چه‌ند به‌رپه‌ره‌كێن نه‌ڤه‌دای د ژیانا هونه‌ريیا هونه‌رمه‌ند سه‌میر زاخۆیی دا
دیدار/ زێڕه‌ڤان زاخۆیی
كی هه‌یه سه‌میر زاخۆیی نه‌نیاسیت، ئێك ژ هونه‌رمه‌ندێن بلیمه‌تێن باژێرێ زاخۆ. ستێرا وی هه‌ر ژ سالێن حه‌فتیان گه‌ش بوو، ده‌مێ هێشتا ئامیره‌تێن موزیكێ به‌رده‌ستێ هه‌ر كه‌سی نه‌بوون. سه‌میر شیا ناڤێ خۆ ل سه‌ر كه‌ڤرێن هونه‌رێ كوردی ب كولیت، ب ره‌نگه‌كی كو چ كاودانێن مه‌زن و بچویك و چ پێشكه‌‌تنێن هونه‌ریێن بهێن، نه‌شێن پرته‌كا بچویك ژێڤه‌كه‌ن. هه‌ر دیداره‌ك و هه‌ر جڤاته‌ك و هه‌ر خاندنگه‌هه‌كا هونه‌ری و هه‌ر چه‌رخه‌ك، نه‌شێت به‌حسى سه‌میری نه‌كه‌ت. ئه‌م هه‌می به‌رامبه‌ر هونه‌رێ وی د بچویكین. ب شه‌ڤ و رۆژ په‌سنا وی بكه‌ین، ب شه‌ڤ و رۆژ بۆ زارۆكێن خۆ به‌حسێ داهێنانێن وی بكه‌ین، هه‌ر كێمه. ئه‌ڤ دیداره ژی، خزمه‌ته‌كا گه‌له‌ك بچویكه بۆ ڤی هونه‌رمه‌ندێ مه‌زناهیا وی ب بلنداهیا چیا و دا نه‌ڤیێن مه یێن بهێن بزانن كو هونه‌رێ نوكه یێ كوردی ژ بۆشاهیێ نه‌هاتیه. گۆڤارا بادینان ب به‌رسڤێن هونه‌رمه‌ند سه‌میری مه‌زن بوو.
دەسپێكا تە یا چوونا دناف هونەریدا بۆ جارا ئێكێ یا چاوا بوو؟
ژ زارۆكینیێ دەما مروڤ دناف پێچولكێدا یان دلاندكێدا دژیا دگەل دەنگێ هژاندنا لاندكێ دێ ریتم چیتە دمەژیێ ویدا هەروەسا دەنگێ ستران و هایشكرنا دایكێ و لایێ لایێ ئەو ژی دچنە دمەژیێ وی زارۆكی دا و پشتی هینگی ئەو چەندە د مەژیێ زارۆكی دا دگەل تەمەنی دێ مەزن بیت حەتا تەمەنێ 4 و 5 سالیێ دا دێ ل نك زارۆكی دیاربیتن. ئەز ژ وان جورە زاڕۆكا بووم ل وی تەمەنی (مەوهیبا من) دیاربوو یا ئەول من ئیقاع (تمبلك) ژەنی بێی كو كەسەك نیشا من بدەت تنێ من بابێ خو ددیت دەرەبەك دژەنی و پتر كرە د مەژیێ من دا و هەستێ كەڤن یێ لاندكێ ئینا بیرا من. هەروەسا دەنگێ لایە لایا دەیكا من دسەرێ من دا مەزن بوو و هنگی من ستران گوتن، خوشكەكا من ئەز دگەل خو دبرمە مالێت هەڤالێت خو، من بۆ وان ستران دگوتن بزمانێ عەرەبی چنكو پەخشا ئێزگا كوردی نەدگەهشتە زاخو، تنێ ئیزگەهێن عەرەبی بوون و تشتێ گرنك ئەز دناف خێزانەكا هونەرمەندا دا یێ رابوویم، بابێ من هونەرمەند بوو هەروەسا مامێت من و كورمامێت من ژی كارێ هونەری دكرن ب تایبەت هونەرێ موزیك و سترانا.
