ئيسماعيل تاها شاهين: فه‌رهه‌نگا ئامه‌د فه‌رهه‌نگه‌كا زمانى ـــ مه‌يدانييه‌

چاڤپێكه‌فتن: كه‌نعان بلێج

(فەرهەنگا ئامەد) فەرهەنگەكا زمانی ـــ مەیدانییە و پەیڤێن تێدا ئەون یێن بەردەوام خەلكێ دەڤەرێ د ژیانا خۆ یا رۆژانە دا دبێژن و ب كار دئينن، خودانێ وێ (ئیسماعیل تاها شاهین)* ب دەهان سالایە مژوولی بەرهەڤكرنا ڤی پڕۆژەیێ مەزنە و شیایە نێزیكی 30 هزار پەیڤان د ناڤ شەش بەرگێن وێ فەرهەنگێ دا كۆم بكەت.

بڕیارە (فەرهەنگا ئامەد) ل ڤان نێزیكان رۆناهییێ ببینیت و هەمی مفای ژێ ببینن، لێ بەری دەركەفتنا وێ، كۆڤارا (بادینان) ب فەر دیت مێڤاندارییا خودانێ وی پڕۆژەی بكەت و تشتەكی ژ رەوشا فەرهەنگسازییا كوردی و به‌رهه‌مێن دى يێن وى ب گشتی و فەرهەنگێ ب تایبەتی بۆ خواندەڤايێن خۆ بدەتە زانین.

1- ئەگەر چ نە کو ڕەنگڤەدانا كۆچەراتییێ ل سەر بەرهەمێن تە زالە؟

ـ  ئەگەرا سەرەکی ئەوە کو ئەز ب خوە ژ ئێل و ئووجاخەکێ مە، پێشتر ژین و ژیارا خوە ب کۆچەری دەرباز کرییە. ژینگەها ئەز ب خوە ژی پاشتر تێدە سەرپێ بووییم و من خوە تێدە ناس کری، هەتا نها ژی نیشانێن وێ کۆچەرییێ پێڤە دیارن، بەرئاقل نینە د سەر منڕە دەرباز بووبت، بێ کو کارلێکرنا خوە هەبت.

2- كۆچەراتی ل نک تە ئانکو چ؟

ـ کۆچەراتی، ئانکو دلساخی و ئازادی و ناسنەکرنا تخووب و سینۆرێن بدەستچێکری.. کۆچەراتی، ئەو کانییا زەلالە یا من چاڤێن خوە ل سەر ڤەکرین. ئەز ب هەمی گیانێ خوەڤە دەیندارێ وێ کانییێ مە.

3- پشتی چل سالان ژ كەد و خەباتێ د قادا نڤیسینێ دا هیشتا تو د گۆپیتكا ئافراندنێ دایی، کی ڤێ هێزێ ددتە تە؟

ـ گاڤا مرۆڤ هەست دکت کو حەزەک هەیە دڤێت ب ڕێکا نڤیسینێ بێتە تێر کرن. پەیامەک هەیە هەر ب وێ ڕێکێ دڤێت بێتە گەهاندن، هنگێ ئەڤە دبنە پالدەر و ڕێخوەشکەر کو مرۆڤ ب گوڕخوەشی بنڤیست. ئەڤە هەمی ئەگەر خواندایەک هەبت بخوینت. نها ئەز هەست دکم کو کێمبوونا پالدەرێن ژێگۆتی، قەلەمێ من ب خوە ژی د بەر ساری و سستییەکێڕە کرییە و ئەو شەوقا بەرێ بۆ خواندن و نڤیسینێ، ڕۆژ بۆ ڕۆژێ ل کێمان ددت.

4- ناڤێ کتێبەکا تە یا نەبەلاڤکری (باوەرییا بێ سیبەر)ە، گەلۆ ئەو چ باوەرن کو بێسیبەرن؟

ـ باوەرییا بێسیبەر ل نک من ئەو دەرز و کەلشە یا کو نها د ناڤبەرا وەلاتییێ کورد و دەستهلاتا کوردیدە بەلی و ئاشکەرایە؛ ئەو ناڤبڕێ ستوورە یێ کو د ناڤبەرا خەونێن مە یێن پێشتر و ژین و ژیارا مە یا پاشتردە، کو بجههاتنا وان خەونان تێدە، هەتا نها بێ سیبەرە.

