د خەوەكا كویر داینە، دەما هشیار دبین، هیچ تشت ل جهێ خۆ نەماینە
عزە‌ت یوسف
رۆژەكێ تۆلستۆی ب جادەكێ دا دچوو، وی هند دیت ملێ وی ب ملێ ژنكەكێ كەت، ژن ل خۆ زڤری و ئێكسەر ئاخفتنێن كرێت و نەهەژی گۆتنێ. تۆلستۆی كولاڤێ خۆ ژ سەرێ خۆ كر و ب تەرزەكێ جوان و هەژی داخازا لێبورینێ ژێكر. پاشی گوتێ: خاتینا هێژا، ئەز لیۆ تۆلستۆی نڤیسەرێ ناڤدار و سیاسەتمەدارێ روسیا مە. ژنێ خۆ شەرمەزار دیت و داخازا لێبورینێ كر و گۆت: باشە تە بۆچی زوی خۆ نەدا نیاسین و بێژیە من ئەز فلانە كەسم؟ تۆلستۆی گۆت: نێ تە دەلیڤە نەدا من خۆ بدەمە نیاسین، تە بەری من زوی خۆ دا نیاسین!.
نامەیێن نڤیسەر (دلدار محەمەد)ی ب سوپاسی و دلخۆشی گەهشتنە مە، 193 نامە و دەربڕین و دەقێن كورت و پوخت و پلوخن. نامە د پەرتووكا (چەند نامە بۆ دەستێ تە) ب خامەكێ خەملین و رەنگین، مینا خەتیرەكا گولگولی بێ مەرجداری ژ بۆ ڤیانێ و ژیانێ بۆ خوێندەڤانان دیاری رەوانە كرینە.
پڕانیا نامەیان هەلگرێن پەیامێن روون و زەلالن، راسپاردە و رێنیشاندەرن، ل راستیێ و ئاشتیێ و مرۆڤاتیێ دگەڕن. نامەیێن لێبورینێ و روحی ب بێهنا روحانێ، هندەك نامە ژی خولكێ شیرەتكاریێ ددەن، وەكی: (بێ ژڤان نەچە چ جهان، شەرمێ ژ هەژاریێ نەكە، ل كاروانی گیرۆ نەبە، كەسێ نەچار نەكە وەك تە بژیت، یێ هێجەتگر نەبە، ژبیر نەكە، ژ دل سلاڤ بكە.)
پشتی من نامەیێن وی ڤەكرین و كت كتە هەمی خواندین، ئەز ل گەلەك وێستگەهان راوەستاندم و ب سەمت و ئاراستەیێن جودا دا برم. نها دێ بەرسڤ و راڤەیا چەند نامەیان دەم.
1- (چ دەم درەنگ نینە .. بۆ دانانا پلانا سەركەفتنێ .. لێ ژبیر نەكە پشتی دانانێ بجه ئینانە). مارتن لوسەر كینگ دبێژیت: (هەمی گاڤا دەم بۆ كارێ راست یێ راستە) ئان ژی بۆ دەمێ رەوا یێ رەوایە. هەر كارەكی باش دخازتە پلانەكا باش، لێ دڤێت یا ل كار بیت. د چیرۆكا ئیسۆپ دا هاتییە: (مشك كۆمبوون دا پلانەكێ بۆ پشیكی دانن، كو رۆژانە ب دزی و خافلەتی ئێك ژ وان نێچیر دكر، وەسا رێكەفتن زەنگلەكێ بكەنە سەرێ پشیكێ دەما دهێت دا گوهلێ ببن و خۆ ڤەشێرن، پلانەكا سەركەفتی بوو، لێ یا ریالیستی نەبوو، چونكی چ مشك نەوێران خۆ بگەهیننە پشیكی و زەنگلێ بكەنە سەری.)