ل ژیێ 12-13 سالیێ فێری ئامیرێ عودێ بووم و سترانێت وی سەردەمی یێت ماموستا تحسین تەهای و بشار زاخوی من دگەل عودێ دگوتن. هنگی تحسین تەها بۆ ماوی 16 سالا ل گه‌ل بنەمالا خۆ ل زاخو دژیان. ئانكو ئاكنجیێن زاخو بوون. مامۆستا تحسینی ئەز پالدامە ژەنینا ئامیرێ كەمانێ ژبەركو ژنیارێت كەمانێ هینگی ل زاخو نەبوون و ژبەر وێ چەندێ چوومە میسلێ من بۆخو كەمانەك كڕی و من خۆ فێركرە ژەنینا وێ.
ل هەر هەلكەفتەكێ دگەل تحسینی و بشاری من بەشداری دكر. ل سالا 1964ێ یەكەم ئاهەنگ ل هاڤینگەها (سەرسنكێ) دگەل تحسینی سەردەپێ شانویێ بەشدار بیم. ب راستی كاك تحسین پالدەرێ من بی وی وره‌یا من بلندكر، چنكو گەلەك بۆ من زەحمەت بی كو بۆ جارا ئێكی بچمە سەر دەپێ شانویێ و بەردەوام بووم وەك موزیك ژەن حەتا سالا 1967 ێ.
گەلەك هەڤالا ئەز پالدامە گوتنا سترانا ژ وان هەڤالا ماموستا تحسین تەها و هەروەسا ماموستا بشار زاخویی. وانا ددیت كو دەنگێ من یێ چاكە بۆ گۆتنا سترانا، ئەڤجا ژوێ قوناغێ هاتمە قوناغەك دی. ب راستی هینگی ئەز نە هوزانڤان بیم، لێ من هندەك قەسە بخۆ نڤیسین و من ئاواز كرن و بۆ هەڤالا دگوتن چ باش چ خراب، هەتا من هندەك هوزانڤان ناسكرین و هوزان من ژ وان وەرگرتن. ژوانا هوزانڤان ماموستا (تەها سلیم ) بابێ تەحسینی.
من بخۆ ستران چێكرن ئانكو من ئاواز كرن و بیمە خودانێ بەرهەمەك ژ سترانا هەتا سالا 1972 ئه‌ز چوومە ئیزگا كوردی ل بەغدا پشتی كو دەنگێ من هاتیە تاقیكرنێ و پلا ئێكەم من وەرگرتی، ژ وێرێ پێڤە ب فەرمی بیمە سترانبێژێ ئیزگە و تێله‌فزیونا كوردی.
ئێكەم ستران كیش بوو تە ل ئیزگەی تۆماركری؟
ل سالا 1973 سترانا (خەلاتێ جەژنێ) ژ هوزانێت ماموستا (سالح علی گوللی) بوو و ئاوازا من. پشتی هینگی بەردەوام بیم ب تۆماركرنا سترانا ل ئێزگا كوردی ل بەغدا.
تۆ شیایە چەند هونەرمەندا ل دەڤەرا مە چێكەی؟
براستی كەس نەشێت چ كەسا چێبكەت ب تنێ مروڤ دشێت دەستێ وی دەنگ خوشی بگریت و رێكێ نیشا بدەتن و سترانەكێ بۆ دەنگێ وی چێكه‌تن كو ب وێ سترانێ ب سەركەڤیتن و بێتە دناف رێزێت دەنگبێژاندا، تشتەك خەلەت یێ تێتە گۆتن و ناڤێ هونەرمەندی پێ‌ناڤ دكن، پەیڤا هونەرمەند گەلەك مەزنە، نە هەركەسەك پێ‌دهێتە ناڤكرن، تنێ دێ بێژنێ سترانبێژ یان دەنگبێژ.
من هندەك سترانبێژ یێت راكرین ئانكو دەستێ وانا یێ گرتی و هاریكار بیم دگەل وانا، وەك ئیسلام زاخویی، دەلالی، هەڤال ئیبراهیم و هندەكێن دی ژ زاڕووا و هەروەسا گەنجا .
تە ستران ب زمانێن دی گوتینە؟
نە، ب زمانێن دی ب شێوه‌یه‌كێ فه‌رمی، من نە گوتینە، تنێ ل ڕوینشتنا دگەل هەڤالا سترانێت عەرەبی من یێت گوتین.
