پ.د. فه‌رست مه‌رعی
رێزدار هنری ئوستن لایارد (1817 – 1894م) شوێنەوار ودبلوماسیەكێ بەریتانییە ئه‌و ببو باڵیوزێ بەریتانیا ل (ئەستانە – ئستەنبول)، وگەلەك جاران سەرەدانا میسلێ كریە و ڤەكولین ولێگەریان كرینە لسەر شوینوارێن ئاشوریا بۆ جهەتێن بەریتانی، و ژبەركو باژێرێ میسل گەلەكێ گەرم بوو ل وەرزێ هاڤینێ، لایاردی دڤیا سەرەدانا جهەكێ فێنك بكەت دا هاڤینا خو لێ دەرباز بكەت، ژبەر هندێ بەرەف چیایێت كوردا چوو. ل یازدەی هەیڤا یولیویویێ/ تیرمەهێ ژ سالا 1850 یێ زایینی هنری ئوستن لایاردی باژێرێ میسل بجههێلا جهێ ئاكنجیبوونا خو (ب مەرەما لێگەریانا شوینوارێت ئاشوریا) بەرەف كوردستانا ئوسمانی چوو هەروەكی دبێژیت: (من میسل بجههێلا بەرەف چیا ( چیایێت كوردستانێ)، و گەرۆكێت ئەوروپی سەرەدانا بەشەك ژ ناڤەراستا كوردستانێ نەكربوو، ئەو كەرتێن گرێدای زێباریا ژ كوردێن (رەواندوز)ێ و گەلیێ نەستوریا (عەشیرەتێن نستوریا ل دەڤەرا هەكاری)، وگەشتا خو دەستپێكر ژ دەڤەرا ئاكرێ، و تێدا دیاركر كو هەژمارا خێزانێن وێ نێزیكی (600) خێزانان بوون، و كەرتێ ئاكرێ نێزیكی 300 گوند وجهێت ڤەحەویانێ بوون، و ئەڤە دبنە داهاتیەكێ باش بوو باشالق (ویلایەتا- دەسهەلاتداری) میسل، ول وێرێ سەرەدانا شوینوارێن گوندێ كوندوك (گوندك) كر، و ل گوندك 20 خێزان هەبوون هێشتا سەر دینێ نەستوری بوون دگەل كێمەك ژ جوهیان ژی…
و دەمێ من بەرێخودانا ئەوان پەیكەرا دكرن (شوینوارێت گوندك) ێ، رەبەنەكێ نەستوری هات، كو پلا وی شەماس (شدیاق – شەماشە) بوو و زەلامەكێ گران و ب ئاقل بوو و سەروبەرەكێ جوان هەبوو و ڕیهێت وی یێت سپی هەتا سینگێ وی دهاتن، و گوتە من ئەڤ پەیكەرێ بلند ئەو قەشە یوحەننایە لسەر هەسپی، و ئەڤە ناڤێ شكەفتێ ددەتێ، هندیكە ئەو (پەیكەر)ێ خوارێیە ئەو هندەك رێوره‌سمێن (طقوسێن) ئایینی یێت كەنیسەكێ بوون نەشیا باش شروڤە بكەت، ئەز دگەل وی زڤریمە مالا وی و بۆ من خوارنەكا قەلەو و خوش چێكر، و مە رۆژا خۆ بوراند ل بەرسڤكا بانی ئەوا دكەڤیتە هنداڤ دەشتێ. هندەك گوندێت نەستوریا یێت كلدانا (هێشتا هندەك ژ ئەوان مەسیحیا مەزهەبێ خو نەگوهارت بوو ژ نەستوریەتێ بو كاسولوكیەتێ) دكەفتنە خوارێ ژ وی چیای، و ب دویراتیا 3 سێ میلا بەرەف باكوورێ گوندكێ ( گوندێ گوندكێ ئەوێ دكەڤیتە روژئاڤا ئاكرێ) گوندێ شوش و پشتا وێ گوندێ شەرمنێ كو جهێ مار شەمعون بەتریكێ نەستوریا بوو، و ب دویراتیەكا كێم ژ شەرمنێ بەرەف باكووری گەلیێ باڤیانە ئەو گەلیێ تەنگ و دگەل پەیكەرێن كەڤری یێن دیار( پەیكەرێ مەزنێ ئاشووریا یێ سەنحاریبی ل خنس)
ــــــــــــــ
بەرێخوبدە: اوستن هنری لایارد، مكتشفات اطلال نینوی وبابل مع الرحلات الی ارمینیا وكردستان والصحرا‌ء، ترجمە: شیرین ایبش، هیئە ابو ظبي للسیاحە والثقافة، لاپەرە 458-460.
