ديمۆكراسييه‌تا ژ (دابونه‌ريتان بۆ سۆشيال ميديايێ) د ناڤبه‌را پێشڤه‌چوون و پاشداچوونێ دا

عبدالرحمن بامەرنی

پوختە:
سوشیال میدیا بڤێ چەندێ دھێتە ناسكرنێ، كو گرنگترین رێكارێن پەیوەندیكرنێ یە لڤێ دووماھیێ خوە فەرزكری، ژبەر رۆلگێرانا وێ د بلاڤكرنا نوویاتیان و بابەتێن گەرما و گەرم د بیاڤێن جودا و گشتیدا و شیایە ببیتە خەلەكەكا بھێز دناڤبەرا خەلكی و خودانێن بریارێدا ل سەر بابەتێن گرێدایی كومەلگەھی و بەرێخوەدان و گرنگیدانێن وی. ڤەكولینا مە ژی بۆ ڤێ چەندێ یا تەرخانكریە، رولگێرانا سوشیال میدیایێ د دروستكرنا راییا گشتیدا، د ئاراستەكرنا كومەلگەھیدا ل سەر پرسێن تایبەت یێن گرێدایی رۆژەڤا وی و گرێدایی ئاینده‌یێ وی یێ سیاسی و كومەلایەتی و رەوشەنبیری و بۆ ڤەكولینا خوە ژی، مە پشتبەستن ل سەر ھەرێما كوردستانێ كریە و دیموكراسیەتا ل ھەرێما كوردستانێ دھێتە پەیرەوكرنێ، ماف و ئازادیێن خەلكی و چاوان ئەڤ خەلكە دھێتە ئاراستەكرن و چاوان دكەڤیتە بن بارێ ئەجندایێن حزبی و رۆلگێرانا سوشیال میدیایێ چاوان دێ خزمەتا دیموكراسیەتێ كەت و ماف و ئازادیێن خەلكی پارێزیت.

كلیكێن ڤەگولینێ:
دیموكراسیەت، راییا گشتی، سوشیال میدیا، دابونەریت.

پێشەكی:
كومەلگەھـ وەك تابلۆیەكێ ھونەرییە و پێكڤە گرێدانەكا كومەلایەتی دناڤبەرا واندا ھەیە و ئەڤ گرێدانە ژی، بۆ مێژوویێ و پێكڤە ژیانێ و سروشتێ خەلكی بخوە دزڤریت و پەیوەندیكرنێن وی دناڤ كومێدا، ب درێژاھیا مێژوویێ، دابونەریتان كونترول ل سەر ڤان پەیوەندییان ھەبوویە و تاك دناڤ كومێدا دھێتە بەرزەكرن و گەلەك جاران ژی ئەڤ دابونەریتە بۆ مەبەستێن تایبەت دكەڤنە د خزمەتا خودانێن بریارێدا و ئێدی دەم ھات، تاك ژبن كونترولا دابونەریتان دەركەڤیت، سوشیال میدیایێ ژی ئەڤ پەنجەرەیە ل بەر خەلكی ھێلایە ڤەكری و دشێت بوچوونا خوە ل سەر ھەر روودانەكێ و ھەر پێشھاتەكێ ھەبیت و دشێت راییا گشتی ل سەر گەلەك بابەتان دروست بكەت و چاڤێن تاكی ل بەر ھەمی بیاڤەكێ ژیانێ ڤەكەت و ئێدی ئەو بریارێ ل سەر دروستی و نەدروستییا بیروباوەران بدەت كا چ راستە و چ نە راستە.

ئارمانجا ڤەكولینێ:
د ڤەكولینا خوەدا ل دوور پێكدادانا ھێزان دناڤبەرا دابونەریت و سوشیال میدیایێدا ئەم ب سەر گەلەك تشتان ھلبووین، كو خودانێن بریارێ دابونەریت دئێخستنە د خزمەتا خوەدا و ئێدی سوشیال میدیا چاڤێن خەلكی ڤەكرینە و دشێت ئەو بخوە بریارێ ل سەر داھاتویێ خوە بدەت.