تۆ چەوا هونەرێ نوكە دهەلسەنگینی ؟
براستی مە گەلەك دەنگێت باش هەنە ل دەڤەرا مە، لێ هندەك قوسیری هەنە نزانن دێ چەوا وی دەنگی خوش بكارئینن. هەروەسا وەرگرتنا سترانا و هەلبژارتنا تشتێ باش ژیێ خراب نزانن هەلبژێرن. وەرگرتنا هندەك ئاوازا یێت نە گونجای دگەل دەنگێ وانا و ب كارئینانا هندەك ئاوازێن دویری شێوازا سترانا كوردی، ئه‌ڤ چەندە شێوازێ سترانا كوردی یا پەتی تێكددت و پاشڤە دبت. وەكی دی سترانبێژێت گەلەك زیرەك مە هەنە شیاینە خۆ ب دەنگێ خۆ بگەهیننە دلێ مللەتێ خۆ و ب راستی ئەم شانازیێ ب وانا دبەین.
تیپێت موزیكێ تە چێكرینە ل كوردستانێ؟
بەلێ من تیپ چێكرینە ل هندەك ژ باژێرێن مە، یا ئێكێ ل سالا 1990 تیپا نەوروز ل زاخو، تیپا ئێزگا كوردی ل بەغدا سالا 1976 ێ، ل سالا 2009ێ تیپا ئامێدیێ ل ئامێدیێ، ژبلی تیپێت زاروكا ل چالاكیێت قوتابخانا ل زاخو كو سالانە تیپ من چێدكرن و مە بشكداری د فیستیڤالێت سالانە یێت قوتابیادا دكر.
هونەرمەند دشێت ب هونەرێ خۆ ل كوردستانێ بژیت؟
هونەر پیشەیەكە وەك هەر پیشەیەكی، ئەو كەسێ د پیشەیا خودا یێ دلسوزبیت و كارگێربیت، دێ كاریتن ژ پیشەیا خۆ قازانج كەت و پێ بژیتن، لێ هندەك ئاستەنگ هەبوون كو هونەرمەند د تەنگاڤیەكێ دابوون، پشتی ئاستەنگ كێم بوین گەلەك ژ هونەرمەندا و ب تایبەت سترانبێژا ژ نوی رێكا خو دیتن و كەتنە د كاری دا و یێ ژیانەك خوش دژین ب هونەرێ خۆ.
بەری نوكە هونەرێ موزیك و سترانا قەدەغە بوو، حەرام بوو، گوننەهـ بوو، شەرم بوو، تنێ ل دەواتا رەوا بوو و گەلەك موزیك ژەن و سترانبێژا مفایەك باش ژێ ددیت و پێ دژیان، نوكە پشتی نایت كلەپا و دیسكو كەتینە كاری و بەلاڤە بووین ل دەڤەرا مە گەلەك موزیكژەن و سترانبێژا مفا ژێ دیت و كارێ خو ب درستی یێ دكەن. هەروەسا ستۆدیو یێت مشەبووین ل دەڤەرا مە ئەو كەسێن لێ كاردكەن مفایەك باش ژێ دبینن، هەروەسا ماموستا یێت هەین بۆ خۆ فێرگەه ڤەكرینە ژبۆ فێركرنا موزیكێ بۆ خۆ مفای ژێ دبینن و پێ دژین و ئەز ئێك ژوانا مە.
تە هزر كریە كوردستانێ بهێلی؟
نە، ئەو هزرە من نینە كوردستانێ بهێلم، ژبەركو دەرڤەی كوردستانێ ( گورستانا هونەری یە ). مروڤ، ئانكو هونەرمەند، ل جهێ خۆ یێ بسەنگە ، وەك هاتیە گۆتن: بەر ل جهێ خو گرانە، ژ راستا ب دەست من كەفت، ئیك ژ بەرپرسێت مە یێت زاخو رێك دا من و خێزانا من كو ب كوستەرێ سیاربین و دەربازببین، لێ من نەڤیا و كوردستانێ نادەم ب ئەوروپا و ئەمریكا و هەرجهەكێ دی.
ژبلی تە، كەسەك ژ مالاتە بوویە هەنەرمەند؟
مخابن ئەز ب تنێ هونەرمەندم و من چەند ڤیا كەسەك ژ بنەمالا من ببا، لێ كەسەك ژ وان نەڤیایە، سەد مخابن.
