پەیڤێن كوردى يێن ژ دەنگێن سروشتی هاتینە ئافراندن
نزار محه‌مه‌د سه‌عید
ـــ پشكا دووێ ـــ
(ح)
حڕحڕ/ زڕزڕ
ئەو چ (حڕحڕە/ زڕزڕە) تو دکەی؟ گازندە و پتپت کرن و خۆنەرازیکرن، ب دەنگەکێ نەساز و بلند و ب هێرس. (ئەو چ حڕحڕە ژ تە دچیت؟)، ل باکورو رۆژئاڤا دبێژنە کەنیا ب دەنگەکێ بلند: (حڕحڕ). (التذمر وإبداء معارضة وعدم رضی من أمر ما، قهقهة).
حر حپ/ حرپ
بۆ دەنگێ رێڤەچۆنا مرۆڤێ قەلەو دهێتە گۆتن. ل باکور دهێنە گۆتن. (صوت وقع أقدام الإنسان البدین).
حلكە حلك
حلکە حلکا فلانی یە دبن باریڤە، ئانکو بێقام دبن باریڤە ماندی بوویە. (الصوت الذي یخرجه الإنسان إثر حمل شیء ثقیل).
حنگ و دنگ
دەنگێ لێدانێ یە. (صوت الضرب).
حوت/ حوتك
حوت: دەنگێ شوینکی یە دەما جلکان یان هریێ پێ ڤەدقوتن. شۆپ ژی ل هندەك دەڤەرا دهێتە گۆتن. حوتك ژی هەر ژ دەنگێ لێدانێ ب دەستا هاتیە؛ (تو نەشیایە خۆ، تە ئەڤرۆ ژی هندە حوتك خوارن فلان کەس!). (صوت الضرب بالأیدي).
حوق حوق/ حیق حیق/ حیل حیل
دبێژنە وێ کەنیا نەباش، ئەوا کو یێن بەرامبەر پێ دغەییدن، پێ عاجز دبن. (صوت الضحك الكثير غير الرزين).
حیر حیر/ حیرین/ حیله، حیلکاندن
دەنگێ هەسپانە. د سترانا (لێ لێ مەیرۆ دا هاتیە؛ (ڤا سوارا حیر حیرە لێ لێ لێ مەیرۆ). یا داویێ ب سۆرانی دهێتە گۆتن. (صوت الصهیل).
(خ)
خچ خچ
گۆتنەکا دەنگی یە گاڤان دبێژیتە چێلا دەما گوهدارییا وی نەکەن. ل باکور دبێژن. (لفظة لزجر الأبقار).
خچو خچو/ خیچ خیچ
گۆتنەکا دەنگی یە بۆ بانگکرنا، گازیکرنا چێلا. ل باکور دبێژن. (لفظة لنداء الأبقار).
خر
گۆتنەکا دەنگی یە. (خر و دخەو چۆ)، (خرو هاتە خار). ل باکورو رۆژئاڤا دهێتە گۆتن. وەکی (ترچ/ زرچ) یێن کو ل باشور ل دەڤەرا بادینا دهێنە گۆتن. واتە: هەر هادر، دەملدەست، ئێکسەر. (بغتة، علی حین غرة، فجأة).
خرپ
دەنگێ خوارنا تشتێ رەقه، دیسا خرپ وەکی قرپ دهێت، دەنگێ شکەستن یان بڕینا تشتەکی یە. (صوت مضخ الرقاق والبسکویت و المکسرات، صوت الکسر أو القطع).
خرت خرت
خرت خرتا مشکی یە. دەنگێ کۆڵانا مشکی یە. (صوت حفر الفأر).
خرت و هووڕ
ل سلێمانیێ بۆ دەنگێ بڕینێ دبێژن. کو دیسا بۆ دەنگێ بلندێ كڕاندنێ ژی دهێتە گۆتن. (یقال لصوت القطع، کذلك لصوت القضم والمضخ العالي).
خڕ خڕ/ خڕە خڕ/ خڕین
ئەو دەنگە یێ ژ گەوری و دفنا هندەك کەسا دەردکەڤیت، هەکو دنڤیت. (شخیر).
