چاڤپێكه‌فتن: كەنعان بلێج
ڤينۆس فائق هۆزانڤان، نڤيسه‌ر، وه‌رگێڕ، ميدياكار و چالاكڤانه‌كا ناڤدارا كورده، خواندنا خۆ یا سەرەتایی ل جەزائرێ تەمام كریە و یا ناڤنجی ل سلێمانیێ و زانكۆ/ پشكا فەلسەفێ ل بەغدایێ، نۆكه ل هۆلەندا ئاكنجییە، ب هەردوو زمانێن عەرەبی و كوردی دنڤیسیت، خودانا چه‌ندين په‌رتووكايه و هۆزانێن وێ بۆ زمانێن: ئنگلیزی، هۆلەندی، فارسی، فڕەنسی، ئیسپانی، ئەمازیغییا جەزائری، ئەلمانی، عبری، رۆسی، هندی، ئۆردۆ، ئیتالی هاتينە وەرگێڕان، پشكدارى د چه‌ندين فيسته‌ڤالان دا كريه و چه‌ندين خه‌لاتێن رێزگرتنێ وه‌رگرتينه، د ڤێ چاڤپێكه‌فتنا خۆ دا د گه‌ل كۆڤارا (بادينان) دبێژيت: (شعر نەمرییە و نامریت، هەتا مرۆڤەك ل سەر ئەردێ مابیت و شعرێ بنڤیسیت شعر یا پاراستییە).
– هۆزان ل نك تە چییە و تو چاوان دبینی؟
ڤينۆس فائق: ئەز هەردەم ل وێ باوه‌رێ مه كوهەلبەستێ و فەلسەفێ پەیوەنديیەك ناكۆك ل گه‌ل ئێك هەیە، ل گۆرەی هندەك بۆچوونان فەلسەفێ ژ هەلبستێ دەست پێ كریە، ئه‌رستۆ دبێژە: (هەلبەست ژ دیرۆكێ پتر فەلسەفی یە! چونكی هەلبەست ب گەردوونێ رە مژوول دبیت لێ دیرۆك ب تایبەتیيان رە)، ژ بەر ڤێ چەندێ و ژ بەركو من ل زانینگەهێ فەلسەفە خواندی یە، لەوما هەلبەست بۆ من جیهانە و دەرڤەیێ جیهانێ یە، ئەوە كو جیهانا خۆ یا ئەم تێدا دژین دەرباس بكەن و بەرەڤ جهێن بەرفرەهتر بچن و بگەهنە گەردوونیيێ.
| ڤينۆس فائق: ئەم شاشییەكێ دكەن دەمێ ئەم كارێ هەلبەستێ د ده‌ربڕينا هەستان دا چارچۆڤه دكەن، چونكی هەلبەست ب وێنه‌يێن خۆ و ته‌كنیك و هێمایێن خۆ كویرتر دچیت. |
دەرباره‌ى فەلسەفێ، پەیوەنديیێن من ل گەل هەلبەستێ ژ دەمێن بەرێ كوورتر لێ هاتن، كوورتر تەنانەت ژ ڤالاكرنا وان هەستێن د ناخێن من دا، چونكی ئەم شاشییەكێ دكەن دەمێ ئەم كارێ هەلبەستێ د ده‌ربڕينا هەستان دا چارچۆڤه دكەن، چونكی هەلبەست ب وێنه‌يێن خۆ و ته‌كنیك و هێمایێن خۆ كوورتر دچیت تەنانەت ژ دەربڕینێ ژ هەستەكێ دەستنیشانكری د ناخێ مە دا، یان دەڕبرینێ ژ وێ چەندێ یا ئەم هەست پێ دكەن داكو نڤیسینا هەلبەستێ ببیتە ئەركەكێ مەزن بۆ مە و بۆ وان دۆزێن ئەم بەحس ژێ دكەين و بۆ وی خواندەڤایێ ل هەر تشتەكێ نوو و ل هەر تشتەكێ ڤەشارتی ل پشت رێزان دگەڕیت، هەلبەست بۆ من داهێنانا زمانێن هەلبەستی یێن دەگمەنن، ڤەدیتنا ژيوارى و جیهانا ل دەردۆرێن مە ب شێوەيه‌كێ جودا ژ شێوازێ ڤەكۆلەرێ زانستی و هەتا نڤیسكارێ رۆمانێ و هەلبەستێ ئەو ڤەدیتنا مە خۆ ب خۆیە و پەیوەندی ب یێ دی ڤه نینە.
ب هەر حال ئەز نابێژم كو هەلبەست نە ده‌ربڕينا قۆناغێن مە یێن دەستپێكی نە، لێ د گەل بەرفرەهبوونا ئاسۆیێن هزركرنا مە و خۆپێشئێخستنا مە ژ لایێن رەوشەنبیری و زانیاری و نێڕینێن مە بۆ گەلەك بابەتان د ژیانا مە دا، ئەم دهێينە ڤەگوهاستن بۆ قۆناغێن پێشكەفتیتر ژ تێگەهشتنا مە بۆ هەلبەستێ و ئەركێن وێ یێن مرۆڤی و زانیاری.
– تو بۆ كێ دنڤیسی؟
ڤينۆس فائق: د راستی دا پرسیارا بۆچی ئەم هەلبەستێ دنڤیسين، پرسیار بەری وێ دهێت ئەم هەلبەستێ بۆ كێ دنڤیسن؟ وەك كا چاوا ئەز نزانم من چاوا دەست ب نڤیسینا هەلبەستێ كر، ئەز نزانم بۆ كێ دنڤیسم، ژ نشكەكێڤە و د تەمەنەكێ بچویك دا من خۆ دیت كو مه‌يلدارم بۆ خواندنا هەلبەستێ، پشتی هنگێ من هەستێن خۆ هێدی هێدی ل سەر كاخەزێ نڤیسین، نڤیسینا هەلبەستێ خۆشيیەك رۆژانە بۆ من پەیدا كر، ئەز بۆ خۆ دنڤیسم و بۆ یێن دی، بۆ جیهانا ل دەردۆرا خۆ ژى، ب راستی من هزر نەكر رۆژەكێ بۆ كێ بنڤیسم، هنگی و نها ژی ئەز دنڤیسم چونكی ئەز پێدڤی نڤیسینێ مە، بێ بڕیار ئەز پەنایێ بۆ ئێَك ژ دەفتەرێن خۆ دبەم، ئەز تشتێن د سەرێ خۆ دا ڤالا دكەم تشتێ كو د هشێ من دا ئەز د دەمەك هەلبەستی دا تۆمار دكەم، پشتی هنگێ ئەز پێداچوونێ دكەم، نزانم ژ راستا بۆ كێ دنڤیسم، چێدبیت بۆ هەر كەسەكێ حەژێكەرێ خواندنێ و ب تایبەت خواندنا هەلبەستێ، بۆ هەر كەسەكێ چێژێ ژ هەلبەستێ دبینیت دنڤیسم.
