(ئێریڤان خەبەر ددە…) كورتە بیرەوەرییەك ژ كەلامێ جمعەتا كوردا

سەلام لیناڤایی

رادیۆیا كوردی ل ئێریڤانێ پایتەختێ ئەرمەنستانێ بوویە، ل دەستپێك و ناڤەڕاستا سەدسالا بۆری كورد مشەختی گەلەك وەلاتان بووینە و ئەڤ مشەختبوونە ژی د چەند قۆناغەكا ڕا دەربازبوویە، كوردان ل هەر جهەكێ قەسەت كربنێ و ل ئاكنجی ببن، پەیوەندییێن خۆ دگەل خەلكێ وی جهی خورت كرینە و رۆشنبیر و هونەرمەند و وێژەڤانێن كورد شیاینە رۆلەكێ گەلەك گرنگ ببینن و زمان و كەلتۆر و پەیڤا كوردی بپارێزن.

ئەگەرێن مشەختبوونا كوردان دزۆرن، بەلێ پڕانییا وان ژ قڕكرنێ و زۆردارییا داگیركەران رەڤینە و ژ ئاخا باب و كالێن خۆ دووركەفتینە و بووینە پەنابەر، ئەو كوردێن مشەخت بووین ل هەر جهەكی بن خۆ ل دۆزا گەلێ خۆ و كلتۆر و زمانێ باب و كالێن خۆ كریە خودان، خەبات و بزاڤەك پر هێژا كریە دا نفشێن ل پەی وان كوكا خۆ ژ بیر نەكەن و بزانن ئەو ژكیڤە هاتینە.

هەولێن وان دگەل حكومەتێن وی وەلاتێ لێ ئاكنجی بووین بەرهەمێن هێژا تۆمار كرینە، رۆژنامە و گۆڤار و گەلەك بەلاڤۆك چاپ و بەڵاڤكرینە، بەلێ تشتێ ژ هەمییێ گرنگتر ڤەكرنا بەشێن كوردی بوو ل رادیۆیێن وی وەلاتێ لێ ئاكنجی و ل ژێر دەستهەڵاتا حكوماتێن سەردەست.

پێدڤییە دەستخوەشی ل وان كەسان بهێتە كرن یێن بووینە داینەمۆیێن دەستپێكرنا ڤێ خەباتا گرنگ و ب روومەت، ژبەر كو شیان دەنگێ رەسەنێ هونەر و وێژەیا كوردی بگەهینن گوهێن كوڕ و كچێن كورد ل سەرانسەری كوردستانێ و پڕانییا وەڵاتێن كورد لێ پەنابەر و ئاكنجی و ئەڤە چەند نمونەیەك ژ وان دەستكەفتان كو خەباتكارێن كورد بدەست خۆ ڤەئیناین:

1- رادیۆیا كوردی ل بەغدا ل سالا 1939ێ دەست ب وەشانێن خۆ كرییە.

2- رادیۆیا كوردی ل ئێریڤانێ ل سالا 1955ێ هاتییە ڤەكرن.

3- رادیۆیا كوردی ل قاهیرە پایتەختێ مسرێ ل رۆژا 1-6-1957 هاتە ڤەكرن.

4-  رادیۆیا كوردی ل تەهران ل رۆژا 19-11-1959 ڤەبوویە.

هەروەسا گەلەك رادیۆیێن دی ل گەلەك جهان بەرنامەیێن خۆ ل سەر بابەتێن كەلتۆر و وێژە و هونەرێ كوردی و دیرۆكێ و سیاسەتێ وەشاندینە، ئێك ژ رادیۆیێن گەلەك خزمەتا چاند و هونەرێ كوردی كری، رادیۆیا ئێریڤانێ بوو.

كەس نینە ژ پڕانییا خەلكێ هەر چوار پارچێن كوردستانێ د سەردەمێ بۆری دا ستران و موزیكێن رەسەنێن كوردی ژ رادیۆیا ئێریڤانێ نە بهیستبن و (ئێريڤان خه‌به‌ر دده‌) نه‌ بهيستبيت.