گرنگیا ڤەكولینێ:
كاركرن و دیڤچوونا مە ل سەر دیموكراسیەتا ل ھەرێما كوردستانێ دھێتە پەیرەوكرن، ئەم گەھاندینە ڤێ یەكێ كو ل سەر گرنگی و كارتێكرنا تورێن سوشیال میدیایێ راوەستین د دروستكرنا راییا گشتیدا و ئاراستەكرنا كومەلگەھی بەرەڤ بابەتێن تایبەت و ل دەمەكی دابونەریت د ئاراستەكرنا خەلكیدا دھاتنە بكارئینان و نوكە كار یێ دھێتەكرنێ، كو ب رێكخستن سوشیال میدیایێ بۆ ڤێ چەندێ بكار بینن.

رێبازا ڤەكولینێ:
ئەڤ ڤەكولینە دچیتە د خانا ڤەكولینێن سالوخەتی(وەسفی)دا، ژبەركو گرنگیێ ب وێنەكرنا تشتەكی ددەت یان تشتەكێ ھەیی یان روودانەكێ.

پشكا ئێكێ:
ـ تێگەھ و زاراڤێن ھەر ئێك ژ: (دیموكراسیەت، دابونەریت و سوشیال میدیا).
ـ دیموكراسیەت ل ھەرێما كوردستانێ.
ـ دابونەریت.
ـ سوشیال میدیا.

ـ تێگەھ و زاراڤێن ھەر ئێك ژ: (دیموكراسیەت، دابونەریت و سوشیال میدیا):
ئێك: دیموكراسیەت:
دیموكراسیەت یانكو (دەستھەلاتا گەل)، ئەڤە ژی ئێك ژ جورێن دەستھەلاتێ یە و ھەمی ھاولاتی ب یەكسانی دشێن بەشداریێ تێدا بكەن، لدوور زاراڤێ دیموكراسیەتێ ژی، ڤەكولەرەك دبێژیت: “رھوریشالێن دروستبوونا میژووی یا دموكراسیەتێ بۆ چەرخێ یونانی دزڤرن، كو (برۆكسل) دامەزرێنەرێ سیستەمێ دیموكراسیەتێ داخوازكر كو گەل بخوە دەستھەلاتێ لخوە بكەت و ھاولاتی ھەمی پێكڤە د یەكسان بن”.

دوو: دابونەریت:
كومەلگەھێن رۆژھەلاتا ناڤین و ھەرێما كوردستانێ ژی ئێك ژوان كومەلگەھایه‌، ب كومەلگەھێن داخستی دھێنە ناڤكرن و دڤان كومەلگەھاندا، عەشیرەت، ئاین رولێ سەرەكی د ئاراستەكرنا رایا گشتیدا دگێرن.

سێ: سوشیال میدیا:
تورێن كومەلایەتی بیاڤی ل بەر ھەمی بەشداربوویان خوش دكەت، كو ب ئازادانە ھەماھەنگیێ و پەیوەندیكرنێ و بەشداریێ د دروستكرنا روودانان و دیڤچوونا واندا بكەن و دیوارێ ترسێ بشكێنن.

