توندوتيژييا خێزانێ د گەل زاڕۆكی
رێژين ئه‌حمه‌د
توندوتیژی ئەو رەفتارێ هەڤدژە يێ تاك ل هەمبەری تاكی ئەنجام ددەت، د شیاندایە ئاماژه‌يێ پێ بدەین كو رەفتارەكێ يا بەربەلاڤە د ناڤ پڕانيیا جڤاكان دا و تاكێن كو دبنە قوربانیێن توندوتيژييێ، پڕانیيا جاران كەسێن بێ دەسهەلاتن مینا زاڕۆك، سنێلە.. هتد. له‌وا ب فەر دزانین كو د ڤی بابەتی دا تەكەزێ لسەر توندوتيژييێ ل هەمبەری زاڕۆكی د ناڤ خێزانێ دا بكەین.
| ده‌مێ دبێژين توندوتيژى، مەره‌م پێ لێدانا جه‌سته‌يه، قوتان و ئێشاندنه، هەروەسا پاشڤه‌برن و ب كارئينانا په‌يڤ و گۆتنێن نەشرینه. |
هزرا كو هەرە بەربەلاڤ د ناڤ هندەك ژ خێزانێن مە دا ئەوە كو پەروەردە و ئاڤاكرن و پەیداكرنا ژیانەكا رێكخستی بۆ زاڕۆكی ب رێكا لێدان و گۆتنێن نەشرینە سەرەرای ترساندنا زاڕۆكی ب شێوەيه‌كێ ئێك جار زۆر، لەورا ژی ئەو زاڕۆكێن تووشی توندوتيژييا خێزانێ دبن تووشی گەلەك ئاڕێشەیێن دەرونی ــ جڤاكی ــ خێزانێ دبن، توندوتیژی ئێك ژ وان كریارێن هەرە كاریگەرە لسەر دەروون و جەستەیێ تاكەكەسی، ده‌مێ دبێژين توندوتيژى، مەره‌م پێ لێدانا جه‌سته‌يه، قوتان و ئێشاندنه، هەروەسا پاشڤه‌برن و ب كارئينانا په‌يڤ و گۆتنێن نەشرینه كو كاریگەریيەكا ئێكجار مه‌زن لسەر دەروونێ تاكی هەیە، گەلەك جۆرێن توندوتیژيیێ هەنە، وه‌كى: قوتان گۆتنێن نەشرین توندوتیژيیا ئابۆری، سێكسی و..هتد.
د ڤی بابەتی دا دێ لسەر توندوتیژيیا خێزانێ راوه‌ستین ئەوا هەمبەری زاڕۆكی دهێتە ب كار ئینان،
مەرەم ژ توندوتیژيیا خێزانێ ئەوە زێدە پاشڤەبرن و لێدانا زاڕۆكییە ژ لایێ دەیك و بابان ڤە یان ئەندامێن خێزانێ یێن تەمەنێ وان ژ تەمەنێ زاڕۆكی مەزنتر، گومان تێدا نینە كو توندوتيژييا خێزانێ هەمبەر زاڕۆكی كاریگەریێن ئێكجار نەرێنی لسەر دەروون و كەسایەتیيا زاڕۆكی هەیە:
-1 ترسيانا زاڕۆكی ژ خێزانێ.
2- باوەری بخۆنه‌بوون ل نك زاڕۆكی دروست دبیت.
| دەمێ زاڕۆك دگەهیتە ژيیێ پێگەهشتنێ، شیانێن ئاخفتن و لڤینێ و دەربڕینا هەست و سۆزان ل نك پەیدا دبن و وه‌رارێ دكه‌ن، ژ به‌ر هندێ گرنگە د سالێن دەستپێكا ژيیێ وى دا سه‌ره‌ده‌رييه‌كا باش د گه‌ل بهێته كرن. |
3- زاڕۆك فێری توندوتيژييێ دبیت ژ به‌ر وێ توندوتيژييا خێزانێ د گەل ئەنجام دای.
سەرەرای چەندێن خالێن دی یێن نەرێنی، تشتێ كو دبیتە ئەگەرێ نەئاراميیێ ل ناڤ خێزانێ و دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا خێزانەكا بەرەللا و پڕی ئاریشه‌يێن دەروونی و جڤاكی توندوتیژیە، گرنگە د پەروەردەكرنا زاڕۆكی دا دووری توندوتيژييێ بن نە ب تنێ توندوتيژييا لێدان (قوتان) بەلكو هه‌تا گوتنا گۆتنێن نەشرین زاڕۆك دەمێ دگەهیتە ژيیێ پێگەهشتنێ شیانێن ئاخفتن و لڤینێ و دەربڕینا هەست و سۆزان ل نك پەیدا دبن و وه‌رارێ دكه‌ن، ژ به‌ر هندێ گرنگە د سالێن دەست پێكێ یێن ژيیێ زاڕۆكی دا خێزان رەفتاره‌كێ توند د گەل زاڕۆكی ب كار نه‌ئينيت و سه‌ره‌ده‌رييه‌كا باش و هه‌ژى د گه‌ل بكه‌ت.
