسه‌تا وێ ده‌مێ سالا 1945ان ناڤێ كۆمه‌لێ بوو هزبی ده‌مۆكراتی كوردستان و قازى مهه‌مه‌د وه‌ك سه‌رۆكێ پارتیێ هاته هلبژارتن. ئەڤ هه‌م داخوازا گه‌ل و هه‌م ژی داخوازا وان كه‌سێن سیاسه‌تمه‌دار بوو كو به‌ریا وێ ب ئاوایه‌كی ئاكتیڤ ژ بۆ بلندكرنا سه‌ویا ره‌وشه‌نبیا گه‌ل خه‌بتیبوون. ب هاتنا قازی مهه‌مه‌د ره باوه‌ریا گه‌ل ب ڤێ هه‌ره‌كه‌تا سیاسی زێده‌تر بوو و كارێ سیاسی ل رۆژههلاتێ كوردستانێ ده‌رباسی پێڤاژۆیه‌كه نوو بوو.
رۆژا 22ێ.01.1946ان ل قادا چوارچرا كۆمارا كوردستان هاته دامه‌زراندن. جه‌ژنا وێ رۆژا دیرۆكی هێشتا ژی ژ بیرا خه‌لكێ نه‌چوویه. ته‌مه‌نێ وێ كورت, لێ ده‌ستكه‌فت پڕ بوون. ده‌ستكه‌فتێن كو هه‌یا رۆژا ئیرۆ ژی باندۆرا خوه یا ل سه‌ر جڤاكا كوردستانێ ژ ده‌ست نه‌دانه و د رووپه‌لێن دیرۆكا كوردستانێ ده خالێن بالكێشن، هنه‌ك ژ وان:
– به‌ریا پێكهاتنا كۆمارێ هه‌ستێن نه‌ته‌وی د ناڤا كوردا زێده بهێز نه‌بوو. ل په‌ی شه‌هاده‌تا سمكۆیێ شكاك ده‌وله‌تا ناڤه‌ندیا ئیرانێ ب شێوه‌یێن سیسته‌ماتیك ده‌ست ب سیاسه‌تا خوه یا ئاسیمیلاسیۆن و جهگوهه‌ڕینا كوردا ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ كربوون. به‌ریا چێبوونا كۆمارێ به‌رپرسێن (ژ.ك) ب چێكرنا كۆمێن شانۆیێ هه‌ستێن كوردا یێن نه‌ته‌وی جاره‌كه دن خستبوون گه‌رێ و ئەو ژ خه‌وا مرنێ شیار كربوون. شانۆيا (دایكی نیشتمان) یه‌ك ژ وان بوو كو رێبه‌رێن (ژ.ك)ێ ئەو هه‌ره‌كه‌تا چێ ئۆرگانیزه كربوون.
– كارێ چاندی و راگه‌هاندنێ د چاخێ كۆمارێ دا خوه‌دی بهایه‌كی پڕ گران بوو. د وێ سالا پیرۆز دا رایه‌دارێن كۆمارێ چاپخانه ئانین باژاڕێ مه‌هابادێ و ئەڤ ژی نیشانه‌كه وێ راستیێ بوو كو شارستانیه‌ت و پێشكه‌فتن ل جه‌م رایه‌دارێن كورد خوه‌دی قیمه‌ته‌كه بێهه‌مپایه. ل په‌ی وێ كۆڤار, رۆژنامه, سالنامه, پرتووك و به‌لاڤۆك هاتن وه‌شاندن و گه‌ل ب هه‌زه‌كه بێداوی كه‌تن په‌ی خوه‌ندن و بلندكرنا زانیاریێن خوه یێن جڤاكی- سیاسی. ل په‌ی ده‌ستهلاتا سمكۆیێ شكاك ئەو جارا دویێ بوو ل ئاڤاكرنا سازیان ل په‌ی ئورمیێ ل مه‌هابادێ ژی ببوون كاره‌كی سه‌ره‌كه یێ رایه‌دارێن كۆمارا كوردستان.
