ڕەنگ د جڤاک و ئولێن کوردی دا

دیاکۆ خاتوون

دەڤەرا مەزۆپۆتامیاییێ و زاگرۆزێ ب گشتی دەڤەرەکا تژییە ژ ڕەنگان، بگرە ژ دارۆبار و باران، دوڵ و
نهاڵ ، چەم و بیستانا، بەفر و کانی و ڕۆبارا، گیانەوەرێن کیڤی و گۆلێن هەمەڕەنگ. دناڤ قاپ و گۆسک
و نیگار و بەڕکا و بیناسازییێ ژی دا کاریگەرییەکا مەزن هەبوویە ژبەر هندێ جۆگرافیاییێ کاریگەری ل
سەر مرۆڤان هەیە و ل گوڕی وێ، کاریگەرییێ ل سەر دەنگ و ڕەنگ و مێشک و دەروونێ مرۆڤی دکەت،
تا وی ڕادەی کاریگەری ل سەر جل و بەرکان و شیوازێ هەلبژارتنا وانا هەیە. هەروەسان ئەڤان ڕەنگان
کاریگەری ل سەر چاند و ئۆلێن ڤێ دەڤەرێ ژی هەیە، ڕەنگڤەدانا وێ گەهشتییە هندێ ئولێن کوردی یێن
ئەزداییی و کاکەیی و زەردەشتی د داب و نەریتێن خوە دا بکاربینن بۆ میناک ڕۆناهی و تاڕی یان ڕەش و
سپی د ئۆلا زەردەشتییێ دا ، هەروەسا د ئۆلێن سامی ژی دا ڕەنگان شین تبلێن خوە هێلاینە. کورد وەکو
نەتەوەیەکێ دێرینێ دەڤەرا مەزۆپۆتامیا و زاگرۆسێ کو زێدەتر گرێدا خوەزاییێ بوون و دەڤەرەکا باشا
خوەزاییی هەبوویە و تژی بوویە ژ ڕەنگان ئەوان زێدەتر ڕەنگ بکارئیناینە بتایبەت ڕەنگێن گەرم.
دناڤ ئولێن کوردی تایبەتی ئەزداییی و کاکەیی و زەردەشتیێ دا پەیوەندییەکا باش دگەل ڕەنگان هەیە و
دناڤ دا جهێ خوە گرتییە، ڕەنگان فەلسەفە و واتایێن خوە یێن تایبەت هەنە ، هەروەسا پیرۆزییا خوە ژی
هەیە. ڕەنگێن مینا ( سپی، سۆر، ڕەش، کەسک، زەر و هندەک جار شین بکارئیناینە). د کەڤن دا د وێ
باوەرێ دا بوون ڕەنگ ژ ژێدەرێ ڕۆژێ چێدبن. میناک دناڤ زەردەشتییەتێ دا جەژنا چلەی هەیە کو ب
شەڤێ دمان هەتا ڕۆژ بهەلیت ب واتایا سەرکەفتنا ڕۆناهییێ ل سەر تارییێ د دیتنا ئەزدائییان دا ل سەرێ
قۆبەیان پارچە قۆماشێن ڕەنگا و ڕەنگ پێڤەدکەن، هەروەسا دبێژن کو ئۆلێ ئەزداییی ئولەکێ خوەزاییە.
ڕەنگێ سپی ژ بووی داب و نەریت و پەرستگەهان بکاردئینن و کەسانێن ئولدار ڕەنگێ سپی دکەنە
بەرخوە. هەروەسا قۆبەیێن وان ژی د سپینە و ب ڕەنگەکێ پیرۆز دهێتە نیاسین، سپی ڕەنگێ ئاشتیێ و پێکڤە
ژیان و ڕۆناهی و پاقژیێیە. دناڤ زەردەشتییان دا ژی دەما بۆن و هەلکەفتان سپی ل بەر خوە دکەن و کفنێ
سپی ژ بووی مرییان بکاردئینن، کەسێن ئولدار سپی دکەنە بەرخوە و شیتکێن وانا ژی د سپینە، ل دەڤ وان
ژی ڕەنگێ ڕۆناهیێ و پاقژیێ و ئاشتیێ یە، هەروەسا دناڤ کاکەییان دا ژی کەسانێن ئولدار سپی دکەنە
بەرخوە. گەلەک بۆچوون هەنە پەیڤا سپەهی کو د گەلەک دەڤەرێن کوردستانێ د کۆرمانجییێ دا دهێتە
بکارئینان کو ب واتا جانی دهێت کو بنگەها وێ ژ ڕەنگێ سپی هاتیه‌.
