د. صلاح محمد سلیم محمود
پێشگۆتن:
رویدانێن سیاسی ل عیراقێ و سیاسەتا بریتانیا بەرامبەر ڤان رویدانا كارتێكرنا خۆ ل سەر سەروبەرێ سیاسی ل كوردستانێ هەبوو، ڤەرێژا بریارێن سیاسی و یێن گرێدای دەستهەلاتدارییا بریتانیا ل عیراقێ هاتینە بجهـ ئینان گەهشتبوون دەڤەرێن كوردی و رەنگڤەدانێن نەرینی ل پشت خۆ هێلابوون. كەسێن سیاسیێن كورد ژی دژی ڤان بریاران هەلویست هەبوو، هەتا خەلكێ گشتی ژی بریارا بەرسڤدانا ڤان بریاران دا بوو، برێكا خۆپێشاندان ونەرازیبوونا هزرا خۆ ل بەرامبەر سیاسەتا بریتانیا و بریارێن وێ دیار كربوو. بەرسڤا پەیمانا عیراقی –بریتانی یا سالا 1930 و نەبوونا چ بەندێن گرێدایی ب كوردان ڤە، نە پشكداریكرنا خەلكێ سلێمانیێ د هەلبژارتێن دەسپێكی یێن جڤاتا نوینەرێن عیراقێ بوو، پاشان هەلویستێ هێرشكرنا بنگەهێن دەنگدانێ ئەگەرێن پەیدابوونا رویدانا 6 ئیلونا سالا 1930 بوون، كو ئەڤ رویدانا ب رۆژا رەش هاتبوو نیاسین.
ڤێ رویدانێ رەنگڤەدان دناڤ رۆژنامەڤانیا عیراقی دا هەبوو، چونكە بەهرا پتریا ڤان رۆژناما پالپشتێن حكوومەتا عیراقێ بوون و ئەڤ رویدانە نە ل دویڤ بەرژەوەندییا حكوومەتێ بوو، و وەزارەتا (نوری السعید) یا وی سەردەمی دڤیا ئەڤ هەلبژارتنە بهێنە كرن و جڤاتا نوینەران بهێتە پێكینان بمەرەما دانا باوەریێ بۆ پەیمانا عیراقی – بریتانی یا سالا 1930. رۆژنامەڤانییا عیراقی ب رێكا شرۆڤەكرنێن سیاسی و ڤەگۆهازتنا دەنگ وباسێن ڤێ رویدانێ بابەت ل دۆر ڤێ رویدانا 6 ئیلونا سالا 1930 بەلاڤكرینە. ئەڤ شرۆڤەكرنە ژی ب دەستێن دەستەكا رۆژنامێ و كەسێن نێزیكی حكوومەتێ هاتینە كرن، لەورا گەلەك جاران رۆژنامێ بێ لایەنییا خۆ ژ دەستدایە.
كورد و پەیمانا عیراقی – بریتانی یا سالا 1930:
ئێك ژ كارێن سیاسیێن هەری گرنگ یێن حكوومەتا ئێكێ نوری السعید ( 23 ئادار 1930 – چریا ئێكێ 1932) گرێدان و ئیمزا كرنا پەیمانا عیراقی – بریتانی یا سالا 1930 بوو، ئەوی دڤیا ئەڤێ پەیمانێ هەر زوی مۆربكەت، چونكە داخوازییا بریتانیا بوو، كو عیراق بەری ببیتە ئەندام د كۆنگرێ گەلان دا ل سالا 1932، بەرژەوەندیێن وێ یێن سیاسی و لەشكری ل عیراقێ بهێنە پاراستن، لەورا ژ بۆ ڤێ مەرەمێ ئەوێ ل دەسپێكێ پالپشتیا (نوری السعید) كریە، دا كو ببیتە سەرۆك وەزیر وڤی كاری بێ گرفتاری دەرباز بكەت. نوری السعید ل نیسانا سالا 1930 دەست ب رێكارێن بەرهەڤكرنا ڤێ پەیمانێ كر، ل 9 تیرمەها سالا 1930 بریارا مەلكی ژ بۆ حەلكرنا جڤاتا نوینەران دەركر، و هەلبژارتنێن نوی بۆ دەستنیشانكرنا نوینەرێن مللەتی بهێنە كرن، ئێك ژ كارێن نوی یێن ڤێ جڤاتێ پەسندكرنا پەیمانا نوی بیت. هەرچەندە نەرازیبوونەك دژی ڤێ پەیمانێ و ئەنجامدانا هەلبژارتنا هەبوو، بەلێ ل 16 چرییا دووێ سالا 1930 ل جڤاتا نوینەران ئەڤ پەیمانە هاتە پەسند كرن.(1)
