په‌رژان
وه‌ليد ئه‌حمه‌د
ل وێڤەی گرکەکێ بلند ل بنارێن چیایەکێ ئاسێ گوندەک هەبوو، خەلکێ گوندی دوو چارێکێن چەرخەکی بوو ل ژێر دەستێ ئاغایەکی دژییان، وی ئاغای ژ بابکالێن وی میراتی گوندی بۆ مابوو، ب رێکا دارێ زۆرێ و ڤێکرا بەردانا گوندییان و ئوجاخێن وێ ب ساناهی دشیا دەستھەلاتا خوە ل وان بکەت. ئاغای ئەنجومەنەکێ کارتۆنی ژ چەند رهـسپی و ماقویلێن گوندی پێک ئینابوو، ب رێکا وان شیابوو ئاسایش و ئێمناهییا گوندی و زالگەهیا خوە بدومینیت، هەتا هنگی ئاغای چ داگێران ژ تیتال و تۆرەیێن بابکالان نەکربوو، ژ بلی ئێک جار نەبیت. ئەو ژی پشتی ئەنجوومەنی ب رجا و سالوسکیان ئاغا رازی کربوون کو چەند زاڕۆیەکێن وان بھێنە رەوانەکرن بۆ دەرڤەی گوندی ب مەرەما درێژیدان دان ب خواندنی، هەردەم ئاغایی لدەڤ ئاقلداران پەشیمانیا خوە دەردبڕی ژ رازیبوون ل سەر هنارتنا وان زاڕۆکان. سال هاتن و بۆرین هندەک ژ وان قۆتابییان نەزڤرینە گوندی، هندەک ژ وان هاتن و ب نھێنی خیزانێن خوە ژ گوندی رەڤاندن، ئەوێ رەفتارێ کەربا گوندییان و ئاغایی گەلەک ڤەکر و ناڤێ وان ب خائین و خۆفروش دانەنیاسین. هندەک ژ مرۆڤێن وان یێن نەڕەڤی ژ گوندی ژی هاتنە سزادان. ئاغای بڕیار دا ئێدی کەس نەهێتە هنارتن بۆ دەرڤەی گوندی. گوند هەمی ب پەرژانەکی هاتە دۆرپێــچ کرن و ژ بلی شڤان و رەزڤانێن ئاغای کەسێ ماف نەبوو ژ پەرژانی ببوریت.
ئازاد ئێک بوو ژ وان زاڕۆکێــن ئەو چەند سالبوو ژ گوندی دەرکەتی ب مەرەما خواندنی، ئەو نە ژ وان خائین و خۆفروشانبوو، وەکی گوندییان بناڤکرین، لێ وی ژی نەدڤیا ب زڤڕیتە گوندی، ب نەچاری پشتی نەشیای مالباتا خوە رازی بکەت ئەو ژی ژ گوندی بڕەڤن، ب تایبەت ژبەرکو بابێ وی ژ ئاقلدارێن ئاغای بوو، لەوما پشتی خواندنا خوە ڤەگەڕیابوو گوندی و ئێدی ب وێ زانینێ ڤە ژ نەدل ل گەل چەند قۆتابییەکێن دی، هاتن ل گوندی بنەجھـ بوونەڤە.
پەرژانکرنا گوندی و دائێخستنا وی ژ لایێ ئاغای ڤە ئازاد و ئێک دوو هەڤالێن وی بێزارکربوون، ژبەرکو ئەو د وان سالێن خواندنێ دا فێری ئازادییێ ببوون، پەرژان بۆ وان ببوونە زیندان و قەید ل بەر ئازادییا وان. ل لایێ دی ژی رۆژ بۆ رۆژێ ئەو زانینا وان ل دەرڤە وەرگرتی بەرە بەرە کێم دبوو، ژبەر دائێخستنا گوندی و پەرژانکرنێ ئەو نەدشیان زانینا خوە زیدەتر بکەن و پەرتووک ژی نە د هاتنە ناڤ گوندی دا، لەوما ژی هێدی هێدی زانینا وان ل ناڤ وێ رێژا نەزانینێ یا زێدە بەرەڤ کێمیێ دچوو. هەتا گەهشتیە سەرێ دفنا وان و شەڤەکی ل بنێ گوندی ل سەر کانیێ هەر سێ هەڤال کومبوون.