2- (یێ وەفادار بە .. قەنجیكاران ژبیر نەكە). دوو گۆتنان دێ ل سەر ئەڤێ نامەیا هەژی ئینم. یا ئێكێ ئەوە، باشترین مرۆڤ ئەون یێن قەنجیكار و یێن د خێرا خەلكی دابن، خرابترین مرۆڤ ژی ئەون یێن د زیانا خەلكی دابن. یا دوێ، گۆتنەكا هەی دبێژیت: (نەوەبیت یێ قەنجی ل تە كربیت ژبیر بكەی.. نەوەبیت ژی یێ تە قەنجی لێكری ل ناڤچاڤا بدەی). قەنجیێ بكە و د بەر ئاڤێ دا بەردە.
3- (تۆڕە نەبە .. دێ خەلك ژ تە دویر كەڤیت). ئەو بخۆ دویركەتن و نە دویركەتنا خەلكی ئاریشەكا مەزن نینە، چونكی دڤێت مرۆڤ بۆ خۆ بژیت و ژیانەكا تایبەتا هەژی ب ئافڕینیت و وەرار بكەت نەكو ژیانەك ل گور پێشبینیێن چڤاكی هاتبیتە نڤیساندن. ئەز دێ پتر ل سەر ڤێ نامێ و بەرسڤا وێ راوەستم. (جون هانتسمان)، كەساتیێ ئەمریكی حاكمێ ویلایەتا فرجینیا بوو، بەربژارێ سەرۆكاتییا ئەمریكا یێن ساڵێن شێستان بوو، كەساتیەك سیاسی، چڤاكی، ئابوریزان و نڤیسەر بوو. هێشتا یێ ساخە ژی، خۆدانێ پەرتووكا (سەركەفتی زەغەلیێ ناكەن) ب زمانێ ئنگلیزی و وەرگێرایی سەر زمانێ عەرەبی ژی هەیە. ئەو نابێژیت تۆڕە نەبە، ئەو دبێژیت: (تۆڕە ببە، لێ تۆلێ نەڤەكە، تۆلڤەكرن نەیا ساخلەم و كاریگەرە، فێرببە پێشبكەڤە). هەروەكی نامەیێن دلداری ژمارە 31 (تە بڤێت بهێز دیارببی.. تۆلێن خۆ ڤەنەكە). ژمارە 38 (خۆ یێ تۆڕە ژی بی.. ناڤچاڤێن خۆ گرێ نەكە)، ژمارە 40 (چەند یێ پەریشان بی .. خۆ دیار نەكە)، ژمارە 41 (ل شوینا یێ دەڤگازندەبی .. دەڤ كەنی بە)، ژمارە 42 (یێ ركو نەبە)، ژمارە 110 (هەردەم یێ سەرخۆبە .. دا شەپرزەیی بەهرا تە نەبیت).. ئەڤ هەمی نامە، هەمان تشت خۆیا دكەن و د هەمان خانە دا دزڤرن كو تۆڕەیی هەمی كارەك و رەفتارەكێ باش وێران دكەت.
4- (تۆ بزانی ژ ژیێ تە .. ب تنێ خولەكەك مایە .. ب بزاڤەكا سەركەفتنێ ڤە ببوورینە). دبیت من بەرسڤەكا جودا بۆ ڤێ نامێ هەبیت، ئەز ل گەل دلداری مە كو هەتا مرنێ كرنە. جارەكێ كەنالەكێ ناڤخۆیی هەمان پرسیار ئاراستەی من كر (ئەگەر تۆ بزانی پاش دەمژمێرەكا دی دێ مری، دێ چ كەی؟)، بەرسڤا من ئەو بوو ئەگەر د هەمی ژیانا خۆ دا من چەند كارەكێن باش نەكربن، ل ئەڤی دەمێ سەكەراتێ و غەرغەرا مرنێ دا ژنوی نەشێم هیچ ئەنجامبدەم. راستە گۆتە كالەمێرەكی د ڤێ داوییا تەمەنی دا ئەو چ رەزە تۆ دئینیەدەر، تۆ ناگەهی بەرێ وێ بخۆی، د بەرسڤا خۆ دا گۆت هندەكان یا بۆ مە كری و هێلای، ئەم ژی هەروەسا.
