ھێرشا میر محەمەدێ ڕواندزی بۆ سەر میرگەھا بادینان و سەرەدەریا وی دگەل خەلکێ دەڤەرێ

دلشاد جه‌وهه‌ر نه‌مر

میر محەمەدی ب پشتگیریا مەلا یەحیای ب رێکا دەرێخستنا دوو فەتوایێن جیھادێ و ب ھاریکاریا مەلا محەمەدێ خەتێ کو شێخولئیسلام و موفتی و ھەمەکارەیێ میر وباوەرپێھاتیێ وی بوو، بەرێ لەشکەرێ سۆران دا سەر ئێزدیان ل بادینان، فەتوایا ئێکێ ب دژی ئێزدیان بوو و سەر و مالێ وان حەلال کربوو، و فەتوایا دووێ ب دژی ھەر کەس و لایەنەکی بوو کو ھاریکاریا ئێزدیان بکەت، چونکی مەلا یەحیا یێ پشتڕاست بوو کو میرێن بادینان بەرامبەر کومکوژیا ئێزدیان بێ ھەلویست نابن و دێ پشتا وان گرن، کو پشکەکا ڕەسەنا خەلکێ میرگەھا بادینان بوون^(١).

          لەشکەرێ وی، ل ٧ نیسانا ١٨٣٢ ل کەلەکا داسنیان ل رویبارێ زێ یێ بادینان دەرباز بوون و ھێرشکرنە سەر دەڤەرا بادینان، ل دەستپێکا ھێرشا خۆ دا ئێزدی کۆمکوژکرن، ئێزدیێن دەوروبەرێن مویسل بەرەڤ مویسل رەڤین^(٢)، عەلی بەگێ میرێ داسنی ب لەشکەرێ داسنیان ڤە چوو پێشیا وان، پشتی شەڕ و کوشتارەکا گران، ھەمی رێک ل عەلی بەگی ھاتنە گرتن و رەڤی و مال و زاروکێن خۆ ھەلگرتن و بەرەڤ تۆرعابدین چوو، ل ناڤ چیا و دۆل و نھالاندا خۆ ڤەشارت^(٣)، سەرکردێ لەشکەرێ سۆران رەسول بەگ چاڤەرێی کارڤەدانا میرێن بادینان بوو کا دێ ھاریکاری و پشتگیریا ئێزدیان کەن یان نه‌، ژبه‌ر كو تشتەکێ سروشتی بوو پشتگیریا وان بکەن، سەعید پاشای ھێزەک ب سەرکردایەتیا یونس ئاغای ھنارت کو ئێک ژ مەزنێن دەڤەرا بادینان و ئێک ژ نێزیکێن وی بوو، دیسان ئیسماعیل بەگێ حاکمێ ئاکرێ ژی دگەل لەشکەرەکی چوو دا کو ھاریکاریا ئێزدیان بکەت و بەرھنگاریا ھێرشا سۆرانیان بکەت، بەلێ بەری بگەھنە مەیدانا شەڕی ھەمی تشت ھاتبوونە ژدەست دان و لەشکەرێ بادینان بتنێ بۆ ماوێ دوو روژان شیا بەرامبەر لەشکەرێ سۆران خۆ بگریت پاشی تووشی شکەستنێ بوو، ئێزدی بێ ھەژمار ھاتنە کوشتن و عەلی بەگ ھاتە ئێخسیر کرن^(٤).

          پاشی مەسیحیێن لسەر رێکا لەشکەرێ سۆران ژی ھاتنە کۆمکوژکرن و مال و ملکێن وان ھاتنە دەستەسەرکرن، گوندێ ئەلقوش ھاتە تالانکرن و خەلکێ وێ ھاتە کوشتن، ڤی لەشکەری کەنیسا رەبەن ھورمز تالان کر، سەرکردێ دێرێ گابریێل دامبو کوشت و دەستنڤیسێن وان یێن کەڤن ژناڤبرن^(٥)، ژ ھەژی گوتنێیە کو گابریێل دامبو ژ رۆما ھاتبوو، و بەھانەیا لەشکەرێ سۆران ئەو بوو کو وان لایەنگریا ئێزدیان کریە^(٦).

