ئەمریکا چەوان  ھەڤال و ھەڤپەیمانێن خوە دهێليت؟

ردوان گولی- سوید

سیاسەت ل نك رۆژئاڤا ب گشتی و ل نك ئه‌مريكا ب تايبه‌تى، ب تنێ بەرژەوەندییە، نە ھەڤالێ بەردەوام ھەیە و نە دوژمنێ بەردەوام  و ھیچ وەفاداريیەک بەردەوام بۆ کەسێ نینە، ھەروەکی سیاسەتمەدار و سەرۆک وەزیرێن بەرێ يێ بریتانیا (وینستۆن چێرچل 1873-1965        Winston Churchill) گۆتی: (د سیاسەتێ دا، نە دوژمنێ ھەتا ھەتايى ھەیە و نە ھەڤالێ ھەتا ھەتايى، بەلێ بەرژەوەندیێن به‌رده‌وام ھەنە).

وينستۆن چێرچل: (د سیاسەتێ دا، نە دوژمنێ ھەتا ھەتايى ھەیە و نە ھەڤالێ ھەتا ھەتايى، بەلێ بەرژەوەندیێن به‌رده‌وام ھەنە).

 ئەڤ گۆتنە بوویە پیڤەر و بنیاتێ سیاسەتا وەلاتێن زلھێز ل جیھانێ و ب تایبەتی ئەمریکا، د پڕۆسێسا سەرەدەریکرنێ دا، د گه‌ل ھەمی دەستھەلاتدارێن حکومڕان، ل  ھەمی دەم و جھان ل سەر گۆیا زەمین، ھەمی وەکی ئێکن و ل دەڤ ئەمریکا، کەس ژ کەسێ باشتر نینە، بنیات و شەنگستێ ئێکانە یێ ئەمریکا بکار دھینت، ب تنێ بەرژەوەنديیا وانە، رەوشت و ھەڤالین و مرۆڤدۆستی، ھیچ جھەک د ھاوکێشێ و فەرھەنگا وان دا نینە، مافێن ھەڤالینيیێ بۆ ھیچ کەس و لایەنان نینە، بلا ئەو کەسێن خزمەتا وان کرین بۆ چەندین سالان و بەردەوام، ل دوماھیيێ نە ھاتنه‌ خەلات کرن و پشتەڤانی کرن، بەلکو بەروڤاژی ھاتنه‌ سزادان و پشتگوهڤه‌هاڤێتن.

ئەمریکا دیرۆکەکا درێژ و پڕی سەربۆر، د خیانەتکرنێ دا  د گه‌ل ھەڤال و دۆستێن خوە و سەرۆک و میرێن ھەڤپەیمانێن خوه‌ ھەیە، پشتی ھێز و شیان ھەمبەری بەرھنگاران نەماین یان ھێزەکا دی ئاشکرابووى، ئەو دشێن پتر خزمەتان پێشکێشی ئەمریکا بکەن و سیاسەتا وێ پەیڕەو بکەن، ئەمریکا ئەو ل نیڤا رێکێ ھێلان و بەرەڤ چارەنڤیسەکێ بەرزە و تاری چوون، ئەمریکا گەلەک سەرۆک و سەرکردە ھەبوون و خزمەتکارێن باش و گوھداربوون، بەلێ ئەمریکا ئەو فرۆتن و ل پێش چاڤێن خەلکێ جیھانێ ب شەیتان و ئیبلیس ل قەلەمدان، ب رێکا دەزگەھێن راگەھاندنا خوە و بەری ھینگێ دگۆت: (ئەڤە فریشتە و کەسێن ھەرە باشن)، بەلێ بۆچی ھەتا نوکە خەلک وانە و سەربۆران ژ ڤێ سیاسەتا ئەمریکا وەرناگرت؟! چونکە ئەڤە شاشيیەکا مەزن و کوشندەیە ئەگەر سەرۆکەک یان میرەک ھزر بکەت دێ وەلاتەکێ زلھێز شێت کورسیيا دەستھەلاتێ بۆ وی گرەنتی بکەت و پپارێزت، ئەو دێ ھەردەم ل جھێ خوە مینت، دیرۆک دیدەڤانە ل سەر خیانەتکرنا وەلاتێن زلھێز و چەوان ھەڤالێن خوە دفرۆشن و ھندەکێن دی پەروەردە دکەن ھەتا یاريیا سیاسی جارەکا دی د بەرژەوەنديیا وان دا دەست پێ بکەت.

