(پێشکێشە بۆ ع. گ)
ئەنوەر محەمەد تاهر
پشتی چەند رۆژان، هندەک برۆسکە ب رەنگەکێ گەلەک نهێنی ژ سەرکردایەتیێ دگەهشتنە هێزا پێشمەرگەی ل دەڤەرێ، تنێ دو سێ کەسان دزانی کا ناڤەڕۆکا ڤان برۆسکان چیە!
بەلێ بەرە بەرە بەلاڤ بوو کو ئەو ئەفسەرێ پێشەنگ یێ دیل لبا هێزا وان دێ دگەل دو کەسێن ل پایتەختی زیندانکری هێتە پێکگوهاڕتن.
چەند کەسێن ژ لایێ حکوومەتێ ڤە، کو جهێ باوەریا وان بوون، ژ لایێ پێشمەرگەی ڤە ژی رومەت هەبوو و جهێ باوەریا وان ژی بوون، پشتی چەند هاتن و چوونا برۆسکان، گەهشتنە وێ چەندێ کو دێ رۆژ و جهـ هێنە دەستنیشان کرن.
ئانکو ئەڤێن باوەرپێکری دگۆتن:
– ئەڤە نە گۆتگۆتکن، دێ ڤان چەند رۆژان بینن و دێ چیتە قووناخا جێبەجێکرنێ.
دەمێ ئەو ئەفسەر ده‌رئێخستی، دو پێشمەرگە دانە دگەل و کەتنە رێ و بەرەڤ خوارێ، ژبەرۆکا شەڕی چەند کیلومەتران نێزیکی ئۆرگانێن لەشکه‌رێ رژێمێ.
دەمێ خەلکێ وان گوندان، دیتی ژ ئالێ کەسێن سەح دکەنە هەمی کاران ب چاڤەکێ رەشبین بوو جهێ بگرەوڤەکێشێ و دگۆتن:
– قەت باوەر نەکە و چ راستی بۆ نینە و خودێ دزانیت کا چ لبن ڤی کولاڤی ڤە هەیە!
ئێکێ دی سەرێ خۆ هژاند و گۆتى:
– ئهێ.. دونیا دبیتە بهۆست، بەلێ دوژمن نابیتە دۆست!!
بەلێ دەمێ تەتەرێن حکوومەتێ هاتن و چوون دکر و ژڤان و جهـ دەستنیشانکری ئەڤێ دەنگ ڤەدا، ئەڤێن گەشبین سەرێ خۆ بلند دکر، کو ئەو دویربین و بیرتیژن و رویدانان ب دورستی دخوینن.
ئالێ دی بێ دەنگ مان، نەمازە دەمێ هندەکان ب چاڤێ سەرێ خۆ دیتی، کو ئەو ئەفسەر دگەل چەند پێشمەرگه‌يان کەتنە رێ بەرەف جهێ هاتیە دانان کو پێگوهارتنێ لێ بکەن و ناڤێن وان کەسێن پێ رادبن ئاشکرا بوون، ئەو ژی یێ خۆ نێزیکی وی جهی دکەن.
کەسێن قەت باوەر نەدکر و رەت دکر چ نەما بێژن، دڤێت دانپێدانێ بکەن.
بەلێ دگۆتن:
– دێ.. هەکە ئەم ماینە ساخ دێ بینین!
د دویڤدا ئێکی گۆت:
– ئەز دبێژم ئەڤێن ب وی کاری رابووین و هاتن و چوون کری، دێ شەقی و زەحمەت بۆ مینن.
ئێکی دی گەلەک ب تۆڕەبوون و ناڤچاڤگرتی گۆتی:
– هەی مال نەمیرات، دێ جارەکێ ئاخفتنەکا خێرێ بێژە، هەر یا ژ هەمان خرابتر دێ وێ بێژی.
هەچکو شەرم ژ خۆ کر، دیت هەمی جڤات دژی وێ گۆتنا وی نە.
– دێ خودێ بکەت وەک مە گۆتی دەرنەکەڤیت، دڤێت هەر دو جوین بزڤڕنە ناڤ مال و حالێن خۆ.