          پشتی ھاریکاریا میرێن بادینان بۆ ئێزدیان، میر محەمەدێ ڕەواندوزی برایێ خۆ رەسول بەگ ھنارتە ئاکرێ بۆ بەردەوامیا ھێرشا خۆ، ئیسماعیل بەگی بەرھنگاریەکا بھێز کر، و شەرەکێ دژوار ل مەیدانێ دروستبوو، رەسول بەگ ل ژێر فەرمانا برایێ خۆ پێشڤە ھات و ئاکرێ دورپێچ کر، ئەڤ دورپێچە نێزیکی ھەیڤەکێ ڤەکێشا، ئیسماعیل بەگی وێرەکیێن مەزن کرن و بەرەڤانیەکا بھێز کر، بەلێ پشتی سیمایێن کەفتنێ دیار بووین، نەچار بوو ئاکرێ بجھبھێلیت^(٧)، و خۆ گەھاندە ناڤ ھوزا زێباریا، وان ئەو پاراست ھەتا گەھشتیە ئامێدیێ کو لژێر سەروەریا برایێ وی سەعید پاشای بوو^(٨)، د وان روژان دا دکتور روس ل ھەولێرێ بوو، بەحسێ داگیرکرنا ئاکرێ و کارتێکرنا کەفتنا وێ لسەر ورەیا خەلکێ ئامێدیێ دکەت، و دبێژیت: (کوردێن ئامێدیێ گەلەک ترسیان ژ ڤێ ھێرشا بھێز و گەلەک کارتێکرن ل وان کر)^(٩).

          لدەمێ میر محەمەدی ئاکرێ ستاندی، ھێزێن خۆ بەر ب زێبارێ ڤە دانە ڕێ و شەڕه‌کێ مەزن دناڤبەرا وان و ھێزێن زێباریا دا رویدا، و سەلمان ئاغایێ زێباری کو ئێک بوو ژ سەرلەشکەرێن ئیسماعیل بەگی، د وی شەڕی دا ھاتە کوشتن^(١٠).

          پاشی لەشکەرێ سۆران بەرەڤ ئامێدیێ ڤە چوو و ب توندی کەلھا ئامێدیێ دورپێچ کر، دەرگەھێن کەلھێ ھاتنە دائێخستن و خەلکێ ئامێدیێ ب دلپاکی سویند خوار کو شەڕی بکەن^(١١)، ژ ھەژی گوتنێیە کو عومەر ئاغایێ کتانی رۆلەکێ مەزن ھەبوو د بەرگریا باژێری دا، و کەسەکێ ب وەفا بوو بۆ میرێن بادینان، دیسان یێ شارەزا بوو د ھونەرێ جەنگی دا و ھەر ئەو ئەگەر بوو کو ئامێدی د ڤی ماوەی دا خۆ راگریت^(١٢). پشتی سێ ھەیڤان ژ دورپێچێ لسەر ڤێ کەلھێ، خەلکێ وێ تەنگاڤبوون و نە شیان زێدەتر خۆ ڕاگرن، ژبەر ڤێ چەندێ داخواز ژ میر محەمەدی کرن کو ئەو دێ باژێری ڕادەست کەن ب وی مەرجی کو خەلک نەھێتە ئەشکەنجەدان و تالانکرن و کوشتن^(١٣)، و ل ٧ خزیرانا ١٨٣٣ ئامێدی کەفتە د دەستێ میر محەمەدێ ڕەواندوزی دا و موسا پاشا کرە حاکم لسەر وێ دەڤەرێ، و سەلیم پاشا کرە حاکم لسەر ئاکرێ^(١٤)، و ئیسماعیل بەگ ب رێکا تونێلەکا ڤەشارتی ژ باژێرێ رەڤی و بەرەڤ دەڤەرا نێروە ڤە چوو^(١٥).