خڕخڕ
دیسا خڕخڕ بۆ دەنگێ کەسێ لبەر مرنێ، د سەکەراتێ ژی دا دهێتە گۆتن، دبێژنێ: خڕخڕا مرنێ. ل باکورو رۆژئاڤا گۆتنەك لسەر هەیە دبێژیت: ((مرن مرنە، لێ خڕخڕ چ (…)ێ منە)). (صوت سکرة الموت).
خڕخڕك
یاريیەکە بچویك دەنگێ ژێ دئینیتت، پێ یارییا دکەن خۆ پێڤە مژویل دکەن. (لعبة أطفال).
خرم خرم
دەنگێ خوارنێ یە، یا پەزی و سەوالا، چێل و گۆل و دەوارا. (صوت أکل و إجترار الدواب).
خرنگ/ خرنگ و هووڕ
بۆ دەنگێ ژ چەکێن زێڕ و زیڤێن ژنێ دهێت، ل باشور ل دەڤەرا سلێمانیێ دبێژن. (صوت قطع الحلي المختلفة التي تتزین بها النساء).
خڕخڕوك
ل باشور ل دەڤەرا بادینا دهێتە گۆتن، هەروەها دبێژنێ: عەجەلۆك لسەر خڕخالکا دچیت، بچویك پێ فێری رێڤەچۆنێ دبیت. (لعبة تساعد الطفل لتعلم المشي في بدایاته).
خرجین
دەنگێ بڕینا دارایە، هەروەها بۆ دەنگێ فڕینا کولیا ژی دبێژن. ل باکور دهێتە گۆتن. (صوت قطع الأشجار، وکذلك یقال لصوت طیران الجراد).
خڕو جڕ/ قڕقڕ/ قڕو جیڕ
شەڕەدەڤ، گلی و گازندە، قەرەبالغ و دەنگ بلند کرن. (لغط، ضوضاء).
خڕێن/ خشێن
خڕێن/ خشێن کەتە گوهارا. دەنگێ ئەکسسواراتێن ژن ب کاردئینیت وەکی؛ گوهار وستۆڤانك و کەمەر بەندو بازنك وحجولا. (صوت أدوات زینة المرأة، المخشلات الفضیة والذهبیة).
خش
بۆ دەنگی گێسنی دبێژن د دەما کێلانێ دا. (صوت المحراث أثناء الحرث).
خش خش/ فش فش/ جزه/ جیره/ فرته/ فیشه/ فیکه/ فینگه/ فیشکه/ ڤڵته/ فشه
بۆ دەنگێن مارا دبێژن. ژبلی هەردوکێ بەراهیيێ، یێ دی ب شێوەزارێ سۆرانی دهێنە گۆتن. (صوت سیر الثعبان أو الحیة أو الأفعی).
خشپ و هووڕ
بۆ دەنگێ پێیا ل باشور ل دەڤەرا سلێمانیێ دبێژن، هەروەها بۆ دەنگێ بەرز ژ ئەگەرێ ڤێککەتنا دو تشتان ژی دبێژن. (صوت وقع الأقدام، کذلك یقال للصوت العالي نتیجة لضرب أو إصطدام شیئین ببعضهما البعض).
خشت خشت
دەنگێ رێڤەچۆنا مرۆڤی یە یان یا ماری، د ناڤ پویش و پەلەخی دا. (صوت المشي أو الحیة بین الهشیم).
خشخشۆك/ خشخشك
ناڤێ وێ یاریێ یە ئەڤا زاڕۆك دلڤلڤینیت، یاریا پێ دکەت ژ بۆ کو خۆ پێڤە مژویل کەت، پێ هاویش و تەنا بیت. عەرەب دبێژنێ: (خشخشینە). (لعبة یتلهی بها الأطفال الصغار، تصدر عنها صوت خشخشة).
خشمه/ خرته/ خره/ خرچه/ خیزه/ خشه/ خربه/ خوره/ خرمه
بۆ دەنگێن جۆرێن بارانێ، ب شێوەزاری سۆرانی دهێنە ب کارئینان. (أصوات سقوط المطر).
خلبە خلب
خلبە خلبەك هاتە بەر گوهێ من، ئانکو دەنگەك، پێژنەك. ل باکور و رۆژئاڤا دبێژن. (صوت السیر، وقع الأقدام).