ئازادی گۆتە وان:
“هەڤالێن هێژا، هوینێ دبینن، ئەم یێ ل ناڤ ئەڤی جڤاکێ گرتی و تژی نەریت و تۆرەیێن کەڤنەشۆپ دا بەرەڤ نەزانینێ دچین، ئەگەر ئەم سەحنەکەینە چارەیەکێ دێ ژ وان نەزانتر لێ هێین، ڤێجا هەر سەرەکی ئاقلەکێ تێدا هوون چ دبێژن ئەم چبکەین؟”
هەڤالێ وی یێ دی کو ناڤێ وی زنار بوو، ب دەنگەکێ نێزیک پستەپستڤە ب ترس و دوودلیەکا زێدە ب بەرێ خۆ دانا رەخ و دورێن کانیێ گۆت:
“راست دبێژی ئازاد، ئەز بێژم ئەگەر تو سەحکەیە رێیەکێ بچیە جھێ بابێ خوە و ببیە ئاقلدار دبیت بشێی ئەنجوومەنی رازی بکەی ئاغای ژ ڤان بڕیاڕین وی لێڤەبکەت، وەکی دی نزانم چ ناهێتە هزرا من”.
هەڤالێ وان یێ دی کو دگۆتنێ سەمیانێ کۆچەرێ، خودان بەژنەکا بلند و سەرەکی خڕ بوو. هندەک جارا ئازادی بۆ ترانە دگۆتێ: مسوگەر نڤشێ تە یێ پشدەرێ، تو وەکی وانی. سەمیانی ب بێمنەتی ڤە سەحکرە هەردووکان و گۆت:
“پا ئەزبێژم تاکە رێک ئەوە زاڕۆک و گەنجێن گوندی وەکی خۆ لێبکەین، هەتا هەکە بشێی ئاغای ژی زانا بکەین. بلا هەمی گوند خواندن و نڤیسینێ بزانن، ئەڤا مامۆستاێن ئایینی بۆ شەش سالان ب تنێ ددەنە زاڕۆک و گوندییان تنێ هەتا رادێ بندەستکرنا وان دگەهینتە وان، لێ ئەگەر وان زانا بکەین پتر بخوینن و دێ پتر زانن و داخوازا مافێ خۆ کەن. بلا رەشەکێن ئاغای ژی بخوینن و بزانن. دەریا نەزانینێ ب رووبارەک و جۆیەکا زانینێ نابیتە دانا”.
زناری ئاقلێ وی ژ هزرا سەمیانی بڕی و گۆت:
“هـزرا تە د جھێ خۆ دایـە. بەس چـەوا؟ ئەم دشیێن ئەڤا ل دەڤ مە فێری گوندییان بکەین و ئەو پەرتووکێن مە هەین پارڤە بکەین. هوون دزانن ئێدی ئەڤ پەرتووکە تێرا مەژی ناکەن. ئەم ئەڤ سێیە ژی پێدڤی پەرتووکێن دیترین”
ئازادی گەلەک ئاقلێ وی ژ هزرا سەمیانی و زناری بڕی و گۆتە وان:
“ئەو خەما من. من هزرا تشتەکێ هۆسا کربوو. هێشتا ئەز ل دەرڤەی گوندی بووم و گوند نەهاتبوو پەرژانکرن دەما بابێ من نامەک بۆ من فرێکری ئەز هایدارکریم زوی ب ڤەگەڕم ئەگەر نە دێ مینمە ل پشت پەرژانان. لەوما من ئێک ژ هەڤالێن مە یێن ڤانە کرییە خائین رازیکرییە، هەر هەیڤ نامەکێ بۆ فرێکەم و ئەو دویڤدا بەرسڤا من بدەت. ئەڤە سالەکە ئەز و بەختیار هۆسا گەل ئێک دئاخڤین. دێ پاشی بۆ هەوە بێژم چەوا ئەز و ئەو نامەیان لێک دگوهۆڕین”.