          سەبارەت دەڤەرا نێروە ژ ئەگەرێ ڕێکێن نەخوش و چیایی یێن ئاسێ، ھێرشێن میر محەمەدێ ڕەواندوزی بۆ گرتنا وێ سەرنەگرتن و کەلھا نێروە نە کەفتە د دەستێ لەشکەرێ سۆران دا، سەرەرای ھندێ کو چەندین جارا بزاڤا گرتنا وێ ھاتبوو کرن، پشتی کەفتنا ئامێدیێ، ئیسماعیل پاشا شیا خۆ ب چەندین شەرکەرەکانڤە ڕزگار بکەت و بەرەڤ کەلھا نێروە بچیت، ل سالا ١٩٣٣ و بۆ ماوەیەکێ درێژ خۆ ل ڤێ کەلھێ ل دەف تەتەر بەگێ میرێ نێروە ئاسێ کر و ئەو کەلھە بۆ بەرگریەکا باشتر نووژەنکرەڤە^(١٦).

          ب ڤی شێوەی بارێ گران یێ زڤراندنا میرگەھێ ژ دەستێن بیانیان، کەفتە سەر ملێن ئیسماعیل بەگێ، و پێدڤی بوو کو ھەڤال و تاگیرا بخۆ پەیدا بکەت و ھێزێن خو رێکبێخیت و ئامێدیا پایتەخت بزڤرینیت^(١٧)، پشتی چەند روژەکان چوو لایێ کوردێن ئیرانێ و گەھشتە شنو، پاشی برێکا نورەدین بەگێ میرێ ھەکاریا پەیوەندی ب بەشەک ژ مەزن و رێبەرێن خۆ یێن بادینان کر، ئیسماعیل بەگ بشێوەیەکێ نھێنی بەرەڤ میرگەھا ھەکاری ڤە چوو، تا وی رادەی کو بتنێ نورەدین بەگێ ھەکاری بڤێ چەندێ دزانی و بۆ ماوێ ٤٠ روژان ما ل دەف وی، ل دوماھیێ ھێزەک کو ژ ١٥٠ کەسان پێکئینا و بەرەڤ ئامێدیێ ب رێککەفت، کو ب شەڤ برێڤە دچوون، و ب روژ ژی خۆ ڤەدشارتن، ھەتا گەھشتینە سەرێ ئامێدیێ و ب شەڤ ھێرشکرن، دیتن کو دەرگەھێن وێ د ڤەکرینە و چوونە دناڤ کەلھێ دا و ھندەک لەشکەر و سەرکردێن سۆرانیان گرتن، بەلێ موسا پاشا ژدەرڤەی کەلھێ بوو د وێ شەڤێ دا، دەمێ گوھ لێ بووی کو برایێ وی ئیسماعیل بەگی باژێر یێ گرتی، ڕەڤی و بەرەڤ میر محەمەدێ ڕەواندوزی ڤە چوو^(١٨)، مەلا یەحیا ڕەڤی و دگەل شاگردێ وی مەلا قاسمێ مایی ل دەڤەرا سندیان ژلایێ لەشکەرێ ئیسماعیل بەگی ڤە ھاتنە گرتن، مەلا قاسم ھاتە کۆرە کرن، مەلا یەحیا ئینانە ئامێدیێ، لێ سوفی موبارەکێ مەجزوبێ شێخ محەمەدێ ئاکرەیی، کو ئیسماعیل بەگی زور حەز ژێ دکر و رێز لێ دگرت، وی دەمی ل ئامێدیێ بوو و زور داخوازی ژ ئیسماعیل بەگی کرن کو مەلا یەحیای ئازاد بکەت، ئیسماعیل بەگی ژی سەرەرای ھەمی ئەو ناپاکیێن مەلا یەحیای دگەل مالە میرێن بادینان کرین، ئەو ئازاد کر و رێز لێ گرت^(١٩)، بڤی شێوەی ئیسماعیل بەگ شیا پایتەختێ میرگەھا بادینان ڕزگار بکەت ژ ھێزێن سۆرانیان، پشتی کو نێزیکی ٦ ھەیڤان کەفتیە د دەستێ وان دا، و برایێ خۆ محەمەد سەعید پاشا، میرێ شەرعی یێ میرگەھێ زڤراند^(٢٠).