خلخل/ خرتە خرت
بۆ دەنگێ پێژنا مرۆڤی دبێژن، هەروەها بۆ دەنگێ هاتنا کژلوکێ ژێ دهێتە گۆتن. حفیف، (صوت سیر الإنسان، ویقال أیضا لصوت سقوط الحالوب).
خول خول/ هاڕە/ هاژە
(خول خولا ئاڤێ یە). بۆ دەنگێ ئاڤا ڤەزەلیای، بۆش دهێتە گۆتن. هەردوکێن داویێ ب سۆرانی دهێنە گۆتن. (صوت المیاە الجاریة بقوة).
خوڕ/ خوڕخوڕ/ خوڕ و هووڕ
بۆ دەنگێ هەرکینا، ڤەزەلیانا ئاڤێ دبێژن، ئەڤا دوماهیێ ل باشور ل دەڤەرا سلێمانیێ دهێتە گۆتن. (الصوت الصادر من جریان الماء، خریر). (خریر) عەرەبا ژ خوڕخوڕا کوردی ئینایە کریە د زمانێ خۆ دا. (ژێده‌ر: مهدى کاکەیی، الجذور الکردیة لبعض الکلمات العربیة)، (خبر ٢٤ بتاریخ 29- 4-2021).
خومێن/ خوم خوم/ خم خم/ خوپ خوپ/ گوش گوش/ گوم گوم/ غولغول
(خومێنا/ خوم خوما ئاڤێ یە). ئەڤ پەیڤە هەمی، ل هەر چار پارچێن کوردستانێ رامانا دەنگێن ئاڤێ ددەن. هەر ئێك ژ وان بۆ جوڕەکێ دژواری و تیژییا چۆن و دەنگێ ئاڤێ دبێژن. (أنواع الأصوات القوية لسیلان وجریان المیاه).
خوشێن/ خوش خوش
دەنگێ ئاڤێ یە. خوشێن ژ خومێن و وشێن و خوش خوش بچویكترە. (صوت جریان المیاه ، أخف من المشار إلیها أعلاه).
خوم خوم/ گڕگڕ
خوم خوما عەورانە. دبێژنە دەنگێ گڕگڕا عەورا. (أصوات وراء الغیوم).
خیزە خیز
ئەو دەنگە یێ ژ پشکا دەرگەهی یان ڤەکرنا قەفەسکێ دهێت. ل باکور و رۆژئاڤا دبێژن. (صوت مورابة الباب أو القفص وغلقە).
خیز خیز
دەنگەکە ژ قڕکێ، گەوریێ دهێت، هەروەها ژ بڕینا گەلەك تشتا دهێت. خیز خیز بۆ دەنگێ ژ سینگێ گرتی ژی دهێتە گۆتن. (الصوت الخارج من الحنجرة والصدر وکذلك یقال لصوت القطع).
خیس خیس/ خورین
خیس خیس یان خورینا ژ سینگێ فلانی دهێت، ئانکو دەنگێ ژێ دهێن د دەما هەناسەدانێ دا، دەما بێهنا خۆ دئینیت و دبەت. (صوت صفیر التنفس).
(د)
داهـ/ هوها
بۆ هاژۆتنا چێل و گۆلکا دهێتە گۆتن، هۆزا شکاکا دبێژن. ل گوندێن ده‌ردۆرێن عەفرینێ ل رۆژئاڤا دبێژن: (هوها). (صوت لحث الأبقار علی السیر).
دڤەدەڤ
دبێژنە دەنگێ بای ئەڤێ وەکی فویتییا. (صوت صفیر الریاح).
دنگ/ حنگ و دنگ
ئانکو قوتان، لێدان. (أصوات الضرب).
دنگ و رنگ
ل هندەك دەڤەرێن کوردستانێ بۆ دەنگێ دهوڵێ دهێتە گۆتن. (صوت قرع الطبل).
دنگە دنگ/ حنگە حنگ/ حنگەك ل ڤێرێ و دنگەك ل وێراهە
واتە ب کارەکیڤە، ب تشتەکیڤە مژویلە، تەبتینا وی نینە، ل چ عەردا راناوەستیت. (کثیر الحرکة، لا یستقر به المقام في مکان واحد).