5- (د دانوستاندنا دا .. بلا یێ بەرامبەر ژی .. رێ هەبیت باخڤیت). دڤێت باخڤیت، پا بۆچی ئامادەبوویە!؟. دەما دانوستاندن هەبیت، ئانكو بەریا هینگێ ناكوكی و كێشە و پێكنەكرن هەبوویە، ئانكو هەر ئێك یان هەر ئالییەك ل سەر هەلوەستێ خۆ سور و سور بوویە. دەمێ دچنە دانوستاندنان دڤێت رێ ب هەردوو دژبەران بهێتەدان و هەر ئالییەك یێ ئامادە بیت چەند پێنگاڤەكا بەر ب ئالیێ دی پاڤێت و ئامادەیی رێژەكا دەستبەردانێ بیت.. دانوستاندن ل دویڤ ئێك بەردانە، نە وەریس راكێشانە.
6- (ئەگەر كەس.. گرنگیێ ب تە نەدەت.. بلا ئەو كەس تۆ بخۆ نەبی). باوەری بوون ب هەبوونا خۆیی خالەكا سەرپشكە. سەلماندنا هەبوونا مرۆڤی گرنگە.. دبێژن ل هەر وارەكی هەبوونا تە وەكی نەبوونا تە بیت، ژێ باركە.
7- (گەلەك دەمی نەدە خەوێ .. دا خەونێن تە بجه بهێن). د پڕانیا نڤێسینێن نڤیسەران دا بەحسا خەونێ هەیە.. ل ڤێرە كاك دلداری جوان گۆتیە گەلەك دەمی نەدە خەوێ.. باشتر شوینا مرۆڤ د خەونا دا غەوارە بیت، كەتواری ببینیت، شوینا مرۆڤی خەون هەبن، بلا كێل و ئارمانج هەبن.. ژیانا مە پتر ژ خەونان پێكهاتییە، پێتڤییە بۆ كرداران ئاراستە بكەین. (تۆماس لورێنس)، دبێژیت (هەمی مرۆڤ خەونان دبینن لێ نە وەكهەڤی. یێن ب شەڤ دناڤ چەقێ تۆزاویێ هشێن خۆ دا خەونا دبینن، ب رۆژ هشیار دبن و دبینن كو ئەو پویچ و بێهودە بوویە، لێ كەسێن ب رۆژ خەونان دبینن كەسێن مەتڕسیدارن، ژبەر كو ئەو دكارن ب چاڤێن ڤەكری سەرەدەریێ ل گەل بكەن، داكو خەونێن خۆ بجهبینن). لەوا گەر ئەم ل بەندا خەونا بمینین، دێ ل بەندا فریێ گای مینین. ئەم كورد د خەوەكا كویر داینە، دەما هشیار دبین هیچ تشتەك ل جهێ خۆ نەمایە و رۆژ ل رۆژئاڤایە.
8- (ب هەمی رامانان ڤە .. گرنگیێ بدە ژیانێ .. مرنێ ژبیر نەكە). ئەڤە پتر نێزیكی گۆتنا ئیمام (عەلی بن ئەبی تالبە)، دەما دبێژیت: (بۆ دونیا خۆ بكە هەروەكی دێ تێدا ئەبەدی بی.. بۆ ئاخرەتا خۆ ژی بكە هەروەكی سوباهی دێ مری). نڤیسەر دبێژتە مە ژیان یا بەردەوامە و هەردو ئالییێن ماددی و روحانی ژبیر نەكە.
