نەفت ل پارێزگەها دهۆكێ: قەبارە و رێژەیا بەرهەمئینانێ وچەند راستيێن ڤەشارتی
هـ.پ.د.هاشم زێباری
بێگومان پارێزگەها دهوكێ خودانا سامانەكێ زۆرە ژ نەفتێ وچەندین كێلگەهـ كەفتینە د قۆناغا بەرهەم ئینانێ دا، وهەر لدەستپێكا پرۆسێن لێگەریان ودەرئینانا نەفتێ لسالا 2006 ژ لایێ كۆمپانیا (DNO) یا نەرویژی ڤە ل قەزا زاخو دەستپێكرن كو نوكە ب ئێك ژ مەزنترین بلۆكێن نەفتێ دئێتە هژمارتن كو شیانێن بەرهەم ئینانا (124) هزار بەرمیلا ل رۆژەكێ هەیە، ل هەردوو كێلگەهێن (تاۆكێ) و(پێشابیرێ).
پشتی پەسەندكرنا یاسا وەبەرئینانێ ل هەرێما كوردستانێ ژمارە (4) یا سالا 2006 ودەرچوونا یاسا نەفت وگازێ ژمارە (22) یا سالا 2007 كۆمەكا كۆمپانێن نەفتێ یێن بیانی قەستا پارێزگەها دهوكێ كرن بو مەبەستا وەبەرئینانێ ل سێكتەرێ نەفتێ دا، ئەوان كۆمپانیا دەست كر ب لێگەریان وپشكنینێ ل دەڤەرێن (شێخان ـ ئەترۆش ـ ئاكرێ ـ بجیل ـ سەرسنگ) زێدەباری هەبوونا زۆر بلۆكێن نەفتێ ل سنوورێ دهوك ـ مۆسل، كو تا نها ب ئاوایەكێ پراكتیكی نەفت نە گەهشتیە ئاستێ بەرهەم ئینانێ بو ب بازاركرنێ ژ ئەگەرێ نە ساقامگێری یا رەوشا دەڤەرێ وكاریگەریێن شەرێ تیرۆرێ ودەست ژ كاربەردانا كۆمپانێن نەفتێ وەكو (شیفرۆن، ئەفرین، ئیكسۆن موبیل) ژ دەڤەرێ نەخاسمە پشتی دەستهەلاتا رێكخستیا داعش بەرفەرهبووی ب سەر دەڤەرێ دا پشتی سالا 2014ێ، پاشان قۆناغا پشتی نەمانا داعش وهەبوونا ناكوكێن بەردەوام ل ناڤبەرا هێزێن عیراقی ل گەل هەرێما كوردستانێ ل سەر دەڤەرێن جێناكۆك.
نوكە ل پارێزگەها دهوكێ ل چوار بلۆكێن سەرەكی نەفت بو مەبەستا ب بازاركرن و فرۆتنێ بەرهەمێ رۆژانە هەیە وداهاتێ هەر چوار بلۆكێن نەفتێ ب لایەنێ كێم ژ (230) هزار بەرمیلا رۆژانە زێدەترە، وب درێژایی دێ ئاماژێ دەین ب هەر چوار بلۆكێن پارێزگەهێ وزانینا قەبارە ورێژەیا بەرهەم ئینانێ وئەو كۆمپانێن پشكدار ل پرۆسێن سێكتەرێ نەفتێ دا ل پارێزگەها دهۆك.
ئێكەم: كۆمپانیا گۆلف گیستۆن پترۆلیوم (Gulf Keystone Petroleum):
ئەڤ كۆمپانیە ژ وەبەرهێنەرێن سەرەكی یە ل كێلگەها شێخان ل ناڤبەرا پارێزگەها دهوك ـ نەیناوا ونێزیكی (60)كم ژ هەولێرێ دویرە، رۆبەرێ هەمی ئەوان كێلگەها (283كم2) ولدیف گرێبەستا پشكداریكرنێ ل پرۆسەی یا بەرهەم ئینانێ ل گەل حكومەتا هەرێمێ رێژەیا ڤێ كۆمپانیێ (80%) ژ كێلگەها نەفتا شێخانە.