5- جەنابێ تە ب سێ بەرهەمان پشکداری د ئینسكلۆپیدیا دهۆكێ داکرییە, ئەو چ نە؟

ـ بەلێ، من ب دو بابەتان کو نڤیسینا من ب خوەنە پشکداری تێدە کرییە، یێ ئێکێ ل سەر بالندەیێن دهۆکێیە و یێ دی ژی ل سەر مامکانە و بابەتێ سێیێ کو ل سەر سەقایێ پارێزگەها دهۆکێیە، نە ژ نڤیسینا منە و دەورێ من تێدە ب تنێ وەرگێڕانە نە زێدەتر.

6- د ناڤ تەخا ڕەوشەنبیران دا، تو وەک ڤەكۆلەر و زمانزان و جڤاكناس دهێیە ناسین، تو چەوا شیایی ڤان هەمی واران ب هەڤڕە کۆم بكەی؟

هەر تشتێ من نڤیسی، من حەزەک پێ تێر کرییە و ئەگەر حەزا غەیری من ب خوە ژی پێ تێر بووبت، ئەو هندێ دگەهینت کو ئەز و ئەو د وێ حەزێدە هەڤپشکن.

ـ باوەر بکە، ئەز هەتا نها نزانم کا ئەز ب چ ناڤ د ناڤ تەخا ڕەوشەنبیراندە دئێمە ناس کرن، چونکو

چارچۆڤێ تێکلییا من ب ئاوایەکی گشتی نە گەلەک بەرفرەهە و خوە ژ زاڕۆکینییێ وەرە، ئەز نە گەلەک هوومرۆڤم و بازنێ هەڤبەندییا من ب هەڤالانڕە پتر مۆرا کووڤیاتی و گۆشەگیری و کێمدەرکەفتنێ پێڤە دیارە. دبت ڤێ ژی هندەک هۆکار و سەبەب ل پشت بن و دبت ژی ژ باشی و خرابییێ یا ڤالا نەبت. من دەستەک ـ چ قەنج چ خراب ـ د وارێ نڤیسینێدە هەیە و ئەز ـ ب مەعنایا بەرفرەهـ ـ خوە زمانزان و ڤەکۆلەر و جڤاکناس ژی نابینم.. هەر تشتێ من نڤیسی، من حەزەک پێ تێر کرییە و ئەگەر حەزا غەیری من ب خوە ژی پێ تێر بووبت، ئەو هندێ دگەهینت کو ئەز و ئەو د وێ حەزێدە هەڤپشکن.

7- بنەمایێن ڤەكۆلینێ ل سەر چ شەنگەستان ئاڤا دكەی؟

ـ پێشتر ژی من گۆت: ئەز خوە ڤەکۆلەر نابینم. دبینم کو ئەز ژی جارنا وەک گەلەکان وان هزر و بیر و بۆچۆنێن خوە و ل دووڤ دیتن و تێگەهشتنا خوە وەک نڤیسین بەرچاڤ دکم. بێ گۆمان ئەو نڤیسین بەر و بەرهەمێ وی کوژیکێ دیتن و بەرێخوەدانێیە یێ کو ئەز تێڕە دبینم و دخوینم. دەلیڤەیا جودادیتنێ ژی بەرفرەهە، چونکو مەرج نینە غەیری من د هەمان کوژیکیڕە ببینت و بخوینت. تێئینانەدەرا هەر کەسەکێ ژی ب باز و فلقازا تێگەهشتنا ویڤە گرێدایییە. تشتێ گرنگ ـ ل نک من ـ ئەوە کو مرۆڤ هەردەم بلندفڕین و خوەگەلەکدیتنێ ب بەرفرەهییا بوون و هەیینا ئەرد و ئەسمانان بشکێنت و ب خواندن و نڤیسینا چەند ڕەشڕەشکەکان، ژ قالب و کەلواشێ مرۆڤینییا خوە دەرنەکەڤت. مرۆڤ بەرانبەری بەرفرەهییا ئەسمانێ د سەر خوەڕە و نهینییێن تێدە نخاڤتی، گەلەک بچووک و نەزانە.