كوردان نەرازیبوونەك بەرامبەر دانوستاندن و ئیمزاكرنا پەیمانا عیراقی – بریتانی یا سالا 1930 هەبوو، چونكە ڤی پەیمانێ چ ئاماژە ب مافێن كوردان یێن كۆنگرێ گەلان كرینە بریار پشتی چارەسەركرنا كێشەیا مووسلێ ل سالا 1926 و گرێدانا كوردستانا باشوور ب عیراقێ ڤە پێ نە كربوون، هەر چەند بریتانیا و عیراقێ دووپات دكر، كو ئەڤ پەیمانە بابەتەكێ گرێدایی دوو دەولەتایە و مافێن كوردان بابەتەكێ ناڤخۆیێ عیراقێیه، بەلێ كوردان هەر د ماوی دانوستاندنێن ڤێ پەیمانێدا داخوازا بجهـ ئینانا بریارێن كۆنگرێ گەلان یێن گرێدایی مافێن كوردان دكر، دیسان چەند پەرلەمانتەرێن كورد چەند یادداشتنامە پێشكێشی مەندوبێ سامیێ بریتانی ل بەغدا و سەرۆك وەزیرێن عیراقێ كرینە و داخوازا بجهـ ئینانا مافێن نەتەوەیێن كوردان و دامەزراندنا حوكمەكێ ئۆتۆنومی د چارچووڤێ عیراقێ دا كریە.(2)
حكوومەتا عیراقێ بریاردا هەلبژراتن بۆ پێكینانا جڤاتەكا نوینەران یا نوی دناڤبەرا 10 خزیرانێ – 10 ئیلونا سالا 1930 دا بهێنە ئەنجامدان، و بەرهەڤیێن ڤان هەلبژراتنان هاتنە كرن، بەلێ نەرازیبوون دژی هەلبژارتنا دەسپێكرن، ل هەولێرێ خۆپێشاندان پەیدابوون و پاش گەهشتن سلێمانیێ، ل 5 ئیلونێ حكوومەتێ بریارا دەسپێكرنا هەلبژارتنێن دەستەكا ( تفتیشی) ل باژێرێ سلێمانیێ بهێنە كرن، هەرچەندە گەلەك ژ كەسایەتیێن كورد دژی هەلبژارتنا راوەستیان بەلێ حكوومەتێ بریار دا ل رۆژا 6 ئیلونێ ئەڤ هەلبژارتنە بهێنە كرن، دەمێ كارمەندێن تایبەت ب هەلبژراتنا ل گەل سەرۆكی باژێرڤانیا سلێمانیێ گه‌هشتنە سەرایێ حكوومەتێ، نەرازیبوونا خەلكێ سلێمانیێ دەسپێكر، پاشان ئەڤ نەرازیبوونە گەهشتە رادێ شەری دناڤبەرا خەلكێ باژێری و پۆلیسان دا و حكوومەتێ هێزەكا لەشكری دژی خەلكێ بكارئینا و دەمێ تەقە هاتیە كرن، كۆشتن و بریندار ژ خەلكێ نەرازیبووی كەتن، پاشان حكوومەتێ دەست ب گرتن و دیڤچوونا كەسایەتیێن كورد كر. ئەڤ رۆژە ئانكۆ ( 6) ئیلونێ ب رۆژا رەشا شەشی ئیلونێ هاتە نیاسین . بەلێ هەلبژارتن ل سلێمانیێ بۆ ماوێ (10) رۆژان هاتنە گیرۆكرن، و ل رۆژا (15) ئیلونا سالا 1930 وب حازربوونا هێزەكا مەزن و توندكرنا سەرۆبەرێ ئێمناهیێ هاتنە كرن.(3)
رۆژنامەڤانییا عیراقی و رویدانا 6 ئیلونێ ل سلێمانیێ:
رۆژنامەڤانییا عیراقی گرنگی ب رویدانا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی و دەنگ و باسێن كوردستانا باشوور دایە، بەلێ ل دویڤ بۆچوونا حكوومەتا عیراقێ هزر و بۆچوونا خۆ ل سەر ڤان رویدانا بەرچاڤكریە، دیسان ئەو وێنە بۆ خواندەڤانی دیاركریە یێ ل دویڤ هزرا حكوومەتێ، ئانكۆ هزرەكا نە زەلال ل دۆر كوردان بۆ خواندەڤانی ڤەگۆهازتیە.