و پاشی بەرەدەوامیێ ددەتە ئاخفتنا خۆ و دبێژیت: هەڤالێت من ل 17 یولیویێ/ تیرمەهێ (ساڵا 1850ز) شیان بگەهنە بلنداهیا چیای، و مە هەمیان دڤیا بگەهینە بەر كەش و هەوایێ سار و دگەل روژهەلاتنێ ئەم كومبووین و مە بەحەشتا خو هێلا، ئەو باژێركێ ئەم ژێ بورین هندەك خانیێن بەری یێت موكم هاتینە چێكرن كو ئێك لسەر ئێكی بوو، و مزگەفتەك و سەرشوەك و كەلهەكا كاڤل ل وی جهی بوو و ژ كەڤندا كەلهەك بوو یا مەزنەكێ سەربەخو كو ناسناڤێ پاشای لسەر بوو و شانازی دبر وەكی مروڤێ خۆ ل ئامێدیێ (میرێ ئامێدیێ) ژبەركو خۆ د هەژمارت ژ دویندەها خەلیفێت عەباسی، و دویماهیك كەس ژ وان محمد سید بوو ئەوێ زیندانكری ل میسلێ، ئەم دەرباز بووین د رێكەكا گەلەكا ئاسێ را هەتا گەهشتینە بلنداهیا چیای، و ژ كوپكێ چیای مه چاڤێن خۆ د گێراندن ل هنداف دەشتا (نافكور)ێ. شێخان و دەڤەرێن دەوروبەری وان چیایێن دابەشكری هەتا دەوروبەرێت هەولێرێ و رێ و رێبارێن زێ و خازری، و ل بەرامبەر وی جهێ نەهالەكا كویر بوو چیایێ ئاكرێ ژێكڤەدكەت ژ زنجیرا دووێ یا ژ وێ بلندتر ( چیایێ پیرس) ە.
ــــــــــــــــــــــــــ
هەر ئەو ژێدەر لاپەرە : 461.
و پشتی لایارد ی ئاكرێ بجهـهێلای و پاشی دەڤەرا زێباریا دەرباز كری ئەوا كو (نیعمەت ئاغا)ی دەستهەلات لێدكر كو دەستهەلاتا وی دگەهشتە هەتا عەشیرەتێن شێروانیا، دبێژیت: ” ئەم نوكە هاتینە د ناف جهێ داڕبەڕی یێت بچیكدا و ئەم راوەستیاین پشتی مە گەشتەكا كورت دەرباز كری د ڤێ روژێدا ل باژێركێ هاشتاخ ێ كوردی یێ بچویك و دەوربەرێن وێ دارێن مەزنن وگەلەك جۆبارا ئاڤدانا ئەوان دكر، و د كەڤیتە دەڤەرا زێباریا یا كوردی ئەوا ب میراتگری دویماهیك مەزنێ مایی دەستهەلاتێ لێدكەت. و د ناف وێ نەهالێدا ئاڤەكا زەڵال ل وان جووا دچوو كو ئێك ژ چەقێن رویبارێ زێ یە كورد ناڤ دكەن ب دروشو یان ژی بیرایشو و بو ماوێ دەمژمێرەكێ ئەم لبەر لێڤا ئاڤا وێ دچووین. و تایبەت ب ڤی چەقێ رویبارێ زێ ڤە لایارد دبێژیت ( سێ ناڤ گەهشتنە من یێت ئەڤێ نەهالێ: حساوە، حەسەن میمە، و نەهالە {نەهلە}، وناڤێ دوماهیكێ ژ ئاغایێت زێباری یا بوو، گەلەكا ب زەحمەت بوو هەتا ناڤێ كەسەكی یان جهەكی ژ زەلامێن كوردی وەرگری، و گەڕوك گەلەك دكەفتنە خەلەتیان ژ پێخەمەت ڤێ چەندێ، ژبەر كو ناڤ دهاتە گوتن ب گەلەك شێوازا و دهاتە كێمكرن و زێدەكرن و ژێبرن، و ئەگەر رامانەكا دیار هەبا دا لسەر مە یا ب ساناهی بیت). پاشی ئەم چووینە دناڤ تیكەكا تەنگ دا یا تژی داڕبەڕی، وجهەكێ ئاسێ هەبوو دناڤبەرا مە وكەرتێ (مقاطعە) زێباریا یێ سەرەكی، و ل سەرێ كوپكی مە سەرێ جۆبارە(رویبار) ێ زێي دیت ئاڤا وێ دچوو دناڤ وی گەلیێ خودان ئاخەكا قەلەو و هوسا دیاربوو پشتا وێ نەهالێ چیایێ كوردستانێ یێت بلند ( چیایێ شرین و پشتا