هەلبەست وەک تێگه‌هه‌كێ گرنگ د پەروەردە و فێرکرنێ دا
ئەلند مزووری
هەلبەست يا تایبەت بۆ زاڕۆكان دهێتە نڤیسین، چەندین ئاسۆیێن پەروەردەیی و فێرکرنێ ب خۆڤە دگریت و دبیتە ئالاڤەکێ گرنگ، ب شێوەیێ هونەری و ئەدەبی دهێتە ب کار ئینان بۆ پەروەدە و فێرکرنێ بۆ قۆناغێن جودا یێن ژییێ زاڕۆكان ب تایبەت بۆ قوتابیێن قۆناغێن بنەڕەت، ئەڤە ژی ئێک ژ وان رێکایە زاڕۆك چێژ و تاما هونەری ژێ وەربگرن زێدەباری خورتکرنا کارامه‌یێن وان یێن زانیاری و رەوشتی، نەخاسمە ئەگەر وان بابەتان ئارمانجێن پەروەردەیی و فێرکرنێ یێن دەست نیشانکری تێدا هەبن، لێ بۆ هەلبژارتنا بابەتێن ب ڤێ مژارێ ڤە دمینيتە ل سەر شیان و شارەزایێن نڤیسەری یان وی هەلبەستڤانێ بۆ زاڕۆکان دنڤیسیت، کا دێ هزر د چ جۆرە بابەتەکی دا کەت یێ گونجای بیت د گه‌ل وێ قۆناغا ئەو بۆ دنڤیسیت، هەروەسا دێ چەند شێت بابەتەکێ پڕ رامان و مفادار و مشتى شیرەت و ئامۆژگاری و بکارئینانا پەیڤ و زاراڤێن گونجای د چارچۆڤێ ژینگەها زاڕۆكی دا هەلبژێریت، زێدەباری شیانێن وی مامۆستای و وانەبیژی( پەروەردکارێ) ب ئەرکێ خواندن و نیشاندانێ رادبیت بۆ زاڕۆكان نه‌خاسمه ژى بۆ زاڕۆكێن قوتابی.
خالەکا دی یا گرنگ د ڤی بابەتیدا، شارەزایی و دەستهەليیا مامۆستایە د گەهاندنا بابەتی دا، كا دێ چەند شێت زاڕۆكی د گه‌ل وانا خۆ گونجینیت و گرێدانێ د ناڤبەرا قوتابی و بابەتى دا پەیدا بکەت، چونکە هەر بابەتەکی ئەتەکێت و بنەما و پڕەنسیپ و شێوازێن خۆ هەنە، بۆ وێ ئێکێ بشێت زاڕۆكی ل سەر بنەما و بنیاتێن زانستی و ساخلەم پەروەردە و فێر بکەت.
| پەروەردە و فێرکرنا زاڕۆكان نە کارەکێ ئاسانە، کارەکه سەربۆر و شارەزایی بۆ دڤێت، هەمی کەسان ئەو هونەرێ سەرەدەریکرنێ د گه‌ل زاڕۆكی نینە. |
پەروەردە و فێرکرنا زاڕۆكان نە کارەکێ ئاسانە، بەلێ کارەکێ گەلەک ب زەحمەتە و سەربۆر و شارەزایی بۆ دڤێت، هەمی کەسان ئەو هونەرێ سەرەدەریکرنێ د گه‌ل زاڕۆكی نینە، ئەڤ گۆتنا مە ژی دەربارەی وی کارێ ژدەرڤەی چوارچۆڤێ خێزانێ یە، چونکە زاڕۆك تاکەکێ هەست نازکە، زوی ب زوی هەمی کەس د هەستێن وی ناگەهن، هەروەسا مێشکێ وی هێشتا وەسا بەرفرەهـ نەبوویە کۆ هەستێن وی ب شێوەیەکێ دورست و باش بکەڤنە کاری و هشیاريیا وی گەلەک لاوازە، شیانێن وی یێن هزری دەولەمەند نەبووینە د هەمی بیاڤان دا، جەستەیێ وی ژی هێشتا ئەو هێز نینە خۆ د گه‌ل هەر سەقایەکی بگونجينيت و کەهیاتی د ناڤبەرا وی و وان کەرسەتێن ل دەوروبەرێن وی دا چێ نه‌بوویە، بێگۆمان هەر تشتێ زاڕۆك