ـ دیموكراسیەت ل ھەرێما كوردستانێ:
ئەم دێ دیموكراسیەتێ ژ روانگەیێ (پێكڤەژیان، ئێكدوو قەبیكلرن، یەكسانی، ئازادیا مافان، ئازادیا رادەربرینێ) وەرگرین و دا كو ئەڤێن من گوتین پەیدا ببن، دڤێت مە دادوەریا كومەلایەتی ھەبیت و یاسا سەروەر بیت و ھەمی تاك ل بەرامبەری یاسایێ و مافان د یەكسان بن، پرسیارا گریمانەی ژی ئەوە، ئایا ل ھەرێما كوردستانێ، دیموكراسیەت دھێتە پەیرەوكرنێ؟ ژ ئەڤا ل ھەرێما كوردستانێ دھێتە دیتنێ، وەك ھەلبژارتنا پەرلەمانی ب رێكێن دیموكراسی و دەنگدانا سەرانسەری یا ھاولاتیان، ئاماژەیێن بەرچاڤن، كو ل ھەرێما كوردستانێ دیموكراسیەت دھێتە پەیرەوكرن و ھاولاتی دشێت ب دەنگێ خوە گوھورینێ دروست بكەت و بەشداری رێرەوێ سیاسەتێ ببیت و وەك بەرچاڤ ژی، ھەر ژ سالا 1992ێ ب ئەنجامێن وێ دەنگدانێ، حكومەت دھێتە دامەزراندنێ و تا نوكە پێنج گەرێن پەرلەمانی ھاتینە ھەلبژارتن، ئەو ژی ل سالێن (1992، 2005، 2009، 2013، 2018)و ل بەرە ھەیڤا بھێت ل ھەرێما كوردستانێ، گەرا شەشێ یا ھەلبژارتنان بھێتە ئەنجامدان. لێ د راستیا خوەدا ژبەر ناكوكیێن سیاسی و تەقەبوولنەكرنا ئێك و دوو، ئەڤ پرۆسەیە نەشیایە ل دەمێن دەستنیشانكری یا بەرەوام بیت و نە بتنێ ئەو، بەلكو ئەگەر ل یاسایێن ژڤی پەرلەمانی دەركەفتین ژی بنێرین، یاسایێن جوان ھەبوون، یاسایا مافێن ب دەستڤەئینانا زانیاریان و یاسایا تایبەت ب كرێكارانڤە و یاسایا كارێ رۆژنامەڤانی… ھتد وەك نموونە، لێ ئەڤ یاسایە بتنێ ل سەر كاغەزا بووینە و ناكوكیێن سیاسی گرفت بۆ دروستكرینە و لایەنێ جێبەجێكار نەشیایە لێ خودان دەركەڤیت و ئەگەر بەراوردیەكێ دناڤبەرا بەری سەرھلدانێ و پشتی سەرھلدانێدا بكەین، دیموكراسیەتا ل ھەرێما كوردستانێ دھێتە پەیرەوكرن، نەشیایە دوو خالان چارەسەر بكەت كو بەری سەرھلدانێ ھاولاتیێ كورد د عیراقێدا ژ بەر دنالی، ئەو ژی (ھاولاتیێ دەرەجە2 و دەستھەلاتا عەشایری). دڤی دەربارەیدا (كەمال محەمەد)، دبێژیت: “لە هەرێمی كوردستان سیستەمی دیسپۆتیزمی وای كردوە، كە بابەتی یاسا گشتی نەبێت و دور نەبێت لە خواستی حیزب و بنەماڵەكان، ئەمەش وایكردوە چەمكی چاكەو یەكسانی و خۆشگوزەرانی نەهێنێتە نێو كۆمەڵگاو سیستەمێكی دیموكراسی، كە ئەركی بریتی بێت لە مافە سروشتی و یاساییەكان.”.
ئەگەر ل ھەرێما كوردستانێ بنێرین، چەند پارتێن سیاسی دەستھەلاتێ دگێرن و ئەڤ پارتێن ھەنێ ھندەك ژێ بەری سەرھلدانێ دروستبووینە و خەباتا چیای و شورەشگێری ھەیە و ھندەك ژی پشتی سەرھلدانێ دروستبووینە و ل دوور سرۆشتێ حزبێن سیاسی ل ھەرێما كوردستانێ و چاوان ئەڤ حزبە دھێنە دامەزراندن و چێدبن، ڤەكولەرەك دبێژیت: “ھەرێمی كوردستانی عێراق خاوەن سیستەمێكی فرەحزبییە كە ئاماژەیەكی گرنگە بۆ فرەیی سیاسی و دیموكراسی لە ناوچەكە”. ژ لایەك دیڤە ئەگەر ل دیموكراسیەتا حكومەتا ھەرێما كوردستانێ بنێرین و د دامەزراندنا ھەمی كابینێن حكومەتێن ھەرێما كوردستانێ، پارتی و یەكێتی رولێ سەرەكی گێراینە و دا بزانین دیموكراسیەتا حزبێن مە ل ھەرێما كوردستانێ ل چ ئاستە، كو دێ چەند حزبێن خودان پێگەیێ جەماوەری وەرگرین:
1ـ ھەر ژ دامەزراندنا پارتی دیموكراتی كوردستان ل سالا 1961ێ، بارزانی و بنەمالا بارزانی سەركێشییا ڤێ حزبێ دكەن و پارتی ب وێ چەندێ دھێتە ناسكرنێ، كو حزبەكا مەركەزی بنەمالەییە.
2ـ یەكێتێ نیشتیمانی كوردستان ل سەر دەستێ (مام جەلال) ھاتە دامەزراندن و تا وەغەرا دووماھیێ ژی كری، مام جەلال سكرتێرێ حزبێ بوو و پشتی هنگێ (بافل تالەبانی) كورێ مام جەلال بۆ سەرۆكێ وێ.
3ـ یەكگرتوی ئیسلامی كوردستان كو ل سالا 1994ێ ئەڤ حزبە دروستبووی، سەلاحەددین محەمەد بەھائەددین بۆ پێنج كونگران ل سەر ئێك ئەمیندارێ ڤێ حزبێ بوو و ل سەر داخوازیا خوە، ل كونگرێ شەشێ خو ڤەكێشا و (محەمەد فەرەج) ل جھێ وی ھاتە ھەلبژارتن و پشتی چار سالان دوبارە و ب رێژا 75% دوبارە سەلاحەددین محەمەد بھائەددین بۆ ئەمیندارێ ڤێ حزبێ ڤە.
4، كومەلا دادگەری كوردستان ل سالا 2001ێ ھاتیە دامەزراندن و تا نوكە چار كونگرە بەستینە و ل ھەمیان ژی عەلی باپیر ئەمیرێ وێیە.
5ـ گوران ل سەر دەستێ ناوشیروان مستەفای ڤە ھاتە دامەزراندن و دگەل وەغەركرنا وی، گورانێ پێگەیێ خوە یێ جەماوەری و دەنگێن خوە ژ دەستدان.
5ـ نەوەی نوێ كو ل سالا 2017ێ وەك حزبەكا سیاسی ھاتیە دامەزراندن، شاسوار عەبدولواحد سەروكێ وێیە و چ بەحسا گوھورینێن وی سەرۆكی نینن.
لدویڤ دیموكراسیەتا حزبێن سیاسی یێن ھەرێما كوردستانێ ژی بیت، گومان دكەڤیتە سەر پرۆسا سیاسی ھەمیێ و دڤی دەربارەیدا ڤەكولەرەك دبێژیت: “جوداھیەكا مەزن دناڤبەرا ھەلبژارتن د فەزایەكێ دیموكراسیدا بھێنە ئەنجامدان یا ھەی دگەل ھەلبژارتنەكێ ل بن فەزایەكێ نە دیموكراسی بھێتە ئەنجامدانێ و ھینگێ پارتێن سیاسی دبنە مقاولێن سیاسی و بەشداربوویان ب بەشداریا وان، د یاریەكا سیاسی یا نە دادپەروەرانەدا، وەك ئامیرەكی بۆ ب دەستڤەئینانا دەنگان بكار دئینن”. ھەر لدوور دیموكراسیەتێ و راییا گشتی، نڤیسەرەكێ عەرەب دبێژیت: “دیموكراسیەت نە بتنێ سیستەمەكە بۆ حوكمگێرانیێ، بەلكو سیستەمەكە بۆ مافان ژی و بەشداریا سیاسی یا ل سەر یەكسانیا دناڤبەرا ھاولاتیان دا دروست دبیت، ب دیتنا وان ئەو دشێن جوداكاریێ دناڤبەرا باشیێ و خرابیێدا بكەن و ئەو ب مافێ خوە دزانن بەشداریێ د چارەنڤیسێ خوەدا بكەن و كارتێكرنێ ل بریارێن گشتی بكەن، ئەڤێن گرێدایی ژیانا وان”. و ھەر سەبارەت بەرێخوەدانا كومەلگەھان بۆ چەمكێ دیموكراسیەتێ، نڤیسەرەك دبێژیت: “دیموكراسیەت ل وەلاتێن پاشكەفتی نە وەك دیموكراسیەتا ل وەلاتێن رۆژئاڤاییە، دیموكراسیەتا لدەف مە ژی بتنێ ماددەیەكە بۆ گوتارخواندنێ و تێكستەكە دناڤ برگێن دەستوریدا و كەس گرنگیێ ب پێگیریا وێ ناكەت”.