دنگێن
(دنگێن ژێ هات). بۆ کەتنا مرۆڤی دهێتە گۆتن، هەروەها بۆ کارکرنا بەردەوام یا ئامیرەکێ ئەلکتریکێ ژی دبێژن: (سپلێت دنگێنە یا شول دکەت و ماڵ هەر یا سارە). (صوت سقوط الإنسان، عمل جاد أو في حرکة دَؤوبة).
رەق رەق
دەنگێ قوتانا تشتەکی یە کو دەنگ ژێ بهێت. ل رۆژئاڤا و باکور بۆ تشتەکێ دی ژی دهێتە گۆتن، بۆ برویسیا ئەو دبێژن: (رەق رەقا ژ عەورا دهێت). هەروەها بۆ دەنگێ رێڤە چۆنێ ژی، دەنگێ پێلاڤێ، شمکێ ژی دهێتە گۆتن. (صوت الطرق، صوت الرعد، وکذلك یقال لصوت وقع الأقدام).
رەپ رەپ/ رەپە رەپ
دەنگێ کۆڵانا عەردی یە ب سمێ خۆ ژ لایێ هەسپیڤە. (صوت حفر الخیول الأرض). (رەپ رەپ) هەروەها (رەق رەق)، بۆ دەنگێ رێڤەچۆنا هەسپی ژی دهێتە گۆتن. دیسا ل هندەك دەڤەرێن کوردستانێ، رەپ رەپ بۆ دەنگێ بارانێ ژی دبێژن؛ بۆ رەپ رەپا بارانێ. (صوت تساقط المطر).
رەپ تەپ/ رەقە رەق
ئەڤ هەردو پەیڤێن دەنگی ل رۆژهەلاتێ کوردستانێ، بۆ قەرەبالغ و حەشامەتێ دهێنە ب کار ئینان. (أصوات تقال للضوضاء).
رەپ/ رەق
(رەپ ودارەك لسەری دا)، یان (کرێ رەق دارەك لسەری دا). پەیڤێن دەنگینە بۆ لێدانێ ب کار دهێن. (کلمات صوتیه للضرب). (جەگەرخوین، فەرهەنگا کوردی، هەژمار 2).
رپ رپ
دەنگێ ڤەقوتانا عەردی یە، بانی یە ب پیا. لێدانا ل دویڤ ئێکە ب پیا. (صوت الضرب بالأقدام علی الأرض).
ڕڕڕ عێ وو
شڤان ب ڤی دەنگی گازی پەزی دکەت، دەما ل عەردەکی ئاسێ دبیت. (ینادي الراعي بهذا الصوت القطیع حین یقف أو یتباطیء عن السیر).
ڕکڕکین
بۆ شەقشەقا ددانا دبێژن. (صوت إصطکاك الأسنان).
رم رم/ رەق رەق
(رم رما) یان (رەق رەقا) هەسپێ فلان کەسی یە، ئانکو دەنگێ رێڤەچۆنا هەسپی یە. (صوت وقع الحوافر).
رەوین/ عەوین/ هەو هەو/ عەوعەو/ هەوین/ وەڕین/ حەپە/ حەبە
بۆ دەنگێ رەوینا سەی (سەگی)، کووچکی دهێتە گۆتن. هەرسێکێن داويیێ ب سۆرانی دهێنە گۆتن. (صوت نباح الكلاب).
رمین
بۆ دەنگێ بەردەنگی پەقینێ دبێژن. (صدی الصوت، رنین، دوي).
رن/ تن/ زەنگ زەنگ
دەنگێ لێدانا زەنگلێ یە، زەنگلا ماڵێ یان زەنگا تەلەفۆنێ. (صوت جرس الدار أو التلفون).
رنگ رنگ/ رنگا رنگ
دبێژنە دەنگێ قوتانا داهولێ، یان دەنگێ لێدانا تشتەکێ ب هێز. (دوي، صوت قرع الطبول).
(ز)
زڕ زڕ/ زڕازڕ
بۆ دەنگێ بچویکا دهیَتە گۆتن دەما قەرەبالغێ دکەن. (صوت الضوضاء الذي یحدثه الأطفال).
زڕین/ زڕی/ زەڕیا/ زەڕین/ زڕ/ زڕەزڕ
بۆ زڕێنا گوهدرێژی، کەری دهێنە گۆتن. (نهیق الحمار).