دبینیت، دبیت بۆ وی دنوی بن، هێدی هێدی چاڤێن وی ل ژیانێ و دەروربەرێن وی ڤەدبن و فێری تشتان دبیت ئەڤێ چەندێ ژی بهێنفرەهی و دەمێن درێژ بۆ دڤێن، هەتا چەندەکێ ژ قۆناغێن ژيیێ خۆ دەرباز دکەت و ئەو هەمی کەرستە و کەل و پەلێن د ژینگەها وی دا بۆ کەهی دبن و گونجاندنەکێ د گەلدا پەیدا دکەت، زاڕۆك ب سروشتێ خۆ د هەر قۆناغەکێ دا فێری هندەک تشتان دبیت، لەورا دڤێت خێزانا وی زێدەتر یێ پێڤە گرێدای بیت و هەول بدەت گەلەک جاران ل دویڤ حەزێن وی ره‌فتارێ ل گه‌ل بکەت، تاکۆ بشێت کونترۆلێ سەر هەست و داخوازیێن وی بکەت و بزانیت دێ چەوا هەر تشتەکی گەهینیتێ و دێ چەوا هەستێن وی هشیار کەت و لڤینیت، تا کۆ ژدەرڤەی خێزانێ ژی کارڤەدان بۆ دورست نەبن د گەل کەسێن دەور و بەرێن وی.
| زاڕۆك ب سروشتێ خۆ د هەر قۆناغەکێ دا فێری هندەک تشتان دبیت، لەورا دڤێت خێزانا وی زێدەتر یێ پێڤە گرێدای بیت و گه‌له‌ك جاران ل دووڤ حه‌زێن وى بچيت. |
رێکێن پەروەردەکرنا زاڕۆكان زۆرن و ئارمانجێن وان ژی گرنگن، لەورا پێدڤی یە ب گرنگی ڤه بەرچاڤ بهێنە وەرگرتن، چونکە هەر رێکەکێ تایبەتمەنديیا خۆ و سەرەدەریەکا گونجای هەیە و دبنە هۆکار بۆ هشیارکرن و پەروەردەکرنا وان.
ل دویڤ ڤەکۆلینەکا زانستی ب ڤی بابەتی ڤە، چەندین ئارمانجێن هەلبەستا زاڕۆكان هاتینە دیارکرن کۆ کارتێکرنەکا ئەرێنی ل سەر هەست و سۆزێن زاڕۆكی هەیە ژ وان ژی ئەڤێن ل خوارێنە:
* هەلبەست دبیتە هوکار بۆ پەیداکرن و دەولەمەندکرنا سامان و پێکهاتەیێن دەربڕینێن زمانی ل دەڤ زاڕۆكی.
* شەهرەزابوون د تێکستێن هەلبەستان دا و فێربوونا رێنڤیسێ و رێزمانێ.
* دبیتە هاریکار بۆ باشترلێکرن و پاقژکرنا زمانێ وی، هەروەسا هاریکاريیا وی دکەت کۆ بێژە و فۆنه‌تیکا وی باشتر بکەت و پیتان ل جهێن وان يێن دورست دیار بکەت و رستەیان ب شێوەیەکێ دورست لێک بدەت.
* پێشڤەبرنا شیانێن وی بۆ رەخنەگرتن و هەلسنگاندنێ.
* هەلبەست زاڕۆكی رەوشەنبیر دکەت و مێشکێ وی ڤەدکەت و ناخێ وان پاقژ دکەت، هزرێن وی بەرفرەهـ دکەت و ڤیان و هەستا هونەری و وێژەیی ل دەڤ خورت دکەت.
* دبیتە هاریکار لسەر گەشەکرنا بهایێن روحی ل دەڤ زاڕۆكی ب رێکا سەربۆرێن جودا جودا.
* هشیارکرنا هەستێ خۆشيیێ ل دەڤ زاڕۆكی و ئارامکرنا دەروونێ وی و پەیداکرنا کەیف و شادیيێ د ناخێ ویدا.
* دەولەمەندکرنا هزرا زاڕۆكی و گەشەکرنا شیانێن وی ل سەر داهێنان و ئافراندنێ.
* دبیتە هاریکار بۆ وەرگرتنا زانیاريیان ل سەر تایبەتمەنديیێن جوانيیێ و زمانڤانی بۆ خواندن و نڤیسینێ.