 كەس نینە ژ پڕانییا خەلكێ هەر چوار پارچێن كوردستانێ د سەردەمێ بۆری دا ستران و موزیكێن رەسەنێن كوردی ژ رادیۆیا ئێریڤانێ نە بهیستبن و (ئێريڤان خه‌به‌ر دده‌) نه‌ بهيستبيت، ڕۆژانە سترانێن خەمگین لسەر بوویەرین قڕكرنێن باكوورێ كوردستانێ و گەلەك دەڤەرێن دی ژ دەنگێ ئێریڤانێ دهاتنە بهیستن و د گوهێن مە دا دەنگ ڤەددا و هەتا نوكە ماینە د پاشخانە و بیردانكا مێشك و بیرەوەرییێن مەدا، رۆژانە ئەم هەمی ل بەندا دەمێ وەشانا بەرنامەیێن ڤێ رادیۆیێ بووین، كو ژ ئێریڤانا پایتەختێ ئەرمەنستانێ بەشێ كوردی دهاتنە پەخش كرن.

رادیۆیا ئێریڤانێ پشكا كوردی جارا ئێكێ ل سالا 1955 دەست ب وەشانێن خو كرییە و خەباتەكا ئێكجار بەرچاڤ د كۆمكرن وبەڵاڤكرنا سەرهاتیێن جڤاكێ كوردی كریە، چەندین كەسێن خەباتكار و وەڵاتپارێز رۆڵەكێ سەرەكی د پێشڤەبرنا وێ رادیۆیێ دا گێڕایە، ب تایبەتی هندەك ناڤ وەكی ستێرین گەش د ڤی بیاڤی دا خویا دكەن، كەسێن مینا حەجییێ جندی، ئەمینێ عەڤدال، خەلیلێ چاچانێ مورادۆڤ كو رۆلەكێ گەلەك گرنگ هەبوویە ژ بەركو نێزیكی 24 سالان (1975 – 1982) رێڤەبەرێ رادیۆیا ئێریڤانێ بوو و هەمی ستران و ئاواز و مەقام و سەرهاتی ددەما رێڤەبەرییا وی دا هاتینە تۆمار كرن، هەروەسا (ئەزنیفا رشید) كو دبیتە خێزانا خەلیلێ چاچان ئێكە ژ كەڤنترین بێژەرێن كورد یێن ژن، هەر ژ سالا 1955 دەستپێكا ڤەكرنا بەشێ كوردی ل رادیۆیا ئێریڤانێ تاكو سالا 1982 وەكو بێژەر لێ كار كریە و د خەباتا خۆ دا بەردەوام بوویە، هندی وێ ژنا كورد هێز و شیان هەبوون بەردەوامی ددا خەباتا خۆ هەتا وی دەمێ دانعەمر بووی ئێدی نەشیا بەردەوام بیت پاشی دەست ژ بێژەرییێ بەردا.

پشكا كوردى يا راديۆيا ئێريڤانێ خزمەتەكا ئێكجار زۆر بۆ ستران و وێژە و لاڤژێن فۆلكلۆرێ كوردی كریە.

ڤێ رادیۆیێ خزمەتەكا ئێكجار زۆر بۆ ستران و وێژە و لاڤژێن فۆلكلۆرێ كوردی كریە، چەندین كوردێن ژبەر زۆرداریییا داگیركەران مشەخت بووین ل ئەرمەنستانێ خۆ ل دەنگێ ئێریڤانێ كربوو خودان و شیان ب سەدان لاڤژە و هەلبەست و ئاواز و بلۆرا پێشكێشی گوهدارێن كورد بكەن ب تایبەتی دەمێ خەلیلێ چاچانێ مورادۆڤ رێڤەبەرێ وێ بوو، د وێ قۆناغێ و سەردەمیدا چەندین سازبەند و دەنگبێژێن مەزن سەرێ خۆ هلدایە مینا (كاراپێتێ خاجۆ، شەرۆیێ برۆ، سەیدێ شەمدین، رەشیدێ باسۆ، مەمێ خدۆ، زادینا شاكر، ئەفۆیێ ئەسەد، ئەگیدێ تێجر، مەمۆیێ سلۆ، شبلیێ چاچان، خانا زازێ، ئاسا ئەڤدلی، بەلگا قادۆ، هوفهانەس بادەلیان، ئارامێ تیگران، فەیزۆیێ رزۆ، ئەگیدێ جمۆ، خەلیلێ ئەڤدلی، شاملێ بەكۆ).