| ژن و خزمه‌تا ژ بۆ ژنێ ل با قازى فه‌رزه‌كی ئۆلی, نه‌ته‌وی و ئەخلاقی- وژدانی بوو. ژ مالا خوه ده‌ستپێكر و مینا قازی رازی كر كو ببه سه‌رۆكا (یه‌كیتیا ژنێن كوردستانێ). |
– ژن و خزمه‌تا ژ بۆ ژنێ ل با سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ فه‌رزه‌كی ئۆلی, نه‌ته‌وی و ئەخلاقی- وژدانی بوو. ژ مالا خوه ده‌ستپێكر و مینا قازی رازی كر كو ببه سه‌رۆكا (یه‌كیتیا ژنێن كوردستانێ). ره‌ئاكسيۆنا ئاخا, شێخ, مه‌لا و ئۆلدارێن جڤاكی ل دژی كاره‌كی وها توند و دژوار بوو. لێ پێشه‌وا قازی چه‌ند رۆژان ب وان را كه‌ته ناڤا به‌هس, شور و ئاخافتنێن دوور و درێژ. د داویێ دا ئەو ته‌ڤ هاتن سه‌ر رێیا قازی و زانین كو د جڤاكه‌كه ده‌مۆكراتیك دا گه‌ره‌كه ژن و مێر خوه‌دی هه‌موو مافێن وه‌كهه‌ڤ بن. هه‌زمكرنا ڤێ پێنگاڤێ ژ گه‌له‌ك كه‌سان ره زه‌همه‌ت بوو, لێ قازی د پێشه‌نگیا وێ شۆڕه‌شا نووخوازیێ ده بوو و كه‌سی نه‌دكاری ل دژ بسه‌كنه.
– كۆمار خوه‌دی مانێفه‌ستۆیه‌كه كوردستانی بوو. كوردێن باشوور, باكور و رۆژاڤایێ كوردستانێ ل مه‌هابادێ هاتبوون با هه‌ڤ و ل دۆرا پێشه‌وا قازی كۆم ببوون. وان ته‌ڤا ب دل و جان خه‌بات دكرن كو ژ ڤێ ده‌رفه‌تا زێڕین سوودێن هه‌ری مه‌زن بستینن و لیاقه‌تا خوه‌برێڤه‌به‌ریێ ژ دۆست و دژمنێن خوه را ئیسپات بكه‌ن، هێزا د بن سه‌ركێشیا گه‌نه‌رال مسته‌فا بارزانی دا رهه‌كه نیشتمانپه‌روه‌ری و مه‌زن خستبوو ناڤا جڤاكا رۆژههلاتێ كوردستانێ. پشتگه‌رمیا وان یا ب پاشه‌رۆژێ ب هه‌بوونا هێزا وى را مه‌زنتر ببوو، ترسا هه‌ری مه‌زن ئا ئارتێشا ئیرانێ ژی ژ وێ هێزێ بوو. د چه‌ند شه‌ڕێن كو د ناڤبه‌را هه‌ر دو ئالیان دا قه‌ومین, ئالیێ كورد هێزێن ئیرانی تێكشكاندن. ئازمۆنێن وها داگیركه‌رێن ئە‌جه‌م ب ڤێ راستیێ هه‌سباندبوون كو نكارن وها رهه‌ت بكه‌ڤن ناڤا سنۆرێن كۆمارا كوردستانێ.
– د وارێ ئابۆری دا هێدی- هێدی ره‌وشا ژیانا خه‌لكێ دهاته گوهه‌راندن. كۆمپانیه‌ك ب ناڤێ (ته‌ره‌قی) ژ بۆ ئارماجێن بازرگانى ب وه‌لاتێن بیانی را هاته چێكرن كو په‌رچه و تووتن بهه‌ڤ ره ددان گوهه‌ڕاندن.
– ب چێبوونا كۆمارێ را كورد بوون خوه‌دی ئارتێشه‌كه ملی و جوانێن كورد ب شه‌ڤ و رۆژا دخه‌بتین كو خوه هینی هونه‌را شه‌ڕكرنێ و تاكتیكێن خوه‌پاراستنێ بكه‌ن. گه‌نه‌رال و سه‌رله‌شكه‌رێن كورد ب هه‌زه‌كه بێداوی كار دكرن كو ئارتێشا وان بكاریبه د رۆژێن ته‌نگ دا سنۆرێن وه‌لاتێ خوه بپارێزن.
| ل كۆمارا كوردستان زمانێ كوردی بوو زمانێ فێرمی یێ خوه‌ندنێ و هه‌تا مه‌له‌یێن مزگه‌فتان ژی خووتبه‌یا رۆژا ئینێ ب كوردی پێشكێش دكرن. |
– زمانێ كوردی بوو زمانێ فێرمی یێ خوه‌ندنێ و هه‌تا مه‌له‌یێن مزگه‌فتان ژی خووتبه‌یا رۆژا ئینێ ب كوردی پێشكێش دكرن. خوه‌ندن ب زمانێ زكماكی, مارشا نه‌ته‌وی(ئه‌ی ره‌قیب), چێبوونا ئالا كوردستانێ, شانۆ, رادیۆ, ژ دایكبوونا چینه‌كه ره‌وشه‌نبیر, شائێرێن مڵی و چه‌ندین تشتێن دن د چاخێ كۆمارێ دا كه‌تن ناڤا ژیانا كوردا یا سیاسی و جڤاكی.