هەروەسا ڕەنگێ کەسک ژی ئێک ژ ڕەنگێن پیرۆزە د بۆنەیا تاوس گێڕانێ دا یان د گەڕا قەوالان دا لەمپەیا
کەسک بکاردئینن و پارچەیەکا پەرۆکێ کەسک پێڤە دکەن و ڕەنگێ کەسک ب واتاییا خوەزا و شینبوونێ
دهێت و ڕەنگێ ژیانێ و دووبارە ڤەگەراندنا ژیانێ یە.
ڕەنگێ زەر ژی دربڕینا ڕۆژێ یە و د دیتنا وان دا ئەگەر ڕۆژ نەبیت ژیان ل سەر ئەردی ژی نابیت.
ڕەنگان هند واتایەکا گرنک و پیرۆز هەیە هەتا گەشتیە وێ چەندێ ناڤ و جهێن ئەزداییان ژی پەیوەندی
ب ڕەنگان ڤە هەبیت میناک (شێشمس، ڕەشۆ، شینۆ، مام ڕەشکا) ناڤێ گوند و دەڤەران (کانییا سپی، سۆرگا،
تربا سپی، کێلە سپی، خانە سۆر، گۆهار زەر، گر زەرک و……هتد) ناڤێن ئەشیران (ڕەشکا، گا بەلەک،
گەردەن زەری، مام ڕەشی و … هتد(.
جڤاک:
هندەک داب و نەریت هەنە کو پەیوەندی ب ڕەنگان ڤە هەنە و ئۆلی بکارئینانە ژ وانا مۆرکا شین: شین
ل ڤێرێ وەکو ڕەنگێ هێزێ هاتییە بکارئینان، مۆرکا شین ب سەرێ زارۆکان ڤە دکەن یان خانییان دا کو
بهێنە پاراستن ئەڤە دناڤ گەلەک گەل و ئۆلان دا ژی بوویە نەریت.
هەروەسا زایدا ڕەش: تەنییا ڕەش ب شێوەیێ(+) ل سەر ئەنییا وان د نەخشینن دەما زارۆک تۆشی کێمکا
هەیڤێ دبیت. هەروەسا (دەق) دەما دهاتنە چێکرن پتریا وان ڕەنگێ وێ کەسک بوون.
جلک:
هەلبەت کاریگەریا ڕەنگان ل سەر شێوازێ جل و بەرکان ژی هەبوویە و گرنکی پێهاتیە دان، د هەر
دەمەکی دا واتایا خوە هەبوویە و دهەر هەلکەفتەکێ دا ڕەنگەکێ تایبەت ب خوەڤە هەبوویە وەکۆ شاهی و
نەخوەشییان.(خەرق) ڕەنگێ وێ ڕەشە و فەقیر دکەنە بەرخوە. تۆک یان گریڤان( ڕەنگی وێ سپیە ) تانج
و جل( ڕەنگێ وێ ڕەشە فەقیرێ سەردەرییێ پەرستگەها لالش دکەنە بەرخوە دەما سەما و گۆڤەندێ دکەن.
هەروەسا ڕەنگێ سوڕ ئێک ژ ڕەنگێن گرنکە چونکی ڕەنگێ ئاگریە هەتا د جەژنێن خوە ژی دا ئاگری
بکاردئینن و ئەڤ ڕەنگە دناڤ زەردەشتیان ژی دا یێ گرنکە. دناڤ ئەزداییان دا ئەڤێن پلەیێن ئۆلی وەردگرن
شیتکا سوڕ دکەنێ ب واتاییا پلە بلندییێ دهێت. مەرزۆ یێن وان کەسانە یێ سەمایێ دکێشن و پارچەکا
دی یا سوڕ د سەر ملێن خوە ڕا دکێشن. جەمەدانییا سۆر دکەنە بەر خوە کو یا تایبەتە ب وان ڤە. خێلی و
بەندکێ بووکێ ڕەنگێ سۆر بوو، ئەڤە دناڤا زەردەشتییان دا ژی هەبوو دڤیا یا سۆر بایە و تانها دناڤ
هەمی کوردان دا ئەو بەندک د زەماوەندان دا دهێتە بکارئینان و سێ جاران ل دوور کەمەرا بووکێ ڤە دئینن
و دبەن و هەر سێ جاران گرێددەن. ژن شاڵێن سوڕ و سپی بکاردئینن. هەروەسا کراسێ ڕەش بۆ مرن و
تازیا دهێتە بکارئینان.
