نڤيسینا دوهی و یا ئەڤرۆ

ئيسماعيل عه‌لى ــ ئینگلتەرا

یا ئەم دزانین، ئێك ژ فاكتەرێ بهێزكرنا پێگەهێن مللەتان، هەبوونا ئازادیا دەربڕینێ یە و بدەستڤەئینانا هاوڵاتیا بۆ ڤێ ئازادیێ كە مافەكێ ڕەوایێ ژیانا وانە، ژ بۆ بدەستڤەئینانا پرەنسیپێن دیمۆكراسی و ئەو ئازادی ب پراكتیكی ببیتە دەسكەفتەك و باندوڕا خۆ هەبیت لسەر سیستەمێ ڕێڤەبرنا ژیانێ. ئێكەم پێنگاڤا سەركەفتی ژی، بێی دوودلی، هەبوونا میدیایەك یان ڕاگەهاندنەكا سەربخۆ و ئازادانەیە، ب مەرجەكی ل دویڤ بنەما و هزر و رێسایێن رۆژنامەگەریا جیهانگیری (گڵۆبەڵ)ی یا هەڤچەرخ بن، لێ بتنێ نەگەهیتە وی ڕاددەی باندوڕێ لسەر بەزاندنا یاسایێن میدیایی بكەت د پێشێلكرنا قیەم و ڕەوشت و كەسایەتیێن مرۆڤی و دیسا سۆڤێرنتی(سیادە) یا نەتەوەیی و تەناهیا وێ. نەخاسمە، وەك ئەڤرۆ دهێتە دیتن، جیهانگیریێ وەل رۆویێ ئەردی كریە، هەمی نە بتنێ كربیتە ژوورەك بچویك، بەلكی یا كریە د بەریكا هەر كەسەكی دا بڕێیا شاشا بچك یا مۆبایلەكێ هەمی بویەرێن دنیایێ بزانیت دهەمی پێنگاڤ و بزاڤێن خۆدا. لەوا ژی هەمی دەرگەهێن دەربرینێ بۆ وان د ڤەكرینە گەلەك ب سادەیی و ب بهایەكێ هەرزان یان هەتا بێ بەرامبەر پەیاما وان بگەهیتە هەر چار كوژیێن دنیایێ.
ئەگەر هاتوو ژی دەسهەڵاتا وان كێشەیێن وان پشتگوە بهاڤێژن دبیت پەیامێن وان بگەهنە جهێن گرنگ د ناڤا دەزگایێن لیبیڕالی مینا رێكخراوێن مروڤی یێن جیهانی یێن نە حكوومی، ئەوان كارتێكرنا خۆ لسەر حكومەتێن ناڤخۆیی هەبن ئەگەر ئەو ژی حەزا وان لسەر بیت. بەلێ ئەگەر ئەم بهێین ژ لایێ خۆ دەستپێبكەین، پرسیارەك هەردەم لبەرسڤەكێ دنێریت، ئەرێ میدیا مە ل هەرێما كوردستانێ، وەك میناك، بهەمی جۆڕێن خۆە یێن كلاسیكی و هەڤچەرخ؛ چ یێن كاغەزی یانژی سایتێن ئەلیكترۆنی، یانژی بینایی وەك كەناڵێن تەلەفزیۆنی، كۆ نۆكە پڕانیا وان بۆینە ئەسمانی، ژبلی ڕادیۆ و دەزگایێن دی، ئەڤە هەمی ژبلی ماڵپەڕێن ئازاد یێن سوشیال میدیایێ، بۆ دەمێ ٣٠ ساڵان پتر، بۆینە فاكتەرەك د پێشڤەبرن و خۆشكرن و تەناكرنا ژیانا هاوڵاتیێن مەدا!؟ دگەل ڤێ، چ باندوڕا خۆ لسەر قەوارەیێ حۆكمڕانیا دەسهەڵات و پەرلەمانێ كوردستانێ كرینە بۆ ڕاستڤەكرنا هندەك یانژی كومەكا ئەو شاشیێن لسەر برێڤە چۆوین!؟ مۆخابن، ل دوماهیكێ دبیت ئامارەك شەرمەزار بخۆینین. ئەڤە وێ ڕادگەهینیت، ئەو، وەك دەسهەڵات، یان ئەم هەمی، وەك مللەت، نكارینە پەیاما ڕاست و دورست ڕابگەهینین. ژلایەك دی، یا دیارە، ب مۆخابنیڤە، بەرپرسێن مە، بێگۆمان مەبەست ئەڤێن دویری بەرپرسیارەتیێ، هەتا جاڤڕەشینكەكا ب لەز و بەز ژی لسەر ڤان گوتارێن دهێن نڤێسین و وەشاندن نە كرینە. ئەگەر ئەڤە یا ڕاست بیت، واتە یێ ئیهانەك مەزن ل وێ رۆژنامەگەریێ دكەن و دژی پڕەنسیپێن دەربڕینا ئازاد ڕادوەستن. دەمێ هەر دەسهەڵاتەكێ ل گۆرەی یاسایێن خۆ یێن پەرلەمانی، كە دەنگێ مللەتی یە، بڕیار دا كو ئەوان دەلیڤە بۆ كوومەكا دەزگایێن میدیایێ خۆشكرن، مینا رۆژنامە و تەلەفزیۆنان، ئەوێ پەیامێ ناگەهینیت كو ئەو وەڵات یان ‘هەرێم‌ مافێ دەربڕینێ دا هاوڵاتیا ب ئازادانە رەخنە و گلەیێن خۆ دیار كەن، ل بەرامبەر ئەگەر ب پڕاكتیكی كێشەیێن وان بڕێیا پەیڤەكێ چارەسەر نەكەن، وەك هاتیە گۆتن: هزار پەیڤ و گۆوتن گووری كریارەكێ بن.
دەمێ دبێژم: نڤێسینا دوهی.. و یا ئەڤرو، مەبەست ئەوە، ئەو نڤێسینا یان گوتارا بەری ٣٠ ساڵا و هەتا یا ئەڤرو، هەمان گوتارە و هەر ئەو پەیامە یا ل وی دەمی هاتیە داخوازكرن و بێ بەرسڤ مای. نموونەك سادە، بەری چەند رۆژا ژ نشكەكێ ڤە، من لسەر ماڵپەڕێ فێسبوكی، پوستەكێ هاوڵاتیەكی دیت، دو پارچە ڤیدیۆ بەڵاڤكرینە، جوداهی دنێڤبەرا هەدوواندا ٢٤ ساڵن، ئانكۆ پشتی نفشەكێ نوی هاتیە دژیانێ دا، یا كەڤن ئێك ژ خەلەكێن زارڤەكرنا كۆومەكا زارڤەكرنێن مەیێن كۆمیدی نە وەك هەبوونا خۆ ل ساڵێن نۆتان هەین مینا (جەلۆ ) و هەڤاڵێن وی، و یا دووێ ژی، ڕاپورتەكا نوی یا ڤان رۆژا لسەر ئێك ژ كەناڵێن تەلەفزیۆنی یێن ناڤخۆیی بوو و تێدا كوومەكا وەڵاتیا كوومڤەبۆنەك دژی وێستگەهەكێ مووەللیدا كارەبێ كر بوون وەك نەڕازیبون ژبەر گیروكرنا كارەبێ ل دەمێ كارەبا گشتی دچوو، هەر چەندە ئەو زارڤەكرنا بەری ٢٤ ساڵا هەر بدورستی ل سەر وێ كێشەیا دینامۆوێن كارەبێ جێبەجێ دبیت و ل بەر بینەری بەرزە دبیت كا كیش زارڤەكرنە و كیش راستی یە. هەردوو ڤیدیۆ ب هەمی شێواز و دەست و دارا وەكۆ ئێكن ژبلی سەر و سیما و جلكێن مروڤا دنێڤبەرا هەردوواندا. ئەرێ ما ئەو زارڤەكرن ژی نە پەیامەكا ڕاگەهاندنێ بۆ مینا گازی یەك بۆ جهێن بەرپرس كو كارەب ئێك ژ سادەترین مافێن وەڵاتیا نە پێتڤی چارەسەركرنا كێشەیێن وێنە ب زویترین دەم!؟ ئەرێ چارەسەركرنا هێزێن كارەبێ كو ئێك ژ مەزنترین قەیرانێن هەرێمێ یە بۆ پتر ژ سێ گرێ یێن ساڵا، فەرتر نە بوو ژ سەدان پرۆژەیێن تنێ خزمەتا چەند تاكەكەسان كرین!؟