– د ناڤا سنۆرێن كۆمارا كوردستانێ دا كێمنه‌ته‌وێن ئازه‌ری, ئاسوورو و ئە‌رمه‌نی مینا كوردا خوه‌دی هه‌موو مافه‌كی بوون. ئەڤ نیشانا ئیسپاتا وێ راستیێ یه كو بیر و رامانێن سه‌رۆككۆمارێ كوردستانێ ب ده‌مۆكراسیه‌كه مۆده‌رن و هه‌مده‌م را هاتبوون ئاڤدان. پێشه‌وا ئاگه‌هداری ره‌وشا جیهانێ یا سیاسی بوو و دخوه‌ست ده‌وله‌تا كوردا مینا وه‌لاتێن ده‌مۆكراتیك خوه‌دی هه‌موو پره‌نسیپێن ئاشتیخوازی و ده‌مۆكراتیك به.
پشتی كو سۆڤیه‌ت, ئنگلستان و ئیران ل سه‌ر هنه‌ك پرۆتۆكۆلێن ئابۆری- سیاسی ل هه‌ڤ هاتن, هه‌ر دو كۆمارێن كوردستان و هكوومه‌تا ملی ئا ئازه‌ربایجانێ بوون قوربانا به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ده‌وله‌تان. ژ هێلا دن ژی رایه‌دارێن كۆمارا ئازه‌ربایجان ب په‌یمانێن كو د ناڤبه‌را دو كۆماران دا هاتبوون ئیمزاكرن, پایبه‌ند نه‌بوو. په‌یمانێن كو پێویست بوو د چاخێ شه‌ڕ دا هه‌ر دو ئالی هه‌ڤكاریا هه‌ڤ بكه‌ن و ب بێ خه‌به‌را هه‌ڤ ب ده‌وله‌تا ناڤه‌ندی را تو پرۆتۆكۆلا گرێ نه‌ده‌ن. پاشڤه‌رۆتیا ئاخا, سه‌رۆكئه‌شیره‌ت و چینێن جڤاكا كوردستانێ و.. هتد. ته‌ڤ بوون سه‌ده‌م كو كۆمار راستی شكه‌ستێ بێ.
ل سه‌ر ڤێ مژارا دیرۆكی و تژه ده‌ستكه‌فت، دڤێ ئالیێن سیاسی, راگه‌هاندن و دیرۆكنڤیسێن مه ل سه‌ر ناڤێ كۆمارێ ژی گه‌له‌كی هایدار بن. هنه‌ك كه‌س و ئالی وێ وه‌كه (كۆمارا مه‌هاباد) بناڤ دكن, لێ ئەڤ بناڤكرن دووره ژ راستیێ. ژ به‌ر كو كۆمار خوه‌دی سیسته‌مه‌كه برێڤه‌به‌ریێ, وه‌زاره‌تخانه, كابینه‌یا وه‌زیران, ئارتێشا فێرمی, ئالا خوه ئا تایبه‌تی, به‌رنامه و پلان و ژ ڤانا ته‌ڤان ژی خوویاتر ئەردنگاریا كۆمارێ دیار بوو. ژ به‌ر وێ ژی ناڤێ وێ ده‌ستهلاتێ (كۆمارا كوردستان) بوو نه (كۆمارا مه‌هاباد). ل ڤرا گرینگه ئەم ئیشاره ب كوردستانیبوونا ناسنامه‌یا كۆمارێ ژی بكن ده‌ما كو ئەم دبینن كوردێن چار ئالیێن كوردستانێ د كارێ په‌روه‌ردێ و شه‌ڕكاریێ ل دژی دژمنێن خوه به‌شدارن(3).
ده‌ما ئەم د راگه‌هاندنا خوه ده گرینگیێ نه‌دن مژارێن وها هنگی دژمن ژی ب نێڕینه‌كه سڤك ل دیرۆك و كه‌دا كه‌سایه‌تیێن مه یێن ناڤدار و شه‌هید دنێڕن.
رۆژه‌كه ره‌ش
| د چاخێ تێكچوونا هكوومه‌تا ملی ئا ئازه‌ربایجانێ ده هه‌زاران كه‌س هاتن كوشتن، لێ هه‌ژمارا هه‌موو شه‌هیدێن كۆمارا كوردستانێ نێزی 40 كه‌سان بوو. |
رۆژا 31/3/1947ان پێشه‌وا قازی, ئە‌بولقاسم سه‌درێ قازی و گه‌نه‌رال مهه‌مه‌د هوسێنخانێ سه‌یفێ قازی ل قادا چوارچرا هاتن ئیدام كرن. ئەو رۆژا كو ژ دۆزا كوردان ره شكه‌سته‌كه مه‌زن بوو لێ ئەو بێهێڤی نه‌بوون و وه‌سیه‌تا قازی هێ ژ بیر نه‌كرنه. كۆمار تێكچوو لێ بزاڤا كورد نه‌سه‌كنی و هێ ژی به‌رده‌وامه(4). هه‌روها ئەو رۆژا ره‌ش بوو له‌كه‌یه‌ك ره‌ش د رووپه‌لێن دیرۆكا هاكمێن ئیرانی ده.