زرچ زرچ
ل رۆژئاڤا دبێژنە دەنگێ دروینا گیایەکێ تێکرا یێ همبز و نزم. (صوت قطع الحشائش الکثیفة الخفیفة).
زڕچ/ زڕت/ تڕ/ فس/ پڤ/ کوش/ پیك/ پرت/ ڤڕ/ ڤڕت
دبێژنە وان دەنگا ئەڤێن ژ ئەگەرا پەیدابوونا بای دزیکی دا ژ پاشيیا مرۆڤی دەردکەڤن. ناڤێ هەر دەنگەك ژ ڤان دەنگا، گرێدای جۆڕ و هێزا دەنگی یە. (أصوات أنواع الضراط و الفساء).
زڕزڕك و مڕمڕك
ئەو تشتن یێن دەنگ ژێ دهێت، ب لاندکا بچویکیڤە دکەن، یان ئەوێن یارییا بۆ پێ دکەن، دەنگی ژێ دئینن. هەروەها بۆ وان تشتا دهێتە گۆتن ئەڤێن ژن و زارۆ ب بەر سینگێ خۆ ڤەدکەن هەکە گەلەك بن. ل باکورو رۆژئاڤا دبێژنێ: (دوندۆش). (الألعاب التي تحدث أصواتآ لجذب إنتباه الطفل).
زرم کوت
دەنگێ لێدانەکا بلنده ل باشور ل دەڤەرا سلێمانیێ دهێتە گۆتن. (الصوت المرتفع نتیجة الضرب).
زڕمین/ گۆرمێن
دەنگێ پەقینەکا ب هێزە. (دوي عظیم).
زڕێن/ زنگە زنگ
(زڕێن/ زنگە زنگ) ژ بنێ گۆهی ئینا، ئانکو زلەهەك، شەقەك، چلاقەك لێدا. (صفعه: ضربە سطرة).
زریکێن
بۆ دەنگی کێڤریشکی ب شێوەزارێ سۆرانی دهێتە گۆتن. (صُغاب: صوت الأرنب).
زق زق/ زیق زیق
بۆ دەنگێ ژ تێكهسوینا دو تشتا دەردکەڤیت، ل باکور دهێتە گۆتن. (صوت یصدر من إحتکاك شیئین).
زور زور/ لویرین/ لوولاندن/ لووراندن
دەنگێ رەوینا گۆرگی یە. هەردوکێن داویێ ب سۆرانی دهێنە گۆتن. (صوت عواء الذئب).
زم/ زم زم/ زرم زرم/ زمین/ زرمین
دبێژنە وان دەنگا ئەڤێن ژ عەردی دهێن، ژ بەر لێدانێ ب ئامیرا، یان کۆلانێ، (زمێن) ژێدەرە. (صوت مصدر الأرض نتیجة ضربه بشیء أو حفره).(جەگەرخوین، فەرهەنگا کوردی هژما 2، بەغدا 1962).
زنگ/ زەنگە زەنگ/ زنگێن/ زرنگێن
دەنگێ بەردەوام یێ زەنگلا مالێ یان تەلەفۆنێ. (رنین الجرس المتواصل).
زیق زیق
(زیق زیقا شلفا خەنجەرا/ شیرایە). (صلیل الخناجر، السیوف).
زیق زیق/ سق سق
بۆ دەنگێ ژ سولێ، پێلاڤێ دهێت دبێژن، نەخاسمە هەکە یا نوی بیت. دیسا بۆ وی دەنگی ژی دهێتە گۆتن، ئەڤێ ژ دەرگەهی دهێت دەما ڤەدکەن و دگرن. (صوت صریر الحذاء، وکذلك صوت صریر رزة الباب التي تنقصه التزییت).
زیکە زیك
ب شێوەزارێ سۆرانی بۆ دەنگێ مشکی دهێتە گۆتن. (ثغاء الفأر).
( س)
سیڕسیڕ/ سووڕە سووڕ. دبێژنە چیڕچیڕا دەرگەهی، پەنجەرێ، تەختی و…هتد. (صریر الباب).