* هەلبەست هاریکاريیا زاڕۆكی دکەت ل سەر رەهوانبوونێ د خواندنێدا ب دەنگەکێ بلند و دورست و ب دەربڕین و کارتێکرنێ.
* گەشەکرنا هەستێ دەربڕینێ و ژێکجوداکرنا هزرێن گشتی و یێن تاک.
رۆلێ هەلبەستێ دگەشەکرنا کارەمایێن زمانی لدەڤ زاڕۆكان:
خێزانێ و ب تایبەتی دایک و باب، کار دکەن بۆ گەشەکرن و باشترلێکرنا کارامه‌یێن زمانی ل نك زاڕۆكی هەر ژ قۆناغێن دەستپێکێ ژ ژییێ وی، هەروەسا گرنگيیەکا مەزن هەیە بۆ ب دەستڤەئینانا شیانێن داڕشتنێ و خورتکرنا باوەریبخۆبوونێ د ڤی ژیدا، زێدەباری شیانێن دورستکرنا پەيوەندیيێن راست و ساخلەم د گه‌ل دەوروبەران.
| هەلبەست د هەمی فۆرمێن خۆ دا جوانترین و باشترین جۆرێن هونەری یە، هەروەسا ب بەرزترین ئاستێن ئەدەبیاتێ دهێتە هژمارتن. |
هەلبەست ئێک ژ زۆرترین کەرستێن زمانی یێن بنەجهـ و بالکێشه، ئێک ژ رێکێن کاریگەرە ل سەر هەستێن مرۆڤان، هەروەسا د ڤی بابەتی دا دێ ئاماژه‌يێ ب رۆلێ هەلبەستا بۆ زاڕۆكان دهێتە نڤیسین و ئاراستەکرن، یا کۆ دبیتە هۆکار بۆ گەشەکرنا کارامه‌یێن زاڕۆكی یێن زمانی.
هەلبەست د هەمی فۆرمێن خۆ دا جوانترین و باشترین جۆرێن هونەری یە، هەروەسا ب بەرزترین ئاستێن ئەدەبیاتێ دهێتە هژمارتن، هەر ژ بەر ڤێ ئێکێ رەخنەڤانێن عه‌رەب یێن ئەدەبیاتێ ب ناڤێ (دیوانا عەرەبان) ب ناڤ کریە، ژ بەرکۆ دەربرینێ ژسەربۆرێن مللەتان دکەت، ژبەر وێ ئێکێ ژێرا گۆتیيە هەلبەست ئینسکلۆپیدیایەکا زانین و زانیاریانە(معرفیه)، کۆ دەنگ و باسێن ژینەنیگاريیا کەسایەتیيێن ناڤدار د خۆ دا هەمبێز دکەت، هەروەسا هەلبەست ب شێوە و فۆرمیێن خۆ یێن جۆرەوجۆر پەیامەکا مرۆڤاتی دگەهینیتە وەرگری، کۆ دبیتە ژێدەرێ گەلەک بهایێن مرۆڤایەتی و رەوشتی، هەروەسا دبیتە وانەيه‌کا گرنگ د ناڤ پەیرەو و پرۆگرامیێن خواندنێدا، هەروەسا دبیتە هۆکار بۆ جوانکرنا رفتار و رەوانبێژيیا زمانی و گەلەکێن دی.
هەر د کەڤن دا هەلبەستێ رۆلەکێ گرنگ گێرایە د هەمی مژارێن ژیانێدا د ناڤ هەمی مللەتان دا، د ناڤ جڤاتا کوردی ژی دا گەلەک مفا ژێ هاتیە وەرگرتن، چ بۆ مەزنان چ بۆ زاڕۆكان، ب تایبەت د ناڤا فولکلۆریدا کۆ زۆربەی وان سترانێن بۆ زاڕۆكان دهاتنە گۆتن ل سەر بنەمایێن هەلبەستێ هاتینە دانان، دیسا هەلبەستڤانێن مە یێن کلاسیک ژی بەهر د ڤی بەشێ ئەدەبیدا هەبوویە، ب تایبەت هەلبەستڤانێ مەزن(ئەحمەدێ خانی) دەما فەرهەنگەکا زمانی ب شێوه‌يێ هەلبەست ب ناڤێ (نووبارا بچووکان) بۆ زاڕۆكێن کوردان نڤیسی.