8- گرنگترین ئالاڤێن تە چ نە د ڤەكۆلینێ دا؟

ـ د سەر هندێڕە کو ئەز هەتا نها ل وێ باوەرێ نینم کو تشتێ من نڤیسی ب سەر ڤەکۆلانێڤە بچت، بەلکو هەمی بەرهەمێ وێ دیتنا تایبەتە، یا کو ل سەر خواندنا من هاتییە گرتن و ژ تێرکرنا حەزەکێ پێڤەتر نینە و باوەر دکم کو ئەز و گەلەکێن دی ژی د ڤی واریدە هەڤپشکن.. وەک ئەز دبینم، پڕانییا نڤیسینێ ـ من گۆت پڕانی ـ ل نک مە پتر مۆرا وەرگێڕان و کۆپیکرنێ پێڤە دیارە و ژ زمانێ پێ هاتییە نڤیسین دەرکەڤت، ئالییێ داهێنانێ تێدە ـ ئەگەر هەبت ژی ـ هندکە. ئەم پتر پێزانینان کۆم دکن و وەردگێڕنە سەر زمانێ خوە و پێتی کۆپی دکن و خوە لێ دکنە خودان و ل سەر ناڤێ خوە بەلاڤ دکن. دبت ئالاڤێن ڤەکۆلانا زانستی ژ بۆ کۆمکرنا پێزانینان و شرۆڤەکرنا وان و گەهشتنا ئەنجامان، مرۆڤ ب ڕێکا خواندنێ ب سانەهی ب سەر هلببت و بشێت ئێکئێکە وەک هەژمار ب دارڤە بکت، لێ کا ئەم د نڤیسینێن خوەدە چەند ژ وان ئالاڤان ب جهـ دئینن و ئەرێ هەمی نڤیسینێن مە ئەون یێن کو ل سەر بنسترا وان ئالاڤان هاتینە ئاڤا کرن؟ ئەها ئەڤە جهێ پرسیارێیە، دڤێت ئەم هەمی ب مجداهی خوە ل بەرسڤا ڤێ پرسیارێ بکنە خودان.

9- تا کیژان ڕادەیێ هەول ددەی بێلایەن بیت د ڤەكۆلینێدا؟

ـ د وارێ نڤیسارێن ئەدەبیدە، پڕانییا ڤەکۆلەران ل وێ باوەرێنە کو تانەگیری (بێلایەنی) ب قەتلازی ژی نینە، چونکو ئەڤ جوونێ نڤیساران دەربڕینە ژ دیتن و بۆچۆن و باوەر و هەستا خودانێ خوە، نە نڤیسارەکە وەکی کیمیایێ ب تێکلکرنا هندەک توخم و کەرەستەیان و کارلێکا د ناڤبەرا واندە گرێدایییە، خودان نەشێت بارا نەفسا خوە تێ بێخت و تێدە ژ چارچۆڤێ بابەتی دەربکەڤت. د نڤیسارێن ئەدەبیدە هەر نڤیسکارەک دلدارەکە و مەرج نینە دلبەر ئێک بت.

10- (فەرهەنگا ئامەد)، كرمانجی، سورانی،عەرەبی ب خۆڤە دگریت، پتر ژ 30 هزار پەیڤان تێدە هاتینە مەعنا کرن و دبت بکەفتە د قالبێ چەند بەرگەکاندە.. گەلۆ، بیرۆكا ئەڤی پرۆژەیێ گرنگ و مەزن چەوا ل دەڤ تە پەیدا بوو و كێ تو هان دایی داكو كارەكی هۆسا ئەنجام بدەیی؟

فەرهەنگا ئامه‌د ئەو پەیڤ تێدە هاتینە بەرچاڤ کرن، یێن کو د زمانێ ڕۆژانەیێ دەڤەرا بەهدیناندە هەنە و به‌رده‌وام دئێنه‌ گۆتن.

 ـ ڤیانا زمانێ دەیکوبابان، ژارییا فەرهەنگێن بەردەست کو تێنا من ب تەمامی پێ نەدشکەست. سەرباری هندێ کو پڕانییا وان فەرهەنگان نە مەیدانی بوون، بەلکو گەلەک ژ پەیڤێن تێدە ب بەر چاڤێن من دکەفتن، نیشانێن چێکرنێ پێڤە دیار بوون و ب ناڤێ زمانێ کوردی ل سەر زمانی هاتبوونە زێدە کرن و پڕانییا وان فەرهەنگان نەچۆبوونە د ناڤ کووراتییا زمانێ خەلکیدە و ژ چارچۆڤێ وان پەیڤێن بەربەلاڤ زێدەتر نەچۆبوون و خەما خودانێن وان ل ئاستێ گرنگییا زمانی د ژین و ژیارا خەلکیدە نەبوو و ژ بەر هندێ من ژارییەکا ئاشکەرا د وارێ کۆمکرن و مەعناکرنێدە د وان فەرهەنگاندە دیت و تشتێ من تێ دئینا دەر ئەو بوو کو هندی فەرهەنگا پاشترە چو یێ وەسا بەرچاڤ و نوو و زێدەتر ژ یا  پێشتر ل سەر زمانی زێدە ناکت. ژ بەر ئەڤا بۆری هەمییێ و ب بەر و منێن خوە و ب پێگاڤێن شەرمین من ئنیەتا خوە ئینا و هەر پەیڤەکا من ژ دەڤێ خەلکی دبهیست و دوباری ب نموونەڤە من تۆمار دکر و ڕۆژ بۆ ڕۆژێ پەیڤ زێدە بوون و کەفتنە سەر ئێک و بوونە پرۆژەیێ فەرهەنگەکێ.