ڤێ رۆژنامێ نە بتنێ دەنگ و باسێن رویدانا 6 ئیلونێ بەلاڤكرینە، بەلكۆ شرۆڤەكرن ژی دایە ڤێ رویدانێ و هەلویستێ كوردان ژ دەسپێكا دانوستانێن عیراقێ ل گەل بریتانیا بۆ مۆركرنا پەیمانا عیراقی – بریتانی یا سالا 1930، رۆژناما ( العراق ) ل تیرمەها سالا 1930 و ل دەمێ رێڤەچوونا دانوستاندیێن حكوومەتا عیراقێ ل گەل بریتانیا بۆ مۆركرنا پەیمانا سالا 1930، بابەتەك ل دۆر هەلویستێ كوردان بەرامبەر ڤێ پەیمانێ بەلاڤكریە، وەسا دیارە ئەڤ بابەتە شرۆڤەكرنا ڤێ رۆژنامێ بوو ل دۆر هەلویستێ كوردان ژ ڤێ پەیمانێ، رۆژنامێ د لاپەرێ ئێكێ دا ئەڤ بابەتە بەلاڤكریە، ئەڤە ژی گرنگییا رۆژنامێ بڤی بابەتی دیار دكەت، بابەت بناڤێ ( الطارئ الجدید فی الشمال، أمسوقون الیه ام مخدعون ؟) بەلاڤكریە، د ڤی بابه‌تی دا هاتیە: هێشتا دانوستاندنێن پەیمانا 1930 ب دویماهی نەهاتینە كۆمەك ژ كوردان و ژ وانا شێخ قادر ژ سلێمانیێ داخوازا سەربخۆیا كارگێری یان حوكمێ لامەركەزی ل دویڤ بریارێن كۆنگرێ گەلان دخوازن، و هندەك هۆزێن كوردی ژوانا هۆزا پشدەر و هندەكێن دی ژی دانەزانەك ل دۆر سەربخۆیا كارگێری بەلاڤكریە. دیسان ل جهەكێ دی ژ ڤی بابەتی هاتیە: ژمارەكا بچویك ژ كوردان ل باكۆری داخوازیا سەربخۆیێ كریە، كو ئەڤ سەربخۆیە هەیە، كارمەندێن كوردان ل دەڤەرێن كوردی هاتینە دەستنیشانكرن و زمانێ كوردی زمانێ خواندنێ یە و كەسایەتیێن كورد جهێن كارگیریێن باش د عیراقێ دا هەنە، ل گەل وێ چەندێ پارەكێ باش بۆ رێك و بانا و پرۆژان ل كوردستانێ دهێتە مەزاختن. رۆژنامێ هەتا هەلویستێ خۆ وەك هەلویستێ حكوومەتێ دیار كریە، وەكێ دیاركری: ئەم دژی ڤێ بزاڤێ ینە، خودانێن ڤێ بزاڤێ ژمارەكا كێمن و بڤان بزاڤا دێ كارتێكرنێ ل سەر ئێكرێزییا عیراقێ كەن. رۆژنامێ دیسان گۆتیە: ئەڤ كۆما بچویكا ڤێ داخوازیێ دكەن ب پالپشتیا لایەنێن ئیستعماری و بیانی ڤێ بزاڤێ دكەن. ل دویماهییا بابەتی ژی هاتیە: ئەڤ ژمارا كێما ڤان كەسان و یێن ڤێ بزاڤێ ل سلێمانیێ برێڤەدبەن نوینەراتیا هەمی كوردان ناكەن، و دەمێ مەلكێ عیراقێ سەرەدانا باكۆری كری، هەمی كەسایەتیێن كورد پالپشتیا خۆ بۆ سیاسەت و حوكمرانیا مەلكی دووپاتكریە. دیسان حكوومەتا عیراقێ دێ هەمی شیانان مەزێخیت ژ بۆ بەرژەوەندیێن عیراق و مللەتی كورد ژی.(4)
