شاها ماران شاکارەکا فرامۆشکری…
دلۆڤان خانكی
مێژۆیا کوردان ودناڤدا ژی یا ئێزدیان تژیە ژ چەندین چیرۆک و چیڤانۆک و داستان و ئەفسانەیان وەک هەمی گەلێن جیهانێ یێن خودان شارستانیەت مینا گریکا (یۆنانا کەڤن) و رۆما و سۆمەریان و گەلێن ئاری. ئەگەر ئەم بهێین و بەرێ خۆ بدەینە ئەڤێ ئەفسانەیا کوردان یا بناڤێ شامیران یان شاها ماران، دێ بینین ب چەندین رەنگان هاتیە گۆتن و بۆ چەندین زمانان هاتیە وەرگێران. دهێتە زانین ئه‌ڤ ئه‌فسانه لسەر ئاخا کوردستانێ چێبوویە وەک ژێدەرێن مێژوویی بەحس دکەن و ل ناڤچەیا پرسوسێ کو دکەڤیتە پارێزگەها مێرسینا باکورێ کوردستانێ. لێ مخابن ئەڤ ئەفسانە وەک شاکارەکا ژ ئەدەبیات و کەلتۆرێ مە وەک پێدڤی نە هاتیە ناسکرن و تارادەیەکی فەرامۆشکریه.
وەک ئاماژەک دیرۆکی، هەر ژ کەڤندا مالێن کوردان وب تایبەتی یێن ئێزدیان وێنەیێ شامیرانێ ب مالێن وانڤە د هەلاویستی بوون. نیشانێن ماران لسەر جهێن پیرۆزێن ئێزدیان هەنە، نهۆ ژی دناڤ ئێزدیان دا خودانێ ماران هەیە و پیرۆزیەکا مەزن ددەنێ ئەو ژی شێخ مەندە. لدەمێن بۆری، هندەک مالباتێن ئۆلی مارێن رەش ل مالێن خوە ب خودان دکرن وەک سیمبۆلا پیرۆزیێ.
چەند نەتەوە نۆکە هەولددن ئەڤێ ئەفسانەیا كوردی بکەنە بەشەکی گرنگ ژ کەلتور وناسنامەیا خۆ، ژبەر ڤێ یەکێ مە خواست ئەم ل ئەڤی سەردەمی خۆ ل ئەڤی بابەتێ پر بها بکەنە خودان بۆ پاراستنا مێژوویا جوان و قەشەنەگ یا ئەدەب و هۆنەرێ کوردی یێ رەسەن.
ژ کەڤندا هەتا نهۆ ژی ل هندەک مالێن کوردان تابلۆیەکا جوان و رەنگین و قەشەنگ هاتیە خەملاندن دگۆتنێ شامیران. ئەرێ گەلۆ ئەفسانا شامیران چیە ؟ هەر وەک مە ئاماژەکری ئەڤ ئەفسانە ب چەندین شێواز و ناڤەرۆکان هاتیە گۆتن و ژ دەڤەرەکێ بو دەڤەرەکا دی ژی گوهۆرین د ناڤەرۆکا وێ دا هەنە، لێ یا گرنگ دڤێت ئەڤ ئەفسانە ب هەمی شێواز و رەنگێن خوە بهێتە پاراستن. مه ژی لدویڤ ئەوا مە زانی وەرگرتیە و دێ پۆختەیا وێ دیارکەین و سیمبۆل و رامانێن وێ شرۆڤەکەین.