ئەگەر چەند نموونەیان وەربگرین ژ دیرۆکا نوی و سەردەم، ھیچ تشتەک نەمابوو سەرۆکێ پاکستانێ یێ بەرێ ژەنەرال پەرویز موشەره‌ف (1943- 2023) بۆ ئەمریکا نەکری، وى وەلاتێ خوە کرە سەربازگەھه‌كا ئەمریکی و زێدەباری چالاکی و بزاڤێن دەزگەھێن ھەوالگريیێ، ئەڤ کەسە ھەر ب راستی وەکی خزمەتکارەکێ گوھداربوو، بەلێ دەمێ خەلکی دۆرپێچ کری، ھەست ب وێ چەندێ کر کو ھێزێن سەربازی پشتەڤانيیا وی ناکەن، نەچاربوو دەست ژ سەرۆکاتیا وەلاتی بەردا، دەمێ ئەو پێدڤی ھاریکاريیا وان بووى، ئەمریکا ھیچ بەڕەڤانی ژێ نەکر، ھەروەسا شاھێ ئیرانێ موحەمەد رەزا پەھلەوی (1919- 1980)  مینا زاڕۆکەکێ نازدارکری بوو ل نك ئەمریکا، بەلێ پشتی رەڤینا وی ژ ئیرانێ، ھاتە ژبیر کرن.

 سەرۆکێ فلپینێ فردیناند مارکۆس (1917- 1989) دەمێ خەلک دژی وی راوەستيای و خوەنیشاندان کرین، پشتی چەندین سالێن حکومڕانييێ، ئەو د گه‌ل مالباتا خوە رەڤی، ئەڤە ل وى ده‌مێ كو ئه‌و خزمه‌تكارێ ئەمریکا بوو.

سەرۆکێ پەنەما مانوێل نوریێگا (1934- 2017) ھێزەکا تایبەت یا ھەوالگریيا ئەمریکی دەستەسەرکر و ڤەگوھاسته‌ ئەمریکا و ب بھانا بازرگانیکرنێ ب مادێن هشبه‌ر ل واشنتون ھاتە زیندان کرن و د زيندانێ دا مر، ھەر بۆ زانین، ئەڤ سەرۆکە نوکەرەکێ دلسۆز و گوھداربوو بۆ دەزگەھێن ھەوالگريیا ئەمریکى و ھەتا ھەڤالەکێ ھەرە نێزیک يێ سەرۆکێ ئەمریکی جۆرج بۆشێ باب بوو.

سه‌رۆك و دکتاتۆرێ کۆبا فۆلگينسيۆ باتێستا (1901- 1973) و سه‌رۆكێ مسرێ یێ بەری نوکە موحەمەد حوسنی موبارەک (1928- 2020) و سه‌رۆكێ گورجستانێ ئیدوارد شیفه‌ردنادزە (1928- 2014) دبێژیت: (ھەر تشتەکێ ئەمریکا داخواز ژ من کری، من پێشکێشی وان کر و ھەتا زێدەتر ژی، من و رۆلەکێ سەرەکی بۆ روخاندنا ئێکەتيیا سوڤیێتا بەرێ گێڕا و من ژه‌نەرالێن ئه‌مريكى ئینان داكو راهێنانێ ب سەربازێن مە بکەن و سەرکێشیا وان بکەن، لێ د سەر ھندێ را خیانەت ل من کر و کودەتا دژی من داڕشت، هه‌روه‌سا بالیۆزێ ئەمریکی د گه‌ل من یێ روینشتى بوو و پشتی دەمژمێرەکێ من ل سەر شاشه‌يا تیڤیێ دیت، یێ د گه‌ل خوەنیشاندەران دژی من ل نیڤا گۆڕەپانێ ل ھەمبەری پەڕلەمانی، ئەز نزانم کا بۆچی ئەڤ چەندە د گه‌ل من کر؟!).

سه‌رۆكێ ئیندۆنیسیا سوھارتۆ (1921- 2008) ھەڤال و ھەڤپەیمانەکێ ب ھێز يێ ئەمریکا بوو و چ جاران نەگوھداريیا وان د بیاڤێن سیاسی و ئابۆری دا نەدکر، سوھارتۆى بۆ رازیكرنا ئەمریکا دژی کۆمۆنیستان ل وەلاتی راوەستا، لێ ڤێ ئێکێ ھەمیێ مفا و قازانج لێ نەکر، دەمێ خەلک دژی وی سەرھلدان کری، ب تایبەتی دژی مایتێکرنا بەنکا دەولی د ئابۆرێ وان دا و ھەژاری و دەستکورتییا ب سەرێ خەلکی ئیندونیسیا ھاتی.