حكوومەتا عیراقێ و بریتانیا بۆ كێمكرنا نەرازیبوونا كوردان بەرامبەر نە بوونا بەندەكێ تایبەت ب كوردان ڤە د پەیمانا عیراقی – بریتانی یا سالا 1930 دا هندەك پێنگاڤ هاڤێتینە وەكی هەولدان بۆ ئەنجامدانا چاكسازییان ل دەڤەرێن كوردی، و دەست نیشانكرنا هندەك كەسایەتێن كورد ل جهێن كارگێری مینا دانانا تەوفیق وەهبی وەك موتسەرفێ سلێمانیێ ل نیسانا سالا 1930، بەلێ پێنگاڤێن حكوومەتا عیراقێ و هەولێن بریتانیا نەرازیبوونا كوردان كێم نەكر، لەورا بەرپرسێن بریتانیا و عیراقێ بریاردا سەرەدانا دەڤەرێن كورد بكەن، ژ وانا سەرەدانا شاندەكێ حكوومی، كو ژوەكیلێ مەندوبێ سامیێ بریتانی (مستر یونگ) و وەكیلێ سەرۆك وەزیرێن عیراقێ ( جعفر العسكری) و وەزیرێ ناڤخۆیێ عیراقی ( جمیل المدفعی) و وەزیرێ عەدلیێ ( جمال بابان) بۆ باژێرێ كەركوكێ ل 8 تەباخا سالا 1930 كریە و ل گەل كەسایەتیێن كورد كۆمبوونە و پاشی ل رۆژا 9 تەباخێ ئانكۆ ل رۆژا دویڤدا سەرەدانا هەولێرێ و پاشان ل رۆژا 10 تەباخێ سەرەدانا سلێمانیێ كریە، شاندنێ ناڤبری بۆ كەسایەتێن كورد ل ڤان دەڤەرێن كوردی دیار كریە، حكوومەتا عیراقێ كۆمەكا یاسایێن گرێدایی زمانێ كوردی ئامادەكرینە ، كو ببیتە زمانێ رەسمی یێ دەڤەرێن كوردی ، دیسان حكوومەتێ گەلەك بریارێن دی دبوارێ رەوشنبیری بۆ دەڤەرێن كوردی بجهـ ئیناینە، و شاندێ ناڤبری دۆپاتی ل بجهـ ئینانا بریارێن كۆنگرێ گەلان یێن گرێدایی دەڤەرێن كوردی كرینە. بریتانیا ل دژی وان داخوازیان راوەستیایە یێن داخوازییا سەربخۆیەكا كوردی دكەن، هەتا بۆ كەسایەتێن كورد دیاركریە، بریتانیا ل دژی هەر بزاڤەكا سەربخۆیێ دێ راوەستیت، بەلێ ل دویماهیێ دیار بوو، سەرەدانا شاندێ بریتانی و یێ حكوومەتا عیراقی بۆ دەڤەرێن كوردی نەرازیبوونا كوردان بدویماهی نە ئینا، و كورد ژ بریارا دژی هەلبژارتنا دویر نەكرن، لەورا حكوومەتێ جارەكا دی تەفیق وەهبی وەك موتسەرفێ سلێمانیێ گرت و ژ كارێ وی لادا.(5)
سەرەدانا شاندێ حكوومی بۆ دەڤەرێن كوردی بتایبەت كەركووك و هەولێر و سلێمانیێ جهێ خۆ دناڤ لاپەرێن رۆژنامەیێن عیراقی دا كریە، وەك دەنگ و باسێ سەرەدانا شاندی و ئەندامێن وێ هاتینە بەلاڤكرن، كو ئەڤ شاندە دێ چیتە كەركووكێ پاشان سەرەدانا هەولێر و سلێمانیێ كەت، مەرەما سەرەدانا پرسا كوردی و زانینا داخوازیێن هندەك كەسێن كوردی یە.