ژ بەر وێ ئێکێ گرنگیيا هەلبەستێ د گه‌لەک لایان دا دهێتە دیتن: ب تایبەت دەمێ دهێتە ب کار ئینان د هەلکەفت و بیرەوەريیێن نەتەوەیی و نيشتمانی دا، د هەلکەفتێن تایبەت ب قوتابی و مامۆستا و خواندنى ڤە، هەروەسا گەلەک جاران هەلبەست دهێتە ب کار ئینان بۆ مەرەمێن بلندکرنا ورەیێن لەشکەری د جەنگان دا، بۆ دیارکرنا کێماسی و شکاندنا لایێ بەرامبەر، هەروەسا بۆ مەرەمێن ئابۆری و گەشتوگوزاری و جڤاکی و دلداری…هتد.
هەلبەست دبیتە هۆکار بۆ پاقژکرنا دەروونی و چاکسازی و بەرزکرنا هەستێن مرۆڤان و بەلاڤکرنا هشیاریێ د ناڤا جڤاکیدا، گەلەک جارا مالکێن هەلبەستێ وەک نموونە، پەند سەربۆر هاتینە ب کار ئینان د ناڤ ئاخفتنێن رۆژانە دا، ژ بەر وێ ئێکێ هەلبەست بوویە جوانترین جۆرێن هونەری کۆ بهایێن رەوشتی د ناڤ خۆ دا دهەلگریت و بوویە خودانا رۆلەکێ پەروەردەیی یێ دیار.
| هەلبەستا مفادار ئەوه يا دشێت تێگەهـ و بیروباوەر و رەوشتێن جڤاکی ب رەنگەکێ ئاسان و بالکێش بگەهینیتە زاڕۆكی. |
نڤیسينا هەلبەستا زاڕۆكان، ب تایبەت هەلبەستا مفادار ئەوا مشت ژ تێگەهێن پڕی رامان وێنەدار و کۆ زێده‌تر د چارچۆڤەیێ پەروەردەیی و فێرکرنێ دا بن، ئەوه کۆ دشێت تێگەهـ و بیروباوەر و رەوشتێن جڤاکی ب رەنگەکێ ئاسان و بالکێش بگەهینیتە زاڕۆكی، کۆ یا گونجای بیت د گه‌ل وێ قۆناغا ژییێ زاڕۆكی، ئەڤێ چەندێ ماندیبوون و شارەزایيەکا باش بۆ دڤێت ب تایبەت ژ لایێ هەلبژارتنا پەیڤ و زاراڤ و تێگەهێن هەلبەستڤان ب کار دئینیت
هەروەسا هەلبەستا زاڕۆك دخوینن دبیتە هەڤکار و پشکدار د ئاڤاکرنا پەروەردەکرنا وان ب پەروەردەکا تەمام، هەروەسا هندەک راستی و تێگەهـ و پێزانینان د بیاڤێن جودا جودا دا پێ دبەخشیت، دیسا بێژە و زاراڤ و پەیڤێن دورستکەر یان لێکدەڕ سامانێ وان یێ زمانی دەولەمەند دکەت، هاریکاریيا وان دکەت بۆ بکارئینانا زمانی ب شێوەیەکێ ساخلەم و راست و دورست، ئەو هەلبەستا بۆ دهێتە نڤیسین و پێشکێش کرن لایەنێن ویژدانی هەست و سۆزان گەشە دکەت و پێدڤیيێن دەروونی یێن هەمەجۆر تێر دکەت، هەروەسا کارامه‌یێن چێژێن ئەدەبی و گۆتنێن زمانی یێن فرەلایەن گەشە دکەت و گوهداريیەکا باش ل هەر تشتەکێ جوان دکەت.
ژێدەر:
ـ شعر وأناشید الطفل (دراسة فنیة)، د. اعجاز احمد، محاضر ضیف بقسم اللغة العربیة وا‌دابها، جامعە لكناو – لكناو الهند.
ـ دور الشعر فی تعلیم الطفل وتربیته/ حدیث نت https://hadith.net › n3688-e49542-pi
ـ فن الشعر..دور تربوي – مركز الاتحاد للاخبار/ مركز الاتحاد لڵاخبار.
https://www.aletihad.ae › wejhatarticle › فن الشعر دور تربوي.
ـ دور الشعر فی تنمیة المهارات اللغویة عند الاطفال – مكتبة نوري
https://noorybooks.com › blog ›