نەخشە (1)
كێلگەها شێخان مەزنترین كێلگەها نەفتا هەرێما كوردستانێ یە ول هەیڤا تیرمەها سالا 2013 كارێ لێگەریانێ لدیف نەفتێ ل ڤێ كێلگەهێ دەستپێكریە وهەتا نها ژی یا بەردەوامە، ویەدەكێ پێشبینیكری ل ڤێ كێلگەهێ كو ژ چار بلۆكێن نەفتێ پێكدئێت زێدەترە ژ (600) ملیۆن بەرمیلا. ول سالا 2019 كاركرن ل ڤێ كێلگەهێ گەهشتە لۆتكێ وشیانێن بەرهەم ئینانێ یێن رۆژانە گەهشتە (55) هزار بەرمیلا لسالا 2020ێ، وپێشبینی دئێتە كرن ل چەند سالێن داهاتیدا بگەهیتە (110) هزار بەرمیلا رۆژانە لدیف پلانا گولف كێستۆن.
پشكا كۆمپانیا گۆلف كێستۆن ل كێلگەها شێخان (75%) وكۆمپانیا (MOL) یا هەنگاری (20%) یە وهەتا هەیڤا كانوینا ئێكێ یا سالا 2019، پشكەك ژ نەفتا شێخان ب رێێ یا تانكەران ڤە دهاتە هناردەكرن، لێ نوكە هەمی ب رێیا بوری یا هەرێم ـ توركیا بۆ بازارێن جیهانێ دئێتە شاندن، وتێكرایێ هناردەكرنا نەفتا شێخان (32883) هزار بەرمیل بوون ل ماوێ سالا 2019.
تێكرایێ بەرهەمێ كۆمپانیێ لسالا 2012 ب بەراورد ل گەل سالا 2020 (ژ ئەنجامێ كاریگەریێن كوفید – 19) ب رێژەیا (19%) زێدەیی توماركر وگەهشتە (42.440) بەرمیلا رۆژانە، ژ ئەگەرێ بلندبوونا بەرهەمی ژ بیرا ژمارە (sh-9) وباشكرنا بەرهەمی وسەخبیركرنا هیلێن پالدانا بەرهەمی، هەمی ئەڤ كاروچالاكیە د پلانا كۆمپانیێ دا بوو كو ئاستێ زێدەكرنا بەرهەمی بۆ (57.500) بەرمیلا رۆژانە ل دوماهیا سالا 2021 توماربكەت (بنێرە وێنەیێ ژمارە 5 ).
ئەڤ كۆمپانیە خودانا بودجەیەكا زۆرە وهەمی پرۆسێن لێگەریان ودیتن وبەفەرهەكرنا كێلگەها شێخان ب ئەستۆیێ خوڤە گرتن، وپشكەكا زۆر یا داهاتێ ڤێ كۆمپانیێ ب رێیا قازانج ودووبارە كرینا پشكێن خوە بدەست دكەڤیت، وهەمی راپۆرتێن كۆمپانیا وهەتا یێن راگەهاندنێ ژی ب باشی بەحسێ سیستەمێ پاراستنا ژینگەهێ دكەن ژ لایێ گۆلف كێستۆن ڤە چونكی (90%) یا پاشمایێن خوە پاقژدكەتەڤە وچارەسەردكەت وچەندین ئەگەرا بكاردئینیت د ڤی بواری دا وەكو سیستەمێ (GPS) وڤەگۆهاستنا پاشمایان ژ پێخەمەت پاراستنا ژینگەهێ وپشكا زۆر یا پاشمایان ژ نەفتا خامە ودكەنە ئەسفلت بو دروستكرنا جادە وشەقامان وژ لایێ كۆمپانێن ناڤخۆیی ڤە ئەنجام ددەن.هەروەسا كۆمپانیا ناڤهاتی سیستەمێ كوالیتی یا كەش وهەوایی (AQM) بكاردئینیت وەك جێبەجێكرنەكا سەركەفتیانە بو سیستەمێ (Sentinel) ژ پێخەمەت پاراستنا كەش وهەوایێ دەڤەرێ، زێدەباری كو كۆمپانیا (گۆلف كێستۆن) بەردەوام هەڤكاریا جوتیارێن دەڤەرێ دكەت ب رێێ یا پێدانا گەنم وجەهی وحزمەتێن ڕاهێنانێ وپێدانا كەرەستەیان، وهەتا نوكە هەڤكاریا (700) جوتیارێن دەڤەرێ كریە بو كرینا گەنم وجهێ باش بو مەبەستا چاندنێ، وهەر چەندە ل پلانا كۆمپانیێ دابوو كو هەڤكاریا بوارێ فێركرن وپێدانا قەرزێن بچویك بكەت بو كۆمپانێن ناڤخۆیی بەلێ هەتا نوكە تنێ دەنگۆیە وكەسەك سوودمەند نەبوویە ژ چالاكێن كۆمپانیێ.