(6) ڤێ رۆژنامێ د بابەتەكێ دیدا ل دۆر سەرەدانا شاندێ ناڤبری بۆ سلێمانیێ دایە دیار كرن: سەرەدانا شاندنێ حكوومی بۆ سلێمانیێ بۆ خواندن هەلویست و زانینا ئەگەرێن وێ بزاڤا نەرەوا یا كوردان ل سلێمانیێ ئەنجامدای، هەرچەندە حكوومەتێ ئەو مافێن كارگیریێن كۆنگرێ گەلان بۆ كوردان دیاركرین بجهـ ئیناینە، بێ گۆمان ئەڤ شاندێ حكوومی، كو ژ چەند سیاسیێن باش پێكهاتیە و دێ خواندنەكا باش بۆ ڤێ بزاڤێ كەن و دێ بنگەهەكێ دورست بۆ چارەسەركرنا ڤی بابەتی دانن و د بەرژەوەندیا هەمی لایەنان بیت. حكوومەتا بریتانیا و پرسێن وێ ل دەڤەرێ تەكەزی ل وێ یەكێ كرینە، كو حكوومەتا عیراقێ مافێن كوردان یێن د بریارێن كۆنگرێ گەلان دا هاتین بجهـ ئینیانە. ئەو بزاڤا رویدایی ژی هندەك كەسان كرینە، ئانكۆ ژمارا وان یا كێمە و بریتانیا ڤێ بزاڤێ رەد دكەت.(7)
حكوومەتا عیراقێ ژبۆ كێمكرنا نەرازیبوونا كوردان ل دژی پەیمانا عیراقی – بریتانی هندەك پێنگاڤێن دی ژبلی سەرەدانا شاندێ حكوومی هاڤێتنە، ژ وانا چاپكرنا پرۆگرامێ خواندنێ ب زمانێ كوردی و مفتشەكێ كورد بۆ معارفا (پەروەردا) باكۆری دانایە، ئەو ژی نوری ئەفەندی بەرزنجی بوو.(8)
ئەنجامێن سەرەدانا شاندێ ویزاری بۆ دەڤەرێن كوردی د رۆژنامەیا عیراقی دا هاتیە بەحسكرن، بۆ نموونە د بابەتەكی دا بناڤێ ( بعد عودە الوفد الوزاری من الشمال) ، كو درۆژنامەیا ( العراق ) دا هاتیە بەلاڤكرن هاتیە: هەرچەند حكوومەتا عیراقێ مژیلی پەیمانا عراقی – بریتانی و دانانا میزانیەكێ یە بۆ عیراقێ، بەلێ بزاڤا سلێمانیێ ژبیر نەكریە، و سیاسەتەكا باش بۆ خزمەتا عیراقێ و دویركرنا مەترسیان ل سەر ئێكرێزییا عیراقێ دارێژتیە، كو هندك مرۆڤان هەولدایە خزمەتا دوژمنان بكەن و ئارامییا عیراقێ تێكبدەن، دیسان بۆ شاندێ ویزاری دیار بوویە، كو كەسایەتێن كورد نە ل گەل ڤان رەنگە بزاڤێن تێكدەربوون، و جارەكا دی رازمەندییا خۆ بۆ عیراقەكا ئێكگرتی دۆپاتكریە. حكوومەتێ ژی رژدی ل سەر دانانا كارمەندێن كورد ل دەڤەرێن كوردی كریە، و هەمی شیانان دێ مەزێخیت ژبۆ پەیداكرنا ئارامیێ و نەهێلانا بزاڤێن تێكدەر ل عیراقێ.(9)
رویدانا 6 ئیلونا سالا 1930 و پەیدابوونا نەرازیبوونا خەلكێ سلێمانیێ و كۆشتنا چێبووی رەنگڤەدان د رۆژنامەڤانیا عیراقی دا هەبوو، وەك دەنگ و باس و وەك شرۆڤەكرنا رویدانان ژی بەلاڤبوویە، د رۆژنامەیا ( الاوقات العراقیە)، ( الاوقات البغدادیە) و ( العراق) دەنگ و باسێ ڤان رویدانان بەلاڤ بووینە، د ( الاوقات العراقیە) دا وەك بابەتەكی بەلاڤبوویە و ئاماژە بڤان رویدانا دایە: د هەلبژاتنێن ( تفتیشی) دا ل سلێمانیێ نەرازیبوون چێبوویە، و هێرش ل سەر جهێ دەنگدانێ هاتیە كرن، و دئەنجامێ شەری دا هندەك ژ پولیس و خەلكێ سلێمانیێ هاتینه هنگافتن، بەلێ پشتی ماوەیه‌كێ كێم رەوش ئارام بوویە.(10)