ـ دابونەریت:
دابونەریت بڤێ چەندێ دھێنە ناسكرنێ، كو كومەلگەھـ بنەما و تێگەھ و پیڤەر و بەھایێن كومەلایەتینە و ھەمی ل سەر د رێكەفتینە و لدەف ھەمیان ژی د مەقبوولن و پرانیا جاران ژی وەك تیتالەك خەلك ل سەر راھاتینە و دگەل دەمی دبنە یاسا و خەلك نەشێت خوە ژێ دەرباز بكەت، د ڤەكولینەكا مەیدانیدا لدوور ھاولاتیبوونێ، ھوسان دبێژیت: “ھاولاتیبوون پەیوەندیەكا كومەلایەتییە، گرێدایە ب وی رۆلیڤە ئەوێ تاك دگێریت و كارلێكا وان دگەل كەسێن دی و دەولەتێ، ھاولاتیبوون ژی نە بەخشینە، بەلكو مافێ ھەر ھاولاتیەكییە و ھاولاتینە دەولەتێ دروست دكەن، دا كو مافێن تاكێن كومەلگەھی بھێنە پاراستن”. لدوور دەستھەلات و ھێزا دابونەریتان ژی، دێ بینین كو مەزنترێن ھێزا دابونەریتان، ئاین و عەشیرەتن، چەند پێگەھێ عەشیرەتێ یێ ب ھێز بیت، كێشێن جڤاكی لدویڤ پیڤەرێن عەشیرەتێ دێ ھێنە چارەسەركرن، چ ئەو كێشەیە د (پوزەتیڤ بن یان نەگەتیف) و ئەگەر ئەم خواندنەكێ ژی بدەینە ئەڤرۆیا كومەلگەھێ خوە، ھێشتا ئەڤ پێگەھە یێ خورتە، خەلك ب ناڤێ عەشیرێ دھێنە ناسكرنێ، كێشێن جڤاكی ب عەشیرێ دھێنە چارەسەركرنێ، ھەر بوویەرەك، پێشھاتەك ژی دروست بیت، تاك پەنایێ بۆ بەر عەشیرەتێ دبەت و ئاین ژی ھوسا و پێگەھێ وێ یێ خورتتر لێدھێت و خورتبوونا ڤان ھەردوو ھێزان ژی، نە بتنێ بۆ كومەلگەھێ مە، بەلكو بۆ كومەلگەھێن رۆژھەلاتا ناڤین ھەمیێ تشتەكێ ئاسایینە و ئەڤێ ژی سەدەمێن خوە ھەنە. و ئەو گوتنا بەربەلاڤا دبێژیت (وەلاتێن شەرێن ناڤخویی دناڤدا دروست دبن، ئەو وەلاتن یێن د قوناغێن دیموكراسیدا دەرباز نەبووین) و ئەڤ گوتنە ل سەر ھەرێما كوردستانێ دگونجیت.

