هيڤى زێڕه‌ڤان
د زاڕۆكينيیا خوه دا ئه‌ز زێده داخبارى فلمكارتۆنێ ‘‘ماوكلى‘‘بووبووم، ل وى ده‌مى ل سه‌ر كه‌ناڵێ ‘‘خه‌بات‘‘ ئانكۆ (دهۆك) يێ نۆكه، دهاته په‌خشكرن، کۆ بڕگه‌ك بوو ژ به‌ڕنامەیێ زاڕۆكان. تشتێ ئه‌ز ب وى فلمكارتۆنى ڤه گرێدايم، هزر و پرسيار بوون. ده‌مێ مرۆڤ هێژ د ده‌ستپێكا ته‌مه‌نێ خوه يێ زاڕۆكينيێ دا بيت، مرۆڤ هه‌لگرێ مێشكه‌كێ ڤالايه ژ زانين و پێزانينێ و هه‌روه‌سا ژ ئه‌زموونێن ژيانێ، هه‌لگرێ کۆمەکا پرسيارانە، ژ وزه و حه‌زه‌كا مه‌زن بۆ ئه‌زموون و ڤه‌ديتنان یێ تژییە. ده‌مێ ته‌ماشه‌كرنا وى فلمكارتۆنى، بۆ من جۆرێن پرسياران چێ دبوون، كۆ دگه‌ل وێ چەندێ نه‌دگونجان ئەڤا من ژ ده‌وروبه‌ران دزانى، چونکی ل وى ده‌مى، من جيهان ب وی چاڤێ چارچۆڤه‌کرى ددیت، ئەڤێ ژينگه‌ها ئه‌ز تێدا بۆ من دەستنیشان کری. ئێدى هه‌ر تشتێ جودا من دیتبا کو ژ یا من دیتی و ل سه‌ر فێربوويم و ڕاهاتيم، بۆ من دبوو جهێ پرسيار و حێبه‌تییێ.
من دگۆته خوه، ئه‌رێ چاوا مرۆڤه‌ك دشێت دگه‌ل گيانه‌وه‌ران بژيت و ژ باوه‌رى خوه ئێك ژ وان بزانيت؟ يان ژى، بۆ چ ده‌مێ گورگان ماوكلى ب گورگ نه‌دهه‌ژمارت ب دلى وی نه‌بوو و تۆڕه دبوو؟ لێ ده‌مێ من ئه‌ڤ پرسياره دكرن، به‌رسڤا من دبهیست ئه‌و بوو كو ‘‘ ئه‌ڤه ب تنێ فلمكارتۆنه و چو ڕاستى بۆ نينه‘‘.
هه‌رچه‌نده جڤاك، سيسته‌م و خێزانێن ئه‌م تێدا مه‌زن بووين، هزركوژن؛ لێ ئه‌ز خوه ب به‌خت دبينم كۆ هزر و پرسيار و وزه‌يا من دگه‌ل من مان و مه‌زن بوون، چونکی ب هزرا من، مرۆڤ بێى كريارا هزركرنێ و پرسيارکرنێ هه‌بوويه‌كێ مرى يه. مرۆڤ هه‌یە، لێ هەبوونا وی و نەبوونا وی وەکهەڤە، وەکێ ژیانەکا بێ واتا دژیت، ئەو مری یە، چونكی ژيان واتایە و بێى كريارا هزركرنێ و ئه‌قلى؛ مرۆڤ نه‌شێت واتایێن تايبه‌ت بۆ خوه دورست بكه‌ت ب تنێ ل سه‌ر وان واتایان بژيت يێن خه‌لكه‌كێ دى ل سه‌ر دژين. پێتريا مرۆڤان ژ ئه‌گه‌رێ بده‌ستڤه‌نه‌ئينانا به‌رسڤان بۆ پرسيارێن خوه دترسن، خوه دده‌نه دگه‌ل وێ كۆمێ يا چيرۆكه‌ك وان پێكڤه گرێدده‌ت، چونکی مرۆڤ هێزێ و ئاراميێ د كۆمێ دا دبينيت. ب ڤى ڕه‌نگى دبيته كۆپييه‌ك ژ يێ دى و چو جوداییيێ دورست ناكه‌ت.