دیسان بەیانەكا حكوومەتێ یا فه‌رمی ل دۆر ڤێ رویدانێ د رۆژنامەیا ( الاوقات البغدادیە) بەلاڤبوویە و تێدا هاتیە: ل سپێدهیا رۆژا هەلبژارتنا پشتی حازربوونا چەند كەسایەتی و ئەشرافێن باژێرێ سلێمانیێ 50 قوتابیان خودان دوكانێن بازاری نەچاركرن دوكانێن خۆ بگرن و هێرشی سەرایا باژیری كرن، دەمێ پولیسان بەرسینگێ وان گرتی شەر پەیدابوو و پاشان داخواز ژ لەشكری ژی هاتە كرن، و (100) لەشكر بۆ هاریكارییا پولیسان هاتنە دناڤ باژیری دا، بەلێ خەلكێ نەرازیبووی ب بەران هێرشی لەشكری كر و تەقە پەیدابوو، لەورا كۆشتن و برینداربوون پەیدابوو، ژ وانا ئێك لەشكه‌ر هاتە كۆشتن و دوو بریندار بوون، (9) پولیس بریندار بوون، (13) ژ خەلكێ سلێمانیێ هاتنە كۆشتن و (22) بریندار بوون.(11) رۆژناما ( العراق) شرۆڤەكرن ب رێكا بابەتەكی ل لاپەرێ ئێكێ دایە ڤی بابەتی و ئاماژە ب بەیانا حكوومەتێ كریەو دیار كریە: ئەو رویدانا ل سلێمانیێ چێبووی هەڤركی دناڤبەرا لایەنگرێن ئێكگرتنا عیراقێ و یێن داخوازییا جودابوونێ دكەن بوویە، بەلێ سلێمانیێ نە بنگەهێ كەسێن تێكدەرە و كەسێن ئاقلمەند هەنە و دێ ل دژی ڤان بزاڤا راوەستن. دیسان دبابەتی دا هاتیە: حكوومەتا عیراقێ سیاسەتەكا لەشكری و سیاسەتەكا حەكیمانە بەرامبەر ڤان رویدانا گرتیە بەر، حكوومەتا بریتانیا پالپشتیا خۆ بۆ حكوومەتا عیراقێ دەربریە. دیسان حكوومەتێ یاسایا خۆ ل دەڤەرێ بجهـ ئینایە و بڤێ رێكێ سەروبەر ئاراماكریە، هەولێن وێ بۆ بنبركرنا ڤان رەنگە ڤایرۆسا د بەردەوامن.(12)
پشتی بدویماهاتنا رویدانا 6 ئیلونا سالا 1930 ل سلێمانیێ وەسا دیارە رەوشا ئێمناهیێ ئارام بوویە،(13) بەلێ حكوومەتا عیراقێ گەلەك كەسایەتێن كورد ل سلێمانیێ گرتن و ل باژێرێ كەركووكێ هاتنە دادگەهكرن و ئەو كەس ژی ئەڤە بوون: عزمی ئەفندی بابان، فائق ئەفندی بابان، رەمزی الحاج فەتاح، شێخ قادر شێخ سەعید، محمەد سعید، مجید ئەفندی، محمەد عبد الرەحمان وتەوفیق قەزاز.(14)