11- ئەڤ فەرهەنگە یا ناڤان ب تەنێیە؟ یان یا تشتانە ژی؟

ـ فەرهەنگ یا زمانییە و مەیدانییە. ئەو پەیڤ تێدە هاتینە بەرچاڤ کرن، یێن کو د زمانێ ڕۆژانەیێ دەڤەرا بەهدیناندە هەنە و بەردەوام دئێنە گۆتن و ل سەر زمانێ خەلکی دگەڕن.

12- د ئەڤێ فەرهەنگێ دا تە پشتا خوە ب چ ژێدەران گرێدایە؟

ژ بۆ کو پەیڤ ژ دەستکاریکرن و چێکرنا ب مەرەم دوور ببن، پتر من پەیڤ ژ نەخواندایان وەرگرتینە، نەخواندا دلساخترن د ڤەگوهاستنا پەیڤاندە.

ـ ژێدەر زمانێ خەلکییە، یێ کو خەلک پێ دئاخڤت، نە ئەو زمانە یێ کو ب سەدان پەیڤێن نووچێکری تێدەنە و ئێکجار د ئاخفتنا خەلکیدە نینن. ئانکو دوباری ئاخفتن ب ڕێکا بهیستنێ و چاڤپێکەفتنێ هاتینە وەرگرتن و پاشتر هاتینە پشتڕاست کرن. ژ بۆ کو پەیڤ ژ دەستکاریکرن و چێکرنا ب مەرەم دوور ببن، پتر من پەیڤ ژ نەخواندایان وەرگرتینە. نەخواندا دلساخترن د ڤەگوهاستنا پەیڤاندە و کارلێکرنا نەتەوەگەرییێ و ئایدیۆلۆجییێ و سیاسەتا ئیرۆ بوویە خوێیا د ناڤ هەمی گراراندە ل سەر وان د حوکمێ نەیینێدەیە. ژ بلی هندێ ژی بۆ هەمبەرکرن و دیتنا بەرانبەرێن عەرەبی و یێن سۆرانی و دیارکرنا ئەتیمۆلۆجییا گەلەک پەیڤان ب کورتی، من پشتا خوە ب هندەک فەرهەنگێن سۆرانی و عەرەبی و فارسی ژی گرێدایە و من ناڤێ وان د لیستا ژێدەراندە ئاشکەرا کرییە.

تشتێ ژ هەمییان فەرتر یێ كو ئەز ل سەر ئێكدل بووییم ئەو بوو كو فەرهەنگ مەیدانی بت، ئانكو پەیڤ ژ دەڤێ خەلكی بێنە وەرگرتن.

13- تە چ ئاستەنگ دیتن دەمێ تە دەست ب ڤی كاری كری؟

ـ من د پێشگۆتنا فەرهەنگێدە گۆتییە: ((گرفتارییا هەرەمەزن د پێشییا پرۆژەیێ دانانا ڤێ فەرهەنگا بەردەست و بەرچاڤدە، ئاوایێ دانانا فەرهەنگێ و ڕێكێن كۆمكرنا پەیڤان بوو. من تێ دئینا دەر كو كێماسی د وان فەرهەنگێن بدەستكەفتیدە پڕن، ب تایبەتی، گاڤا من ددیت كو ڕاڤەكرنا هندەك پەیڤان شێلی و شەپلتەیە و زوو ب زوو پەیڤ د سەرێ خوانداییدە بەرچاڤ نابت، یان گاڤا جانەوەرەك یان گول و كولیلك و گیا و دارەك دهاتە ناساندن و دانەناسینا فەرهەنگنڤیسان بەلی و ئاشكەرا دكر، كو ئەو ب خوە وان ژ نێزیك ناس ناكن و دبت هندەك ژ وانان ب ڕێكا بهیستنێ/خواندنێ ب تنێ ئەو پەیڤ وەرگرتبت.. وی دەمی ب فەر هاتە دیتن، كو ئەز پاشتر و پشتی دەست ب نڤیسین و ڕاڤەكرنێ دكم، ڤان تێبینییان ب پشت گوهێ خوەڤە نەئاڤێژم و د دانانا فەرهەنگێدە و ل دووڤ شیانا خوە گرنگ وەربگرم. د وێ قۆناغێدە، تشتێ ژ هەمییان فەرتر یێ كو ئەز ل سەر ئێكدل بووییم ئەو بوو كو فەرهەنگ مەیدانی بت، ئانكو پەیڤ ژ دەڤێ خەلكی بێنە وەرگرتن و د چارچۆڤەكی دەستنیشانكری و ڤەبڕیدە (باشوورێ كوردستانێ، دەڤەرێن كو كرمانج لێ خوەجهن) بێنە كۆم كرن و نە دەنگڤەدان و ڕەنگڤەدانا فەرهەنگێن چاپكری یێن وی چاخ و دەمی بت، ئەڤە ب تەخمینا من، پێگاڤا ژ هەمییان گرنگتر بوو و خالا دەستپێكرنێ بوو)).