دو کەسان دگەل ئێکودو دئاخفت، ب دەنگەکێ نزم دگۆت:
– دەستێن هەمیان بلند کرینە ئاسمانی، ئاسمان ژی بێ دەنگە. ئەو هەمی ڤان گیروگرفت و ئاژاوان دورست دکەن و خوینا ئێکودو فڕ دکەن و سەره‌خۆرانێ دکەن، ئەڤ ئەردێ بەرفرەهـ و دەشت و نهال و جۆ و جەلال تێرا هەوە گەنم و دکاک ژێ دهێت هوین لدویڤ هندەک خۆپەرێس و دفنبلند و سەد و ئێک نەخۆشیێن دەروونی هەی دکەڤن، ئەلبەت دێ هەمی گاڤا چارەنڤیسێ هەوە ئەڤە بیت و خرابتر بیت.
* * *
بەری بگەهنە جهێ ژڤانێ، وی ئەفسەری ل مالا موختارێ گوندەکی خۆ شیل و حلی کر بوو، هەر یێ دەف کەنی بوو، کەوەک ب پەڕڤە دا چیتە د دەڤی دا و پێن وی سڤک بوون هەر ئەو هزر دکر کو یێ بەرەف مالا خۆ دچیت و دێ دەیک و باب و برایێن خۆ بینیت، دلێ وی سەد ئاواز دگۆتن.
هەر سوپاسیا وان پێشمەرگه‌يان دکر کو سەرەدەریەکا مرۆڤانە دگەل دکر، ل وان دو سالێن زیندانێ و کەنی و خۆشیا خۆ دیار دکر کو دو زیندانیێن وە ژی دێ زڤڕن.
لدویڤ هەمی حسابا وی دانای و لدویڤ دچیت دێ بەری چەند دەمژمێران گەهنە جهێ ژڤان بۆ دانای، دەمژمێرا دویێ شەڤێ کو دبیتە سپێدەـ هەمی هزرا وی کا کەنگی دێ گەهتە وێرێ کو سەرێ چەند رۆژانە ئەو خەونا پێڤە دبینیت، هۆسا هزر دکەت هەر هنگاڤەکا دهاڤێت بەرف جهێ ژڤانێ یێ نێزیکی مالا خۆ دبیت.
تو بێژی دێ کەنگی گەهم؟ ئەلبەت رێ یا دویرە، هەکە ئەڤ شەڤە بجهـ هات، سپێدێ زوی دێ برۆسکەکێ بۆ مالا خۆ هنێرم، بلا رۆژەکێ برێڤەبم، ئەلبەت دێ ب شەڤێ گەهم.
هزرەکا تەعل هاتە بیرا وی:
تو بێژی دەزگەهێ سیخوڕیا لەشکری هندە ڤەکۆلینا دگەل من نەکەت… نە.. نە.. دێ پشتی ژ ماندوێتیێ بزڤڕم، ئەو ژی دێ کارەکێ رۆتینی بیت.
نەشیا ل دەمژمێرا دەستێ خۆ بنێریت، ئەو نزانیت کا ل کیرێیە و چەند مایە بگەهنە جهێ ژڤانێ. پێگوهوڕێن وی هاتینە یان دێ کەنگی پەیدا بن، ئەرێ ئەو هەردو زیندانی دگەل خۆ ئامادە کرینە وەک ئەز ئامادە کریم، ئەلبەت دڤێت بهێن.
وی هۆسا دانا بوو، خاترا خۆ ژ ڤان کەسێن بووینە دۆستێن وی بخوازیت و ناڤونیشانێن خۆ بدەتە وان، کو منەتداریا وان بکەت بۆ وێ سەرەدەریا باش یا دگەل کری. هەر دێ جارەکێ ئێکودو بینن، دونیا دهژیت بەلێ خراب نابیت.
هەر ئەو هیڤی و خەونێن وی دێ کەنگی بنە راستی و دێ ب چاڤێ خۆ بینیت، شەرم دکر وێ پرسیارێ بکەت وەک گەلەک جارا ئەو پرسیار کری.