– بۆچی دەستپێكێن تە ب زمانێ عەرەبی بوون؟ ئایا زمان ناسنامەیە؟
ڤينۆس فائق: چونكی خواندنا من یا سەرەتایی و تەماكەرێن دى یێن قۆناغێن خواندنا من دگەل خواندنا من ل زانكۆیێ ب زمانێ عەرەبی بوون، ژ بلی سێ سالێن خواندنێ ب زمانێ كوردی، دەمێ من دەست ب خواندنا پەرتووكان كری پەرتووكێن كوردی كێم بوون و سه‌خله‌ته‌كێ من ژی ئەو بوو من پەرتووك دخواندن ب تایبەت رۆمانێن عەرەبی و یێن جیهانی یێن وەرگێڕایی بۆ زمانێ عەرەبی.
| ڤينۆس فائق: هەلبەست ب خۆ زمانەكی گەردوونی یە ب هەر زمانەكێ هاتبيتە نڤیسين، دەقێ هەلبەستێ نامەيه‌كا مرۆڤاتی تێدا هەیه ب هەر زمانەكێ بیت. |
ئەز دبینم كو زمان ناسنامەیە، ئەو ناسنامه‌يا نەتەوی ومرۆڤی یە، لێ یا گرێدایی ب هەلەبەستێ ڤە ل نك من بابەت جیاوازە، هەلەبەست دوور ژ زمانی ئەو ناسنامه‌يا مە یا گەردوونی یە، چونكی هەلبەست ب خۆ زمانەكێ گەردوونی یە ب هەر زمانەكێ هاتبيتە نڤیسين، دەقێ هەلبەستێ نامەيه‌كا مرۆڤاتی تێدا هەیه، ب هەر زمانەكێ بیت، وەرگێران گەرەنتیێ گهاندنا وێ یە بۆ مللەتێن دی.
– گەلەك بابەتێ ئەدەبێ ژنان و بزاڤا رزگاركرنا وێ پێكڤه گرێددەن، تو چاوا دبینی؟
ڤينۆس فائق: سەربارى كو من باوەری ب هەبوونا چ ئەدەبیاتێن ب ناڤێ (ئەدبیاتا ژنێ) نینە، لێ ئەم دشێين هەلسەنگاندنەكێ بۆ بەرهەمێ ژنێ یێ ئەدەبی بكەین بۆ پێشكەفتنا وێ یا مرۆڤی و رزگاربوونا وێ ژ قەید و زنجیرێن جڤاكى يێن ب درێژاهيیا چەرخان ل سەر هاتین سەپاندن.
من نەڤێت بەحسێ تێگەهێ (ئەدەبیاتا ژنێ) بكەم چونكی ئەدەبیات بەرهەمەكێ ئافراندنێ یێ مرۆڤاهییە زەلام و ژن ب هەڤڕە بەرهەم دئینن، لێ دبیت ئەم نها بەحسێ ئەدەبیاتا ژنان بكەین ب واتەیا كو رەگەزێ ئەڤ ئەدەبیات بەرهەمئینایی (مێ) یە، ل دۆر ڤێ چه‌ندێ ئەز بەحسێ وى تشتى دكەم يێ دبیتە بەرهەمێ ژنان كو دبیتە ئەدەبێ ژنان و مرۆڤاهی د هەمان دەم دا لێ دبیتە یێ ژنان ژ بەر رەگەزێ وێ ئەوێ كو زەلام ژی بەرهەم هەیە د ڤی بیاڤی دا وەك مرۆڤ.
ئەگەر ئەم ب ئاوايه‌كێ گشتی به‌رێ خۆ بدەينە ئەدەبیاتێ د دیرۆكێ دا، دێ بینين كو ئاخافتن ل سەر ئەدەبیاتا ژن بەرهەم دئینیت گه‌له‌ك زێده بوويه ب هاتنا گەلەك ژنان بۆ ناڤ قادا ئەدەبی، لەورا ئەم دبینين كو ئەڤ ئەدەبیات چارچۆڤەيه‌كێ دیرۆكی دەستنیشانكری بۆ خۆ دبەت ژ بەر رەوشا ژنێ د جڤاكێن مە دا، ئەو نێڕینا پشتا خۆ ب پیڤەرێن زهنیەتا جڤاكێ نێر ئافراندی گه‌رم دكەت داكو بەرهەمێ ژنێ د بیاڤێ ئەدەبیاتێ دا بهەلسەنگینیت و ب زەعیفبوونێ ب ناڤ كەت، هه‌روه‌سا یا كو زەلام بەرهەم دئینیت ئەوە یا ب هێزتر و نرختر و ب باندۆرتر، ژنا هەلبەستڤان بەری رزگاربوونێ هاتییە هەبوونێ، لەورا گه‌له‌ك گرنگە ئەدەبیاتا وێ زوومێ بدەتە سەر بابەتێ رزگاربوونا جڤاكى ب گشتی و ژنێ ب تایبەتى، چونكی ژنا هەلبەستڤان نە بەس هەلگرا نامەيه‌كا ئەدەبی یە بۆ رەگەزێ خۆ بەلكۆ هەلگرا نامه‌يه‌كا مرۆڤاهی یا گشتگیرە، دڤێت ئەو زوومێ بدەتە سەر رزگاركرنا زەلامی ژ میراتگريیا رەوشەنبیری یا پاشكەفتی یا كو دانپێدانێ ب چو تشتی ناكەت ژ بلی یا زەلامی.