وێ) دگەل گوپیتكێت بەفرین، ئەم هاتینە دەڤەرا خوارێ هەتا گەهشتینە گوندێ پیرەكەپرا كو ئەو جهێ ئاكنجویبوونا (مستەفا ئاغا) ی بوو مەزنێ بەرێ یێ عەشیرەتا زێباریا، بەلێ مەزنێ نوكە دبێژنێ (نیعمەت ئاغا) وئاكنجیە ل گوندێ حەرین Heren ( گوندێ هەرنێ) ب دویراتیا دوو میلا. ئەڤە بەری نوكە ل میسل بوو دا عەبایەكی بدەستخوڤە بێخیت دا دەستهەلاتێ وەرگریت ژ پاشایێ میسلێ و د دەمێ سەرەدانێدا بۆ مێهڤانێ من، شارەزایی وشیانێت وی دهێنە بەرامبەر زەلامەكێ كورد یێ سادە گەلەك. باش ب زمانێ فارسی د ئاخفت و عەرەبی ژی دزانی، و پێزانین هەبوون لسەر نەخشێ كوردستانێ و ژ وی من گەلەك تایبەتمەندی زانین لسەر كەرتێن چیایێن نە بەرنیاس.
كورد دهێنە هەژمارتن خودان مەزهەبەكێ ئیسلامی یێ توندرەو( مەرەم پێ مەزهەبێ سوننی یە كو دهێتە هەژمارتن ژ توندرەوا بو ئەوروپیا ب هه‌ڤبه‌ركرن ل گه‌ل مەزهەبێن دی وەكی شیعەگەریێ و مەزهەبێن دی)، ئاغای ل وێرێ خوارن و ڤەخوارنێت خۆ خوارن ب درێژاهیا شەڤێ، خۆ درێژكربوو سەر فەرشەكێ گران بوها لبن دارا وبركەكا ئاڤێ ژ دەرڤەی قەسرا وی یا ئاخێ یا بچویك، و عەبایەكێ نەخشاندی یێ ئارمویشی وداڤێت زێری یێ بسەر دادای و خزمەتكارەك یێ ل هنداڤ سەری هەوا ب باوەشینكێ لێ دكر، و ئێكێ دی یێ راوەستیای پێیێت وی یێت رویس د پەرخاندن، و ئەز گەلەك پێڤە مام هوشیار نەكەن و ئەم بەردەوام ب رێكا خۆ چووین هەتا ئەم روینشتە خوارێ لبن داروبارا، بەلێ ژبەر قەرقەشا مە مەزنێ ناڤبری هوشیار بوو ژ خەوێ و ب خێرهاتنا مە كر و هەر چەندە بۆ وی دروست نەبوو خوارنێ ژی بخوت چونكی یێ ب روژی بوو بەلێ ئەركێ مێهڤانداریێ پشتگوهڤە نەهاڤێت، و ئەو خوارنا بۆ مە ئینای ژ رەخێ ژنكا بۆ مە هات، گوشتەكێ ب تام بوو و خوارنێت هەمەجور و شریناهیێت خوش بوون و بۆ مە دیاربوو كو ژنكێت كوردا د زیرەك و شارەزانە. دگەل وێ من نامەك ژ دەف پاشای ئینا بوو گرێدای باجێت نوی و ئەڤ بابەتە پێنەڤێت بو وان یێ خوش نەبوو، و پێك هاتینە ژ تویتنێ و پەمبی و فێقی و گازی كوردێن زێباریا كر دا باجا بدەن بۆ جارا ئێكێ، هەروەسا باجێت لسەر مولكا بلند بوون ژ 25 تا 60 هزار قرشا (نێزیكی 550 جونەیهێت ئنگلیزی)، ژبەركو ئەو هەوێن سەركەفتنێ یێ دوماهیكێ ئەوێت باب العالی (حكومەتا عوسمانی) ب دژی شێخێت بوتان كرین ( بدرخان پاشا میرێ مێرنشینا بوتان) و هەكاری (نور الله بەك میرێ مێرنشینا هەكاری) بو پشتەڤان بۆ وی داخوازا پارا ژ وان عەشیرەتێن سەربەخو ب سەركێشیا( نیعمەت ئاغایێ زێباری) و دگەل هندێ هێزێن توركی (عوسمانی) نە هاتینە چیایێت وان، كوردا دیت ژ شارەزاییێ یە گوهداریا فەرمانا وان بكەن دا تووشی مەترسیا داگیركرنێ نەبن یان یا خرابتر ژ وێ سەربازیا نەچاری. هەر ژێدەرێ بەرێ ، لاپەرە 461، 462.