9- (سەرەدانا گۆرستانی بكە .. دێ سەنگا ژیانێ زانی)، دبیت مەرەما نڤیسەری ل ڤێرە ئەو بیت، كو ب سەرەدانكرنا گۆڕستانێ مرۆڤ پتر دبیتە كەسەكێ روحی؟ دێ ژیانێ كێم پویتە وەرگریت؟ سەرەدانا گۆرستانێ سەنگێ ژیانێ كێم دكەت، نە بەروڤاژی.. دانەرێ ئەمریكی (تود هێنری)، د پەرتۆكا (مرنا ڤالا) دا، دبێژیت: (گۆرستان دەولەمەندترین ئاخا جیهانێ یە، ملیونان كەس تێدا هاتینە ڤەشارتن، كو سەرێ وان چەندین بیروكەیێن پڕ بها هەلگرتبوون و نەهاتنە بەرچاڤ و دیتن و كەسێ مفا ژێ وەرنەگرت ژبلی ئەو گۆرستانا لێ هاتینە ڤەشارتن.)
10- (بەلكی گەلەك جاران .. پەیڤا سەرچاڤان گوهلێ ببی.. لێ پێ ل چاڤێن كەسێ نەدانە). پەیڤا جوان و كرێت ژ دەڤەكی دەردكەڤیت، پەیڤا باش و خۆش سەدەقەیە.. د كوردەواری دا گەلەك جاران ب ئەتاكێتەكا جوان سەرەدەری دهێتەكرن و ب بەلێ و لەبێ بەرسڤ دهێتە دان، گەر بەرسڤا هەمبەری تە ب سەرسەران و سەرچاڤان بوو، ئاخفتنا وی ل ئەردی نەدە، ژ میًژە كوردان گۆتیە گەر هەڤالێ ته بۆ شەكر هەمیێ نەخۆ.
11- (ژ گریێ شەرم نەكە .. لێ نە ل هەمی جهـ و دەمان). تایمینگ د هەمی بیاڤێن ژیانێ دا گرنگیا خۆ یا گەوهەری هەیە. هەر تشتەكی دەم و جهێ خۆ یێ تایبەت هەیە. گری ژ دلوڤانیێ یە، كەسەكی دەمێ خویشكا وی ل سەر تەرمێ دایكا خۆ دگری، گۆتێ نەكە گری، بۆچی نەگریت؟، نێ گری و دلنەرمی بۆ رۆژەكا وەسانە.
12- (ژیانێ بۆ خۆ نەكە بار .. دا بەری مرنێ نەمری). مرۆڤ تنێ جارەكێ ژ زكێ دایكێن خۆ نائێنە دونیایێ، بەلكی ژیان و دونیاداری و دوخ و كاودان دیسا مرۆڤی دوبارە و چەندبارە دئیننە دونیایێ. ئەڤە تاقی كرنەكە مرۆڤ دكەڤیتە بەر گۆرانكاریێن ژیانێ ب خۆشی و نەخۆشی یێن خۆڤە، هەروەسا ب دەلیڤە وەرگرتن و دەلیڤە ژ دەستدان. دلدار د ڤێ نامەیێ دا دبێژتەمه ب وێرەكی بژی و هەڤڕكیا نەفسا خۆ بكە و تێدا ب سەركەڤە، چونكی مەزنترین شەڕ ئەوە ئەم دژی نەفسا خۆ دكەین. نەبە دیل و كەلابچەكریێ ژیانێ، ژیانێ نەكە بار و مەرد بژی و خۆ نەمرینە و بەری مرنێ نەمرە، چونكی پڕانیا ژیانێ بریارە نە قەدەرە. شاعرێ تونسی (ئەبو قاسم ئەلشابی)، دبیًژیت: (یێ نەڤێت ب سەر چیا بكەڤیت.. هندی مایە دێ د دولا دا ژیت.)