2.بلۆكێ نەفتا سەرسنگ ـ چەمانكێ وكۆمپانیا Harken Energy Corporation (HKN):
كۆمپانیا (HKN) جاران ب ناڤێ (Harken Energy Corporation) هاتبوو نیاسین كو تایبەت بوو ب دەرئینان وڤەدیتن وبەرهەم ئینانا نەفت وگازا سرۆشتی وبارەگایێ وێ یێ سەرەكی ل (ساوس لیك) ـ ویلایەتا تكساس بوو، وئەڤە ئێكە ژ وان كۆمپانێن تومەتبار ب دەستێوەردانا سەرۆكێ بەرێ ئەمریكا (جورج دیلۆ بوش) ل سالا 1990 ێ ل كارۆبارێن ناڤخۆیی یێن كۆمپانیێ، ول سالا 1973ێ وەك كۆمپانیەكا نە قازانجدار ل ویلایەتا تكساس یا ئەمریكی ژ لایێ وەبەرهێنەران ڤە هاتیە دامەزراندن وەك پێنگاڤەك بو خوە رزگاركرن ژ دانا باجا وكاركرن بو كێلگەها نەفتا ویلایەتا تكساس.
لسالا 1986ێ كۆمپانیا (HKN) دەرفەتا وەبەرئینانێ یا (Spectrum7) بدەستڤەئینا ل بەرامبەر (200000) پشكێن جورج دبیلۆ بوش پشتی فرۆتنا كۆمپانیێ، جورج بۆش ل ناڤ جڤاتا ب رێڤەبرنا كۆمپانیێ دا كاردكەت ول ناڤبەرا 80 تا 100000 دولارا سالانە وەك باج ورسوماتێن شیرەتكاریێ وەردگریت تا سالا 1993ێ.
لسالا 1990 جورج دبیلۆ بوش وپێشی كو كۆمپانیا (HKN) رۆی ب رۆی زیان وئیفلاسبوونێ بیت، پشكێن خوە فرۆتن كو ل هەمان دەم دا ئەندام بوو ل جڤاتا ب رێڤەبرنا كۆمپانیێ .
لسالا 2000 كۆمپانیێ ئیمتیازەك وەرگرت بوم ماوێ 20 سالان بو گەڕخستنا سامانێن ئاڤێ ل كۆستاریكا، لێ پشتی نەرازیبوونا عەشیرەتێن دەوروبەرێن كێلگەهان وفشارا رێكخراوێن پاراستنا ژینگەهێ، حكومەتا وی وەلاتی ناچاركر كو گەمارۆیێ پێختە ل سەر پرۆسێن دەرخستنا نەفتێ. ولسالا 2003 كۆمپانیا ناڤهاتی سكالایەك ل دژی حكومەتا كوستاریكا بلندكر وداخازا (57) ملیون دولاران كر وەك قەرەبوو ژ ئەگەرێ ژ دەستچوونا قازانجی و د ئەنجامدا بوویە ئەگەرێ هەلوەشاندنا مافێ ئیمتیازێ ودویماهی ئینان ب كارێن كۆمپانیێ. پاشان لسالا 2007 وەكو كۆمپانیا (HKN Energy Ltd) ژ لایێ (روس بیروت) ومالباتا وی ڤە هاتە دامەزراندن، وئەڤ ماڵباتە ل ماوێ (40) سالێن بوری دا ل بیاڤێ نەفتێ دا كاردكەن پشتی كو لسالا 1975 كۆمپانیەك ب ناڤێ (Petrus Oil) ل ئەمریكا دامەزراندی، پاشان كۆمپانیا (Bridge Oil) ل ئوسترالیا هاتە فرۆَتن، ولسالا 1989 ڤێ كۆمپانیێ دەست ب وەبەرئینانێ ل (Merit Energy) كرن وەك مەزنترین پرۆژێ وەبەرئینانا نەفت وگازێ،
ولسالا 2006 روس بیروتی كۆمپانیا هیلوود ئینرجی (Hillwood Energy) دامەزراند وشیایە وەبەرئینانێ بكەت ل كێلگەهێن نەفتا روسیا ل هەمان ساڵ، وپشتی بورینا دوو سالان، ڤێ كۆمپانیێ پشكەكا زۆر یا پشكێن خوە ل كۆربەندێ نەفت وگازێ ل ئەمریكا فرۆتن.