ـ سوشیال میدیا:
دڤان دەھكێن دووماھیێدا پێشكەفتنێن مەزنێن زانستی و تەكنەلوجیایێ ب سەر جیھانێدا ھاتن، ژوان پێشكەفتنان ژی، پەیدابوونا شورەشا پێزانینان و ئەڤ شورەشا ھەنێ بەردەوام د پێشڤەچوونێ دایە و كەس نەشێت خوە ژێ لابدەت و یا رولێ خوە دگێریت چ باش بیت یان ژی خراب، سوشیال میدیا ژی ئێك ژ دەرھاڤێژێن ڤێ شورەشێ یە و شارەزایێن تەكنەلوجیایێ ب رایا گشتی یا ئەلەكترونی ناڤ دكەن و لدوور كا سوشیال میدیا دشێت چ رۆل بگێریت، ڤەكولەرەك و بسپورەكێ زانستێ تەكنەلوجیایێ دبێژیت: “ژ ئەگەرێ پێشكەفتنا رێكارێن تەكنیكی یێن ئەلەكترونی، ئەڤا ب ناڤێ رایا گشتی یا ئەلەكترونی سەرێ خوە ھلدای، كو د شیاندایە بڤی رەنگی بھێتە پێناسەكرنێ، رایا كۆمەكا مرۆڤانە بەرامبەر كەیسەكێ یان بابەتەكێ دەستنیشانكری، كو دھێتە بەرچاڤكرنێ بۆ دانوستاندنێ ل سەر ب رێكا تەكنیكێن ئەلەكترونی… و مالپەرێن ئەلەكترونی بیاڤ ل بەر جەماوەری ھێلایە ڤەكری كو دەربرینێ ژ بوچوونێن خوە بكەن و دانوستاندنێ دگەل ئێكبكەن و ئەڤ فەزایێ ھەنێ ب پێشوازیڤە ھاتیە قەبیلكرن ژ بۆ گەھاندنا نامێن خوە بۆ جەماوەری و كارلێكرن ل وان و نوكە ھەر كەسەكێ كلیلێن دەستھەلاتێ ل سەر تورێن كومەلایەتی د دەستیدا بن، ئەوی شیانێن دەستھەلاتێ یێن ھەین ل سەر راییا گشتی و ئەڤە ژی ب وێ رامانێ، كو تورێن كومەلایەتی جیھان كریە گوندەكێ بچووك و پرۆسا پەیوەندیكرنێ و گەھاندنا پێزانین و لێكگوھارتنا پێزانین و شارەزاییان ب ساناھی كریە”. سوشیال میدیا نە بتنێ بۆ لێكگوھارتنا پێزانین و بسپورییان دھێتە بكارئینان، بەلكو دكێمترین دەمدا دشێت مەزنترین خرڤەبوونا فشارێ دروست بكەت و نموونا بھارا عەرەبی نموونەكا جوانە و نڤیسەرەكی كو ڤەكولینا خوە ل سەر بھارا عەرەبی دروستكری، ھوسا دبێژیت: “ل سەر دەمێ بھارا عەرەبی، رۆلێ ئەنترنێتێ گەلەك بۆ ل سەر راییا گشتی و نە بتنێ ئەو، بەلكو رۆلێ وێ د گوھورینا ئاراستەیێ روودانان ژیدا ھەبوو و ئێخستنا رژێمەكێ ب تەمامی و ئەم دشێین بێژین شورەشا تونسێ پێشكەفتن بخوەڤە نەددیت، ئەگەر لێكگوھورینا وێنە و پارچە ڤیدیویان نەبا یێن كوشتی و برینداران ب گوله‌یێن پولیسان و ئەڤە ژی برێكا چالاكڤانێن ئەنترنێتێ” و ژڤان گوھورینێن ئەنترنێت و سوشیال میدیا دشێت دیموكراسیەتێ ب چەسپینیت، پرسیارا گریمانەیی ئەڤەیە، بوچی ئەنترنێت و سوشیال میدیا شینا راییا گشتی لدوور دیموكراسیەتێ دروست بكەن، كەڤتیە د خزمەتا حزباندا و ئێدی ئەجندایا حزبێ رایا گشتی د ئێخیتە دخزمەتا خوەدا؟