پشتی میر محەمەدێ ڕەواندوزی گوھ ل ڤی دەنگوباسی بووی، ھەوا خۆ یا لەشکەری ئەوا ھنارتیە سەر میرگەھا بۆتان ڕاوەستاند، و زڤری ڤە میرگەھا بادینان و جارەکا دی باژێرێ ئامێدیێ دورپێچ کر، محەمەد سەعید پاشا و ئیسماعیل بەگی دگەل خەلکێ باژێری خۆ باش ئامادە کرن بۆ شەری، ل دەستپێکێ لەشکەرێ میر محەمەدی نەشیان چ پێشڤەچوونان بکەن و باژێری بگرن و دەستێ خۆ بداننە سەر، ژبەر ڤێ چەندێ دورپێچا خۆ توندتر لێکر و ل ھیڤیا وێ چەندێ مان ھەتا خەلکێ باژێری برسی دبن، دەمەک ب سەر دورپێچێ ڤە چوو و برسیبوون و بێ ئاڤی و ئێش دناڤ خەلکێ باژێری دا بەلاڤ بوون، و لدوماھیێ نەچار بوون کو داخوازا پێکھاتنێ بکەن، و میر محەمەدێ ڕەواندوزی سوز دا وان کو لێ ببوریت ئەگەر باژێری ڕادەست بکەن، لێ پشتی میر محەمەد دگەل ھێزێن خۆ چوویە دناڤ ئامێدیێ دا، بۆ جارا دووێ سوزێن خۆ شکاندن و بجھنەئینان، و ١٥٠ کەس ژ مەزنێن ئامێدیێ گرتن و کوشتن وەک تۆلڤەکرنەک، بەلێ ئیسماعیل بەگ ڤێ جارێ ژی شیا ب ڕەڤیت و خۆ ژ ھێزێن سۆران ڕزگار بکەت، و بەرەڤ ھەڤپەیمانێ خۆ میر بەدرخان بەگێ بۆتان ڤە چوو، و میر محەمەدی برایێ خۆ رەسول بەگ کرە حاکم لسەر باژێرێ ئامێدیێ^(٢١)، لەشکەرێ سۆران پشتی گرتن و کوشتن و تالانکرنەکا زۆر ل دەڤەرێ، ھەر بەردەوام بوون لسەر ڤێ سیاسەتێ، رەسول بەگێ حاکمێ ئامێدیێ ژی وەک داگیرکەران رەفتار دکر، حاکمێن دھۆک و زاخۆ و شنگالێ ژی ب ھەمان شێوە^(٢٢).     پشتی زولم و زورداریا میر محەمەدێ ڕەواندوزی و کوشتن و ئەشکەنجەدانا ژمارەکا زۆر ژ خەلکێ دەڤەرا بادینان، گازندەنامەیەک ژلایێ ڤی خەلکێ زولم لێکری ھاتیە نڤیسین و ھنارتن بۆ سولتانێ ئوسمانی برێکا موشیر رەشید محەمەد پاشایێ والیێ وی دەمی یێ دیاربەکرێ^(٢٣)، کو تێدا داخواز ژێ کرینە ل حالێ وان ب پرسن و ژ زولمێ ڕزگار بکەن، دیسان وان لدەسپێکێ ژ مەلا یەحیای باوەر دکر، بەلێ پاشی ڕاستی بۆ وان دیار بوو، و ئیسماعیل پاشایێ خۆ ڕزگار کری، ل دەف وان یێ پاراستیە و وان دڤێت ئەو بھێتە سەر تەختێ میراتیا بادینان ب ھاریکاریا دەولەتا ئوسمانی^(٢٤)، دیسان کچ و ژنێن ئێزدی و موسلمان ژلایێ لەشکەرێ میر محەمەدی ڤە ل بازارێن ڕەواندوزێ ھاتینە فروتن، ھەرچەندە دیرۆکا نڤیسینێ لسەر ڤێ بەلگەیێ نینە ژی، بەلێ پتر ژ نیشانەکێ د ناڤەرۆکێ دا ھەنە کو دیرۆکا نڤیسینێ بۆ سالا ١٨٣٤ ڤەدگەریت، ئەڤ دیرۆکە ب ئاشکەرایی لسەر مۆرا شێخ نورەددینێ بریفکی و حامد ئاغایێ سندی دھێتە دیتن، و مۆرا ٣٣ کەسان لسەر ڤێ گازندەنامەیێ دھێتە دیتن، ژوان ژی عەلی بەگێ میرێ شێخان^(٢٥) و عەبدی ئاغایێ مزوریان دگەل چەندین سەروک ھۆزێن دیتر و شێخ و مفتی و گوتار بێژێن دەڤەرێ، ئەڤە رامانا وێ چەندێ ددەت کو ھەلویستێ کوردێن بادینان ب موسلمان و ئێزدیێن وێ ڤە ئێک ھەلویست بوو، و ھەمی ئێک دەست بوون، وان ب ئێک چاڤ بەرێ خۆ ددا ڤێ زولما لەشکەرێ سۆران دگەل خۆ ئینای^(٢٦).