دا ژسنۆرێن بابه‌تێ خوه دوور نه‌كه‌ڤين، ده‌مێ پرسيار دميننه دگه‌ل مرۆڤى و مه‌زن دبن و دزێن، پاڵده‌رێن مرۆڤى ژ بۆ لێگه‌ڕيان و ڤه‌ديتنێ بهێزتر لێ دهێن. بۆ نموونه: ب مه‌ره‌قا لێگه‌ڕيانا به‌رسڤان ل دۆر پرسيارێن ژيان و پێگه‌هشتنا ماوكلى د ناڤ جڤاكا گورگان دا، يا كۆ وه‌كرى ئه‌و وه‌ك وان فێرى هزركرنێ و ڕه‌فتاركرنێ ببيت هه‌تاكۆ ل سه‌ر وى ئاوایێ ژيانكرنێ ڕاهاتى و ئێدى خوه هه‌ژمارتی ئێك ژ گورگان و ڕه‌فتاركرن و شێوازێ ژيانا وى وه‌ك وان گيانه‌وه‌ران لێ هاتین، ئه‌ز د بابه‌تێ ‘‘ڕاهاتن‘‘ ێ گه‌هه‌شتم. ڕاهاتن ئانكۆ مرۆڤ فێرى كرياره‌كێ يان دۆخه‌كى ببيت و ب به‌رده‌وامى پێ بكه‌ت. ئێدى ل ده‌ڤ مرۆڤى وه‌ك نه‌ريته‌كێ لێ دهێت و مرۆڤ ژ بێئاگه‌هى ژى د ده‌مێ پێدڤى دا ئه‌نجام دده‌ت چونکی ئێدى مێشكێ مرۆڤى ل سه‌ر وێ كريارێ يان وێ ڕه‌فتارێ يان وێ گۆتنێ دهێته سيسته‌م كرن. هه‌روه‌كۆ مرۆڤ بۆ ئێكه‌م جار ل سه‌ر كيبۆردێ كۆمپيوته‌رى يان یێ موبايلا خوه بنڤيسيت؛ ل ده‌ستپێكێ دێ ل پيتا گه‌ڕيت، لێ دگه‌ل به‌رده‌وامپێكرنێ، دبت جاران، چاڤ نەقاندى ژى، مرۆڤ بشێت بنڤيست، ژبه‌ركۆ ئێدى مێشكى جهێ پيتا هه‌مييا دنه‌هشێ خوە دا بۆ خوه هه‌لگرت.
(ڕاهاتن) ب خوه تايبه‌تمه‌ندييه‌كا باشه ل دەڤ مرۆڤان، لێ د هه‌مان ده‌م دا پشتى كۆ مرۆڤ فێرى خوه‌جهيێ و ئاڤاكرنێ بووی، خرابيێن وێ ژى بوونە گه‌له‌ك؛ چونکی ڕاهاتن گه‌له‌ك جاران ب هنده‌ك تشتان مه دخاپينيت. بۆ نموونه: دەمێ مرۆڤ زاڕۆک، مرۆڤ خودانێ گەلەک پرسيارێن جوراوجۆرە، د شياندايه ژده‌وروبه‌رێن خوه باشتر و جوانتر د ژيانێ بگه‌هيت، لێ ده‌مێ ژ لايێ یێن ژ خوه مەزنتر دهێته فێركرن و ژ لايێ وان ڤه دهێته ئاراسته‌كرن، ئێدى هێدى هێدى دگه‌ل پێشڤه‌چوونا ته‌مه‌نێ خوە دێ پرسيارێن وی لاواز بن و مرن.
مرۆڤ ل سه‌ر سيسته‌مێ يێن به‌رى خوه ڕادهێت و ژنیشكه‌كێ ڤه مرۆڤ دێ بينت كۆ يێ بوويه پارێزه‌ر و زێره‌ڤانێ هنده‌ك نه‌ريت و هزران كۆ دبنيات دا يێن مرۆڤى نينن. هنده‌ك كه‌س زوو ب ئەڤێ چه‌ندێ ئاگه‌هدار دبت و هه‌وڵدده‌ت، هه‌ر چو نه‌بت، هنده‌كێ ژ وان تشتان ئەڤێن ل سه‌ر ڕاهاتين بگوهۆڕت. هنده‌ك ژی دره‌نگ دزانن پشتى كۆ خوه دئێخینه دقالبه‌كى دا كۆ ئێدى نه‌شێت یان ب زەحمەت بیت خوه ژێ خلاس بكه‌ت.