| ڤينۆس فائق: ئەدەب بوویە چەكێ ژنێ يێ هەری بهێز كو ده‌ربڕينێ ژ مرۆڤاتییا خۆ بكەت و رژد دبیت ل سەر بدەستڤەئینانا مافێن خۆ د جڤاكى دا. |
نۆكە ئەم دبینين كو جهێ ژنێ ل ناڤ جڤاكی ب هێزتر لێ هاتییە ژ بەر شەڕێ د جەنگا جڤاكی دا ل دژی هشمەندیا مێری بۆ وەرگرتنا مافێن وێ یێن مرۆڤی ب درێژاهيیا دیرۆكێ و پێكۆلێن وێ بۆ دانانا سه‌خله‌تا (مرۆڤی) ل سەر جڤاكێ وێ یێ كو نیڤ ژێ ژنە و ستاتوویەكێ مەزنتر بدەتە بەرهەمێ وێ یێ ئەدەبی بێى كو بكەتە د قالبێ (ئەدەبیاتا ژنێ) دا.
لەورا ئەدەب بوویە چەكێ وێ یێ هەری بهێز كو ده‌ربڕينێ ژ مرۆڤاتییا خۆ بكەت و رژد دبیت ل سەر بدەستڤەئینانا مافێن خۆ د جڤاكى دا و بەرقەراركرنا دادپەروەريیێ د نێڕینا جڤاكی دا بۆ وێ وەك مرۆڤ د هەمی بیاڤان دا.
رەتكرنا تێگەهێ ب ناڤێ (ئەدەبیاتا ژنان) گرنگترین دەستكەفتە بۆ هەر ژنەكا هەلبەستڤان، چونكی یێ ئەو تێگەهـ ئافراندی ئارمانجا وی دویركرنا ژنێ بوويه ژ بگروڤەكێشا ژیانا ئەدەبی و ململانێ د گەل زەلامی، ل دوماهيیێ ژى ژن رزگار نابیت هەكە دویر نەكەڤیت ژ ڤان ڤاڤارتنان.
– ب رایا تە ژن دشێت دەربڕێنێ ژ هەمی بابەتان بكەت د شعرا خۆ دا و ئافراندنێ بكەت وەكی زەلامی؟
ڤينۆس فائق: ئەڤ هەڤبەركرنە یا دژوارە نێڕینەكا نێرينه تێدا هەیە يا كوهێشتا گومانێ ژ ئافراندنا ژنێ دبەت، داهێنان و ئافراندن چ ره‌گەز بۆ نینن، بابەت ئەو نینە تو زەلامی یان ژنی، بابەت ئەوه گەلۆ تو نڤیسكار یان هەلبەستڤانەكێ باشی یان نە دوور ژ رەگەزی، ئافراندنا ئەدەبی پێدڤی ب دووڤچوون و رەوشەنبیری وناسكرنا بەرفرەهـ د بياڤێ ئەدەبیاتێ دا هەیە، تۆڕەڤان ژن بیت یان زەلام پێدڤی یە خواندەڤانەك چەلەنگ بیت بەری كو ببیتە نڤیسكارەكێ باش، ئەز د گومانبوونا بەردەوام بۆ
| ڤينۆس فائق: ئه‌ز تێ ناگەهم بۆچی بەرهەمێ ژنێ ل بەرچاڤ ناهێتە وەرگرتن وەك داهێنانەك مرۆڤی دویر ژ هەبوونا وێ وەك (مێ)؟ |
داهێنانا ژنێ تێ ناگەهم بۆچی بەرهەمێ وێ ل بەر چاڤ ناهێتە وەرگرتن وەك داهێنانەك مرۆڤی دوور ژ هەبوونا وێ وەك (مێ)؟ بۆچی ئەڤ ترسا نخافتی ژ حازربوونا ژنێ یا رەوشەنبیری، ئەدەبی، زانستی و هەتا سیاسی هه‌يه؟ ژنێ نەڤێت ئێك بياڤ ژ ڤان بياڤان بۆ خۆ ببەت وەك زەلام دكەن، ئەڤ هشمەندییە بنەجهـ بوویە د بیردانكا جڤاكى دا، ئانكو ژبلی وی كەس نینە و هەكە هەبیت ژی ئەو ململانێ دكەت؟ ژن ململانێ ناكەت بەلكو ئەدەبەكى بەرهەم دئینیت يێ مرۆڤی یە بەری یێ ژنان بیت، هەكە ئەم بەحسێ ده‌ربڕينێ بكەن ژن دشێت ده‌ربڕينێ د هەمی بابەتان دا بكەت لێ ب وى مه‌رجى شەڕێ وێ نەهێتە كرن چونكی ئەو ژنە.
– چ بابەت تە مژویل دكەن وە دكەن تو شعرێ بنڤیسی؟
ڤينۆس فائق: ئەو بابەتێن ژیانێ یێن گشتی و تایبەتن، سیاسی بن یان جڤاكی یان هزری و فەلسەفی، ئەو ل دووماهيیێ چركه‌يێن شعری نە، ژڤانێن دەستنیشانكری بۆ وان نینن و چ ئامادەكاری بۆ نینن، لێ ئەو د وێ چركه‌يێ دا ژ دایك دبن.