وەبەرئینانا كۆمپانیا HKN ل هەرێما كوردستانێ
لسالا 2006 كۆمپانیا (HKN) دەست ب چالاكێن وەبەرئینانێ ل هەرێما كوردستانێ كر، لدیف گرێبەستا پشكداریكرنێ د بەرهەمئینانێ دا و بوویە خودانا (62%) یا پشكێن كێلگەها دەڤەرا (سەرسنكێ) ل پارێزگەها دهوكێ وەك بلۆكەكا مەزن یا نەفتێ ل سەر رۆبەرێ (420)كم كو ژ سێ كێلگەهێن سەرەكی پێكدئێت وەكو كێلگەهێن (نسرا، سەرێ كانیكا، گارە)، ویەدەكێ پێشبینیكری یێ ڤی بلوكی ب (368) ملیون بەرمیلا دئێتە خەملاندن، هەمی بەرهەمێ نەفتێ ب رێكا تانكەران بو سەر خەتێ بورێن پێشخابۆر دئێتە ڤەگۆهاستن، رێژەیا سوودێن دەرخستنا نەفتێ (18%) بو كۆمپانیا ناڤبری یە وهەمی سوود وقازانجێن دی بو حكومەتا هەرێما كوردستانێ نە.
لدیف خشتە وپلانا كۆمپانیا (HKN)، بلۆكێ نەفتا سەرسنكێ بو دوو دەڤەرا دابەشكریە وەك دەڤەرێن بەرهەمێن (سیارەتیكا) و( رۆژهەلاتێ سیارەتیكا) كو بەرهەمێ رۆژانە دگەهیتە (24000) بەرمیلا، ول پلاندا بوو كو تا دوماهیا سالا 2020ێ بگەهینتە (50) هزار بەرمیلان لێ ژ بەر چەندن هۆكاران ئەڤێ پلانێ سەرنەگرت، زێدەباری هەبوونا پلانا بەرفەرهەكرنا كێلگەهێن ڤی بلۆكی بو (6) كێلگەهان لدویف پلانێن كۆمپانیێ.
زۆنا كێلگەهێن بلوكێ سەرسنكێ ل پارێزگەها دهۆكێ
ژ لایەكێ دی ڤە، كێلگەهێن رۆژهەلاتێ سیارەتیكا كو تنێ ئێك كێلگەهـ تێدا هەیە رۆژانە (5600) بەرمیلان بەرهەم دئینیت، ویەدەكێ پێشبینیكری (157) ملیۆن بەرمیلان ل خوە دگریت، ونەفتا ڤێ كێلگەهێ بریتی یە ژ نەفتا سڤك (خفیف).
ولدیف داتایێن كۆمپانیا (HKN)، وەكو ل خشتەیا ل خارێ دیارە، داهاتێ كێلگەها سەرسنكێ ل نیڤا دوویێ یا سالا 2022ێ ب رێژەیا (80%) زێدەبوویە (29.7 هزار بەرمیل) بەراورد ب نیڤا ئێكێ یا سالا (2021)ێ كو (28.9) هزار بەرمیل بوون رۆژانە ژ ئەگەرێ بلندبوونا بهایێن نەفتێ وبلندبوونەڤەیا قەبارێ فرۆتنێ ب رێژەیا (3%) ێ. وسەرجەم بەرهەمێ كۆم ڤەبووی یێ كێلگەها سەرسنگ ل دەستپێكا بەرهەمئینانێ وهەتا 30 حوزەیرانا سالا 2022 گەهشتیە (47.6) ملیون بەرمیلان. سەرجەم وەبەرئینانا كۆمپانیێ ژ سالا 2007 وەرە كو ژ لایێ (HKN) وهەڤالبەندێن وێ ڤە هاتیە كرن بریتی بوو ژ (1.9) ملیار دولاران، وب بهایێ (4) ملیار دولاران پشكداری د بەرهەمێ ناڤخۆیی هەرێمێ دا كریە ل ماوێ (15) سالێن بوری دا، وهەتا سالا 2021 ێ پتر ژ (59) هزار دەرفەتێن كاری ژی بو خەلكێ پەیداكرینە.