ما ئەم نەگەهشتینە وی جهێ ژڤانێ کو دێ مە پێکگوهرن، چونکی مە قووناخەکا درێژ بری؟
زانی هەکە وە بێژیت، دێ بێژنێ کا ژ مێژەیە؟ ئەڤ ماوەیەکێ کورتە ئەم هاتین. ئەلبەت وەیە، ئەڤێ دەستێ وی لسەر ئاگری نە وەک ویە یێ دەستێ وی لسەر ئاڤێ. زانی بێدەنگی باشترین چاره‌سەرە و دەستێ خۆ ب دەڤێ خۆ ڤەنا و گۆتی.. ئاپ!
چەوا ئەز ب لەزم ئەڤ هەردو پێگوهوڕێن من ژی ئەلبەت ژ من ب لەزترن، چونکی ئەز ل زیندانەکا خۆشتر بووم، هەر چ گاڤا من داخوازکربا ئەز دەردئێخستم دەرڤە، سەرەدەریا وان دگەل من خراب نەبوو، لدویڤ بۆ من هاتیە گۆتن، ئەو ژی هاتینە ئاگادارکرن. نۆکە ئەو ژی هەمی چاڤەرێنە و چرکە چرکە دژمێرن.
ئەو دیسا کەتە ڤان خەم و خەیالان، هزرەک وی دهینیت، دەهـ دبەن!
ئەڤە بۆچی دەم راوستیا، میلێن دەمژمێرێ هەچکو وەک سەیێ قەرسی لێ هاتینە، بۆ د جهێ خۆ دا مانە؟!! خوزی خەوەکێ سەروچاڤێن من گرتبان و دەمێ ئەز هشیار دکرم گۆتبان هلۆ رابە هەڕە مالا خۆ!
هەکە ئەز گەهشتمە یەکەم باژێڕ، دێ پێوەندیێ کەم، یەکەم کەس بۆ دەزگرا خۆ، تو بێژی هەتا نهۆ شوی نەکربیت ل ژڤانێ من مابیت، چونکی من ب رەنگەکێ فەرمی خواستیە، تنێ ل دادگەهێ نەهاتیە مارکرن، ئانکو ب رەنگەکێ یاسایی نەهاتیە سەر ناڤێ من، ئەڤە ژ سالەکێ پێترە چ ژێ نزانم، ئەو هەڤالێن دگەل من کەس نەمابوو راستیا مان و نەمان و دیلبوونا من بزانیت.
دەنگەک هات، گۆتنێ:
– وەرە تە رێ یا خۆ شاش کر!
جرفەک ڤێ کەت و ژ وێ خەونا شرین هشیار کر و عنتەرێن وی بەلاڤە بوون. هاتە سەر هۆش و بیرێن خۆ.
ئەڤ چەند هنگاڤ و چەند خولەکە دێ چەوا دەرباس بن؟
نهۆ سێ خێزان و کەس و کار و هەڤال و دۆستێن وان ڤان چەند خولەکان دهژمێرن کا کەنگی ئەو دەمێ دانای دێ هەر دو ئال لێک کۆم بن.
* * *
ئەرێ کەس پەیدا نەبوو، کەس نەهات؟ نە، نەخێر! بۆ ئەڤ گرێ و بێدەنگیە؟ کەس نەهات، تاریستانە و کەسێ ل پێش چاڤێن خۆ نابینی.
ئێک ئاگرەکی هلکەت نیشانەکێ بدەت کو ئەڤە ئەم هاتین، هەر بێدەنگی و کپییە، نە لويرینا گورگەکی یان رویڤیەکی، سەیەکی ناهێت.
جرفەک ب هەمیان کەت و دەنگێ ویلە ویلا بەرکێن تۆپا د سەر سەرێ وان را دبۆرن، ددویڤدا وەک شێلکا بەرکێن تۆپان دهات و بوو شریقین و ڤەددا، ئاگر بەردا پویش و پەلەخی، قەت کەس نەشیا سەرێ خۆ راکەت.