***
رۆژ بۆرین و حەفتیان پالێ خۆ دا ئێک، هەیڤەکا رەبەق بۆری بوو، هەر رۆژ هەر سێ هەڤالان هەر ئێک ژ لایێ خۆ ڤە کا چ پەرتووک ل بەر دەست هەیە، دبرن و ب هەر رێکەکا هەبیت ددانەڤ خەلکێ گوندى ژ زاڕۆک و سنێلە و گەنج و مەزنان، بێى کو رەشەکێن ئاغایی و ئاقلدار و ئەندامێن ئەنجوومەنى پێ بحەسیێن، ژ خوە ما دا چەوا پێ حەسیێن، هزرا دائێخستن و پەرژانکرنا گوندى ژ گۆمان ل دەڤ نەهێلابوون کو خەلک هەمى یێ کورک بووى و ژ مال نادەرکەڤن، یا راستى هەردەما زانینێ سەری خوە هەلدا، رەشەکێن نەزانینێ هەر دەرفەتا خوە دبینن بەرپێکەکێ بدەنێ، چ زوى یان درەنگ. هەیڤەک بۆرى پەرتووک نەمان ئازاد و هەڤالێن وى بدەنەڤ خەلکێ گوندى، ئێدى دۆرا ئازادى هات هەوارا خوە بگەهینتە بەختیارێ خائین، رۆژا ئێکێ بوو ژ هەیڤا نوى، ئازاد و سەمیان بەرەڤ بارزۆیێ شڤان چوون، پەزێ گوندى هەر رۆژ ل رۆژهەلاتا گوندى بۆ بنێ گوندى ل باشوورى دبرن و ب رێکا چەند رەشەکان پەرژان دهاتە ڤەکرن و پەز دچوو چەروانێ دەردۆر. سەمیانێ ناڤێ وى ب وێرەکى چووى ترسێ هەمى لەشێ وى ڤەگرتبوو، چەوا دێ شێن ل گەل بارزۆیێ شڤان و دەڤدڕیایی پەرتووکا ئیننە د گوندى دا. دەستپێکێ ب ئاماژەیەکێ ئازادى کیسکەکێ دینارێن ئاسنى دانا بەر بۆتەکا ئاڤدانا پەزى و بارزوى ب کەنیڤە پەژراند. پاشى ئاماژە دا ئازاد و سەمیان بچنە ب کۆزکا پشتێ ڤە، ترسا سەمیانى جھێ خۆ بۆ مەندەهوشیێ هێلابوو، دەما ئازادى دەرگەهى کۆزکێ ڤەکرى، سەمیان ب زرنگێنا زەنگللا بەرانەکێ مەزن و بشاخ ڤەجنقى. سەمیان نەشیا خوە گۆت:
”تو نابێژى تە ل بەرە چ بکەى ئازاد؟“
”بێھنا خۆ فرەهـ بکە دێ بینى. کا وەرە سەری بەڕانى بۆ من بگرە“.
ئـازادى پشتى ب هشیارى ڤە سەحکرییە دەردۆرا کوزکێ و پەرژانى، خوە خوارکر و روینشتە سەر چووکان و کاغەزەکا پێچایی ژ بەریکا خوە ئینا دەر، ب دەستەکی زەنگلا بەڕانى کێشا بەر خۆڤە و ب دەستێ دى ئەو کاغەزکا پێچایی کرە د کوژیەکێ وێ زەنگلکێ ڕا. پشتى ب تشتەکى گرێدایی، ل ژێر نێرین مەندەهۆشێن سەمیانى رابوو و گۆتێ:
”تو دشێى سەرێ وى بەردەى“. ”من زانى تە چ کر“.