ژ پێداچوونا بابەتێ رەنگڤەدانا رویدانا 6 ئیلونا سالا 1930 ل سلێمانیی د رۆژنامەڤانییا عیراقی دا دیار دبیت، كو رۆژنامەڤانیا عیراقی گرنگی دایە رەنگڤەدانا كوردان ژ مۆركرنا پەیمانا عیراقی – بریتانی و د رۆپەلێن رۆژنامێ دەنگ و باس و شرۆڤەكرن دایە ڤی بابەتی. دیسان ڤێ رۆژنامێ بتنێ هەلویستێ حكوومەتێ نیشان دایە، ئەڤ رەنگڤەدانە ب كارتێكرن ل سەر ئێكرێزیا عیراقێ دایە نیاسین، داخوازیێن كوردان ژبۆ بجهئینانا بریارێن كۆنگرێ گەلان و یێن تایبەت ب مافێن كوردان ڤە ل دویڤ گۆتنێن رۆژنامەیێن عیراقێ هاتینە بجهـ ئینان و بتنێ هندەك كەس ئەگەرێن هاندانا كوردانە ژبۆ دژایەتیا دەولەتێ و بریارێن وێ. رۆژنامەڤانییا عیراقێ رویدانا 6 ئیلونێ ب هویری ڤەگۆهازتیە هەتا ژمارا كۆشتیان ژ هەردوو لایەنان دیاركرینە، پێنگاڤێن حكوومەتێ و دووبار ئەنجامدانا هەلبژارتنا و ئارامكرنا سەروبەرێ سلێمانیێ دناڤ رۆژنامێ دا هاتینە بەحس كرینە. ئانكۆ رۆژنامەڤانییا عیراقێ خودیكا ڤەگۆهازتنا ڤان رویدانا بوو بەلێ ب بۆچوونا حكوومەتێ بوو.
ژێدەر:
(1)د. جودة جلال كامل، العراق بین معاهدتي 1930-1948 دراسة تاریخیة، مجلة جامعة تكریت للعلوم الانسانیة، 26 ، (12) 2019، ص ص 355-356.
(2) سەبارەت ڤان یادداشتناما و نەرازیبوونا كوردان بنێرە، ا.د.غانم محمد الحفو و ا.د.عبد الفتاح البوتانی، الكورد و الاحداث الوطنیە فی العراق خلال العهد الملكی ( 1921-1958)، (2008، دمشق)، ص ص 35-37.
(3) د.سروە اسعد صابر، كوردستان الجنوبیة 1926-1939، دراسة تاریخیة سیاسیة، ( السلیمانیة، 2006)، ص ص 153-165.
(4) جریدة العراق، العدد 3131، 23 تموز 1930، ص 1.
(5) د. عبدالرحمن ادریس سالح البیاتی، سیاسە بریطانیا تجاە كرد العراق 1914-1932، ( السلیمانیة، 2010)، ص ص 357-361).
(6) جریدة العراق، العدد 3144، 7 اب 1930، ص 2.
(7) بنێرە بابەتێ الحركة الكردیة بین تركیا والعراق، جریدة العراق، العدد 3145، 8 اب 1930، ص 1.
(8) جریدة العراق، العدد 3147، 11 اب 1930، ص 2.
(9) جریدة العراق، العدد 3150، 14 اب 1930، ص 1.
(10) جریدة الاوقات العراقیة، العدد 3978، 8ایلول 1930، ص1.
(11) جریدة الاوقات البغدادیة، العدد 5622، 22 ایلول 1930، ص 1.
(12) جریدة العراق، العدد 3171، 8 ایلول 1930، ص 1.
(13) جریدة العراق، العدد 3172، 9 ایلول 1930، ص 2؛ جریدة الاوقات البغدادیة، العدد 5611، 9 ایلول 1930، ص 1؛ جریدة الاوقات العراقیە، العدد 3978، 12ایلول 1930، ص1.
(14) جریدة العراق، العدد 3179، 17 ایلول 1930، ص 2.