پشكا دویێ:
ـ بەرئێككەفتنا ھێزان (دابونەریت یان سوشیال میدیا؟)
ـ شورەشا ئەنترنێتێ

بەرئێككەفتنا ھێزان (دابونەریت یان سوشیال میدیا؟):
ئەگەر دابونەریتان و سوشیال میدیایێ وەك دوو ھێزێن دكەڤنە بەرئێك وەربگرین، دڤێت ئێكەم جار جوداھیا دناڤبەرا ھەردوو ھێزاندا دیار بكەین، ھەڤدژییا ھەردوو ھێزان، ب بەرئێككەفتنا ھەردوو ھێزان، ئاراستێ ھەردوو ھێزان.

ـ ھێزا دابونەریتان:
مەزنترێن ھێزا دابونەریتان، عەشیرەت و ئاینن، چەند پێگەھێ عەشیرەتێ یێ ب ھێز بیت، كێشیێن جڤاكی لدویڤ پیڤەرێن عەشیرەتێ دێ ھێنە چارەسەركرن، چ ئەو كێشەیە د (پوزەتیڤ بن یان نەگەتیف) و ئەگەر ئەم خواندنەكێ ژی بدەینە ئەڤرۆیا كومەلگەھێ خوە، ھێشتا ئەڤ پێگەھە یێ خورتە، خەلك ب ناڤێ عەشیرێ دھێنە ناسكرنێ، كێشێن جڤاكی ب عەشیرێ دھێنە چارەسەركرنێ، ھەر بوویەرەك، پێشھاتەك ژی دروست بیت، تاك پەنایێ بۆ بەر عەشیرێ د بەت و ئاین ژی ھوسا و پێگەھێ وێ یێ خورتتر لێدھێت، ژبەركو پارتێن مە ییێن سیاسی مفای ژ ھێزا ئاینی و عەشیرەتێ وەردگرن، دێ بینی پارێ كوچكا ئاغای دھێتە دان، حیمایە بۆ ھاتینە دامەزراندن، پوستێن ئیداری و حزبان پێ دھێنەدان، كێشە پێ دھێنە چارەسەركرن و تایبەتی ژی كێشێن كومەلایەتی و ژلایێ ئاینی ژیڤە، پارت لدویڤ وان كەسان دگەریت، كو كاندیدبكەت یێن پێگەیێ ئاینی یێ وان خورت و مە گەلەك نموونە ژی ل ھەرێما كوردستانێ ھەنە.