ئازادى ب کەنیڤە گۆتێ:
“مالا خۆ دێ ئاڤا تو تێرا هندێ یێ ب ئاقل. ڤێجا یا مایی بەختۆ ئەو پەرتووکێن من گۆتى دوو سبا ل گەل بارزۆى فرێکەتن”.
“باشە تە نامە هۆسا ب نھێنى فرێکر، نامە یا بچویکە، یا دیارە دێ بەختۆ هێت نامێ ژ زەنگلێ ڤەکەت و پەرتووکان کڕیت و ئینیت. باشە دێ چەوا پەرتووکان گەهینتە ژوور د ناڤ گوندى دا؟ “
”ئەو ژى بلا بۆ دوسبا بیت“.
پشتى دو رۆژان بارزۆیێ شڤان ل تاریگەوركێ پەزێ ئاغای ژ چەروانى دئینا ناڤ گوندى، پشتى ژ رەشەک و زێرەڤانان بۆرى و نێزیک کۆزێن وان بوویی ل ژێرییا گوندى، ئازاد و سەمیان ل هیڤیا دەوارا بارزۆى بوون ئەوا ل دووماهیا پەزى دهات، ئازۆ ژ دەوارێ خۆ پەیابوو و ب دەستەکی سەرێ هەفسار دەوارى داڤ ئازاد و ب دەستێ ب شەپرزەییەکا وەکى هەرجار ڤە کیسکەکێ دینارا ژ ئازادى وەرگرت، کورتانێ کەرى ئینانە خوار بنێ وى یێ حەشاندى بوو ژ پەرتووکان. سەمیان ب کەیفخۆشى ڤە گۆتە ئازادى:
”ئاغایێ زانیبا ئەم یێ ب کەرێ وى پەرتووکان دئینینە ناڤ گوندى دا چ کەت؟“ “ئاغا ژ ڤی کەرى کەرترە هەکەر نە، دا زانیت کەرێ وى دێ بیتە ئەگەرێ
زەوالا وى”.
***
هۆسا هەر هەیڤ بارەکێ پەرتووکان دگەهشتە گوندى، سالەک بۆرى بێى ئاقلدارەک یان ئەندامەکێ ئەنجوومەنى پێ بحەستن. د وێ سالێ دا رۆژانە زۆلما ئاغاى زێدەتر دبوو و ل بەرامبەر خەلک هەژارتر دبوو. لێ ئازاد و هەڤالێن خوە ئێدى جھـ نەمابوو کۆمبوونان لێ بکەن هندێ هەڤالێن وان یێن خواندەڤان زێدە ببوون. سالا دووێ ئێدى ئاغاى هەست ب هندەک تشتان کر، ب تایبەت پشتى هەست ب هندەک لەنگییان کرى د هندەک بیاڤان دا. وەکى کێمبوونا کرێکارێن زبارا رەز و بیستانێن وى، ئێدى گەنج و زاڕۆکێن گوندى گوهـ نەددانە ئەندامێن ئەنجوومەنى و رەشەک و ئاقلداران. ئەوی ژى رۆژ بۆ رۆژێ زۆلما ئاغاى زێدەتر لێ دکر.
هەروەسا ل چەند جھەکان پەرژانێ گوندى هاتبوو پڕچاندن و گۆتگۆتک بەلاڤ ببوون رەشەک و زێرەڤانان دەست د گەل خەلکى گوندى هەنە و پەرژان پڕچاندینە. ئەو ژى خەلکى بۆ تێکچوونا بارێ دارایی و دەروونیێ وان د زڤراند.
لێ ئاغاى گەلەک گوهـ نەددا ئەڤێ سستیا د گوندى دا پەیدابووی و ئێدى رۆژ بۆ رۆژێ چاڤێ وى پتر ل کەیف و سەفایا خوە و خڕڤەکرنا ماڵى بوو. نەمازه پشتى ژنەکا گەنج ژ دەرڤەى گوندى ئینای، ئێدى ب تەمامى کەتبوو بەر خۆشیێن بنزکێ خوە و گوند هێلابوو ب هیڤیا ئەنجومەنى و ئاقلدارانڤە.