3.بڵوكێ نەفتا كێلگەهێن (ئەترۆش ـ بەرواری ژێری) وكۆمپانیا تاقە یا ئیماراتی:
بلۆكا نەفتا ئەتروش دكەڤیتە سنورێ پارێزگەها دهۆكێ ونێزیكی (85) كیلو مترا ژ باكوورێ رۆژئاڤایێ هەولێرێ یا دویرە، رۆبەرەێ وێ (269) كیلو مترێن چارگۆشەیە، پشكێن كێلگەهێن نەفتا ئەترۆش لدویف گرێبەستان دابەش بووینە ب ڤی رەنگی: (47.4%) یا دایە كۆمپانیا نیشتیمانی یا ئیمارات (تاقە) بو ووزێ، و(26.6%) بو كۆمپانیا شاماران پترۆلیۆم یا كەنەدی، و(25%) یا پشكێن (كیپكۆ) یە یا حكومەتا هەرێما كوردستانێ.
كۆمپانیا ئەبو زەبی یا نیشتیمانی بو ووزێ یا بەرنیاس ب (تاقە) لسالا 2005 هاتیە دامەزراندن وەك كۆمپانیەكا جیهانی دئێتە ل ناڤ بازارێ ئەبو زەبی بۆ كاغەزێن دارایی وچالاكێن خوە ل (11) وەلاتان ئەنجام ددەت وەكو (عیراق، كەنەدا، هندستان، غانا، مەغریب، هولەندا، عومان، سعودیە، بریتانیا،، ئەمریكا، ئیمارات) و د چالاكێن خودا پێداگریێ دەكەتە ل سەر ژێدەرێن ووزەێن جێگرەوە وپاقژكرنا ئاڤ ولێگەریان ودەرئێخستنا نەفت وگازێ، هەروەسا دروستكرنا هێلێن بوری یا ڤەگۆهاستنا نەفتێ وكۆگەهكرنا گازا سرۆشتی.
كۆمپانیا تاقە یا ئیماراتی لسالا 2012 ئیمتیازا لێگەریان ودەرخستنا نەفتا كێلگەها ئەترۆش وچەمانكێ ژ حكومەتا هەرێمێ وەرگرت ب هەڤكاری یا هەردوو كۆمپانێن (شاماران وماراسون) ب رێژەی یا (39.9%) وەك رێژەیا دەستكەفتی یا كۆمپانیێ لدویف گرێبەستا پشكداریكرنێ ل پرۆسەی یا دەرئێخستنا نەفتێ، وپشكا حكومەتا هەرێمێ (25%) یە وپشكا ژەنەرال ئیكس پلۆریشن چارتنەریس خودانا كۆمپانیا شاماران پترۆلیۆم یا (كەنەدی) 20.1% یە و كۆمپانیا مارسون ئۆێل (15%) یە.
پشكا حكومەتا ئەبو زەبی ل ناڤ پشكێن كۆمپانیا تاقە (75.2%) یە ویێن دی یێن دابەش بوون بو كەرتێ تایبەت وهندەك كۆمپانێن ناڤخۆیی ودەرڤەیی. ل سالا 2018 كۆمپانیا تاقە یا ئیماراتی شەراكەت ل گەل كۆمپانیا (شارماران پترۆلیۆم) ب رێیا گرێبەستەكێ واژوو كر كو پشكا وێ تنێ (7.5%) یە وب ڤی شێوەی پشكا كۆمپانیا تاقە ل كێلگەها ئەترۆش دگەهیتە (47.4%)، ول كێلگەها ئەترۆش ئەڤ كۆمپانیە خودانا (300) فەرمانبەر وكارمەندایە ورێژەی یا كارمەندێن ناڤخۆیی ب رێژەیا (10%) یە بەراورد ل گەل سالا 2017 زێدەبوون، وتێكرایێ بەرهەمێ رۆژانە (18000) هزار بەرمیل بوون لسالا 2017، ل سالا 2019 تێكرایێ بەرهەمێ رۆژانە گەهشتە ناڤبەرا (45000) تا (50000) هزار بەرمیلان، و د پلانا كۆمپانیێ دا بوو كو ئاستێ تێكرایێ رۆژانەیێ بەرهەم ئینانێ ل ڤێ تێگەهێ بگەهیتە (80) هزار بەرمیلان. نەفتا ڤێ دەڤەرێ جودا ژ دەڤەرێن سەرسنك وسیارەتیكا ب رێیا بوریا بۆ سەر بوریێن نەفتا كێلگەها شێخان دئێتە ڤەگۆهاستن.