سس/سو: بەرۆڤاژی واتەیا دەنگێ ژۆری یە، ب واتەیا ئەرێ دهێت. ئەڤ دەنگە چاوا دهێتە دەرکرن؛ دێ سەرێ ئەزمانی ئێخنە ددانێن سەری ژ ناڤ دا ب لێڤا و ئەزمانی بای هلکێشن، دەنگێ سس یان سو دەردکەڤیت، ب واتەیا ئەرێ، نعم یا بەڵاڤە. (صوت یراد به الإیجاب).
(ش)
شەپ/ شەپۆڵە/ چەپۆڵە/ چاپ/ شەق/ شلاق/ شماق/ شەقام/ چلاق/ چەپڵدان/ زلەهـ/ سیلە
شەپەك ل دەڤی دا، ئانکو لێدانا ب دەستی. ئەڤێن دی هەمی ڤی واتەیێ ددەن، هەر دەڤەرەك ب شێوەيه‌کی یان پتر دبێژن. (ضربة بالید، لطمة، صفعة، سطرة، کفخة).
شاق/ شاقشاق/ شاقواق/ شاقباق
بۆ دەنگێ مریشکا دبێژن. (شاقباق) بۆ گلی وگازندەکرنا ب قێڕی و قڕقڕ ژی ل باکور ورۆژئاڤا دهێتە گۆتن؛ (چ شاقباقا تەیە!)، ل باشور یا وەکی وێ دبێژنێ: (شیقشیق). (کلمة صوتیة من صوت الدجاج). (جەگەرخوین، فەرهەنگا کوردی، هەژمار٢).
شەق شەق/ رك رك
بۆ (شەق شەقا) یان (رك رکا) ددانێن فلان کەسی ژ سەرمادا، ئانکو ڤێك کەتن، دەنگ ژێ هات. (صوت إصطکاك الأسنان من البرد).
شەڵپ
دەنگێ لێدانێن پێلێن ئاڤێ نە. (صوت ضربات الأمواج والتجدیف).
شپ شپ/ شەپ شەپ/ شڵپ شەڵپ
بۆ دەنگێ ب دەستا ژ ئاڤێ دئینن، یان ب پیا عەردەکی ڤەقوتی دهێتە گۆتن. هەروەها بۆ دەنگێ بارانێ ژی دبێژن، هەروەکی د ڤێ سترانێ دا دیاردبیت: (بۆ شپ شپا بارانێ.. تێم و تێم و تێم و تێم.. بۆ شپ شپا بارانێ.. تێم و تێم و نەوێرم). هەروەها بۆ دەنگێ پێلێن ئاڤێ و دەنگێ سکانێ (مجداف) قایکێ ژی دبێژن. (صوت الضرب بالقدم، صوت المطر، صوت ضرب في الماء).
شپین/ شەرپین/ سەرپین/ شەڵپین
دەنگێ بارینا بارانێ یە، بارانەکا ب هێز. (صوت إنهمار المطر بقوة).
شرپ شرپ/ شرپە شرپ
بۆ دەنگێ داخبوونا ئاڤێ دەما پرچك ژێ دچن، ل باکور دهێتە گۆتن. (صوت فوران الماء).
شرەق/ پرەق/ گورم/ گورمێن ژێ ئینا/ شۆپێن/ شلقێن/ درنگێن
دەنگێ لێدانێ یە، قوتانێ یە. هەروەها بۆ لێدانا چەکی ژی، تڤەنگێ دهێتە گۆتن. (صوت الضرب أو إطلاق الرصاص).
شرنگ
دەنگێ شالۆکێ یە دەما دروینێ. (صوت المنجل أثناء الحصاد).
شنگ/ شرنگ/ شرنگێن
بۆ دەنگێ ئاسنی دهێتە گۆتن. (صوت الحدید).
شنگێن
هەم بۆ دەنگێ لێدانا دلی دبێژن، هەم ژی بۆ ڤێكکەفتنا شیرا؛ شنگێنا دلی، شنگێنا شوران. (غطیط القلب، صلیل السیوف).
شڕ/ شڕشڕ/ شڕین/ شڕێن/ شڕێنی/ شڕەشڕ
دەنگێ ئاڤێ یە ب تایبەتی هەکە ژ جهێن بلند بکەڤیتە خوار. (صوت تساقط المیاه خاصة من مکان عالي).