نێزیكی 50 خێزانێت كاسولیكی یێت كلدانی لێڤەبوون ژ نەستوریێ ( رێبازا كاسولیكی گرتیە ژ ئەگەرێ شاندێن كاسولیكی یا پاپاوی) ل حەران (گوندێ هەرنێ یێ زێباریا) و ئەوان كەنیسەك هەبوو و وئەوانا چ هێجەت نەبوون نەرازی بن ژ مەزنێت خۆ یێت كورد تایبەت د ماوێ دەستهەلاتا مەزنێ نوكەدا.
دەستهەلاتا (نیعمەت ئاغا) ی درێژ بوو هەتا زێبارێ و شێروان و گەردی و بارادوست (برادوست) وشەمدینان ژ ئاكرێ و هەتا سنوورێت فارسی (ئیرانیا قاجاریا وی دەمی). و دهێتە هەژمارتن ئەو كەرتێن عەشیرەتێن كوردا یێن ژێك جودا و هەر عەشیرەتەكێ ئاغایێ خۆ یێ هەی بەلێ هەمی یێ دبن دەستهەلاتا ئاغایێ زێباریادا و هەمیا باجە د دا وی و درێكا ویرا بو دەستهەلاتدارێ میسلێ، و (نیعمەت ئاغا) ی ئەز هێلامە ل بن پاراستنا پسمامێ خۆ ( الملا ئاغا) ئەوێ فەرمان لێكری یاوەری و پاراستنا مە بكەتن هەتا توخیبێ پاشالق (ویلایەت) هەكاری ئەڤا كو هێزێت توركی داگیركری وی دەمی، شارەزایێ مە (الملا ئاغا) زەلامەكێ چیای یێ بلند بوو، جل وبەرگێن هەمەرەنگ یێت فرەهـ ل به‌ر بوون و دەرسوكەكا (سوورا مەزن) ل دور سەرێ خو زڤراند بوو لسەر كولاڤەكێ خیچ خیچێ درێژ و ئەڤە دیمەنەكێ دژوار ددەتە خەلكێ كوردستانا ناڤەراست، و دگەل وی سێ ژ لایەنگرێت وی دگەل دچوون ژبەركو رێكێت كەڤری یێت ئاسێ د چیایدا زەحمەت بوون بۆ رێڤەچوونێ هەتا سەر وان هێسترا ئەوێت كو ب زەحمەت ئەم ب دەستخوڤە بینین ب رێكا ئاغاواتا نه‌بیت. ئەوان زەلاما ئەوێن ل گەل مە تڤەنگێت خو یێت درێژ دانا بوونە سەر ملێت خۆ ودگەل وان خەنجەرێت زەخم ناڤ شیتكا وان دابوون. ژ ئەڤی دەقێ چوویی دیار دبیت دەستهەلاتەكا ب هێز هەبوو دناڤ عەشیرەتا زێباریا دا ژ باژێرێ ئاكرێ هەتا دەڤەرا شەمدینان، دگەل ڤێ چەندێ هندەكا دەرسوكا سوور دكرە بەرخو ل وێ مێژوویا زوی { ناڤەراستا چەرخێ نوزدێ} . ژێدەرێ بەرێ، لاپەرە 462، 463.