ولدیف راپۆرتا سالانەیا كۆمپانیا تاقە، لسالا 2012 پشكا كۆمپانیێ ل ئیمتیازا كێلگەها ئەترۆش دا (53.2%) بوویە، هەروەسا وبو رازیكرنا خەلكێ دەڤەرێ ڤێ كۆمپانیێ چەندین كارێن خێرخازیێ وڤەكرنا خوڵێن جۆرا وجۆر بۆ خەلكی ڤەكرینە ب هەڤكاری ل گەل رێكخراو وسازیێن ناڤخۆیی.
ئێك ژ ساخلەتێن كۆمپانیا تاقە ئەڤەیە كو هەولەكا زۆر ددەت كارمەندێن ناڤخۆیی ل ناڤ چالاكی وئۆرگانێن كۆمپانیێ دا زێدەبكەت، و لدیف راپۆرتێن كۆمپانیێ لسالا 2017 رێژەیا كارمەندێن كورد ل كۆمپانیێ لسالا 2016 گەهشتە (64%) ول پلانێ دایە كو تا سالا 2024 ئەڤ رێژەیە بگەهیتە (80%).
بەرهەم وداهاتێ نەفتا كێلگەها ئەتروش ل ماوێ (2020 ـ 2022)
كێلگەها ئەتروش ئێكە ژ كێلەگەهێن بەرهەمهێن ل هەرێما كوردستانێ یا كو لسالا 2017 دەست ب پرۆسەیا بەرهەم ئینانێ كریە، ولدیف داتایێن فەرمی لدەستپێكا سالا 2020 (37) ملیۆن و(368) هزار و(500) بەرمیل بەرهەم ئیناینە، وتێكرایێ رۆژانە (41) هزار و(10) بەرمیلان بوویە ل وی ماوەی و ل هەر چوار چارێكێن سالا 2020 كێلگەها ئەترۆش (16) ملیۆن و(512) هزار و(400) بەرمیل بەرهەم ئیناینە كو تێكرایێ رۆژانە دگەهیتە (45) هزار و(239) بەرمیلان، ول سالا 2021 ئەڤ كێلگەهە شیایە (14) ملیۆن و(430) هزار و(100) بەرمیلان بەرهەم بینیت، ب تێكرایی رۆژانە (39) هزار و(534) بەرمیل.
ل دوماهیێ تنێ ئامارێن هەردوو چارێكێن ئێكێ ودوویێ یێن سالا 2022 سەبارەت بەرهەمێ ڤێ كیڵگەهێ هاتینە ئاشكراكرن، بۆ نموونە ل چارێكا ئێكەم قەبارێ بەرهەم ئینانێ بـ (3) ملیۆن و(492) هزار بەرمیلان هاتە توماركرن ب تێكرایی رۆژانە (38) هزار و(800) بەرمیل، ول چارێكا دوویێ (3) ملیۆن و(339) هزار بەرمیل ب تێكرایێ رۆژانە (37) هزار و(100) بەرمیلا. بڤی شێوەیی سەرجەم بەرهەمێ نەفتا كێلگەها ئەتروش ل ماوێ 2020 تا هەردوو چارێكێن سالا 2022 گەهشتە (37) ملیۆن و(368) هزار و(500) بەرمیلان وتیكرایێ رۆژانەیێ ماوێ دیاركری دبیتە (41) هزار و(10) بەرمیلان رۆژانە، داهاتێ وی ماوەی بـ (1) ملیار و(824) ملیۆن و(876) هزار دولارا دئێتە مەزندەكرن، كو ب تێكرا داهاتێ هەر بەرمیلەكێ بریتی بوو ژ (50) دولار و(76) سەنتان (بنێرە خشتەیا ژمارە 18 ).