ئەو تۆپباران بەردەوام بوو، ئەو پێشمەرگە هەر دبێژنە وی ئەفسەری خۆ ڤەشێرە، ئەو ژی مەندەهۆش و سەوداسەر ما! ئەو ل ژڤانێ چ بوو؟ بەلێ چ رویدا، هەر سەرێ خۆ باددەت، ئەڤە چیە؟ هەچکو ئەزمان نەمای و نزا چ دبێژیت، تووشی شۆکبوونێ بوو و هشک ما و تەڤنێ وی هەمی بۆ رویس، خەون و خەیالێن وی ژی با و بارۆڤێ لێدان، پشتی وێ تۆپبارانێ.
ماوەیەکێ درێژ ما گوهشی، نزانیت چ بێژیت، د دویڤدا جهێ خۆ لبەر بەرەکی کر، هێش دونیا سەگورگە باش زەلال نەبوویە، جۆتەکێ فڕۆکێن جەنگی دیاربوون، وان ژی ئەو دەڤەر کرە جهێ زۆرانبازیا خۆ ب رۆکێت و دۆشکێ. ئەردێ تۆپان ئاگر نەبەردایێ وان ئاگر بەردایێ، دەمێ ئەو دزڤڕینە جهێ ژێ هاتین، دا تۆپخانە بەردەوام کارێ خۆ کەت. ئەو پویش و پەلەخ هەمی سۆت و دوکێل بلند بوو ئاسمانى. ئەفسەر رابوو سەر پێن خۆ، سەحدکەتە وی دیمەن و ئاگری، زانی ئەوا د هزرا خۆ دا ئاڤاکری هەمی خەیال بوون و هەمی هەڕفت و ب سەردا هاتە خوار.
جوحنی، د دویڤدا ب دەنگەکێ بلند دەڤێ خۆ ڤەکر ب جڤین و هەمی گۆتنێن نەهێنە گۆتن وی گۆتن، ژ سەرۆک کۆماری دەستپێکر و هاتە خوار، هەر دلێ وی تەنا نەبوو. جارەکا دی ژ دویماهیکێ دەستپێکر و پلە پلە سەرکەفت.
ژبیرکر کو تۆپێن دپەقن و فڕۆکێن ل ئاسمانی بلند دبن و وی خۆ نەڤەشارت، هەچکو دبێژیت ژیان و مرن وەک ئێکە، گرنگیا ژیانێ لبا وی نەما.
جارەکا دی ئەز هینامە دەستپێکێ، سەنەمێن وی شۆڕ بوون، مالا چ!! حالێ چ!! دەزگرا چ!! دەیکا چاڤەڕێ دکەت، ل هیڤیا کوڕێ خۆ بکەتە زاڤا، هەر هەمی هەچکو بیڤەلەرزەکێ لێدای و سەروبن کرین. هەچکو لال بووی، نزانی چ بێژیت، هەر دگۆتێ خۆ ڤەشێرە روینە بەر بەرەکی هەر وی های ژێ نەبووـ ئەو چیا و دۆل هەمی بوو ئاگر و دوکێل. ئەڤەیە رەوشتێ کەسانێن نامەرد و بێسۆز و هەمیان دگۆت:
– مە دگۆت ئەڤە خودانێن ئاخفتنا خۆ نینن، بەلێ باش بوو، زوی سنج و رەوشتێ خۆ یێ راستەقینە دیارکرن.
* * *
ل زڤڕینێ ل بەر گوندەکێ را بۆرین، خەلک ژ گوندی یێن دەرکەتین و گوندەکێ خڕ و خالی، هەچکو کوند لێ دخوینیت، ئێک کەس ب بەرچاڤان نەکەت فڕەکا ئاڤێ ژێ داخواز بکەن. ژ نشکەکێ ڤە، دەنگێ گریەکێ هات، هەچکو ئێک یێ دخندقیت. هەر نێزیک بوون، دەنگ بلند دبیت، باش هاتە گوهێن وان ئەڤە دەنگێ گریانا زارۆیەکیە! ئەو شاش و شەپلین، دیارە خێزانەکە یا ل ناڤ گوندی مای، بەلێ بۆ کەس ڤی زاڕۆی هاویش ناکەت!