ئێک ژ بابەتێن ژ ھەژی بەحسکرنێ، سەرەدەریا میر محەمەدێ ڕەواندوزی یە دگەل ئێزدیان، ھەر ژ دەستپێکا بورینا لەشکەرێ ڤی میری ژ رویبارێ زێی یێ مەزن، بەرەڤ دەڤەرێن ئێزدیان ڤە چوون و ھێرشەکا توند کرنە سەر وان، عەلی بەگێ داسنی ب لەشکەرێ داسنیان ڤە چوو بەر سینگێ وان، پشتی شەڕەکێ گران داسنی توشی شکەستنێ بوون^(٢٧)، و کوشتارەکا زۆر ژلایێ لەشکەرێ میری ڤە ھاتە ئەنجامدان، ئێزدیێن ماین ژی بەلاڤبوون، بەشەک بەرەڤ چیایێ جودی و تورعابدین و شنگالێ ڤە چوون و دانە رێکێن چیا و کویراتیا گەلیان، بەشەکێ دی ژی بەرەڤ مویسلێ ڤە چوون دا کو وەک کوچبەر خۆ و خێزانێن خۆ لێ ب پارێزن^(٢٨)، حکومەتا ئوسمانی و مویسلیان ب فەرمانا محەمەد ئەمین پاشایێ کورێ ئوسمان بەگێ جەلیلی یێ والیێ مویسل (١٨٢٨-١٨٣٣) ئەو پرا کو لسەر رویبارێ دیجلەی ھاتبوو چێکرن، ھەرفاندن دا ئێزدی ڕزگار نەبن و بتنێ چەند کەسەکێن کێم شیان لسەر را دەرباز ببن، چونکی وەرزێ بھارێ بوو و ئاڤ یا بوش بوو، ئەوێن نە شیاین دەرباز ببن ب نەچاری ل (تل قوینجق)^(٢٩) کۆمڤەبوون و ژلایێ میر محەمەدێ ڕەواندوزی ڤە ھاتنە کۆمکوژکرن، د دەمەکی دا کو خەلکێ مویسل و کاربدەستێن حکومەتێ لسەر بانا دناڤ باژێرێ مویسل دا تەماشای ڤێ کۆمکوژیێ دکرن^(٣٠)، وەسا دھێتە زانین کو ئەڤ کۆمکوژیا لڤێ دەڤەرێ ھاتیە کرن، ژلایێ میری ڤە ب ھاریکاریا مویسلیان بوو^(٣١)، عەلی بەگێ داسنی دگەل ھزارەھان دیڤچوویێن وی ھاتنە ئێخسیر کرن و ھنارتنە ڕەواندزێ^(٣٢)، ھندەک ژێدەر دبێژن دەمێ میر محەمەد نێزیکی مویسلێ بووی، دگەل وان رێککەفت و چەند سەد ئێخسیرێن ژن یێن ئێزدی ب دیاری پێشکێشی فەرمانرەوایێن جەلیلی کرن^(٣٣).