ژ خوه ب زه‌حمه‌تترين تشتێن مرۆڤ هه‌وڵبده‌ت بگوهۆڕت ‘‘هزره‘‘ يان ژى يا دورستتر ئەوە ئەم بێژین‘‘ڕێكا هزركرنێ‘‘ يه، چونکی هزركرن كرياره لێ چاوانييا هزركرنێ، ئه‌و شێوازه يێ مرۆڤ پێ هزر دكه‌ت و تێگه‌هـ و پێزانين و تشتان پێ هه‌لدسه‌نگينيت. شێوازێ هزركرنا مرۆڤى ژى فێربوونه ژ ژينگه‌هـ و ژ خێزان و چارده‌ورێن خوە. هه‌روه‌سا ساخله‌مييا ده‌روونى يا مرۆڤى ڕۆله‌كێ مه‌زن د چاوانييا هزركرنا مرۆڤى دا دگێڕت. بۆ نموونە: د جڤاكێن مه دا دايك گه‌له‌ك ب زارۆكێن خوه ڤه دگرێداينه و ژحه ز‌ژێكرن و ڤيانا خوه بۆ زارۆكێن خوه حه‌ز دكه‌ن نازدار بكه‌ن؛ جاران ئه‌گه‌ر زارۆكێن وان شاشيیه‌كێ ژى د ده‌رهه‌قا زارۆكه‌كێ دى دا بكه‌ن، دێ به‌ڕه‌ڤانيێ ژ زاڕۆکێ خوه كه‌ن و هێرشێ کەنە سەر زارۆكێ دى، دێ ب گۆتن و ترساندنا وان ڕابن، بێى كۆ بێژنه زاڕۆکێ خوه تو یێ شاشی و ل سه‌ر ته پێدڤى نه‌بوو تو ڤى كارى بكه‌ى. هۆسا به‌رده‌وام، دو سێ جاره‌كان، ئێدى ئه‌ڤ زاڕۆكه دێ ل سه‌ر وى شێوازێ هزركرنێ ڕابيت كۆ ئەو ژ هه‌ر تشتى به‌رپرسيار نينە و ئەوە قوربانى. ب ڤى شێوازى دێ ئه‌قليه‌تا قوربانيێ دناڤ خوه دا بنه‌هشى مه‌زن كه‌ت، دووماهيیێ دێ كه‌سايه‌تييه‌ك ژێ ده‌رچيت ژلايێ ده‌روونى ڤە يێ نه‌خوه‌ش، ئه‌زئه‌زۆكى و خوه‌په‌رست و هه‌ستا به‌رپرسياره‌تى و ده‌ستپێشخه‌ريێ ل نك مرى و خوه هێژایى هه‌رتشتى ژى ببينت. ئه‌ڤه ب تنێ ل ده‌ستپێكێ هزره‌ك بوو، ب ڤى شێوازێ خواروڤيچ گه‌شه پێ هاته دان. ئه‌ڤجا به‌رده‌وامیدان ب شێوازه‌كێ هزركرنێ، ڕاهاتنێ ل سه‌ر وى شێوازى دورست دكه‌ت. مه‌ترسى ل ڤێره ئه‌وه، ده‌مێ تو ل سه‌ر لۆژيكه‌كا شاش يێ هزركرنێ ڕابهێى دێ بۆ چ بیتە مه‌ترسى؟ چونکی مێشك نه ئاميره‌كێ ئه‌لكترۆنييه كۆ ئه‌گه‌ر خراب بوو دێ هاڤێژى و ئێكێ دى ئينى و دێ بۆ ته فێربوونا ل سه‌ر ئێكێ نوو يا بسانه‌هى بيت. مێشك ئێكه و ئه‌گه‌ر پرۆسەیێن وى يێن لۆژيكى يان لێكدانه‌ڤه‌يا وى بۆ پێزانين و تشتان ل سه‌ر سيسته‌مه‌كێ شاش ڕاهاتن و ته‌مه‌نه‌كێ درێژ بسه‌رڤه چوو و ته ئاگه‌هـ ژێ نه‌ببیت، ئێدى د هه‌مى ژيانا خوه یا مایى دا دێ ب وى ڕه‌نگى هزر كه‌ى، دێ بينى، دێ هه‌ڵسه‌نگينى، دێ بڕياران ده‌ى، دێ ڕه‌فتارێ كه‌ى..هتد. هه‌ر پێکۆله‌ك ژ بۆ ڕاستڤه‌كرنا ته ژده‌رڤه دێ بيته جهێ نه‌خوه‌شيێ بۆ ته و دبيت هه‌تا ببيه مرۆڤه‌كێ تۆندڕه‌و چونکی ل وى ده‌مى دێ هه‌ست پێكه‌ى پێکۆلێن تە یێ دبنە ئەگەرێ تێكدانا ئارامييا ته.