شورەشا سوشیال میدیایێ:
سوشیال میدیا وەك پێلەكا رامالینێ دشێت دیموكراسیەتێ پەیدا بكەت، ئەڤە ژی برێكا چاڤ ڤەبوونێ و بەشدارییا راستەخو یا یا وی د جومگەیێن رێڤەبرنێدا، لێ ئایا ل ھەرێما كوردستانێ تاك شیایە مفای ژ ڤێ شورەشێ وەربگریت؟ دا بزانین سوشیال میدیا دشێت چ پێشكێش بكەت.

ـ ژ روویێ ئاینیڤە:
خەلك زێدەتر د ئاینی و باشی و خرابییان دگەھیت و ئەگەر ل دەمەكی بتنێ برێیا بلندگویێن مزگەفتێ و بتنێ زەلامی گوھدارییا مەلای كربایە، ئەڤرو ژن و زارۆك ژی دشێن برێیا تیڤی و موبایلێ گوھدارییا باشی و خرابیان بكەن.

ـ ژ روویێ جڤاكیڤە:
دەما بەحسا ئەنترنێتێ دھێتەكرنێ، ھەمی گازندا وێ چەندێ دكەن، كو سەرەدان و ھەڤگەھشتن یێن كێم بووین، لێ ئەگەر تو برەخەكێ دیڤە لێ بنێری، بەرۆڤاژی یێن زێدەبووین و تایبەتی ئەگەر بەحسا ژنان بكەم، كو رۆژانە دشێن دانوستاندنێ و پرس و سلاڤێن خوە و سەح و سییان ل چەندین كەسان بكەن، خوە چەند ددوور بن، ژبلی كو چاڤ روونیەك ژی لدەف خەلكی ڤەكریە. مرۆڤ رۆژانە پەیوەندیێ دگەل چەندین كەسان دكەت و دان و ستاندنێ دگەلدا دكەت، ئەگەر ددەمەكیدا مە پەیوەندیێن خوە ل سەر بنەمایێ تەمەنی بتنێ كربن، ئەڤرو وەك سەروچاڤ و رەگەز ژی مرۆڤ نابینیت، بتنێ كا ئەو چ دنڤیسیت و گرنگ نینە باوەرناما وی ل چ ئاست بیت، ژبەركو ئەوا ئەو دنڤیسیت ئاستێ وی دیار دكەت.

ـ ژ روویێ زانستیڤە:
تەكنەلوژیایێ گەلەك تشت دگەل خوە ئینان، كو ژیانا مە ئاسان بكەت و بكەڤنە دخزمەتا مەدا، ئێدی بۆ گەلەك تشتان پێدڤی ناكەت تو پارەی ب مەزێخی و تو دشێی برێكا ئەنترنێتێ باشترین و نووترین رێكارێن جوتیاریێ و پیشەسازیێ و ھەمی بوارەكی وەربگری، ناسیارەكێ مە ھوسا دگوت: ئەز برێكا كورێ خوە یێ شیایم گەلەك مفای ژ جوتیاریێ و چاندنێ وەربگرم، چاوانییا چاندنێ و زێدەكرنا بەرھەمی، ئەو ڤان ھەمیان ب ڤیدبو و دەنگ و رەنگ نیشا من ددەت، ئەز باوەردكەم ئەگەر بەری نوكە مە ئەڤە زانیبان، مە گەلەك زەحمەتی نەدبرن.

ـ ژ روویێ پەیوەندیانڤە:
گەلەك دبێژن ئەنترنێت كوشتنا پەیوەندیێن جڤاكییە، لێ بەروڤاژی، ئەز بەحسا وان ناكەم ئەڤێن بێ پلان و ب كوراھی ئەنترنێتێ بكار دئینن، ئەز بەحسا وان دكەم ئەڤێن ب زانابوون دچنە دناڤا ڤان مالپەراندا و باشترین پەیوەندیێن ھەڤالینی یێن دروست كرین، بۆ لێكگوھارتنا پێزانینان، تا بابەتێ دلداریێ و ھەڤژینیێ ژی.

ـ ژ روویێ خواندن و رەوشەنبیریێڤە:
ئەنترنێت باشترین ژێدەرێ بدەستڤەئینانا پەرتووكانە، ئەو پەرتووكێن رەنگە ل پەرتوكخانان بدەستنەكەڤن، یان ژبەر گرانییا وان ھەمی خوێندكار نەشێن ب كرن، ئەڤرو ب كلیكەكێ دێ ئەڤ قوتابیە چیتە ناڤ پەرتوكخانەكێ كو ب ھزاران ناڤ و نیشانێن پەرتووكان تێدا ھەبن. ب كلیكەكێ دێ چیتە ناڤا دەھان مالپەران، نووترین فلم و شانۆ بینیت و نە بتنێ ئەو، دێ خێزانێ ژی بەشداری بینەرییا وێ كەن.