مه‌هكه‌مه‌كرنا وان ئا له‌شكه‌ری و تو ده‌رفه‌ت و پره‌نسیپێن ئەخلاقی كو بكاریبن ئەو مافێن خوه بپارێزن, نه‌دان لیده‌رێن كورد. ل په‌ی ئیدامكرنا وان ل مه‌هابادێ ل نه‌قه‌دێ, بوكان و سه‌قزێ ژی هنه‌ك شۆره‌شگه‌رێن كورد هاتن ئیدامكرن. د چاخێ تێكچوونا هكوومه‌تا ملی ئا ئازه‌ربایجانێ ده هه‌زاران كه‌س هاتن كوشتن، لێ هه‌ژمارا هه‌موو شه‌هیدێن كۆمارا كوردستانێ نێزی 40 كه‌سان بوو. ئەڤ كارێ هان ژ به‌ر دووربینی و فیداكاریێن پێشه‌وا قازی بوون كو رێ ل به‌ر گه‌له‌ك تراژه‌دیێن مه‌زن ل كوردستانێ گرت.
پشتی وێ دیسا ژی ئەتمۆسفێرێ ته‌ژی ترس یێن هكومه‌ته‌كه تۆتالیته‌ر ل كوردستانێ هاتن په‌یاكرن. ئازادیخواز هاتن گرتن و ئیدامكرن, گه‌له‌ك كه‌س ژی نه‌چار ژ كوردستانێ ره‌ڤیان. ره‌وشا كو هه‌یا رۆژا ئیرۆ به‌رده‌وامه و رایه‌دارێن كۆمارا ئیسلامی د ڤێ ده‌ربارێ دا روویێ هكومه‌تا سه‌لته‌نه‌تی یا ئیرانێ سپی كریه.
ب وێ هیڤیێ كو رۆژه‌كێ فه‌لسه‌فه, بیر و رامانێن پێشه‌وا قازی مهه‌مه‌د یێن ده‌مۆكراتیك دیسا ژی ل سه‌ر ئاخا كوردستانا مه‌زن بێنه په‌یا كرن.
ده‌همه‌ن:
1- ب ڤێ گۆتنێ ره من خوه‌ست بینم بیرا هه‌ركه‌سی كو د هلبژارتنێن 2023- 2024 يێن ل چار پارچێن كوردستانێ ب جیبجیكرنا خوه‌زی, وه‌سیه‌ت و هه‌سره‌تێن پێشه‌وا قازی مهه‌مه‌د ده‌نگێ خوه ل دژی دیكتاتۆرێن سه‌له‌فی بكار ئانین. ل كه‌ركووكێ, ئورمیه و وانێ دیسا ژی سه‌ركه‌فتنه‌كه مه‌زن ژ قه‌ده‌را خوه ئا پێشه‌رۆژێ ره كرنه میراته‌كی بێمرن. ته‌ڤی هه‌موو ئاسته‌نگی و ئینكاركرنێن داگیركه‌ران دیسا ژی كه‌ركووك, ئورمیه, ماكو و.. هتد. ناسنامه‌یا خوه ئا كوردستانی دانه سه‌لماندن. ل سه‌ر گوهه‌راندنا ده‌مۆگرافیا كوردستانێ. له‌هه‌نگ و پێشه‌نگێن كوردان پێشه‌وا قازی د ئاخافتنا خوه ئا رۆژا 22یێ چله‌یا سالا 1946ان ئاماژه ب مژارێن گرینگ كربوو.
2- ئیرۆ ل چار ئالیێن كوردستانێ رێبازا قازی مهه‌مه‌د و ئازمۆنێن كۆمارا كوردستان ئا سالا 1946ان به‌رده‌وامه. كانتوونێن رۆژاڤا و پژاك ب ئەشكه‌راهی ل سه‌ر وێ رێبازێ دمه‌شن و خوه‌دیتیێ ژ سه‌مبۆلێن وێ بزاڤا دیرۆكی دكن.
3- میناكا هه‌ری باش ئا ڤێ یه‌كێ هێزێن باشوورێ كوردستانێ یێن د بن پێشه‌نگیا شێخ ئە‌همه‌د بارزانى و گه‌نه‌رال بارزانی و هنه‌ك ئەندامێن كۆمه‌لا هیوا: ئزه‌ت ئە‌بدلئه‌زیز, مسته‌فا خۆشناو, مهه‌مه‌د قودسی, خێروللا ئە‌بدلكه‌ریم.
4- بزاڤا هه‌ری داویێ شۆڕه‌شا (ژن- ژیان- ئازادی)یه.