– جهی چ كارتێكرن ل سەر تە هەیە وەك هەلبەستڤان، نەمازە تە ئەزموونەك هەیە د ڤەگوهاستنێ دا ژ جهەكێ بۆ جهەكێ دی، ژ سلێمانیێ بۆ بەغدا، و ژ وێرێ بۆ هۆلەندا و جهێن دی، پەیوەنديیا تە چاوایە ل گەل جهی؟
ڤينۆس فائق: جهـ پشكه‌كا گرنگە ژ دیرۆكا مە یا مرۆڤی، هەر روودانەك جهێ خۆ د هزرا مە دا بگریت دكویراتیا بیردانكا مە دا ئەو د جهەكێ دەستنیشانكری دا روودایە، چونكی جهـ دیدەڤانێ سەركەفتن و شكەستنێن مەنە، خۆشی و نەخۆشیيێن مەنە، ژدەستدانا مە بۆ پشكه‌كا وان دەربارێ ژ دەستدانا مە بۆ هندەك كەس د جهێن دەستنیشانكری دانە، هەتا ئەو بیرهاتنێن ئەم د جهێن دەستنیشانكری دا چێ دكەین ئەم ل پشت خۆ دهێلین، دەمێ ئەم وی جهی ل پشت خۆ دهێلین بەره‌ڤ ئەزموونەكا ژیانێ یا نوو و ل جهەكێ دی.
مەبەستا من نە ئەو جهە یێ مە د ده‌قێن خۆ دا پەسنێ وى كرى، بەلكو مەبەستا من ب (جهـ)ى ل ڤێرێ وەك سیمبۆلەك شعری خواندەڤان ب خۆ د دەقی دا دبینيت، دبیت ئەز بەحسێ جهەكێ دەست نیشانكری بكەم د دەقەكێ شعری دا لێ ئەز ناڤێ جهی نابێژم، چونكی روودان جهی دئینیته بيرا مرۆڤى. لەوما یێ گرنگييێ ددەتە جهی ئەو روودان و بیرهاتنێن یێن كو ئەم تێرا دەرباس دبن و ب هەمی هووركارييێن وێ دژین د ئەزموونا خۆ یا ژیانێ دا.
– خۆ ل كيژ مەدرەسه‌يا شعری دبینى؟
ڤينۆس فائق: مەدرەسه‌يێن شعری بۆ من گرنگ نینن ب قاسی وێ چەندێ نرخێ هونەری و جوانیيێ بۆ من گرنگن د دەقی دا، ئەز هاتیمە د ناڤ جیهانا شعرێ دا دەربارێ دەقێ ڤەكری، ئەگەر ئەز خۆ ببینم ئالیگر د مەدرەسەيه‌كێ دا، ئەز خواندەڤامە د مەدرەسه‌يا نزار قەبانی دا، د مه‌دره‌سه‌يا جوبران خەلیل جوبران، مەحموود دەرویش، میخائیل نەعیمه دا، ژ بلی وان یێن وێژەیەك خۆش بەرهەم ئیناین، ئەم فێری هونەرا خواندنا شعرێ كرین، ئەم ل بەر دەستێن وان فێری پڕەنسیپێن نڤیسينا هەلبەستێ بووين.
– تە چ د هەلبەستێ دا دیت كو د چیڕۆك و رۆمانێ دا نەبيت؟
| ڤينۆس فائق: چیرۆك و رۆمان ژ هونەرێن ئەدەبی یێن بلندن، لێ مە د هویركارييێن ژیانێ یێن رۆژانە دا دخەندقینن، لێ ته‌كنیكا نڤیسینا هەلبەستێ وەسا نینه. |
ڤينۆس فائق: چركه‌يا شعری بەرهەمێ چركەيه‌كێ یە ئەم تێدا پِێدڤی ده‌ربڕينێ نە ژ ئێش و ئازار و نڤیسينێ هەتا كو هندە رێزێن كێم ژى بن یێن كو هیشتا مە نەنڤیساینە مە تووشی فالنجێ دكەن، ئەڤ رووبەرێن بچووك یێن ده‌ربڕينێ یێن دابەشكری ب شێوەيه‌كێ بەرەلایی ل سەر رۆژانه‌يێن مە د رۆمانێ دا نینن، هەلبەست دچیتە د ناڤ كووراتيیا تشتان دا و ب كێمترین پەیڤ و جوانترین وێنەیێن شعری ناخێ مرۆڤی تێك دەت، بێ گومان چیرۆك و رۆمان ژ هونەرێن ئەدەبی یێن بلندن، لێ مە د هووركارييێن ژیانێ یێن رۆژانە دا دخەندقینن، لێ ته‌كنیكا نڤیسینا هەلبەستێ وەسا نینه، یا جوان ددەقێن شعری دا ئەوه یا ل سەر وێنەیێن شعری هاتییە ئاڤاكرن هەچكۆ ئەو پێشانگەهەكا شێوەكاری یە هەر ئێك ژ مە ب چاڤێ خۆ تازی دبینیت و تشتەكێ جیاواز ڤەدبینیت ژ وى تشتێ يێ خواندەڤانەكێ دی كرى، د دەمەكى دا چیڕۆك و رۆمان ب هووركارى بەحسێ روودانان دكەن، خواندەڤان دشێت چاڤێن خۆ بگریت بۆ زانینا كا دێ چ چێ بیت.