ڕەنگ دناڤ جەژنا دا:
هەلبەت دناڤ جەژنان ژی دا ڕەنگی باندوورەکا هەری مەزن ل سەر هەیە. ( چواڕشەمبا سەرێ نیسانێ(
یان جەژنا سەر سالێ ئێک ژ جەژنێ هەری گرنکە دناڤ ئەزداییان دا، دیارە کو دڤێ جەژنێ دا هێک
دهێنە ڕەنگ کرن و گۆلا بهارێ دڤێ جەژنێ دا دهێتە بکارئینان، ڕەنگکرنا هێکا ب واتایا هندێ دهێت
ئەرد یێ هاتییە خەملاندن و د وێ ڕۆژێ دا خوەزاییێ ڕەنگێ خوە وەرگرتییە.
جەژنا خدرلیاس، دڤێ جەژنێ دا نابیت خوین بهێتە رێتن و دڤێ جەژنێ دا حەز ژ ڕەنگێ سوڕ ناهێتەکرن و وەکی کا چەوا د ڕۆژێن زەردەشتیان د هەیڤێ دا چواڕ ڕۆژ هەنە كو تێدا ب هەمی ئاوایی نابیت گۆشت بهێتە خوارن و گیانەوەر بهێنە سەرژێکرن و نابیت و خوین بهێتە ڕێشتن. تەزکەرەیا بۆقەتار: پارچەکا سوڕا بچیکە خەلک ب
لەڤەنەکێ بچۆک ڤە دکەن و ب خانی ڤە دکەن. د دیتنا هەردەوێر کاکەیی دا کوردێن کاکەیی د ئێک ژ
ئاهەنگ و جەژنێن خوە دا، هێکا د کەلینن و ب ڕەنگێن سوڕ، شین، کەسک، زەر، پیڤازی و موڕ ڕەنگ
دکەن.
ڕەنگ دناڤ تێکست و قەولێن ئەزداییان دا گەلەک هاتینە بکارئینان و هەر ئێکی واتا و فەلسەفەیا خوە
هەیە و گەلەک ژ وان ڕەنگان گرێدای چواڕ تۆخمێن ئاڤ، ئاخ، ئاگر، بایە. ئەو ڕەنگێن زێدەتر هاتینە
بکارئینان ژ وان سپی، سوڕ، زەر، کەسک و ڕەش، هندەک جهان سەرەرای دیتنێن جودا دەربارەی شینی
هاتییە بکاریئنان.
ئەم گەلەک بەحسا وان قەولا ناکەین بتنێ دێ ئێک میناک ئینین:
هات چواڕشەمبووا سوڕە
نیسان خەملاندبوو ب خۆرە
ژ باتن دایە ب مۆرە (ق. چوارشەمبوویێ.)
ڕەنگان گرنکی و باندوورەکا مەزن ل سەر تاکێ کورد هەیە. د جەژن و داب و نەریتێن ئۆلی دا هاتینە
بکارئینان و ل سەر دیواران و کۆچکان ڕەنگ هاتینە دانان، قاپ و گۆسک پێ ڕەنگ کرینە و تا وی
ڕادەی مفا ژ گیا و ئاخ و بەران و خوەلیێ وەرگرتینە، هەروەسا لسەر لەشێ مرۆڤان وەکو دەق نەخشاندینە.
جل و بەرگێن خوە پێ خەملاندینە. هەر ڕەنگەکی واتایا خوە هەبوویە جار بۆ کەیفێ جار ژی بۆ نەخوەشیێ.

ژێدەر:
1-هونەرێ پیرۆز: حەمە هاشم .
2-رەنگ لە فۆلکلۆری کوردیدا: هەردەوێل کاکەیی.
3-فەلسەفە و دەلالاتێن رەنگان و پراکتیزەکرن ل سەر جڤاک و تەکستێن ئێزدیان: کۆڤان خانکی.