تۆ هەست پێ دكەی كەس گرنگیێ ب تە نادەت؟
به‌روڤاژی ڤێ چەندێ ئەز هەست پێ دكەم هەمی دونیا نەخاسمە مللەتێ مە كت كتە هەمی حەزژمن دكەن و گرنگیەكا مەزن ب من ددەن، بچمە كیش دائیرێت حكومی پێش من ڤە رادبن و قەدرێ من دگرن و یا من دڤێت بۆ من دكەن، ما من چ دی ژ خودێ دڤێت، ئه‌ڤ چەندا هە من پتر ب هونەری ڤە گرێددەت و بزانن چ جارا پەشیمان نینم و دێ مینم ل سەر ڤی كاری هندی من هەناسە مای.
كەنگی سترانا كوردی دێ ژ چارچوڤێ خۆ دەركەڤیت و بەرەف جیهانبوونێ چیت؟
ب راستی هندەك ژ هونەرمەندێن مەزن هەوڵداینە كو ڤێ چەندێ بكەن ژوانا بۆ نموونە (شڤان پەروەر) ستران یێ دگەل سترانبێژێت ناڤدارێت ئەوروپی گوتین، ئەڤە ژی پێنگاڤەكە كو سترانا كوردی نێزیكی ئەوروپا بكەتن، هەروەسا پروفیسور دكتۆر دلشاد محمد سعید ئەوی ژیك كارەكێ مەزن كر كو سترانا كوردی ب دەنگێ ئەوروپیاڤە دا گوتن و سەركەفتن ئینا، لێ پیچ پیچە ئه‌ڤ خەونە دێ ئێت دیتن.
تۆ هەست پێ ناكەی هونەرێ سترانێ بهایێن خو یێن مروڤایەتی یێت ژ دەست داین؟
مە هوزانڤانێت باش و پێشكەفتی هەنە، هەروەسا ئاوازدانەر. ئەڤ كەسێت هە هزرەكا باش هەنە، هەروەسا هەستێت نازك و جوان و بلند، بهایێن مەزن یێت داینە سترانێ، یێت وەكی دی ژی هەنە، داخوازی دكەم پیشەیێ خۆ بگرنگی وەربگرن و ناما خو ب جوانی بگەهینن و بئەمانەت .
بوچی نوكە هونەرمەند و ستران دهێن و دچن، دوو روژا نامینن؟
ب هزرا من دلسوزی د هەر كارەكی دا گرنگە، دا مروڤ بشێت خزمەتا پیشەیا خۆ بكەت، هند گرنگیێ نە دەتە ماددەی بۆ خو بكەتە ژێدەرەك رزقی ب شێوەیەكێ سەرەكی، درستە دڤێت بژیتن لێ نە ب رێكا هونەرێ خۆ، هەروەسا دەنگێ خوش و رەسەن بزانیت چەوا بگەهینیت گوهێ گوهداری، هەلبژارتنا ماددەی ژی گرنگیا خۆ یا هەی….هتد.
كێ ددانیە جهێ خۆ وەكو هونەرمەند، ئانكو كەسەك هه‌یه جهێ تە بگریت؟
ب راستی د هەركارەكی دا، كەس نەشێت جهێ كەسێ بگریت، ژبەركو هزر و بوچوون و شێوه‌یێ كاری جیاوازی دناڤبەرێدا یا هەی، لێ نێزیكی یا هەی و یێ هەی ژ مروڤی باشتر و هزر بەرفرەهتر و شیان پتر.
یێ خواندنەك كربیت ل سەر هزرێت ماموستایێ خۆ و چووبیتن دناف ناڤەروكا هزرێت وی دا، یێ وەسا دێ شێت جهێ ماموستایێ خو بگرتن و وێ هزرێ نوژەن بكەتن بشێوەیەكێ مودرن. ئەڤجا ئەز نەشێم كەسەكی ژبلی (عیماد علی) دانمە جهێ خۆ كو ئەو گەلەك نێزیكی منە، ئەز پشت راستم دێ شێت بەردەوامیێ دەتە هزر و بوچونێت من یێت هونەری، ئانكو دێ رێكا من گریت و بەردەوامیێ دەتێ .
ب ده‌هان سترابێژێن ناڤدار یێن ده‌ڤه‌رێ ئاوازێن من یێن گۆتین و ژ وانا
: تحسین تاها، فواد ئه‌حمه‌د، گۆلبهار،ئه‌رده‌وان زاخۆیی، عبدالقهار زاخۆیی، و ب ده‌هان هونه‌رمه‌ندێن دی. هه‌روه‌سا ب ده‌هان هونه‌رمه‌ندان سترانێن زارۆكا ژ ئاوازێن من یین گۆتین.