– كارێ تە د بياڤێ رۆژنامەگەریيێ دا چ ل ئەزموونا تە زێدە كریە و چ باندۆر ل سەر سه‌ربۆرا تە يا هەلبەستێ هەبوویە؟
ڤينۆس فائق: د دەربارێ هەڤدیتنیێن من دا وەك رۆژنامەڤان د گەل چەندین كەسێن ناڤدار د بوارێ وێژەیی دا، من مفايه‌كێ مەزن ژ ئامووژگاریێن وان وەرگرتيه، زێدەبارێ كو كارێ رۆژنامەڤانی هێلا دووڤچوونێ بۆ گەلەك بابەتان بەرفرەهتر لێ دكەت د ژیانێ دا و ئاسۆیێن داخوازيیێن مە بلند دكەت و هاریكاريیا مە دكەت كو ئەم باشتر خۆ د ناڤ كەسان دا بنياسين يێن د هه‌مان جهى دا دگەل وان دژین، دووڤچوونا رۆژنامەڤانی ئەو مە ژیندار و تەڤلی بوویەر و نووچەیان دكەت، ئەڤ چەندە هاریكاریيا مە دكەت باشی د چێكرنا نێرینێن جودا جودا دا وتایبەتیێن مە یێن هەلبەستی دیار دكەت ب مفا وەرگرتن ژ كۆمكرنا زانیاريیێن ئەم ب دەستخۆڤە دئينين دەربارێ كارێ مە یێ رۆژانە د رۆژنامەڤانیێ دا، كارێ رۆژنامەڤانی هاریكاريیا مە دكەت بۆ تێگەهشتنا ئاڕێشه‌يێن مە یێن ژیانێ یێن تایبەت ب پێكۆلێن مە یێن بەردەوام ڤه بۆ تێگەهشتنا یێ دی د ژيواركێ جڤاكی و سیاسی و رەوشەنبیری هەڤبەش دا، ب هەر حال من گەلەك مفا ژ كارێ خۆ یێ رۆژنامەڤانی دیت، چونكی من بەردەوام پێكۆل دكرن ل دویڤ هەر هووركارييه‌كا رەوشەنبیری و مرۆڤی بچم، من پاشى زانی ئەڤە هەمی بوو سەدەمێ ئاشنابوونا من بۆ گەلەگ بابەتان، زێدەباری رۆژنامەڤانيیێ وەك پیشە بلا ئەم ژ بیر نەكەين ژى تایبەتمەندییا مە یا خواندنێ یا كو شیانێن مە بهێز دئێخیت و هاریكاریيا گەشەكرنا وان دكەت ب دووڤچوونا بەردەوام و بەرفرەهكرنا ئاسۆیێن مە یێن رەوشەنبیری و زەنگینكرنا رێپیڤانا مە یا وێژەیی.
– تو هەلبەستڤانەكا كوردا هەڤچەرخی و تە ئێش وتراجیدیێن كوردان دیتینە وەكی ئەنفال و كیمیابارانا هه‌له‌بجه هەتا دگەهیتە كۆچا ملیۆنی يا پشتى سه‌رهلدانێ، رەنگڤەدانا ڤان بوویەران چاوا بوون د شعرا تە دا؟
ڤينۆس فائق: كارێ هەلبەستڤانی بكارئینیا بوویەرانە دهەلبەستێن خۆ دا، ئەز وەكو ئێك ژ نفشێن چەندین شەڕ و تاوان و تۆپبارانكرنا كیمياوی وهەوێن تەعریبكرنێ دیتین، زیدەبارى كریارێن رژێمێ بۆ ژناڤبرنا رەوشەنبیریيا كوردی و زمانێ كوردی، ئەڤێ هەميیێ باندۆره‌ك مەزن ل سەر من هەبوویە ب تایبەت ل دەستپێكێن من ل گەل نڤیسینا شعرێ، بێى هندێ هەست بكەم كو ئەڤه هەمی د شێوازێ وێنەیێن شعری دا رەنگڤە ددەن، د وان دەقان دا يێن ئه‌م دنڤیسين، ئه‌م ئه‌وێن نفشێ شەڕ و تاوانێن جینۆسایدێ ب هەمی هووركارييێن خۆڤە دیتين.
– ب دیتنا تە هێشتا شعر خودان باندۆرە د دەمەكى دا گەلەك دبینن كو شعر مری یە و جەماوەرێ وێ رۆژ بۆ رۆژێ كێم دبيت؟
| ڤينۆس فائق: ژ مێژە دبێژن كو ستێركا شعرێ یا ڤەمری و بەرەڤ نەمانێ دچیت و دەم دەما رۆمانێ یە، لێ ئەڤە راست نینە، شعر نەمرییە و نامریت. |
ڤينۆس فائق: ژ مێژە دبێژن كو ستێركا شعرێ یا ڤەمری و بەرەڤ نەمانێ دچیت و دەم دەما رۆمانێ یە، لێ ئەڤە راست نینە، شعر نەمرییە و نامریت، هەتا مرۆڤەك ل سەر ئەردێ مابیت و شعرێ بنڤیسیت شعر یا پاراستی یە، لێ دڤێ ئەم داپێدانێ بكەين كو كوالیتیيا شعرێ بەرەڤ خرابيیێ دچیت چونكی سانسۆر نینە ژ بلی هەبوونا رووبەره‌كێ مەزن یێ توكنۆلۆجیا بەلاڤەكرنا ئه‌لكترۆنی دابین دكەت بێى كو د چ فلته‌ڕان رە دەرباس ببیت، چ ژ لایێ زمان یان وێژەیی، بۆ پاقژكرنا تێكستی ودەرئێخستنا دەقەكێ وه‌سا كو هەژی نرخێ هەلبەستێ بیت و هەژی بەلاڤەكرنێ بیت.
– ڤى سەردەمێ دیجیتالى و تیكتۆك و فێسبۆك و شۆڕەشا ته‌كنۆلۆجی باندۆرا خۆ ل سه‌ر رۆلێ شعرێ بوویە؟ ما نە فەره جۆرەكێ شعرێ بهێتە پێش ل گۆرەی رتم و لەزاتییان ڤه سه‌رده‌مى بیت وەك شعرا هایكۆ و تیرۆژك وەك نموونە؟
ڤينۆس فائق: ل ڤان دووماهیيان باوەری بۆ من چێ بوو كو تێكستێن داستانی خواندەڤانێن وان كێمبوونە و هەلبەستڤان، ب تایبەت یێن گەنج بەرەف هایكو و شعرا تیرۆژك ڤە چووينە، لێ نە یا گرنگە هەلبەستڤان هەمی بچن هایكۆيان بنڤیسن بەس داكو ل گۆرەی وى دەمى بن يێ كو ته‌كنۆلۆجیایێ د ژیانا مە دا پەیداكری، سایتێن ئه‌لكترۆنی و سۆشیال میدیایێ باوەريیەكا مەزن دانە گەلەك كەسان، د ئەنجام دا ئێدی پێدڤی ب لێڤەگەڕى بۆ پێداچوونێ و داخوازكرنا شیرەتێ ژ كەسەكێ پسپۆر نینە، یان ل بەندا ره‌زامەندیيێ بمینیت بۆ بەلاڤەكرنا دەقەكێ خۆ د رۆژنامەيه‌كێ یان د كۆڤاره‌كێ دا كا چاوا مە وە دكر، ب لێدانا دوگمەيه‌كێ وێ بەلاڤ دكەت يا وى دڤێت بەلاڤ بكەت بێى هندێ كو پويته‌ى ب وێ چەندێ بدەت كا دهێتە خواندن یان نە، یا گرنگ ئەوە كو ئەو یا د دلێ خۆ دا دبێژیت ب هەر زمانەكێ ئەدەبی بیت و كۆمەكا مەزن یا لایك و كۆمینتان بۆ دهێت، هەژی گۆتنێ یە كو رێژا بلند يا لایكان پيڤەرێ هندێ نینە كو تێكست یێ هەژی یە، لێ ئەڤە ژی جۆرەكێ گەندەلی و مەلاقیێ یە د ناڤبەرا هەڤالان دا ل سۆشیال میدیایێ.