دیتنا وان دیتی، فڕۆکەک یا بلند دهێت خۆ بەردا خوارێ، رۆکێتەک هاڤێت و د دویڤدا شێلکەکا دۆشکێ رەشاند، هەمیان پێن خۆ سڤک کرن و خۆ ل نهالا بەرەڤ گوندی ڤەشارت. هندەک ژی ب سەر چیای کەتن و خۆ ل بن بەرو داران ڤەشارت، بەلێ ئەوێ سەرپەل ل ناڤ گوندی ما و لدویڤ گریانا زاڕۆکی دچیت.
ئەو هەر یێ دکەتە گازی: “ئەڤ زاڕۆیە یێ کێیە؟ کی ل گوندی مایە؟” کەسێ بەرسڤا وی نەدا. گریا زارۆکی زێدەتر بوو، هەڤالێن وی یێن ل بەتەنا چیای گازی دکەنێ: “خۆ گیرۆ نەکە، فڕۆکە زڤڕینەڤە”. هەچکو ئەو هاتیە چاندن و خۆ ل گازیێن هەڤالێن خۆ کەڕ کر.
نەشیا خۆ راگریت، هەر یێ نێزیکی وی دەنگی دبیت، تا لبەر دەرگەهی راوستیا و پالەک ل دەرگەهی دا و چوو ژۆرڤە. دیتنا وی دیتی زاڕۆیەکێ د لاندکێ دا و یێ سۆر و رەش بووی ژ گریانێ، لێڤێن وی قەشاڤی بووین.
دەستبلینکێن وی ڤەکرن و گریا وی یا دبیتە نیزە نیز، پیچەکێ لێڤێن وی تەڕ کرن و لبەر سینگێ خۆ هلگرت. وی دەمی جۆتەکێ فڕۆکان ژ بنێ گەلی دیار بوون، بەرەف گوندی هاتن. هەڤالێن وی هاوار دکر: “خۆ ڤەشێرە فڕۆکە هاتن”، بەلێ وی ژ کەیفا کو ئەڤ زارۆیە قورتال کری و لبەر ملێ خۆ هه‌لگرتی هەچکو گەنجینا هارۆن و قارۆنی یا ویە و هەست ب خۆشیەکا بێ رادە کر.
* * *
وە دیارە دیرۆک خۆ دوبارە دکەت، نەمازە بۆ مللەتێن وەکی مە، چونکی بۆ مللەتێ مە بێدلۆڤانی و بێوژدانی سەران لاو دبڕیت وەک شالۆکا گولیێن گەنمی دبڕیت.
ل کۆچا ملیۆنی کو بابێ چار زاڕۆیان بوو، یێ مەزن یازدە سالی و یا چارێ شیرخۆر بوو لبەر سینگێ دەیکا خۆ. ئەو رێیا سەخت و دژوار کو چاردە رۆژان ڤەکێشا رۆژانێن سەرما و باران. ئەڤە شیرخۆر چ رەنگ و بەلگێن ژیان و مانێ نەما بوون. گرفتا وان دێ چەوا ڤەشێرن، چونکی وان دانا بوو کو دێ بیتە قوربانیا ڤێ رێ.
ڤێ رێپیڤانا بەرەف توخيبى درێژترین گۆرستان ل سەر زەمینی درست کربوو، رۆژا باژێڕ بەرداین تا گەهشتینە سەر توخیبی ئەڤێ گیان ژ دەستدا، لەز و بەز کۆرەک بۆ دکۆلا و ڤەدشارت، هەر ب ناڤ گۆر بوون.
دەمێ وەزیرێ مەزنترین دەولەتا جیهانێ سەرەدانا ئۆردوگایێ وان کری، د دویڤدا ل بیرهاتنێن خۆ دا بەلاڤ کر و ڤەدگێریت:
“هێش ئەز د فڕۆکێ دا من پێوەندی ب سەرۆکێ خۆ کر و گۆتێ:
سەرۆک، ئەڤ تراجیدیا من دیتی ئەز نەشیام خۆ ل بەرامبەر بگرم و نەشێم بۆ تە ڤەگێرم، چەندی بێژی تراجیدیایەکا ب سەهم و مەزنە!”.