14- نەبوونا زمانەكی ستاندەرد چ باندۆر ل سەر زمانێ كوردی كرییە؟

ـ دەڤەرگەری زالە ل سەر زمانێ نڤیسینا هەر پارچەیەکێ چ بچووک بت چ ژی مەزن.. گرفتاری ئەوە هندەک نڤیسکار غەیری خوە پێ گونەهکار ژی دکن و ئەو ب خوە هەتا گوهان تێدە خەندقینە. 

15- نەبوونا كیانەكی كوردی بوویە ڕێگر ل پێش بكارئینانا زمانەكی ئێكگرتی؟

پەیدابوونا زمانێ ئێکگرتی مەرجێن خوە هەنە و نها ئەو مەرج ژ چارچۆڤێ شیانێن مە ڤەدەرن.

ـ گاڤا مرۆڤ زمانێ ملەتێن خودان دەولەت دئینتە پێش چاڤێن خوە و هزرا خوە باش تێدە دکت، بۆ مە بەلی دبت کو نەبوونا کیانی/دەولەتێ ب ئاوایەکی بەرچاڤ کارلێکرنا خوە هەیە د ئێکنەگرتنا زمانێ نڤیسینێدە و بەلکو ڕێگرە ژی د زووپەیدابوونا ویدە.

ژ بەر هندێ ژی ئەز ل وێ باوەر و قەناعەتێ مە کو گەنگەشەکرن و دانوستاندن ل سەر زمانێ ژێگۆتی د ڤان کاودانێن مە یێن نهادە، بابەتەکی بەری وەختێ خوەیە و زیانا هلێخستنا وی ژی پترە ژ مفایێ وی. پەیدابوونا زمانێ ئێکگرتی مەرجێن خوە هەنە و نها ئەو مەرج ژ چارچۆڤێ شیانێن مە ڤەدەرن. پێگاڤێن نها بۆ پەیداکرنا وی زمانی دئێنە ئاڤێتن ژ بلی کو ب پڕانی مۆرا پرۆژەیێن حزبی و سیاسی پێڤە دیارە، وی زمانی د پنیکرن و تێکلکرنا دەڤۆک و دیالێکتانڕە دبینت و مرۆڤ بەروەخت دبینت کو ڤەڕێژ دێ وەکی سۆرمانجییەکا وەک گێلما گاڤانی بت.

16- فرەزاراڤ زەنگینی یە یان فاكتەرێ لاوازییێ یە د ناڤ زمانێ كوردی دا؟

ـ د چاڤێ مندە، ئەگەر کوژیکێ بەرێخوەدانێ  پەیڤ بن، دەولەمەندییە و ئاخ و کاخەکا بەرخوەشە بۆ بەرفرەهکرنا کەرەستەیێ نڤیسینێ و فەرهەنگا زمانێ ملەتی یا گشتی.

17- گرنگییا ڤان جۆرە کتێبان چ یە بۆ پسپۆران و كتێبخانەیا كوردی؟

ـ هەیینا فەرهەنگان د ژیانا هەر ملەتەکێدە مانا وان دگەهینت و زمانێ وان دپارێزت و وان وەک ملەتەکی جودا و خودانتایبەتمەندی ب خەلکی ددتە ناساندن.

ئەڤە بەسە کو گرنگییا وان پێ بێتە دیار کرن. ملەت ب هەمی ژین و ژیارا خوەڤە د ناڤ زمانێ خوەدە بەلاڤە و ب وی زمانی تایبەتمەندی و جوداهییا خوە ژ غەیری خوە دەرەهی دکت.

18- گەلۆ ڕاستە ئەو پەیڤێن نەهێنە ب كار ئانین دمرن؟

ـ بێ گۆمان، زمان وەک دبێژن گیان و لاشەکی خودانڕوحە، تشتێ ژێ نەئێتە ب کار ئینان و پشت تێ بێتە کرن، دێ ئێتە ژ بیر کرن و ترسا نەمانێ ل سەر زێدە دبت.. زمان ب مرۆڤی و پێشکەفتنا مرۆڤیڤە گرێدایییە و د ژین و ژیارێدە تشتێن نوو پەیدا دبن و هندەک کەڤن دبن و ژ کار دکەڤن یان ژی یێن نوو و دەستخوەشتر و بسانەهیتر جهێ وان دگرن.. زمان ژی ب بەر ڤێ گوهۆڕینێ دکەڤت.