ژ به‌ر وێ چه‌ندێ ژى، د جڤاكێن مه دا جڤاکێن ئاشقێ خوه‌جهيێ و نەلڤییێ و ئاراميێ، ئه‌م ژ خواندنا فه‌لسه‌فەیێ دهێنه كيڤى كرن، ژبه‌ركۆ خواندنا فه‌لسه‌فەیێ، خواندن و لڤاندنا هزرێ يه و خواندنا هزرێ وه دكه‌ت مرۆڤ ل سه‌ر ڕاستييا هزرا خوه ب گۆمان بکەڤیت، گۆمانێ ژ ڕێكا هزركرنا خوه بکەت، هه‌لگرتنا چه‌كووچى يه ژ بۆ بژكاندنا هزرێن كۆنكريتى د مێشكێ مرۆڤى دا، ڤه‌بوونا چاڤێن مێشكى يه ژبۆ هندێ مرۆڤ هشيار بژيت، و ئێدى ڕامان و پێناسه‌يێن خوه يێن تايبه‌ت بده‌ته هه‌ر تشتى و ب ڕامانێن كه‌سێن دى نه‌ژيت، نڤستى نه‌ژيت، چونکی ڕاهاتن ئانكۆ كريارا بێئاگه‌هى، ئانكۆ نڤستن ژ كريارا ژيانێ، ژيان ژی ئانکۆ هزرکرن؛ ژده‌رڤه‌ى هزرێ ئه‌م نه‌شێن هه‌ست ب ژيانێ بكه‌ين. خواندنا هزرێ ئانكۆ هه‌ڤسارێ مرۆڤى د ده‌ستێ كه‌سێ دا نه‌بيت. ئێدى مرۆڤ ژيانێ، تێگه‌هان، ڕوودانان، دياردەیان؛ هه‌مى تشتى ب شێوه‌يه‌كێ ڕۆهنتر ببينيت و ڕه‌فتارێ دگه‌ل گه‌وهه‌رێ تشتان بكه‌ت نه‌ك ده‌رڤه‌يا وان و وه‌سا مرۆڤ دشێت بێژيت: “ئه‌ز دژيم نه‌ك ئه‌ز هه‌مه”، ژبه‌ركۆ هه‌مى زيندى يێن هه‌ين لێ كێم دژين. بلا ئه‌م ژى نه بنه ماوكلى و خوه نه‌خاپينين، ب گه‌وهه‌رێ خوه بژين نه‌ك يێ كه‌سانێن دى، هزر نه‌كه‌ين ئه‌م خوه‌شتڤيترین ئه‌گه‌ر وه‌ك وان بن يێن ل ده‌وروبه‌رێن خوه، كا چاوان ده‌مه‌ك هات گورگان ئێدى ماوكلى بگورك نه‌دزانین و وى ژى خوه ب مرۆڤ نه‌دزانى؛ ل ئێكه‌م هه‌نگافتنا مه ژى، دێ بۆ مه ديار بيت كۆ چو جاران ئه‌م ژ ڕاستا جهێ قه‌بوولكرنێ نه‌بووين ل ده‌ڤ چو كه‌سى ، و دێ وى ژى ژ ده‌ست ده‌ين يێ وان دڤێت و خوه ژى دێ ژ ده‌ست ده‌ين وه‌ك ئه‌م هه‌ين، و هه‌رگاڤا مرۆڤى خوه ژ ده‌ست دا، ئێدى چۆ تشت قه‌ره‌بوويا وێ چه‌ندێ ناكه‌ت.
ژ هه‌ر سه‌رهاتييه‌كێ مرۆڤ تێبينيا هنده‌ك تشتان دكه‌ت و سه‌رنجا مرۆڤى ڕادكێشيت و ژسه‌رهاتييا ماوكلى من ئه‌ڤ تێبينيێن ل سه‌رى نڤیسین، ئه‌گه‌ر خوه ڕوودانێن فلمكارتۆنى ب شێوازه‌كێ دراماتيكى ژى ب دووماهى هاتبن، وێ چه‌ندێ ناگه‌هينیت كۆ هه‌مى ده‌مان په‌يوه‌ندييا د ناڤبه‌را ئه‌گه‌ر و ده‌رئه‌نجامان دا، په‌يوه‌ندييه‌كا ڕێكه.