دهێتەگۆتن، شاهامارن، کچکەک بەدەو و نازک و جوان قەشەنگ بوو و ئەڤ کچکە یا بێ دەیک و باب بوو، ل دەڤ داپیر و باپیرێ خۆ دهات خودان کرن. ئەڤێ کچکێ حەزژ کورەکێ هەژارێ گوندیێ خۆ دکر. بەلێ ژبەر کو پاشایێ وەلات ئاگەهداری جوانی ونازکیا وێ بوو، دخواست بۆ خوە ببە، بەلێ پشتی هاتی شامیرانێ ئەو رازی نەبوو، پشتی چەندین جاران رەتکری کو ژیانا هەڤژینیێ دگەل پاشای پێک بینە، پاشا رابو هەڤالێ وێ کوشت و گوتێ تە ئەڤ کچکە یا ئیشاندی ژبەر ڤێ چەندێ بمن رازی نابیت. پاشای گوته کچکێ ئەگەر ب من رازی نەبی دێ ژیانێ ل تە بکمە خوەلی. شامیرانێ ژی گوتێ ژیان دگەل تە مرنە و رازی نابم، لێ ژ ئالیێ گوندیان ڤە بێ بەختی لێ هات کرن و ئەو ب چۆلان کەفت ژبەر وێ زولما لێ هاتی کرن، لەورا کەفتە شکەفتان دە. ل وێری تەڤلی ژیانا ماران بوو و دگەل ماران ژیان ب سەر دبر. ئەوێ ژیانەکا پرخوەشی دگەل ماران ب رێڤە دبر هەتا وی رادەیی ئەوژی هۆسا هات دروست کرن نیڤەک ژ لەشێ وێ وەک مرۆڤ و نیڤەکا دی وەک مار هات گهورین، بەلێ ئەو هەر وەک مرۆڤ مابوو خودان هەست و سۆز و وەفاداری. لەوما جار جاران سەرەدانا مرۆڤێن هەژار و کێم دەرامەت دکر و هاریکاری ژێرە پێشکێش دکرن کو وی سەردەمی زێر دهات دیار کرن وەک هاریکاری.
گەنجەک هەبوو ب ناڤێ جانشاپ ژبنەمالەکا هەژار بوو دگەل هەڤالێ خۆ مژولی لێگەریانا داران بوون. رۆژەکێ دارەکێ دبینن تژی هنگڤینە وی هنگڤینی دەردئێخن و دزانن ئەڤ هنگڤینه گەلەکێ مفادارە. دەما ب رێڤە دچن هزرا خیانەتێ خۆ لسەرێ هەڤالێ وی ددەت رادبە هەڤالێ خۆ دهاڤێژە د بیرەکێ دا. ئەوژی نزانە دەرکەڤە ژ بیرێ گەلەک پێکۆل کرن بەلێ بێ مفا بوو، ژ نشکەکێ ڤە دەرگەهەکی دبینە دەما هەولا ڤەکرنا دەرگەهی ددە دکەڤیتە جهەکێ فرەهتر بەلێ بێ هش دبیت. پاشی شامیران دهێتە هنداڤ سەرێ وی و دان و ستاندنێ دگەل ئێک دکەن، هەر ئێک چیرۆکا خۆ یا خیانەتێ بۆ یێ دی ڤەدگێریت، هەر د وی وەختی شامیران دبێژیتێ ئەزێ تە ژبیرێ دەربێخم بەلێ ب مەرجەکی تو سۆزێ بده‌ی من كو تو نهێنیا ئەڤی جهی بۆ کەسی نەبێژی و ب پارێزی هەتا د ژیانێ دا مابی. ئەڤ گەنجە ژی سۆزێ ددت، ب ئەڤی شێوازی ژ بیرێ دەردئێخیت و هندەک هاریکاریێ ژی دده‌تێ و دبێژێ بۆ تە و مالباتا تە. ئەوژی دهێتە گوندی و ژیانا خۆ رێڤە دبیت.
پشتی چەند سالان پاشایێ وەلات توشی نەخۆشیەکا کوژەک دبیت و دکتۆر شکەستنێ دئینن د چارەسەرکرنا وی دا، پشتی هنگی ئەڤ گەنجە دزانە کو دکتۆرا نەخۆشیا وی دەست نیشانکریە و چارەسەریا وی دەرمانەکە دڤێت خوارنا گۆشتێ شاها مارا بیت بۆ وێ یەکێ كو پاشا ساخ بیت، بەلێ ئەڤ گەنجە بێ دەنگ دبیت و ئەڤێ نهێنیێ دپارێزیت پێخه‌مه‌ت ئەوێ سۆزا دای شامیرانێ. بەلێ ژبەر کو هێزا وەلات هەمی لبن دەستێ پاشا دایە، ل وی کەسی دگەرن یێ جارەکێ چاڤێ وی ب شامیرانێ کەفتی، ئەڤەژی وەک ئاماژەیەک کو شاها ماران دنیاسیت.