شریق
دەنگێ لێدانێ یە نەخاسمە ب قامچیێ و شەقا دەستی. (سوط الصرب بالسوط).
شڵپ/ چڵپ
شڵپێن ژێدەرێ وێ یە. هەکە هاتە گۆتن: (فلانی گۆت شڵپ و بازدا). ئانکو گۆت و خۆ هاڤێت، رەڤی، ل هندەك دەڤەرێن باکور و رۆژئاڤا ل جاتی شڵپ دبێژن: (چڵپ) بەلێ بتنێ هەکە یێ روینشتی بیت نە ژ پێرڤە بیت.
شلق شلق
شلق شلقا ئاڤێ یە. دبێژنە دەنگێ ئاڤێ. (صوت المد والجزر).
شقین/ شەقین
دبێژنە ئاوازێن پەڕندە دخوینن. ل دەڤەرا بۆتان ب کار دهێن. (تغرید الطائر. ترنیم).
شنگ
واتەیا (حرنگ) ددەت. پەیڤەکا ده‌نگی یە بۆ لێدانێ، قوتانێ دهێت. (صوت الضرب).
شۆپ
دبەر قوتانا جوهنی ڕا دهێتە گۆتن، ژ دەنگێ قوتانێ هاتیە. (صوت الجاون حین دق الحبوب فیه بالمهباش أو الهفل).
شوووش/ ئوشە ئوش
دەنگێ راوەستاندنا کەری یە. (صوت لإیقاف الحمار).
شهین/ شهیان/ حیرەحیر/ حیرێن/ حیرین/ شریان/ هڕیا/ هڕهڕیا
ئەڤە هەمی بۆ شهینێ، بۆ دەنگێ هەسپی دهێنە گۆتن . ئەڤێن دویماهیێ ل دەڤەرا بۆتان دهێنە گۆتن. (صهیل الخیل).
شیاه
ب ڤێ پەیڤا دەنگی کورد ل باکور و رۆژئاڤای کوردستانێ ل بزنێ دخوڕن. (کلمة صوتیة لزجر الماعز).
شیڕ شیڕ/ زیر زیر/ زیر ویر/ چیپ چیپ
بۆ دنەگێ چڤیکا، چویچکا و باڵندەیێن دی ژی نەخاسمە کەوی دبێژن. (صوت العصافیر والطیور).
شیق شیق
فلان کەس مرۆڤەکێ (شیق شیقی یە)، ئانکو گەلەك دکەتە قێژی و قەرەبالغێ دکەت. (صوت الصراخ والولولة).
شیقین/ شیلقین/ شرەقێن
دەنگێ لێدانێ یە ب قامچیێ. (صوت الضرب بالسوط، الکرباج).
(ع)
عەو عەو/ عەوت عەوت/ کەوت کەوت/ کاستە کاست/ چەوت چەوت/ چەلەچەل کرن/ قۆڕین/ رەوین/ وەڕین/ دڕین/ رەیین
دەنگێن جیوکێن رەوینا سەیە ل تەڤایا دەڤەرێن کوردستانێ. (مرادفات لأصوات نباح الکلاب).
عەوعەوك
کو کەسەکی گۆتە ئێکی: گوهێ خۆ نەدە فلانی، ئاخفتنێن وی هەمی (عەوعەوکن) ئانکو دبێ بنەمانە، دڤاڵانە، دبێ واتەنە، هەما دڕەویت. ل باکور دبێژن. (کلام فارغ لا معنی له).
عەی ئو هووو
شڤان ڤی دەنگی دەردئێخیت وەكو گازیەك بۆ کەرێ پەزی، ژ بۆ هندێ لەزێ نەکەت، هێدی هێدی ب دەتە رێ. (یصدر الراعي هذا الصوت منادیا قطیع الغنم بالتباطیء في السیر).
عەی عەی عەی
ب ڤی ئاوایی ل هندەك دەڤەرا گازی پەزی دکەن بۆ ئالیك خوارنێ. (مناداة الأغنام في أوقات تقدیم العلف).