19- د ڤێ سەردەما بلەزوبەز دا كێ دەم هەیە فەرهەنگان بخوینت؟

ـ زمانحەزێن خەمخوەر ئەو دەم هەیە. حەز بەرێ مرۆڤی ددتە تشتی و ژێ وەردگێڕت. هەتا نها لەزوبەزاتییا سەردەمی و پەیدابوونا ئالاڤێن زێدەمژوولکەر نەشیایە کتێبێ ژ دلێ ئەڤیندارێن خواندنا وێ بینتە دەر. ڕاستە چارچۆڤێ خواندنا کتێبێ بەرتەنگتر لێ کرییە و پتر وەخت ژ مە دزییە، لێ وان ئالاڤێن زێدەمژوولکەر هەر پێ چێ نەبوویە ب ئێکجاری جهێ کتێبێ بگرن.

20- تو كەتوارێ زمانێ كوردی نها چەوا دبینی؟ ئێكگرتییە یان پرت و بەلاڤە؟

ـ ب دیتنا من وەک کەتوارێ مە یێ سیاسی، شێلی و شەپلتە و تەڕابەڕایە و مرۆڤ دشێت ببێژت: ئەو ژی نها ئێک ژ ڤەڕێژێن کەتوارێ سیاسییە کو ل سەر ڕەنگ و زۆنان بەلاڤە و کراسێ حزباتییێ و بەلیتر یێ بنەمالێ ل بەر هەر تشتەکێیە چ بچووک بت چ ژی مەزن.

21- هیچ مەترسییەك ل سەر زمانێ كوردی هەیە ژ نەمانێ؟

ـ ب تەخمینا من، ترس ل سەر هەیە، لێ نەگەهشتییە ڕادەیا نەمانێ.. شکر هەتا نها مرۆڤێن خەمخوەر هەنە و زەندک بۆ خزمەتا زمانێ خوە ب ڕژدی هلدایینە و د سینگێ گەفێن نەهێلانێدە ڕاوەستایینە.. ڕاستە هندکن، لێ مرۆڤ دشێت بێژت وەکی هلبژارتییان بەرچاڤن. مان و پێشخستنا ملەتان هەردەم ل سەر ملێن هلبژارتییانە، نە ل سەر ملێن جەماوەرییە کو د چاڤێ جڤاکناساندە هەردەم وەک هێزەکا کۆرە دئێتە دیتن.

22- ب بۆچۆنا تە ب ڕێكا فەرهەنگان ئەم دشێن زمانێ خۆ بپارێزن؟

ـ بەلێ.. نها زمانێ گەلەک ملەتان د فەرهەنگێن واندە پارستییە و ب ڕێکا وان فەرهەنگان زمانێ خوە یێ خواندن و نڤیسینێ دەولەمەند دکن. مرۆڤ د ژین و ژیارا خوە یا ڕۆژانەدە چارێکەک ژ چارێکا زمانێ خوە ب کار نائینت. پێڤییە کو فەرهەنگێ پڕانییا مەعنایا وان پەیڤان ب زەلالی و ب نموونەڤە تێدە هەبت یێن کو د ناڤ هەمی خەلکیدە ـ ب هەمی تەخڤە ـ بەلاڤن. دیسا فەرە کو پەیڤ ب دورستی ژ ئێکا گۆتن و مەعنایێڤە تێدە بێنە بەرچاڤ کرن و جوونێن وان ب ڕێکا ئیشارەت و نیشانان ژ هەڤ بێنە باشقە کرن. یێ بخوینت بزانت کا پەیڤ ناڤە، ڕەنگدێرە، کارە، ژێدەرە، هەڤالکارە، جیناڤە، یان داچەک و گردەک و ئالاڤە. دڤێت بزانت نێرە یان مێیە، دا بۆ کارئینانێ خەلەت وەرنەگرت و گەلەک تشتێن دی ژی کو ئێرە نە جهێ ڕێزکرنا وان هەمیچکانە.