پاشی پاسەوانێ پاشایی دەست ب پشکنینا تەرمێن ئاکنجیێ وەلات دکەن هەتا بکاربن ئەو خالێن رەش لسەر لاشێ جانشاپ ببینن ل دوماهیێ پشتی ئەشکەنجەدانەکا مەزن و زۆرداری لێ هاتی کرن رازی بوو لسەر دیارکرنا جهێ شامیرانێ. جانشاپ ب هەڤالینیا پاسەوانێ پاشایی بەرەڤ بیرێ ب رێکەفتن دەما گەهشتینە جهێ شامیرانێ شاها ماران چاڤەرێ دکر و گوتێ من زانی تو دێ هێی جانشاپ من زانی دێ جهێ من ئاشکرا کەی، ئەو هاریکاریا من دگەل تە کری تە ژبیر کر دەما من تو ژ بیرێ دەرئێخستی، تە سۆزەک دابوو من لێ مخابن خیانەت لسەر روویێ ئەڤی عەردی خلاس نابیت.
زەلامێن پاشایی ژی هێرش کرنە سەر شاها ماران و کوشتن و گوشتێ وێ بۆ پاشایی برن هەر وەختێ گوشت خواری ساخ بوو، بەلێ ئەوا جهێ داخێ یە مار هەمی چاڤەرێ بوون شامیران ڤەگەریتە دەف وان ژبەر کو دبێ ئاگا بوون ژمرنا وێ و وەسا هزر دکرن هێشتا یا ساخه.
چەند سیمبۆل و رامان بۆ ئەڤێ ئەفسانێ:
ئەگەر ئەم بهێین و پەندەکێ یان سەربۆرەکێ ژ ئەڤێ ئەفسانەیێ وەرگرن، ئەوە رەنگ ڤەدانەکا کوور و درێژ لسەر ژیانا مرۆڤی هەیە بدرێژیا دیرۆکێ، بۆ نموونه ئالیێ گەشبینیی: شاهاماران بوویە سیمبۆلا بەرخۆدانێ و هەلبژارتنا قوربانیدانێ لجهێ رادەستبوونێ، دڤێت مرۆڤ یێ خودان بەرخودان و هەلویست بیت لهەمبەر هێز و زۆرداریا دوژمنان و ئیراده‌یا خوە رادەست نەکەت. خوگونجاندنە لگەل گیانەوەران باشتره ژ خۆگۆنجاندنى لگەل دوژمنان. سیمبۆلا باوەری بخوەبوونێ، ب هزر و کار و کریارێن خوە و گرنگیدانە ب هەست و سۆز و ڤیانا خوە. باوەری ب تاکەکەسیێ و خوە بگرنگدیتنێ لجهێ لاوازی و خوکێمدیتنێ لهەمبەر ئالیێ بهێز و دەستهەلاتدار. سیمبۆلا جوانی و هێزێ و خەیالا بەرفرەها گەلێ مەیە.
ئالیێ رەشبین: گەلەک جاران ل جهێ باشیێ خرابی دهێتە چاندن. ل جهێ سۆز وەفاداریێ بێبەختی و بێوەفایی بەرهەم دهێت. دەستهەلاتدارێ زۆردار هەمی رێکا بۆ بەرژوەندیا خوە بکاردئینە و ل چ سنۆرێن مرۆڤایەتی و وژدانی ناراوەستیت. خەلک بگشتی ب ئیرادە خوە رادەستی زۆردارا دکەت و رێگریێ ل زۆری و ستەما وی ناكه‌ت.