مۆخابن ئەڤرو، ئەو گوڕانكاریێن، بۆ نمونە، ل باژێرەكێ وەكۆ دهۆكێ دبینین، بسەرڤە بكراسێن جوان هاتینە خەملاندن، لێ د دەستەكێ دی دا، ئاستێ خزمەتگوزاریا و خزمەتێن گشتی هێشتا یا لاواز و نە ل ئاستێ خەلكێ باژێرینە، هێشتا دێ بێژین: ئەو باژێرێ ئاڤا و خزمەتا وی هەر مای ساڤا. ئەگەر رێڤەبرن ئەڤە بیت، دبیت زەرەرمەندیا ڤان دەزگایێن میدیایی ژ مافێن وان پتر بیت، ژبەركۆ بۆ هندە ساڵێن درێژە پارەیەكێ، دبیت خەیالی، ل وان هاتیە مەزاختن، بەرامبەر كارتێكرنەكا كێم نەبیت، ژوان چەند پوستەكێن سوشیال میدیایێ نەبن و چەند وێنەكێن جەرگبڕ وەكۆ سوزا هندەكا بلڤینن و هەژارەكی تێر بكەن یان پێداویستێن وی چارە بكەن. لەوڕا، بلا ئێك دیار كەت، دسەر ڤان هەمی بزاڤێن نڤێسین و گوتار و دیسكۆرسێن ژێكجودا، ئەری دەزگایێن حكوومی و حیزبی، بشێوەكێ گشتی، هاتینە ترساندن كو ماڵێ ڕەش سپی نەكەن، هەر چاوا ڕوویێن خۆ یێن ڕەش ژی سپی نەكەن، و پارێن ملكێ مللەتی بناڤێن نهێنی نەهنێرنە بەنكێن بازرگانیێن نێڤدەولی!؟ نەخێر. ئەرێ لیكۆڵینێن (من أین لك هژا) لسەر وان گەندەلچییان هاتینه كرن و گەهاندینە ڤەكۆڵینەكێ ل دادگەهان!؟ نەخێر. ئەرێ بۆشاتیا هەرە مەزن دنێڤبەرا هەردو چینێن هەژار و كاسپكارا ژلایەكی و لایەكێ دی، ئەو كەسێن برێكێن نە یاسایی خۆ دناڤ بلۆكێن دولارا ڕا نخافتین، هاتیە كێمكرن و هەردو تەخ ب رێژەیەكا باش لێكنزیك كرینە و باڵانسەك كریە دنێڤبەرا هەژار و دەولەمەندا دا كۆ باجا لسەر بەرپرس و دەولەمەندا فەرز كەن؟! نەخێر. ئەرێ شارستانیەتێ جهێ عەشیرەتگیریێ و خۆ حلیكرن بۆ ئاغا و بەرپرسا گرتیە و خایین و تۆمەتبارێن كریارێن ئەنفالا كێشاینە دادگەهێ!؟ ئیكجاری نەخێر. ئەرێ شیاینە ب ڤان نڤیسینا دەرگەهێن كۆچبەریێ و دەربدەری و نهامەتیێ ل هەمبەر گەنجێن خۆ بگرن، دا خۆ ب هەمی سەروەتا خۆڤە ڕادەستی قەچاغچیێن بێ ووژدان نەكەن!؟ مۆخابن كاروانێ ڤێ دەربدەریێ یێ بەردەوامە و هەر ئەو ژی ب ئیكجاری نەخێر و هۆسا لیستە هێشتا درێژ ترە.
مەحالە ژی میدیا ڤی سەردەمی باندوڕا خۆ هەبیت، ئەگەر چاكسازی و ڕیفۆڕم ژ جهێن بلند دەستپێنەكەن بۆ بەرەڤ خوارێ و بەرپرس خۆ بخزمەتكار نەبینن، دێ ب ڤی رەنگی میدیا و رۆژنامەگەریێن مە ژی بۆ بەرەف تۆنەڵەكا تاری ڕێیا خۆ گرن تا ئاییندەك درێژ و نەدیار و وێران.