          چەند ئەگەرەکێن سیاسی و لەشکەری ھەبوون کو میر محەمەد پاڵدای بۆ داگیرکرنا شێخان، ژوان ژی رابوونا شێخانیان ب دژی میرگەھا سۆران لدەمێ ھەڤپەیمانی دگەل میرێ بادینان کری، و کوشتنا عەلی ئاغایێ مزوری، دیسان لەشکەرێ سۆرانیان نە دشیا دەستێ خۆ بدانیتە سەر ئامێدی و دھۆک و زاخۆ بێی داگیرکرنا شێخان، چونکی ئێزدی دێ شێن ژ پشتێ ڤە ھێرشێ بکەنە سەر لەشکەرێ وان^(٣٤).

          د بەردەوامیا ھێرشا خۆ دا لەشکەرێ سۆران بەرەڤ خەتارێ ڤە چوو و کوشتارەکا مەزن دناڤ ئێزدیان دا ئەنجام دا^(٣٥)، پاشی بەرەڤ باشیکێ ڤە چوو و ھەمان کار لوێرێ ژی ئەنجام دا^(٣٦)، دیسان ھێرش کرە سەر شنگالێ و ب ھزارەھا کەس لێ کوشتن و ب سەدەھان زاروک و ئافرەت ئێخسیر کرن^(٣٧).

          سەبارەت میراتیێ ل ڤی دەمی دناڤ ئێزدیان دا، پشتی عەلی بەگ ھاتیە ئێخسیر کرن، حسێن بەگێ میراتگرێ شەرعییێ عەلی بەگی کو شەڕکەرەکێ ناڤدار بوو، ب ھەسپ ڤە کەفتە د ئاڤێ دا و خەندقی، پشتی وی عەلی بەگێ کورێ سالح بەگی دھێت^(٣٨).

          ژ ھەژی گوتنێیە کو ئێزدیان داخوازا رێککەفتنێ کر، بەلێ میر محەمەدێ ڕەواندوزی رەت کر، و ئەو لەشکەرێ لژێر کاریگەریا زەلامێن ئایینی ھەمی یاسایێن شەری بەزاندن و تاوانێن مەزن ئەنجامدان، ھەر ژ کوشتن و تالانکرن و تێکدانا پران و تژیکرنا بیر و کانیان و بڕینا دار و درەختی و سوتنا گوندان ل دەڤەرێن شێخان، بەعشیقە، باعەدرە و شنگالێ^(٣٩).

          پشتی زڤرینا میر محەمەدی بۆ ڕەواندوزێ، ھەڤژینا عەلی بەگێ داسنی کۆمەکا مەزن ژ داسنیان ل خۆ کۆم دکەت و دچیتە سەر کەلھا شنگالێ، کو بابەکر ئاغا ژلایێ میرێ سۆران ڤە لوێرێ ھاتبوو دانان دگەل سیھ کەسان ژ لەشکەرێ سۆران د کەلھێ دابوون و ئاگەھ ژ ڤێ بزاڤا داسنی نەبوو، داسنیان ل ھەر چوار کناران خانیێن کو ئەو تێدا سۆتن، د وی دەمی دا زەلامەکێ بابەکر ئاغای چوو بوو ژدەرڤە و رزگار ببوو، دەمێ زانی ئێکسەر ڕەڤی و بەرەڤ ڕەواندوزێ ڤە چوو، ژبلی وی کەس رڕزگار نەبوو، ئانکو بابەکر ئاغا و ٢٩ کەس ھاتنە سۆتن، میر محەمەدێ ڕەواندزی ٥٠٠ سوارێن بلەز ھنارتنە سەر شنگالێ، دەمی گەھشتین دەست ب کوشتارێ کرن و نێزیکی ٧٠٠ کەسان ئێخسیر کرن و زڤڕینە ڕەواندوزێ^(٤٠)، میر محەمەدێ ڕەواندوزی ئەڤ بزاڤا داسنیان کرە ستۆیێ عەلی بەگی، و گوت وی یێن پاڵداین، گازی کرە دەف خۆ و گوتێ: (ئەڤە سێ سالە ب رێز و خوشتڤیاتی تو ل ڕەواندوزێ و ھێشتا دەست ژ فتنا بەرنادەی؟). عەلی بەگی گوتێ: (ئەز بۆ کەفچکەکێ خوینێ نا قەھرم). ئەڤجا ڤێ چەندێ دگەل ھندێ کو میر محەمەدی ژێ خواست ئەو ببیتە موسلمان و عەلی بەگی رەت کر، میر محەمەد توڕە بوو و فەرمانا کوشتنا وی دا، و لەشێ وی سێ روژان ب ڕەواندوزێ ڤە ھەلاویست^(٤١).