هەر د ڤی بواریدا دەنگێن رەسەنێن ژنێن كورد هەردەم وەكی ستێرەكا گەش ل سەر پێلێن ڤێ رادیۆیێ دهاتن بهیستن مینا دەنگێ دەنگبێژا ناڤدار فاتما عیسا ب سترانا ( محۆ وی وی..) هەروەسا سترانا (وەلاتێ مە كوردستانە) كو ئێكە ژ سترانێن هەری كەڤن و ناڤدار ب دەنگێ دەنگبێژا كورد ئاسلیكا قادر د ژییێ 17 سالیێدا ئەڤ سترانە گۆتییە و هاتییە تۆمار كرن، ئەڤ دەنگێن نەمر هەردەم رەوشا رادیۆیا ئێریڤانێ بوون.

هەمی ستران و لاڤژە و هونەرێ رادیۆیا ئێریڤانێ ژ لایێ پەیمانگەهەكێ ڤە ل وەلاتێ ئەڵمانیا ب ناڤێ پەیمانگەها چاندا كورد و ئەلمانی ل وی وەڵاتی (Deutsche kurdische Kulturinistitut) هاتینە ئەرشیف كرن.

پێشكێشكار و نڤیسەر كەرەمێ سەیاد ئێكە ژ بێژەرێن هەری ناڤدار و ب روومەت رۆل و خەباتا وی دڤێت ئێكجار ب گرنگی بهێتە نرخاندن، ژبەركو خەباتەكا دویر و درێژ د خزمەتا زمان و چاندا كوردیدا شەڤ و رۆژێن خۆ كرینە ئێك، هەر ژ سالا 1960 تاكو 2014 خەباتەكا دویر و درێژ وەك بێژەرەكێ سەرەكی ل رادیۆیا ئێرڤانێ كار كریە، هەروەسا كەچا وی لەیلا كەرەم و كوڕێ وی تیتالێ كەرەم، هەر د ڤی بواریدا مل بملێ كەرەمێ سەیاد خەبات كریە، سیما سەمەند و جارجاران ژی جەمیلا جەلیل ژی دگەل وی بەردەوامی دایە خەباتا رادیۆیێ، د رادیۆیا ئێریڤانێدا ب دەهان كوردێن دلسۆز و خەمخۆر كاركرینە، ل دۆر دەنگێ رەسەنێ كوردی كۆم بووینە، هەر تاكەكی ژ وان ئەو رادیۆ وەكو مالا خۆ ل قەلەم دایە، ژ بەر وێ یەكێ هەموو شیانێن خۆ دمەزاختن بو پێشڤەبرنا بڕگە و بابەت و بەرنامەیێن وێ.

ل دویڤ یاسایێن ئەرمەنستانێ، هەر نەتەوەیەكی ماف هەیە ب زمانێ خۆ پشكدارییێ د وەشانێن رادیۆیا ئێریڤانێ دا بكەت، ژ بەر وێ یەكێ رادیۆیێ ب 12 زمانان وەشانێن خو دكرن كو ئێك ژ وان زمانێ كوردی بوو.

هەمی ستران و لاڤژە و هونەرێ رادیۆیا ئێریڤانێ ژ لایێ پەیمانگەهەكێ ڤە ل وەلاتێ ئەڵمانیا ب ناڤێ پەیمانگەها چاندا كورد و ئەلمانی ل وی وەڵاتی (Deutsche kurdische Kulturinistitut) هاتینە ئەرشیف كرن، پشتی بەڵاڤكرنا سترانێن ئەرشیفێ رادیۆیا ئێریڤانێ یا كوردی لسەر پلاتفۆرمێن دیجیتال، هونەرمەند جەواد مەروانی رابوویە وەك ( نوت، گۆتن وخواندن) لسەر چار بەرگان وەكو پەرتووك دگەل (دی ڤی دی) بەڵاڤ كرینە، هەروەسا دایە زانین كو وی چەندین سترانێن دی بەرهەڤ كرینە بۆ ئەرشیفكرنێ و پاراستنا ئەرشیفێ پشكا كوردی یا رادیۆیا ئێریڤانێ ژ ناڤچوونێ.

1- خەلیلێ چاجان (رێڤەبەرێ رادیۆیێ ل گەل بێژەر ئەزنیفا رەشید خێزانا خەلیل).

2- كەرەمێ سەیاد (بێژەر و نڤیسەر).

3- فاتما عیسا (دەنگبێژە، خودانا سترانا: محۆ وی وی).

4- ئاسلیكا قادر (خودانا سترانا: وەلاتێ مە كوردستانە).

5- عەگیدێ جمۆ (میرێ بلورێ ل رادیؤیا ئێریڤان).