مە گوندێ هەرنێ یێ زێباریا سپێدێ زوی هێلا روژا نوزدەی ( هەیڤا تیرمەهێ 1850ز) و پشتی ماوەیەكێ كێم ئەم گەهشتینە رویبارێ زێی و ئەم دوو دەمژمێرا ل سەر رەخێت وی چووین هەتا ئەم گەهشتینە كەلەكێ داكو مە دەرباز كەتە رەخێ دی یێ ئاڤێ، گەلەك گوند د بەربەلاڤ بوون د وێ نەهالێدا ل هەردوو رەخێت زێی، ئەردێ وان هاتبوو چاندن و یێ پیش چاڤ وسەرنجراكێش بوو. ئەم نەشیاین ب ساناهی ژ ئاڤێ دەرباز ببین ژبەركو ئەو كەڤرێت چاندی د ئاڤێدا گەلەك زڤروك چێدكرن و بورینا مە ل سەر كەلەكێ ب زەحمەت ئێخست و ئەم وەلێكرین كو ئەم شەڤا خو ب قەتینین ل گوندێ رێزانێ بچویك نێزیك كەلەكێ ژبەركو هێسترەكا مە یا باركری نە دچوو و نەدڤیا مەلەڤانیا بكەت د رویباریدا هەتا سپێدەهیا روژا دی (بیستی هەیڤێ ژ هەیڤا تیرمەهێ). { گوندێ رێزان گوندەكێ ناڤدارە دكەڤتە روژهەلاتا بارزان و یێ ل هنداڤ هەردوو رویبارا رویێ كچوك و زێی، و د وی دەمیدا گەروكا بەحسی گوندێ بارزان نەكریە چونكی نە ل سەر رێكا وان بوو، دگەل ڤێ چەندێ هه‌تا سالا 1850ز نەیا ب ناڤ و دەنگ بوو هەتا پشتی شێخێت بارزان یێت نوكە رێبازا نەقشەنبەندیێ وەرگرتی ژ شێخێت نەهریا. ژێدەرێ بەرێ، لاپەرە 463.
لایارد دبێژیت ئەم كەتینە سەر وێ رێكێ ئەوا ئەڤ عەشیرەتێن چیای هاتن و چوونا خو ل سه‌ر دكر بەری چەندەها سالان، و زێدەباری ڤێ چەندێ خەلكێ كەرتێت ئاكنجیبوونا باژێرا هندەك عەشیرەتێن كوردا تێدا هەبوون یێت كوچەرا و د ژیان دگەل پەزێت خۆ، و ئەوان چاندن نەدكر و پشت بەستنا وان لسەر چەروانێت ئاشور (كوردستان) بوون یا قەلەو و چەروانێت خو د گوهارتن د ماوێ وەرزێن سالێدا و هێدی هێدی ژ دەشتێ ب سەركەفتن ئەو جهێن ب دیجلە و زێی دهاتنە ئاڤدان بۆ كوپكێت بلند ل (زوزانا) و دهاتنە ئەردێن نزم (دەشتێ) دەمێ وەرزێ زڤستانێ نێزیك دبوو، و عەشیرەتێن كوچەرا یێت سەرەكی ئەڤێ ل ڤێ پارچا كوردستانێ هەین دگوتنێ هەكاری ئەوێت مە خیڤەتێن وان دیتین وەختێ مە سەرەدانا عەشیرەتا ته‌ی دیتی (یا عەرەبا) ل دەستپێكا بوهارا بوری، و ئەو د بەرنیاس بوون ب كریارێت دزین و تالانكرنێ و دهاتن و چوونا خودا یا سالانە دا هێرش دبرنە سەر كەرتێن ئاكنجیا تایبەت یێت مەسیحیا، و ژبەركو ئەوان گەلەك كەرێت پەزی هەبوون رێكێت وان ژی دهاتنە دەوساندن و بۆ گیانەوەرێت باركرنێ ژی ب ساناهی بوون. و ئەو جهـ پشت رویبارێ زێی دبنە گەلەك زنجیرێت چیا یێت بەرامبەر ئێك یێت تژی و داروبار و نەهالێت كویر دكەڤنە دناڤبەرا واندا وگەلەك گوندێت بچویك دكەڤنە د ئەوان چیا دا و ل وان جها گەلەك زەڤی یێت چێكرین ئێك سەر ئێكێ بو چاندنا گەنمی و داروبارێت فێقی، و ئەڤ دیمەنە گەلەكێ جوان و سەرنجراكیُش و ماقویل بوو. ئەو شەڤ پیچەك د گەرم بوون لێ ئەم شیاین بەر هەوای بنڤین، و گەرماتیا روژێ وەل مە دكر ئەم بەرەف سیبەرێ ڤە بچین، و بهێنڤەدانا مە یا ئێكێ پشتی مە رویبارێ زێی هێلای ئەم گەهشتینە چەمێت گوران و مە خیڤەتێن خو شەڤا ئێكێ دانانە گوندێ یانی یا بچیك لسەر زنارێ چیای. ژێدەرێ بەرێ ل 462 – 464.