| ده‌مێ زاڕۆك رەفتارەكێ نە د جهێ خۆدا دكەت، گرنگە خێزان ب ئاوايه‌كێ باش سەرەدەریێ د گه‌ل بكەت داكو بشێت باوەريیێ ل نك وى زاڕۆكی پەیدا بكەت. |
سەرەرای كو توندوتیژی رەفتارەكا مەترسیدارە، گرنگه پتر هەول بهێنە دان ژ بۆ كێمكرنا توندوتيژييێ ب تایبەت د ناڤ خێزانێ دا و گۆتنێن زڤر و بەراوردكرنا زاڕۆكی د گەل زاڕۆكێن دی و زێدە لادانا زاڕۆكی و ترساندنا زاڕۆكی دەرئەنجامێن نەرێنی و پاشەرۆژەكا ترسانك و كەسایەتییەكا توندڕەو ل نك زاڕۆكى په‌يدا دكه‌ت.
گه‌له‌ك جاران دەما نەزانینا زاڕۆكی ژبابەتەكی یان ژ ئەگەرێ نەزانینێ رەفتارەكێ نە د جهێ خۆدا دكەت، گرنگە خێزان ب ئاوايه‌كى سەرەدەریێ د گه‌ل بكەت داكو بشێت باوەريیێ ل نك زاڕۆكی پەیدا بكەت ب گەنگەشە و بەرسڤدانا پرسارێن زاڕۆكی و رێدانا زاڕۆكی داكو دەربرینێ ژ هزر و هەست و سوزێن خۆ بكەت، ئه‌ڤ رێيێن ل خوارێ هاریكارن بۆ كێمكرنا توندوتيژييێ ل نك زاڕۆكى:
-1 خێزان دویڤچونا ڤان جۆرە بابەتان بكەت و مەترسيیا وان ژ لایێ دەروونی ڤە بزانیت چونكي گه‌له‌ك جاران خێزان هزر دكەت كو لێدان و ترساندنا زاڕۆكی چارەسەرييه، لێ ئه‌و ب خۆ نه‌وه‌سايه.
2- كچ و كوڕ بەری ژیانا هەڤژینیيێ پێك بینن و ببنه خودان به‌رپرسيارى، پێدڤيیە لسەر ڤان جۆرە بابەتان بهێنە هشیار كرن.
3- ل جهێ بكار ئینانا توندوتيژييێ، پێدڤييه خێزان سەرەدەریيەكا باشتر د گه‌ل بكار بینیت.
4- ل جهێ توندوتيژييێ، پێدڤييه سنۆر و ياسایێن هه‌ژى د جهێ خۆ د خێزانێ دا بهێنە ب كار ئينان و پێدڤييه هه‌ر ئێك سنۆرێن خۆ بزانيت.
-5خێزانێ شاره‌زايیەكا هەرە باش د بابەتێن دەرونی جڤاكی دا هەبیت.
6- خالا هەرە گرنگ كچ و كوڕ لسەر بنەمایێ ئایينی بهێنە پەروەردە كرن دا كو ب شێوەیەكێ هەرە باش سەرەدەریيێ د گه‌ل خێزان و زاڕۆكێن خۆ بكەن.
7- گرنگە ژینگەها خێزانێ ژینگەهەكا ئارام و سەقەمگیر بیت هەر ژ دەما زاڕۆك د قۆناغا كورپەلەی دا هەتا بەرەف تەمەنێ مەزنبوون و پێگەهشتنێ ڤە دچیت.
8- گرنگە رێكێن پەروەردەكرنا زاڕۆكی د ساخلەم بن و(دەیك و باب) ب ئێكجاری ژ توندوتيژييێ دوور بن و هزرا ژینگەها خێزانێ یا ئارام و سەقامگیر ل نك هەردو لایان هەبیت.
| داكو بشێین زاڕۆكەكێ خودان دەروونەكێ ساخله‌م و خودان كەسایەتیيەكا بهێز ئاڤا كەین، گرنگە خۆ ژ ب كارئينانا توندوتيژييێ دژى زاڕۆكى دوور بێخين. |
داكو بشێین زاڕۆكەكێ خودان دەروونەكێ ساخله‌م و خودان كەسایەتیيەكا بهێز ئاڤا كەین، گرنگە دووری توندوتيژييێ بین هەمبەر زاڕۆكی و ئەڤ ئەركێ هەرە پیرۆز لسه‌ر ملێن (دەیك و بابان) ب شێوەكێ هەرە باش بهێتە بجهـ ئینان.
گومان تێدا نینە كو ئەڤ بابەتە و گەلەك بابەتێن دی يێن هۆسا پێدڤييه ب هورتر و كوورتر دووڤچون بۆ بهێتە كرن و لێكولین لسەر بهێنە كرن، مە ڤیا د ڤی بابەتی دا پەیامەكا پەروەردەيی و دەروونی ئارستەی خێزانێن هێژا بكەین.