ـ ژ روویێ دابونەریتانڤە:
قەبارێ دابونەریتان ب قەبارێ كومەلگەھیڤە و دنیابینینا ویڤە گرێدایە، دەما مێشكێ خەلكی ژ گوندێ وی و باژێری وێ دوورتر دبینیت، دێ ژیانەكا دی و برەنگەكێ دی بینیت و ئەڤە بخوە ھوكارن كو گوھورین ب سەر دابونەریتانڤە دھێن و سوشیال میدیا یا ڤێدكەت.

ئەنجام:
1ـ ل ھەرێما كوردستانێ دوو ھێز دشێن كاریگەریێ ل رێرەوێ سیاسەتێ بكەن، ئەو ژی (دابونەریت و سوشیال میدیا).
2ـ حزبێن مە یێن سیاسی ل ھەرێما كوردستانێ، بەردەوام كاری ل سەر وێ چەندێ دكەن خەلك ژ بازنەیێ ئەجندایێ وان دەرنەكەڤیت.
3ـ د بەریكانا مفا وەرگرتنێ ژ شورەشا سوشیال میدیایێ، حزبێن مە سەرپشكن.
4ـ چاوان ئاین و عەشیرەت خزمەتا ئێك دكەن و دابونەریت ژێ دروست دبن، ئێدی مەترسی یا ل سەر وێ چەندێ ھەی سوشیال میدیا ژی بگەھتە وان و ھەر سێ پێكڤە بكەڤنە د خزمەتا بەرنامێن سیاسی یێن حزباندا.
5ـ سوشیال میدیا پەنجەرەیەكا ڤەكرییە، ئەگەر مە بڤێت دیموكراسیەت و یەكسانی و مافێن ھەمیان د پاراستی بن.
6ـ ب سوشیال میدیایێ ئەم دشێین بەرەڤ باژێری بوونێ و دنیابینینێ ڤە بچین.
7ـ ئەنجامدانا ڤەكولینێن بەردەوام ژ لایێ زانكویێڤە ژبۆ گوھورینێن كومەلگەھی و سلوكێ وان، رەفتارێن وان، پێشھاتێن نوی، گوھورینێن ب سەر چ دابونەریتان یان ژی سوشیالێ و ئەنترنێتێ ب گشتی دا دھێن، ژبەركو ئەڤرو ئەنترنێت بلەز یا بەر ب مەڤە دھێت و وەك لەھیەكێ یە، جھەكی رادمالیت و ل جھەكێ دی نیشتەجێدكەت.

ژێدەر:

ژێدەرێن كوردی
مالپەرێ پەرلەمانێ كوردستانێ.
كەمال محەمەد، هاوڵاتی لە نێوان دیموكراسیەت و سیستەمی دیسپۆتیزمیدا، ووتاری كورد، رۆژنامەیەكی ئەلەكترونی سەربەخۆ و ئازادە، 2021.
ھاورێ حەسەن و فەرھاد حەسەن، سرۆشتی حزبە سیاسیەكان لە ھەرێمی كوردستاندا، زنجیرە بلاوكراوەكانی ناوەندی كوردستان بۆ تویژینەوە لە ململانێ و قەیرانەكان، 2020.
زانیاری (https://zaniary.com/).

ژێدەرێن عەرەبی:
ا.م امجد زين العابدين طعمة، الديمقراطية، 2017ـ2018.
(جواد الرباع، السلطوية الانتخابية وديمقراطية الواجهة، شبكة الجزيرة الإعلامية، 2016.) “.
عزمي بشارة، الانتقال الديمقراطي وإشكالياته، المركز العربي للابحاث و دراسة السياسات، 2020.
عباس عبود سالم، ما أسباب غياب الديمقراطية عربيا؟، 2022.
د. صبرى بديع عبد المطمب، المواطنة ودورها فى بناء ثقافة الديمقراطية فى مصر: دراسة ميدانية، 2017.
محمد خليل، مفهوم الرأي العام الإلكتروني..!، 2004.
إسماعيل عزام، الرأي العام في قبضة الإنترنت، 2017.