ل بیست وئێكێ تیرمەهێ مە كەرتێ زێباریا هێلا پشتی مە هندەك چیایێت بلند دەربازكرین و ئەم چووینە دەڤەرا شێروان، كو مەزنێ وان (میران بەك) هاتە بەراهیا مە دگەل هندەك زەلامێت خۆ یێن ب چەك، و بەرێ مە دا گوندێ بەرسیاە (بەرسیاڤ) یێ مەزن ئەوێ دكەڤیتە دبن گوپیتكەكا بلند د گوتنێ (چیایێ پیران). ل وی جهی شەهیەك بۆ مێهڤانداریا مە هاته برێڤه‌برن، پاشی مە بێهنا خو ڤەدا لبن دارەكا باهیڤێ، د وی نەهالێدا جوكەك دچوو سەر زێی ( سێ ناڤ دانەمە بو ئەڤێ جوكێ: ئاڤ شیراە، رودبار ككلیك، بەرازگرد) و كەرتێ شێروان و گەردی ژێك ڤەدكر. و د ماوێ ئێڤاریدا ئەم سێ دەمژمێرا چووین دگەل وێ جوكێ و وان نەهالێت ڤەكریدا و تیكێت تەنك هەتا ئەم گەهشتینە گوندێ هارونێ ل كەرتێ برادوست، و باراپتر ژ ئەوان گوندێن وان چیا پێكهاتینە ژ كەلهێن بچیك یێت ئاخێ و هەر كەلهەكێ 4 یان 6 بورجێن زێرەڤانیێ هەبوون وئەڤە ئەو جهـ بوون ئەوێت ئاغایێت بچویك د چوونە تێدا و خوین دهاتە رێتن د دەمێ شەر دهاتە كرن، و ل وێرێ مە گەلەك خێزانێت جوهیا دیتن هاتن و چوون دكر ژ گوندەكی بو گوندەكێ دیتر، و زەلامێن وانا شولێ زێرنگریێ و عەتاریێ دكر و خێزانێت كوردا هەتا ئەوێت توند ژی بخێرهاتن پێ دكر چونكی گەلەك زێر و جلكێت نوی یێت ژنكا نیشان ددان. ل وێرێ گوندەك هەبوو د گوتنێ خانی رەش (كانی رەش) یێ بەرفرەهـ بوو لسەر كوپكەكێ وان بوو ل هنداڤ گوندێ هارونێ ویێ زەنگین بوو ب بیستان و زەڤیا، و ئەو جهێ ئاكنجیبوونا سەروكێ كەرتێ برادوست بوو.
ــــــــــــــــــــــــــ
ژێدەرێ بەرێ، ل 465.