سیاسەتا ئەمریکا و وەلاتێن زلھێز، پەیڕەوکرنا سیاسەتا میکیاڤیلییە (الغاية تبرر الوسیلة) ئانکو ھەمی تشت رەوانە ھەتا بگەھین ئارمانج و بەرژەوەندیێن خوە.

دکتاتۆرێ وەلاتێ چیلی ژەنەرال ئۆگستۆ پینۆشێ (1915- 2006) نوکەرەکێ نموونەيی بوو ل نك ئەمریکا، یێ ئامادەبوو ھەر تشتەکێ بۆ وان بکەت و خوە و ھەروەسا وەلاتێ خوە ژی بفرۆشت ئەمریکا، بەلێ دەمێ کەتی، ھەمیان دەستێن خوە ژ کێشان و رازی نەبوون ل نەخۆشخانه‌يێن خوە پێشەوازيیێ لێ بکەن یان چارەسەرییا وی بکەن!

 و سه‌رۆكێ کۆنگۆ مۆبۆتۆ سيسى سيكۆ (1930- 1997) و سه‌رۆكێ وەلاتێ ھاییتی جان ئاریستید (1953- ) و بێنەزیر بۆتۆ سه‌رۆك وەزیرا بەرێ یا پاکستانێ (1953- 2007) و سه‌رۆكێ تونسێ یێ بەرێ زەین ئەلعابدین بن عەلی (1936- 2019) ھەڤالێ رۆژئاڤا بوو ب گشتی و فڕەنسا ب تايبه‌تى، پشتی خەلک دژی سیستەمێ حکومڕانیا وی رابووین، نە ئەمریکا و فڕەنسا و ئیتالیا و ھیچ وەلاتەکێ رۆژئاڤایی رازى نەبوو وه‌ك په‌نابه‌ر وەربگرت، بەلێ خرابتر ژ ڤێ چەندێ، سه‌رۆكێ ئەمریکا باراک ئۆباما ستايیش و پەسنا گەلێ تونسێ کر، ل سەر شۆڕەشا وان دژی دکتاتۆریيەتێ ل وەلاتی و ھەر ب راستی لیست یا دویر و درێژە و بەردەوامە.

 سیاسەتا ئەمریکا و وەلاتێن زلھێز، پەیڕەوکرنا سیاسەتا میکیاڤیلییە (الغاية تبرر الوسیلة) ئانکو ھەمی تشت رەوانە ھەتا بگەھین ئارمانج و بەرژەوەندیێن خوە، زاڕۆک و ژن و دانعەمر بھێنە کوشتن و تیرۆرکرن و ژناڤبرن، نە گەلەک ئاریشەيه‌کا مەزنە ل نك رۆژئاڤا و ئەمریکا.

گۆتنەکا سه‌رۆكێ مسرێ یێ بەری نوکە موحەمەد حوسنی موبارەک ھەیە دگۆت: (ئەوێ خوە ب جلکێن ئەمریکا راپێچت ئەو یێ رویسە)، ئەگەر مروڤی بڤێت پێزانینێن باش و تێروتەسەل ل سەر فرۆتنا ئەمریکا ھەبن ھەمبەری ھەڤالێن خوە، بلا پەرتووکا نڤیسکارێ مسری مەجدی کامل بخوینت یا ب ناڤێ (کیف تبیع امریکا اصدقاءھا؟!) و ئەڤە ئیستراتیجیيەتا ئەمریکايە ب درێژاھيیا دیرۆکێ د گه‌ل ھەڤال و ھاریکار و دۆستێن خوە. ئەمریکا خوە ژ وەلاتێ ئەفغانستانێ ڤەکێشا یان ھاتە دەرئێخستن پشتی پتر ژ بیست سالان ژ داگیرکرنێ و گۆڕەپان بۆ (بزاڤا تاليبان) ھێلا، نە تشتەکێ سەیر و ئنتیکەیە ژى ئەگەر سوباھی ھێزێن ئەمریکا ژ عێراقێ و باشوورێ کوردستانێ دەرکەتن و خوە ڤەکێشن، چونکە بەری ھینگێ ئەمریکا ئەڤە یا ب سەرێ گەلەک خەلکێ دیتر ئینای، دڤێت حاکم و سه‌رۆك و میر ب تنێ پشتا خوە ب گەل و ھاوەلاتیێن خوە قايیم بکەن و باوه‌رييه‌كا بھێز د گه‌ل ھاوەلاتيیێ خوە دروست بکەن، ئه‌ڤه‌ ژى ب رێکا دابینکرنا خزمەتگوزاريیان د ھەمی بیاڤێن ژیانێ دا.