عنت عنت
(عنت عنتا) فلانی یە دبن باری ڤە. ئانکو بارێ وی گرانە بێقام پێڤە ماندی بوو، ژ هێز کەت. (ئەڤ ژنە یا عنتا لێ ددەت، ژ بۆ هندێ زاڕۆێ وێ بهێتە خوار). (تعبیر عن التعب والإرهاق جراء ثقل الحمل، أو الضغط علی النفس).
عۆرعۆر
بۆ دەنگێ بلندێ گریانێ دهێتە گۆتن. (صوت البکاء العالي).
عورین/ عورعور/ عورەعور/ عوریا/ ئورین/ ئورەئور
بۆ دەنگێ چێلێ دهێتە گۆتن. (خوار البقر).
عویز عویز/ کوز کوز/ حوز حوز/ هووز هووز
بۆ دەنگێ سەی دهێتە گۆتن، دەما دئێشیت، زیانەك دگەهیتێ، دهێتە قوتان و لێدان. یا ئێکێ ل باشور دبێژن، هەر سێکێن دی ل پارچێن دی یێن کوردستانێ دهێنە گۆتن. (قزقزة الکلب، عواء، عويل أو الأنين من علامات التألم عند الکلاب).
(غ)
غرغر
دەنگێ لێکدان و ڤێكکەتنا هندەك تشتایە. (جەگەرخوین، فەرهەنگا کوردی هەژمار2).
غول غول/ خولە خول
بۆ دەنگێ ئاڤا رویباری و پێلێن ئاڤا دەریایێ دبێژن. خولێنا پێلێن دەریایێ بوو. (صوت جریان ماء النهر، کذلك صوت أمواج البحر).
(ف)
فتفت
(فتفتا قونا فلان کەسی یە). ئانکو یێ گەلەك ژ تشتەکی دترسیت. (خائف وجل من شیء).
فڕفڕ
(فڕفڕا دفنا فلانی یە). واتە یێ دفنا خۆ هلدکێشیت. (صوت الأنف حین دفع المخاط للأعلی).
فر/ فرفر
دەنگێ ڤەخوارنێ یە. هندەك جارا (فر) بۆ داخوازا ئاڤێ ژی دهێتە گۆتن؛ (کا مامۆ فڕەکا ئاڤێ بۆ من نا ئینی؟). (صوت رشف الماء أو نحوه).
فرت فرت
(فرت فرتا فلان کەسی یە)، واتە ناروینیتە خوارێ، ژ ڤێرێ دچیتە وێراهە. (لا یتوقف عن الحرکة، نشیط).
فرخ فرخ
دەنگێ دەڤ و قڕکێ یە. بۆ جانەوارا دهێتە گۆتن دەما سەرژێ دکەن. (صوت الدم المسفوح أثناء ذبح الحیوانات).
فشکین/ بشکین
دەنگێ پۆزێ یە، دفنێ یە. بشکین فرەهترە. (الأصوات الصادرة من الأنف).
فیتە فیت
دبێژنە سترانگۆتنێ دگەل خۆ ب دەنگەکێ نزم. ل باکور دهێتە گۆتن. (دندنة).
فیت فیت فیت
خودانێ دەواری ڤی دەنگی دەردئێخیت، دەنگێ فیتکێ ل دویڤ ئێك، دەما دبەتە سەر ئاڤێ، ژ بۆ هندێ خۆ مژویل نەکەت، ئاڤێ ڤەخۆت. (صوت الصفیر المتوالي یخرجه صاحب الخیل وهو یسقيه یدفعه للشرب).
فیتین/ ویچین
بۆ دەنگێ بلبلی دهێتە گۆتن. (صوت البلبل).
فیش فیش/ فیر فیر
(فیر فیرا) هنبانا وی یە، ئانکو فیش فیشا وی یە، یێ ب فیشا کەتی. ئانکو هناڤێن وی یێن دچن، ب خۆ ڕا ناگەهیت. (مصاب بالإسهال).
فیر فیر
بۆ دەنگێ فیتکێ ژی دهێتە گۆتن. (صوت الصافرة).
فیز فیز
فیز فیزا بایە. بۆ دەنگێ بای دبێژن. (صوت صفیر الریاح).
فیق فیق
بۆ دەنگێ کەری دهێتە گۆتن، فیق فیق ژێ دهێت دبێژن. (یقال لصوت الحمار). (جەگەرخوین، فەرهەنگا کوردی هەژمار2).