و رێزدار لایارد ی ئاخفتنا خو بەرفرەهكر و گوت: میر فەیزولاهـ بەك ی (فیض الله بیك ) د ژوورەكا بەرفرەهـ ڤە بوو كو دكەفتە سەر ستوینێت داری و یا ڤەكری بوو بەرامبەر نەهالێ و ل هنداڤ دیمەنەكێ بالكێش، بەلێ دەرسوكا مەزنی ژ كەشمیرێ خەت خەتێن سپی وسوور بوو و یا مەزن بوو و دبیت مەزنترین دەرسوكا سەری بوو مە دیتی ل كوردستانێ، بەلێ جل و بەرگێن وی ژ ئارمیشێ نەخشاندی یێ هویر و ماقویل بوو، و تشتێ زێدە د رەشاتیا چاڤێت ویدا هه‌بوو هندی كلێ چاڤا كربوویێ، و دەوروبەرێن وی گەلەك زەلامێن ب چەك هەبوون ب شێوازەكێ باش و جل و بەرگێن وان د ماقویل بوون، و پێشوازیا مە كر هەر وەكی پاشایێ چیایە، و هەر چەندە ئەوی باج ددا د سالێن بەرێدا بو توركا نێزیكی 8 فەردێت پارا (35 جونەیە)، لێ ئەوی خو مەزندكر ب سەربەخویەكا تمام، بەلێ دگەل هندێ خۆ دشكاند بیێ دلێ خو بۆ ئاغایێ زێباریا كو دەستهەلاتدارێ میسلێ ئەو كریە د بن سەرپەرشتیا ئاغایێ زێباریا دا، و دگەل وێ ژی پێشوازیا قاسدێ ئاغایێ زێباریا (الملا ئاغا) گەلەك ب هوشیاری دكر و نامێت نیعمەت پاشا (ئاغایێ زێباریا) ئەوێت بو ئیناین دخواندن، و وەكی هەمی ئاغایێت چیای ب فارسی د ئاخفت و ئەڤ زمانە یێ فەرمیە ل كوردستانێ بو نڤێسینا راپورتا و پەرتووكا ژ بلی قورئانێ و هندەك پەرتووكێن دی یێن ئایینی ئەو ب زمانێ عەرەبینە، بەلێ زاراڤێ كوردی ئەو ژی لەقەكە ژ فارسیێ و كێم جارا پێ دهێتە نڤێسین ( یا دروست كو زمانێ كوردی زمانەكێ خێزانا ئاری یە و ئەو ژی هەروەكی زمانێ فارسی و نە زاراڤەكێ فارسیە). میر ما ب مەڤە ئەم شەڤەكێ ببینە مێهڤانێت وی، بەلێ مە تێشت دگەل خوار و مە رێكا خو گرت هەتا دەمێ روژئاڤا بوونێ هەتا ئەم گەهشتینە كەلها پێگشنێ یا بچویك. و روژا دی ئەم بورین ل بەر كوپكێ سیری رش ( سەرێ رەش) ب رێكا نەهالا خاباتا یان خەپنایا ب كلدانی.
ــــــــــــــــــــــــــ
ژێدەرێ بەرێ ل 464 – 465.
و ل سالا 1849 ز لاباردی په‌رتووكا خۆ ب ناڤى (نه‌ینه‌وا و پاشمایێن وێ) ده‌رئێخست و ل ئنگلترا ناڤوده‌نگه‌كێ مه‌زن ب ده‌ستڤه‌ئینا و ئاشوریێن نستوری ل سالا 1983 ژ پوله‌ندیێ وه‌رگیرا و دووپاتی ل وان پشكان كر یێن به‌حسێ زۆرداریێن كوردان ب رێبه‌رییا میر به‌درخانی ل سه‌ر نستوریان دكه‌ت ب تایبه‌تی ل ده‌ڤه‌را هه‌كاریان. ئه‌ڤێ په‌رتووكێ و نڤیسینێن لاباردی كارتێكرن ل سه‌ر ره‌ئیا گشتییا بریتانی هه‌بوو به‌رامبه‌ر كوردان. ئه‌ڤه ژی بوو ئه‌گه‌ر كو بالیوزێ بریتانی (سترانفورد كانیننگ) فشارێ ل ده‌وله‌تا ئوسمانی بكه‌ت دا ئه‌وژی ژ لایێ خۆڤه فشاری ل میرنشینا بوتان بكه‌ت. ئه‌ڤ چه‌نده ژی رویدا و ده‌وله‌تا ئوسمانی رابوو ب ژناڤبرنا میرنشینا بوتان پشتی شه‌ڕێن مه‌زن و دژوار و ل تیرمه‌ها 1847 ێ. میر به‌درخانی خۆ راده‌ست كر و كه‌لها ئاروخێ ژی راده‌ست كر پشتی كو هه‌شت هه‌یڤان به‌رگری كری. پاشی ل گه‌ل برایێن وی (میر سه‌عد و میر صالح) و ده‌سته‌یا ئه‌ركانێ وی بۆ ئستابۆلێ هاتنه دویرئێخستن.