          پشتی کوشتنا عەلی بەگی، ھەڤژینا وی داخواز ژ میری کر کو تەرمێ وی بزڤرینن، ئەو بوو تەرمێ وی دگەل ٢٥ سواران ھاتە ھنارتن بۆ شنگالێ، ھەڤژینا عەلی بەگی ئەو ٢٥ کەسە کوشتن، ئەڤ چەندە بوو ئەگەر کو جارەکا دی شەڕ و کوشتن دەستپێبکەتە ڤە، و ھەڤژینا عەلی بەگی ھاتە ئێخسیرکرن و ھنارتنە (گر مامک) و پاشی ھاتە سێدارەدان^(٤٢).

          ئەڤ فەرمانا ب سەرێ ئێزدیان ھاتی د ڤێ ھەوا خویناوی دا، دھێتە ھژمارتن ژ توندترین و دژوارترین فەرمانێن لسەر ئێزدیان، بەلگەیێن مێژوویی دوپات دکەن کو سێ چوارێکێن ئێزدیان گیانێ خۆ ژدەست دا دڤێ ھەوێ دا، و وان بەرگری ژ ناسناما خۆ و پاراستن ژ ھەبوون و جوگرافیا خۆ کر^(٤٣)، و ئەڤە کێمتر نەبوو ژ ھەشت فەرمانێن ئوسمانیان ئەوێن ب دژی ئێزدیان دناڤبەرا سالێن (١٧٦٧-١٨٠٩) دا ھاتینە ئەنجامدان^(٤٤)، بەلێ ھەر چەوا بیت میر محەمەدێ ڕەواندوزی نەشیا ئێزدیان نەچار بکەت کو بچنە سەر ئایینێ ئیسلامێ و بەرگریێن توند کرن ب دژی فەرمانڕەوایێن سۆرانێ^(٤٥).

پەراوێز:-

^(١)عەلی تەتەر نێروەی، مێژوویا میرێن ئێزدینان ل دەڤەرا نێروە ژ دامەزراندنێ تا سێدارەدانا تەتەر بەگێ کوڕێ عەلی بەگێ، (ئیران، ٢٠١٨)، ل ١٥١.

^)٢)ھەمان ژێدەر، ل ١٥٣.

^)٣)حسێن حزنی موکریانی، مێژووی میرانی سۆران، چاپا دووێ، (ھەولێر، ١٩٦٢)، ل ٦٦.

^)٤)أنور المايي، الأكراد في بهدينان بحث تاريخي اجتماعي عن منشأ الأكراد و عقائدهم و عاداتهم و طبائعهم و آدابهم، الطبعة الثالثة، (دهوك، ٢٠١١)، ص ٢٢٨-٢٢٩.

⁽⁵⁾Bekir Biçer, Kürtlerde iç savaş, Selçuklu Araştırmaları, Sayı: 6, (Konya, 2017), S 115.