4.كێلگەهێن دەڤەرا زاخو وكۆمپانیا (DNO):
كۆمپانیا (DNO) یا نەرویژی ب هەڤپشكی ل گەل ل گەل كۆمپانیا گێنڵ ئینرجی (Genel Energy) یا توركی مافێ ئیمتیاز وكاركرنێ ل كێلگەهێن (تاوكێ) و(پێشابیرێ) ل ئیدارا سەرەبەخوی یا زاخو ب رێژەیا (55%) وەرگرتیە، ل بەرامبەر (20%) بۆ حكومەتا هەرێمێ.
ل رۆژا 16/3/2014 كۆمپانیا (DNO) راگەهاند كو دەست ب كارو چالاكیان ل هەردوو بیرێن نۆی یێن نەفتێ ل كێلگەها تاۆكێ كریە و بەرهەمێ هەردوو بیران ب (37) هزار بەرمیلان رۆژانە دهاتە مەزندەكرن، ول هەولێن بەردەوام دابوو ژ بو گەهاندنا ئاستێ بەرهەمێ نەفتێ بو (200) هزار بەرمیلان رۆژانە ل دوماهیا سالا 2014ێ. وهەر ل وێ سالێ بەرهەمێ كێلگەها تاوكێ ب رێژەیا (131%) زێدەبوو وگەهشتە (91.255) بەرمیلان رۆژانە وكار یێ بەردەوام بوو ژ بو زێدەكرنا بەرهەمی ل (10) بیرێن نەفتا دەڤەرێ، وتێكرایێ بەرهەمی سالا 2014 گەهشتە (156.279) بەرمیلان رۆژانە، لێ نزم بوونا بهایێ نەفتێ ل سەر ئاستێ بازارێن جیهانێ بوویە ئەگەرێ كێم بوونا داهاتی ب كۆژمێ (26) ملیار دولاران.
لسالا 2015 رێژەیا بەرهەمئینانا نەفتێ گەهشتە (170) هزار بەرمیلان د رۆژەكێ دا، ژ وانا ژی (30) هزار بەرمیل ل ناڤ بازارێ ناڤخۆیی دا ساخكرەڤە، د چارێكا ئێكێ دا بەرهەمێ كێلگەها تاوكێ گەهشتە (146.309) بەرمیلان د رۆژەكێ دا، ول چارێكا دوویێ دا، بەرهەمێ نەفتێ گەهشتە (153.340) بەرمیلان ژ وانا ژی (118.037) بەرمیل رۆژانە ڕادەستی حكومەتا هەرێمێ كرینە، وژ بەر كو (DNO) پلانەك هەبوو كو ئاستێ بەرهەمێ رۆژانە بگەهینیتە (200) هزار بەرمیلا پشتی كو پلان هەبوویە بو ڕاكێشانا بوریێن ڤەگۆهاستنا نەفتا خاڤ ب درێژاهیا (44) كم. هەر بو ڤێ مەبەستێ ژی شەش ملیۆن دولار ل بیاڤێ وەبەرئینانا نەفتێ قازانج كرینە وئاستێ بەرهەمی ل كێلگەها تاوكێ زێدەكرینە.
ل 16/3/2017 د پلانا خودا، كۆمپانیا (DNO) ئاشكراكر كو دێ (100) ملیۆن دولاران بۆ وەبەرئینانێ خەرج كەت ودێ دەست ب كۆلانا چار بیرێن دی یێن نەفتێ ل كێلگەها تاوكێ كەت.
د راپورتێن كۆمپانیێ دا ئاماژە هاتیە كرن كو (107.300) هزار بەرمیل بەرهەم ئیناینە، و(98%) یا ڤی بەرهەمی ب رێكا توركیا دئێتە هناردەكرن، وژ ئەنجامێ قەیرانا دارایی ل ناڤبەرا سالێن 2014 ـ2015 ونزم بوونا بهایێن نەفتێ ل بازارێن جیهانی، حكومەتا هەرێمێ شیانێن پێدانا شایستەیێن دارایێن كۆمپانێن نەفتێ ب شێوەیەكێ رێكخستی نەبوون، وسەرجەم داهاتێ گشتیێ كۆمپانیا لسالا 2016 بریتی بوو ژ (202) ملیۆن دولاران ل بەرامبەر (187) ملیۆن دولاران لسالا 2015.