ئه‌زمه‌يلدار نینم كو هایكۆیان بنڤیسم، چونكی هایكۆيێ رێسایێن خۆ هەنه، ژ بلی كو ئەو ل وەلاتەكێ دەستنیشانكری چێ بوویە و د كاودانێن دیرۆكی یێن تایبەت ب وێ جڤاكى دا، هایكۆ نە تشتەكێ نوویە، ئەو ل سه‌دسالا (17)ێ ل ژاپۆنێ ژدایك بوویە و شوونوارێن خۆ ل سەر چەندین بەرهەمێن وێژەیی یێن رۆژئاڤا هێلاینە، لێ پەنابرنا وێژەڤانێن كورد وعەرەبان ل ڤان سالێن داويیێ بۆ نڤیسینا هایكۆیان ئەو ژی جۆرەكێ ژ چاڤلێكرنێ بوويه ب سایا ته‌كنۆلۆجیایێ، گەلەك هەنە هایكۆیان دنڤیسن لێ دەمێ ئەز دەقێن وان ب پیڤانێن هایكۆیا ژاپۆنی دپیڤم، ئەز گەلەك لاواز دبینم و پێگيريیێ ب رێنمایێن هایكۆیا ژاپۆنی ناكەن، لێ وەسا درژدن كو ب هایكۆ ناڤ بكەن.
– هوون بەشەكێ ژ تەمەنێ خۆ ل ئۆرۆپا ژیاینە، هوون شیاینە ئەدەبیاتا كوردی ب رۆژئاڤا بدەنە نیاسین؟
ڤينۆس فائق: ناساندنا شعر و ئەدەبیاتا كوردی بۆ رۆژئاڤا كارێ هەلبەستڤانەكێ ب تنێ نینە، ئەو كارێ هەر هەلبەستڤانەكێ ژی نینە، لێ هەر هەلبەستڤانەك خودانێ بەرهەمێ خۆیە و كەتن د ناڤ دەردۆرێن ئەدەبی یێن ئۆرۆپی دا ب بەرهەمێن خۆ یێن ئەدەبی ب ناسنامه‌يا نەتەوی، ئەڤەیە یا ئەز هەمی گاڤا ل سەر رادوەستم.
دەمێ تو دهێیە ڤەخوەندن وەك هەلبەستڤانەك كورد بۆ هەر ڤەستیڤالەكا ئەدەبی ئەڤە كارەكێ باشە بۆ تە هەم وەك هەلبەستڤان و هەم وەك كورد، ل ڤێرێ حازربوونا تە یا وێژەیی ئەوە ئەدەبیاتا گەلێ تە ل خەلكێ بیانی ددەتە نیاسین.
تو دهیێ یە گازی كرن چونكی تو هەلبەستڤانی، یا دی دكەڤیتە سەر ملێن تە دەمێ تو حازربوونا خۆ دسەلمینی وەك هەلبەستڤانەك كورد، گەلەك جاران وەك عيراقیيەك هاتیمە ڤەخەوەندن بۆ چەندین چالاكی و ڤەستیڤالێن هەلبەستێ، من چ پیتە پێ نەدا، من بەشداری كر، لێ د دەمێ بەشداریكرنا خۆ دا، ئەز تەكەزیێ ل سەر كوردبوونا خۆ دكەم و ئەڤەیە یا گرنگ.
| ڤينۆس فائق: دڤێت رەخنەگر ل تێكستان بگەڕیێت و شرۆڤە بكەت، نەك هەلبەستڤان ل رەخنەگران بگەڕیت و پەیوەندیيان د گەل وان گرێ دەت داكو ل سەر بەرهەمێن وی بنڤیسن. |
– پەیوەنديیا تە ل گەل رەخنێ و رەخنەگران چاوایە، كی بەرهەمێن تە یێن شعری رەخنە دكەت؟
ڤينۆس فائق: من چ پەیوەنديیێن كەسۆكی ل گەل هیچ رەخنەگرەكی نینن، ئەز دشێم بێژم ئەزا دوورم ژ رەخنەگران، چونكى من باوەری هەیە كو دڤێت رەخنەگر ل تێكستان بگەڕیێت و شرۆڤە بكەت، نە هەلبەستڤان ل رەخنەگران بگەڕیت و پەیوەندیيان د گەل وان گرێ دەت داكو ل سەر بەرهەمێن وی بنڤیسن، ل ڤان داويیان گەلەك رەخنەگرێن عەرەب ل سەر كۆما هەلبەستێن ب ناڤێ (ابعاد اللامسافة) نڤیساندبوون.