ئازاد و سەمیانى ئێدى جھـ نەمابوو پەرتووکان ب داننێ، لەوما ئاقلدارەکێ بێ ئاقل رۆژەکێ چەند رەشەکەک ئینان و دەست ب سەر پترییا پەرتووکان دا گرتن و ب ئامادەبوونا ئاغای و ژنکا وى یا جحێل ل مەیدانا گوندى ئاگر بەردایێ، ئاگرێ وى گرێ پەرتووکان بلند ببوو بەر پەرێن ئەسمانى و کاغەزێن سۆتى و بێھنا وان تژى هەمى مالان بوو. ئێکێ دى گەلەک کەیفا وى ب وى دیمەنى هات، ئەو ژى بارزۆیێ شڤان بوو، چونکى کێمبوونا پەرتووکان نیشانا زێدەبوونا کیسکێن دینارێن وی بوون. سەمیانى ل پێش وى دیمەنى رۆندکان خوە د چاڤى نەگرت و بۆ جارا دەهێ بوو دگۆتە ئازاد:
“ما دەم نەهات ئازاد؟ ئەڤە دێ بیتە دوو سال، ئەگەر گوندەک دوو سالان هشیار نەبیت زێدەتر چ بکەین ها؟ ئەڤە من و تە و زنارى سێ چارێکێن گوندى کرینە پەرتووکخوین، نزا خۆ ل چ بگرین”.
ئازاد ى ب پستە پستڤە گۆتێ:
“بەرى دیکل بانگ بدەت ب دەمژمێرەکێ، هەر ئێک ژ هەوە نەفەرێن خوە بیننە بنێ گوندى”.
***
دەم هاتبوو، هیشتا ئاگرێ پەرتووکان ل مەیدانا ناڤ گوندى نە ڤەمریبوو، چریسکێن ئاگرێ شۆڕەشێ ل هەر چار لایێن گوندى هەلببوون، بەرى دیکل بانگ بدەت، ب پیلانا هەر سێ هەڤالان دەست ب سەر مالێن رەشەک و ئاقلداران دا هاتە گرتن، هژمارا گوندییان هندبوو، رەشەک و ئاقلداران چ بەرخوەدان نەکر. ژخوە ئاقلدار نیڤەک ب ئاقل کەتبوون و رەشەک ژى نیڤەک ژ هەژارى ژ گوندى رەڤیبوون، یێن مای ژى دەست داهێلان. دویڤدا هەمى پێکڤە بەرەڤ مالا ئاغایی چوون، ل بەر دەرازینکا مالا ئاغای هیشتا ئاغای ئاگەهـ ژ بایێ فەلەکی نەبوو و حیلە حیل و تیق لیقا وى بوو ل گەل ژنا خوە یا جحێل، ژ نیشکانڤە هەست ب نەئارامییەکێ و رەوشەکا نە ل بار کر. بلەز و بەز جلێن خوە هاڤیتنە سەر خوە و دەرکەت، لێ خوەزى خواست دەرنەکەتبا.
سەح دکەتێ مالا وى هەمى یا هاتییە دورپێچکرن ب پەرژانەکێ بلند و تژى سترى و دڕى، هندى چاڤێن وى مێزەدکرن ئاقلدارەک یان رەشەکەک نەدیت. وێ گاڤێ زانى کو ئێدى ئاغاتی خلاس و نەما. رۆژ هاتن و چوون، ل رۆژا دەهێ تنێ ئاڤ ب ئاغای دهاتە دان و بێ خوارن، تاقەت ژێ نەمابوو. ل رۆژا یازدێ کەرێ بارزۆیێ شڤان ئینان و ئەو و ژنا وى یا جحێل ل کەرى سیارکرن و هەتا توخیبێ گوندى هەمى گوندى ل پشت چوون و ژ گوندى بەرێڤەکرن.
سەرسنک
بھارا ۲٠۲٤