ئەرێ تو بێژی سه‌رۆكێن وەلاتێن ئیسلامی و عەرەبی پەرتووکا ب ناڤێ (کیف تبیع امریکا اصدقاءھا؟!) خواندبیت؟! پشتی چەندین سالان ژ پشتەڤانی و بەرەڤانيیا ڤان سه‌رۆكان، ب تنێ ئەگەر کورسیيا وان ل ڤی یان ئێکێ ژ وان باشتر دیت، ئێکسەر ھاوکێشە دھێتە گوھۆڕین و ئاش ب چەپی ھاتە زڤڕین و پایزا ژيیێ وان خویابوو و ژ تەخا فریشتان ھاتن ناڤ لیستا لەشکەرێ ئیبلیسان، و ل سەردەمێ خوە ئەڤان سه‌رۆك و میران ب درێژاھيیا ژیێ خوە خزمەتا ئەمریکا (العم سام) کرییە.

دوماھیک بالیۆزێ ئەمریکا ل ئیرانێ بەری رەڤینا شاھی، ولیەم سولیفان د پەرتووکا خوە دا (امریکا و ایران) دبێژیت: شاهـ ل من زڤڕی و گۆت: (پیلانەکا بیانی دژی من یا دھێتە چالاك کرن و داڕشتن، ئەز دویر نابینم سوڤیێت و ئینگلیز ڤی کاری بکەن، بەلێ ئەوا ئەز ژ دل خەمگین کریم، ژ ھەر تشتەکێ دی، رۆلێ ئاژانسا ھەوالگریا ئەمریکا بوو). شاهـ زەلامێ ئەمریکا یێ نازدارکری بوو ل دەڤەرێ، بەلێ وەکی مشکا رەڤی، و مینا کەسێن گەڕۆک و خازخوازۆک ل دەرڤەی ئیرانێ ژیا، و ئەمریکا ھیچ ھاریکاریيەک پێشکێشی وی نەکر و ل دوماھیيێ ل مسرێ مر.

کیسنجەر: د بەرژەوەنديیا ئەمریکا دا نينه‌ ھیچ ئاڕێشەيه‌کێ ل جیھانێ چارەسەر بکەت، به‌لكى د بەرژەوەنديیا وێ دایە دەزیيێن ئاڕێشێ بگرت و ل دویڤ بەرژەوەنديیا خۆ يا نەتەوه‌يى بلڤینت و ب کار بینيت.

ھێنری کیسنجەر (Henry Alfred Kissinger) وەزیرێ دەرڤە یێ بەرێ ل ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا و سیاسەتمەدارێ ب ناڤودەنگ دبێژیت: (د بەرژەوەنديیا ئەمریکا دا نينه‌ ھیچ ئاڕێشەيه‌کێ ل جیھانێ چارەسەر بکەت، به‌لكى د بەرژەوەنديیا وێ دایە دەزیيێن ئاڕێشێ بگرت و ل دویڤ بەرژەوەنديیا خۆ يا نەتەوه‌يى بلڤینت و ب کار بینيت)، سه‌رۆكێ بەرێ یێ پاکستانێ ژەنەرال موحەمەد ضياءالحق (1924- 1988) دبێژیت: (ئەوێ سەرەدەريیێ د گه‌ل ئەمریکا بکەت وەکی وی کەسيیە یێ سەرەدەریيێ د گه‌ل رەژویيێ دکەت، ھیچ ناگەھيتێ ب تنێ رەشبوونا چاڤ و دەستان)، ب راستی ئەڤەیە روویێ راستەقینە یێ سیاسەتا ئەمریکا ل جیھانێ، مفا و قازانج وەرگرتن ژ کارەسات و شەڕێن ل سەرانسەری دنیایێ.

ئەرێ کەنگی حکومڕانێن دەڤەرا رۆژھەلاتا ناڤین و ھەمی جھێن دی، ئەوێن پیلانا دژی ھاوەلاتیێن خوە دگێڕن، سەخمەراتی بەرژەوەنديیێن وەلاتێن زلھێز و داگیرکەر مینا کلینسێنە بەری بھێنە ب کار ھینان د بەریکێ دا نێزیکی دلی نە و پشتی بکارھینانێ جھێ وان سەلکا گلێشییە؟!

ژێدەر:

^{– کیف تبیع امریکا اصدقاءها، مجدي کامل.}

^{–  الفوضی الخلابة، رمزي المنیاوي.}

^{– امریکا بین الھنود والعرب، د. نبیل خلیل خلیل.}

^{– امریکا في مواجھة‌ العالم “حرب باردة جدیدة‌”، سعید اللاوندي.}