ل هەیڤا گۆلانا 2019 كۆمپانیا (DNO) راگەهاند كو (25) ملیۆن دولار ل چارێكا ئێكێ یا وێ سالێ قازانج كرینە، وئاستێ قازانجێ گشتیێ كۆمپانیێ گەهشتە (204) ملیۆن دولارا، هەروەسا ئاستێ تێكرایێ بەرهەم ئینانا نەفتێ گەهاندە (107.600) هزار بەرمیلان ل رۆژەكێ، بەراورد ب (79.100) هزار بەرمیلان ل سالا 2018 واتە ب رێژەیا (36%) ئاستێ بەرهەم ئینانێ زێدەبوو.
لسالا 2020، كۆمپانیا (DNO) د راپۆرتا خویا سالانە دا دیاركریە كو رێژەیا بەرهەم ئینانێ یا زێدەبووی چونكی لسالا 2018 ول هەردوو كێلگەهێن (تاوكێ وپێشابیرێ) شیایە (113.100) هزار بەرمیلان ل هەر رۆژەكێ بەرهەم بینیت. پاشان ئەڤ ژمارەیە بو (124) هزار بەرمیلان زێدەبوویە (نموونە: ل كێلگەها تاوكێ 68.800 بەرمیل د رۆژەكێ دا جێگربوویە ب رێژەیا (12%) واتە هەڵكولینا بیرێن نۆی یێن نەفتێ هۆكارێ بلندبوونەڤەی یا بەرهەمێ نەفتێ بوویە، وسەبارەت كێلگەها پێشابیرێ بەرهەمێ نەفتێ (55.200) بەرمیل بوون د رۆژەكێ دا واتە ب رێژەیا (40%) زێدەبوویە).
لسالا 2021، تێكرایێ بەرهەمێ بلۆكێ تاوكێ یا پێكهاتی ژ هەردوو كێلگەهێن (تاوكێ وپێشابیرێ) بریتی بوو ژ (108.713) بەرمیلێن رۆژانە، ل بەرامبەر (110.282) بەرمیلێن رۆژانە ل سالا 2020، بەرهەمێ كێلگەها تاوكێ (46.933) بەرمیل وكێلگەها پێشابیرێ (61.780) بەرمیل بوون، وكارێ دەرئینانێ ل كێلگەها تاوكێ ل چارێكا سیێ ژ سالا 2021 دەستپێكربوو پشتی ڕاوەستیان ل كاری بو ماوێ (18) هەیڤان، ل گەل هەبوونا ژمارەكا كێم ژ بیرێن نوی یێن نەفتێ، قەرەبووكرنەڤەی یا كێم بوونا بەرهەمی هات ب رێیا بیرلێدان وچاكسازیكرنێ د وی ماوەی دا، ئەڤە بوو لدوماهیا 2021 كۆمپانیا شیایە چار بیرێن نۆی ل كێلگەها تاوكێ لێبدەت، زێدەباری لێدانا چار بیران ل كێلگەها پێشابیرێ.
لدیف هەمی ڤەكولین وئامارێن تایبەت ب دوسەیا نەفتا هەرێمێ، پشكا پارێزگەها دهۆكێ ب رێژەیا (54%) ژ سەرجەم نەفتا بەرهەمئینایی ل هەرێمێ پێكدئینیت، وئەڤ چەندە ژی دبیتە هێزەكا ئابووری یا مەزن بو پارێزگەها دهوكێ ودەرفەتە بو گەشەپێدانا ئابووری وپێشخستنا ژێرخانا پارێزگەهێ، لێ ب هەمی پێڤەرێن ئابووری وچەندین ڤەكولینێن هاتینە كرن دیاربوویە كو ژ لایێ بێكاریێ وهەژاریێ ڤە پارێزگەها دهوكێ ل رێزبەندا ئێكەمە ل سەر ئاستێ هەرێما كوردستانێ سەرەرایی كو ئاستێ بەرهەم ئینانا نەفتێ یا ڤێ پارێزگەهێ دگەهیتە پتر ژ (225) هزار بەرمیلێن رۆژانە (بنێرە ل خشتەیا ل خارێ).
ژێدەر: خشتە ژ دروستكرنا نڤیسەری یە ل بن روناهیا داتایێن هەمی كێلگەهێن پارێزگەها دهوكێ یێن ل سەری مە ئاماژەپێكرین.