– بۆچی هەلبەستڤانێن كورد نەگەهشتينە جیهانيیەتێ و ماينە د چارچۆڤێ خۆ یێ بەرتەنگ دا؟
ڤينۆس فائق: ب رێيا ته‌كنۆلۆجیایێ هیچ ڤەدەربوون نەمایە، ئەز ل ڤێرێ ل گەل بۆچوونا تە نینم، هندەك هەلبەستڤانێن كورد گەهشتینە جیهانیيەتێ راستە نە گەلەكن، بۆ نموونە شێركۆ بێكەس و گەلەكێن دی یێن ب زمانێن دی نه ب كوردی دنڤيسن و سالانە د ڤەستیڤالێن نێڤدەولەتی دا پشكدار دبن، لێ پرسیارا گرنك ل ڤێرێ بۆچی رۆژنامەگه‌ريیا لۆكالی ل كوردستانێ چ گرنگيیێ ب وان هەلبەستڤانان نادەن يێن بەرهەمێن وان بۆ پڕانیا زمانێن جیهانێ هاتینە وەرگێران؟
– بووچوونا تە چییە ل سەر زۆرى يا هژمارا زاراڤان د زمانێ كوردی دا گەلۆ ئەڤە دبیتە هۆكارێ زەنگینبوونێ یان پرتبوون و بەلاڤەبوونێ؟
ڤينۆس فائق: ب هەر حال، زۆرى يا زاراڤان د هەر زمانەكێ دا فاكتەرێ زەنگینيیێ یە، بۆ نموونە هولەندا رووبەرێ وێ 41543 كم2 و ژمارا ئاكنجيیێن وێ (18) ملیۆن كەسه، ب 613 زاراڤێن لۆكالی دئاخڤن، ئەو ڤێ چەندێ ب تايبه‌تمه‌ندييه‌كا ئەرێنی دبینن، لێ یا گرنگ ئەوان زمانێ خۆ یێ ئێكگرتی پاراستيه، دەربارێ تەكەزيیا وان ل سەر زمانێ وان یێ په‌تى. زمانێ سیاسەتێ، ئەدەبیاتێ، زانینێ، رۆژنامەگەريیێ.. و هتد. خالا گرنگ ل ڤێرێ ب دیتنا من ئەوە: بۆچی ئه‌م كورد نەشیاينه زمانەكێ ئێكگرتی و پەتی دورست بكەين و د بياڤێن سیاسی، رۆژنامەگەری، میدیایی، وێژەیی و زانستی …هتد دا بكاربینين، ئەڤە ب دیتنا من فاكتەرێ سەرەكی یە یێ باندۆرا نەگەتیڤ ل سەر بەشێن كوردستانا ئازاد دكەت، یا كو هندەك ئازاديیا ئیداری يا خۆ هەی و دشێت ب وى ئه‌ركى رابيت، لێ دابەشبوونا مە د ناڤبەرا رەنگێن حزبی دا رێكێ نادەت زمانەك هەڤگرتی چێ ببیت.
سەحكە جیهانا عەرەبی، زمانەك پەتی هەیە ئیلهاما خۆ ژ قورئانێ وەرگرتی یە و عەرەب هەمی ل سەر كۆكن و وان ل هەڤ كۆم دكەت، ئەو زمانێ وان یێ ئێكگرتی يه د بياڤێن راگه‌هاندنێ، ئەدەبیاتێ، رۆژنامەڤانیيێ، زانست و یاسایێ… وهتد.. دا، هەتا ل دەمێ تێكلیێن وان ب هەڤڕە ل دەمێ زاراڤێن هەڤدوو تێناگەهن و هەتا ل دەمێ تێكلیيێن وان ب بیانيیان رە، یێن فێری زمانێ عەره‌بی بووین.. زێدەباری بەرهەمێ وان یێ وێژەیی ب زاراڤێن وان یێن لۆكالی وەكی شعرا گەلەری یا كو ل هندەك وەلاتان بەربەلاڤە وەك عيراقێ و مسرێ و دەولەتێن كەنداڤى…هتد.. و ئەڤ سه‌خله‌ته‌كا دی یا پۆسیتیڤە ل جوانيیا زۆرى يا زاراڤان زێدە دبیت.
– تو چاوا رەوشا شعرێ ل كوردستانێ د هەلسەنگینی و ل چ ئاستە؟
ڤينۆس فائق: بەرسڤدانا ڤێ پرسیارێ گه‌له‌ك ب زەحمەتە، پێویستی ب خواندنەكا بەرفرەهـ هەیە، چونكی ئەم نها بەرامبەری یا ئەز ب ناڤ دكەم (خۆ بەئەردێكێشانا شعری یا نەبەرپرسیار)ن هەر كەسەكێ دوو رێز ل سەر ديوارێ ئەكاوەنتێ خۆ یێ فێسبۆكێ نڤیسی، خۆ ب هەلبەستڤان ددەتە نیاسین. زەحمەت د دەمێ نها دا و د گەرموگوڕيیا كۆمێن شعری دا یێن رەفكێن پەرتووكخانه‌يان پڕ كرین ئەون يێن دبێژن رەوشا شعرێ ل كوردستانێ باشە یان خرابە. ئەم چاوا ڤێ خۆ ب ئەردێكیشانا شعری یا بەرفرەهـ شرۆڤە بكەن یا كو گەلەكان بۆ خۆ ب ساناهی ئیخستی نە و تو وان د ناڤبەرا شەڤ و رۆژەكێ دا دبینی یێن بووینە هەلبەستڤان، باش و خراب تەڤلیهەڤبوونە، هەتا كەسەك هەیە دنڤیسیت و قەبیل ناكەت رەخنە لێ بهێتە گرتن و هەكە تە تێبینيیەك داڤێ دێ تە بلۆك كەت ژ لیستا هەڤالێن خۆ ده‌رئێخيت.
د گەل هندێ ژی ب دیتنا من شعر ل كوردستانێ يا باشە. سه‌ربارى ڤان هەمی بەرەلاییان، هەلبەستڤانێَن باش هەنە دشێن بەرپرسیارەتییا وێژەیی و پێشئێخستنا وێ و ڤەگۆهاستنا میراتێ مە یێ وێژەیی بۆ نفشێن بهێت هەلبگرن.
ژيانا ڤينۆس فائق:
– ڤينۆس فائق هەلبەستڤان و نڤیسكارا كورد ژدایكبوویا سالا 1963 ل باژێرێ سلێمانیێ و ل هۆلەندا ئاكنجی یە.