23- پ/ ئەكادیمیا كوردی ل بەرە هەمی فەرهەنگێن كوردی كۆم بكەت و ب ناڤێ (فەرهەنگی نەتەوەیی) فەرهەنگەكا مەزن دانیت، ڤێ پێنگاڤێ چەوان دبینی؟

– هەیینا فەرهەنگا نەتەوەیی د ژیانا هەر ملەتەكیدە، دەمان و گەرەنتییا مانا وی ملەتی و یا زمانێ وی مسۆگەر دكت. ئەڤە خەونا هەر كوردەكی دلبێشە كو ڕۆژەكێ سەرپێ ببینت. گەلەك سەبەب ل پشت گیرۆبوونا پەیدابوونا فەرهەنگا ژێگۆتی هەنە، بارا پتر ژێ گرێدایینە ب ڕەوش و كاودانێن مە یێن سیاسیڤە كو نەبوونا گیانەكی سیاسی یێ خوەسەر تێدە بنسترە. نها و د ڤان كاودانێن مە یێن ئەڤرۆدە، ڕۆلێ دەستهلاتا هەرێمێ و زانكۆیێن مە و یێ ئەكادیمیایا كوردی هێژ د چارچۆڤێ خەمسارییێدە دئێتە دیتن و هەتا نها ـ وەك ئەز دبینم ـ نە ب تنێ ڕۆلێ وان بەلكو پێكهاتا وان ژی د بن وی ئاستیدەیە كو بشێن د پاشەڕۆژەكا نێزیكدە، چاڤێن مە ب سەرپێكرنا وێ فەرهەنگێ و ب ئاوایەكی ئەكادیمی شا بكن.

24- داوی پەیڤ و پێشنیارێن تە چ نە؟

فه‌ره‌ ڕەوشەنبیرێن مە یێن کاربدەست خوە د سەر گرێهشکێن حزباتییێ و ژێکژێکانێ و عەشیرکانێڕە ببینن.

 ـ د هەمی واراندە، ڤالاهییەکا مەزن د مەیدانا خزمەتێدە هەیە و یێن خزمەت و کار پێ دئێنە سپارتن، ب پڕانی ل سەر بنیاتەکا حزبی و سیاسی و هەتا عەشیرکی ژی دئێنە هلبژارتن. فەرە د هەر کارەکێدە ئەم مجداهییێ نە پشتەڤانی و تاگیرییا ڤی ئالی یان ئەوێ هە بکنە ئارمانج. مە د وارێ ڕەوشەنبیرییێدە، هەوجەیی ب شارەزا و خودانشیان و بسپۆران هەیە، بلا هەر تشت وەکی نها ب تنێ دیکۆر  و لافیتە نەبت. فەرە ڕەوشەنبیرێن مە یێن کاربدەست خوە د سەر گرێهشکێن حزباتییێ و ژێکژێکانێ و عەشیرکانێڕە ببینن و حوبرێ قەلەمێن خوە د خزمەتا ریکلامکرن و میکیاجکرنا ڤێ حزبێ یان ئەوا هەدە نەمەزێخن و تاگیرییا وان ب تنێ بۆ خزمەتا ملەتێ وان بت و بێ فەرق و جوداهی.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

^{* ئیسماعیل تاها شاهین سالح}

^{– ڕۆژا دوشەنبێ (24/6/1957) ل گوندێ سەیزارێ ژێری, سەر ب دەڤەرا (سێمێل)ێڤه‌, ب سەر دنیایێ كەڤتییە.}

^{–  سالا (1964)ێ بۆ جارا ئێكێ چۆیە قوتابخانەیێ. قۆناغا سەرەتایی ل گوندێ سەیزارێ ژۆری ب دووماهی ئینایە, ناڤنجی ل باژێرێ (سێمێل)ێ و ئامادەیی ل باژێرێ (دهۆك)ێ ب دووماهی ئینایە. سالا (1977-1978) ل زانكۆیا سلێمانییێ كۆلیجا ئادابێ پشكا جڤاكزانی(كۆمەڵناسی) هاتییە وەرگرتن. سالا (1981-1982) خواندنا زانكۆیێ ب دووماهی ئینا.}

^{– سالا (1982)ێ ده‌ست ب نڤیسینێ كرییه‌.}

^{– بەرهەمێ وی یێ ئێكێ گۆتارا (نە هەموو گۆتنێن مەزنان گیڕا ل بەرینە) د ڕۆژنامەیا (هاوكاری)دە هاتییە بەلاڤكرن. پاشتر, گەلەك بابەتێن دییێن هەمەجۆر ناڤبەین ناڤبەین د ڤان گۆڤار و ڕۆژنامەیێن كوردیده‌ بەلاڤكرینە: (هاوكاری , بەیان , كاروان, بزاڤ, ڕۆشنبیری نوێ, العراق, پاشكۆی عێراق, ڕاستەڕێ, ڕەسەن, پەیامی ڕاستی, ئەڤرۆ, كەپر, نووبەهار, چاڤدێر, ئاوێنە و … هتد).}