– ب هەردوو زمانێن عەرەبی و كوردی دنڤیسیت، هەلبەستێن وێ هاتينە وەرگێڕان بۆ زمانێن: ئنگلیزی، هۆلەندی، فارسی، فڕەنسی، ئیسپانی، ئەمازیغییا جەزائری، ئەلمانی، عبری، رۆسی، هندی، ئۆردۆ، ئیتالی.
– خواندنا خۆ یا سەرەتایی ل جەزائیرێ تەمام كریە و یا ناڤنجی ل سلێمانیێ و زانكۆ ل بەغدایێ، پشكا فەلسەفێ سالا 1989.
– زمانێ ئنگلیزی ل پەیمانگەها بریتانی يا گرێدایێ بالیۆزخانا بریتانی ل بەغدایێ 1989.
– كۆمپیۆتەر ل هۆلەندا سالا 2001.
– ئەدیتۆرا تێلەڤزیۆنی ژ ئەكادیمیا راگەهاندنێ ل هۆلەندا 2004.
پەرتووك:
-(شەوانەیادەكانی ئەڤین) یان (لیلیات رمادة) یا رۆماننڤیس واسینی الاعرج، وەرگێڕان ژ عەرەبی بۆ كوردی، وەشانخانه‌يا (كارۆ) یا چاپ و بەلاڤەكرنێ 2024.
– (پەشمەك) 100 گۆتارێن رۆژنامەڤانی بۆ رۆژنامه‌يا (كوردستانێ نوێ) ب زمانێ كوردی هاتینە نڤیسين.
– (أبعاد اللامسافة) ب زمانێ عەرەبی، وەشانخانه‌يا دەراویش بۆ وەرگێڕان و بەلاڤەكرنێ/ كابویرن- ئەلمانیا.2022.
– (سأرزق برجل من ضلعي الایمن) ب زمانێ عەرەبی، وەشانخانه‌يا (طيف) ل بەغدایێ 2015.
– (اتجاهات العشق الاربعة) ب زمانێ عەرەبی، وەشانخانه‌يا (ناشرون) ل لبنانێ.2013.
– (طلاء الاظافر) ب زمانێ عەرەبی، وەشانخانه‌يا حەدارا ل قاهیره- مسر.
– (ئاخەرین سامۆرایی) ب زمانێ كوردی ناشرون/ لبنان
– (الخطایا الجمیلة) وەرگێرایی بۆ زاراڤێ كرمانجی/ باكوورێ كوردستانێ- ئیستنبۆل – تركیا 2007.
– (امرأة بداخلي) ب زمانێ كوردی، چاپخانه‌يا كارۆ 2018.
– پەرتووكەك هەڤبەش د گەل كۆمەكا هەلبەستڤانان ب ناڤێ (علامات) هۆلەندا 2003.
– وەرگێڕانا پەرتووكا (وحم اعلی المجاز) یا هەلبەستڤانێ جزائری عەبدلرەزاق بوكبە ژ عەرەبی بۆ كوردی ، چاپخانه‌يا كاوا- سلێمانیێ 2017.
– (وەرگێڕانا چەندین هەلبەستان یا هەلبەستڤانێ كورد ناسر حسامی، ژ كوردی بۆ هۆلەندی، هۆلەندا 2004.
– دیوانەك هەڤبەش دگەل چەندین هەلبەستڤانێن عيراقی ب زمانێ عەرەبی و هۆلەندی ب ناڤی (هەلبەستڤانێن عيراقی ل هۆلەندا)، هۆلەندا 2002.
– (نزا ئەستێرە) چاپخانه‌يا كارۆ، سلێمانی 2020.
(تاقانه‌ترین كچی خودا) رۆمان ب زمانێ كوردی، دەزگه‌هێ جەمال عیرفان یێ رەوشەنبیری 2016.
– وەرگێڕانا پەرتووكا (دێ چاوا رۆمانەكێ د 100 رۆژان دا نڤیسی) یا نڤیسەرێ ئەمریكی جۆن كوین، ژ عەرەبی بۆ كوردی.
بەشداریكرن:
– ڤەستیڤالا بالافۆن ل ئیتالیا 2019.
– ڤەستیڤالا بەژن و بالێن داهێنەر ل جەزائر 2015.
– ڤەستیڤالا ئەنفال ل مانچێستەر 2010.
– ڤەستیڤالا موتەنەبی یا جیهانی ل سویسرا 2009.
– زنجیرا كۆربەندێن شعری ل هۆلەندا 2008.
– ڤەستیڤالا عيراق ڤیانە ل هۆلەندا 2008.
– سالۆنا ئەدەبی یا عەرەبی ل بەلجیكا 2008.
خەلات و رێزلێنان:
– خەلاتێ رێزلێنانێ ژ رێكخراوا (جبگ بۆ گەشەپێدانا مرۆڤی) ل هۆلەندا و ئەكادیمیا بەدرخان یا رۆژنامەڤانیيێ ل ئەلمانیا ب هەلكەفتا بۆرینا 101 سالان ل سەر دەركەتنا یەكەمین رۆژنامه‌يا كوردی
– خەلاتێ رێزلێنانێ ژ دەزگەهێ (والا پرێس) بۆ ڤەكۆلین و چاپ و بەلاڤكرنێ2009.
– باوەرنامه‌يا رێزلێنانێ ژ كۆمەلەیا نیڤدەولەتی یا وەرگێڕ و زمانزانانێن عەرەب ژ سەرجەمێ (44) وەرگێڕان ل قەتەر 2008.
– خەلاتێ عەنقا یێ نێڤدەولەتی یێ گەڕۆك بۆ داهێنانا وێژەیی ل عيراقێ 2005.
– ئەنداما بزاڤا هەلبەستڤانێن جیهانێ.
– ئەنداما رێكخراوا(ئۆن فایل) یا تایبەت ب رۆژنامەڤانێن پەنابەر ل هۆلەندا.
– ئەنداما سەندیكا روژنامەڤانێن نێڤدەولەتی.
– جێگرا سەرۆكێ سەنتەرێ رەوشەنبیری یێ كوردی ل دنهاخ ل سالێن 1999-2008.