    ^{– سالا(1994)ێ, ل كۆلیجا شەریعەت و دیراساتێن ئیسلامی ل دهۆكێ وەك مامۆستایێ زمانێ كوردی هاتە دامەزراندن, و چار سالان ل سەرێك زمانێ كوردی و دەروونزانی و بنەمایێن ڤەكۆلانێ (أصول البحث) و بنەمایێن پەروەردەیێ (أصول التربیة) ل كۆلیجا ناڤبری گۆتینە. د پشتڕه‌ بۆ ده‌مێ دو سالان وه‌ك نڤیسكار ل ڕۆژنامه‌یا (ڕه‌سه‌ن) كاركرییه‌. پاشێ بۆ ده‌مێ دو سالان زێده‌تر وه‌ك ڕاوێژكارێ زمانی ل ده‌زگه‌ها سپیرێز یا چاپ و وه‌شانێ كاركرییه‌. د پشتڕه‌ سالا (2004) ل سه‌ر میلاكێ په‌روه‌رده‌یێ وه‌ك مامۆستا و پاشتر وه‌ك ڤه‌كۆله‌رێ جڤاكی هاته‌ دامه‌زراندن.}

  ^{–  ژ رۆژا (1/8/2020) ێ وه‌ره‌ خانه‌نشینه‌.}

^{بەرهەمێن وی یێن چاپكری:}

^{1- ((دەستپێكا خواندن و نڤیسینا كوردی)), دهۆك (چاپخانەیا كۆلیجا شەریعەتێ),1994.}

^{2-)) ئاگری خوەلی ژێ دمینت)), كۆمەكا گۆتاران. دهۆك (چاپخانەیا زانست), 1998.}

^{3- ((نەخش و نیگارێن بەڕكا كۆچەری)), دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز), 2005.}

^{4- ((باڵندەێێن گۆشتخوەر)), دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز), 2005.}

^{5- ((باڵندەیێن كوردستانێ)), پشكا ئێكێ(2005) و پشكا دووێ (2007), پشكا سێیێ (2008), پشكا چارێ (2008), دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز.}

^{6- ((هنگڤین چەوا چێ دبیت؟))  ژ زمانێ عەرەبی هاتییە وەرگێڕان, دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز), 2005.}

^{7- ((داروبار)), ژ زمانێ عەرەبی هاتییە وەرگێڕان, دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز),2006.}

^{8- ((مێشەمۆر)), ژ زمانێ عەرەبی هاتییە وەرگێڕان, دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز),2007.}

^{9- ((بەرگۆتییێن كۆچەرەكی دەشتینەبوویی)), هۆزان. دهۆك (ژ بەلاڤكرن و وەشانێن ئێكەتییا نڤیسەرێن كورد),2007.}

^{10- ((ژ بۆ ڕێنڤیسەكا چێتر)), زمان و ڕێنڤیس. چاپا ئێكێ (2008)ێ: دهۆك (ژ بەلاڤكرن و وەشانێن ئێكەتییا نڤیسەرێن كورد).چاپا دویێ, زێده‌كری و ڤه‌وه‌ژارتی (2017)ێ: دهۆك (ژ چاپ و وه‌شانێن په‌رتووكخانه‌یا گازی).}

^{11- ((مامكێ منۆ مامانی)) مامك. دهۆك (ژ وەشانێن دەزگەها سپیرێز),2011.}

^{12- ب سێ بابه‌تان پشكداری د (ئه‌نسكلۆپیدیا دهۆكێ)ده‌ كرییه‌, دو ژێ نڤیسینن و ئێك وه‌رگێڕانه‌.}

^{بەرهەمێن ئامادەكری بۆ چاپێ:}

^{1- ((فەرهەنگا ئامەد)) فەرهەنگەكا مه‌یدانییه.. كرمانجی –  سۆرانی – عەرەبی‌. نێزیكی (30) هزار پەیڤان تێ هه‌یه‌ و ژ شه‌ش به‌رگان پێكهاتییه‌.}

^{2- ڕێبه‌رێ بالنده‌یێن كوردستانێ.. ڕێبه‌ره‌كی مه‌یدانی و ڕه‌نگڕه‌نگه‌, ژ (500) به‌رپه‌ڕان پێكهاتییه‌.}

^{3- ((باوەرییا بێ سیبەر)) كۆمەكا گۆتارێن هزری و جڤاكینه‌.}

^{4- ((ئاخڤتن شەكرە نە ل هەمی زمان و سەران)) كۆمەكا بەرفرەهە ژ گۆتنێن مەزنان یێن نڤیسكاری ب خوە ژ دەڤێ خەلكی بهیستین و كۆمكرین.}