13- (لەزێ ل پەیڤان نەكە .. هەر پەیڤا چوو زڤرین نینە). پەریا زیز بووی زڤرین دێ بۆ هەبیت، لێ پەیڤا ژ دەڤی زیز بووی زڤرین بۆ نابیت، مینا تیری ژ كڤانێ دەركەتی نازڤریت. هەر پەیڤە مرۆڤ بلند دكەت، هەروەسا ژۆردا ل ئەردی ژی ددەت، بتایبەت ئەگەر پەیڤا زڤر و كرێت بیت. گەلەك جاران پەیڤا مرۆڤی پێناسا مرۆڤی دكەت. دبێژن… رۆژەكێ تۆلستۆی ب جادەكێ دا دچوو، وی هند دیت ملێ وی ب ملێ ژنكەكێ كەت، ژن ل خۆ زڤری و ئێكسەر ئاخفتنێن كرێت و نەهەژی گۆتنێ. تۆلستۆی كولاڤێ خۆ ژ سەرێ خۆ كر و ب تەرزەكێ جوان و هەژی داخازا لێبورینێ ژێكر. پاشی گوتێ: خاتینا هێژا، ئەز لیۆ تۆلستۆی نڤیسەرێ ناڤدار و سیاسەتمەدارێ روسیا مە. ژنێ خۆ شەرمەزار دیت و داخازا لێبورینێ كر و گۆت: باشە تە بۆچی زوی خۆ نەدا نیاسین و بێژیە من ئەز فلانە كەسم؟ تۆلستۆی گۆت: نێ تە دەلیڤە نەدا من خۆ بدەمە نیاسین، تە بەری من زوی خۆ دا نیاسین!.
14- (هەرە چڤاتان .. لێ پڕبێژ نەبە). پڕبێژی ئانكو پڕ شاشی و پڕ خرابی.. گەلەك چیرۆك و چیڤانۆك و سەرهاتیێن كوردی و جیهانی ل سەر رویێ نەڕینیێ و پڕبێژیێ هەنە، وەكی كیسەلێ پڕبێژ، خولام و دیوانا ئاغای… تایبەت ئەگەر گۆتن بەر ب بەروكا مرۆڤی نەبیت دەڤگرتن بێ زیانترە ژ پڕبێژیێ و دەڤبەردانێ. ئەحمەدێ خانی دبێژیت (هەرچەندە كەلام شوبهی دڕ بت.. بێ قەدر دبت دەما كو پڕ دبت).
15- (بەختێ مە رەش بیت یان ژی سپی .. گرنگ ئەوە د بێ بەخت نەبین). د ئیدیومێن كوردی دا، ناڤێ بەختی مشە هاتیە و چەند رامانێن جودا ددەت، وەك (شانس و وژدان..) ل ڤێرە نڤیسەری (شانس و وژدان) پێكڤە گرێداینە. ل رستا ئێكێ ب رامانا شانس و ئێغبال دهێت، فلانە كەسی بەختێ وی یێ رەش بوو ئانكو یێ بێ شانس بوو یان دبێژن بۆ بەختێ وی.. ل رستا دوێ یا تەمامكەردا رامانا وژدان ددەت، گەلەك جاران دبێژن، (هەی بێ بەخت)، (تۆ و بەختێ خۆ)، (بەختێ خۆ خراب نەكە)، (من خۆ هاڤێتە سەر بەختێ تە)، (تۆ چەندێ بێ بەختی!)… راستە یا فەر و فەرز ئەوە مرۆڤێ بەختدار بیت.
16- (یێ دلساخ بە .. بەلێ بلا دلێ تە، تە نەكەتە لێبوك). دبیت پەیڤا لێبوك ل ڤێرە یا گۆنجای نەبیت!، باشتر بوو شوینا وێ پەیڤا پێترانك، گرفتار، پەریشان، دودل … هاتبا. د هەمی كار و بیاڤان دا، گەر مرۆڤ تێدا ل گەل خۆ و دەردورێن خۆ یێ دلساخ نەبیت، نەشێت ئێك پێنگاڤ بۆ پێش پاڤێت. (رونالد ریگان)، سەرۆكێ ئەمریكی یێ سەردەمەكی، ب گۆتنێن خۆیێن ناڤدار شوپ و شوینتلێن خۆیێن خورت و هێزدار د قادا سیاسییا جیهانێ دا هێلاینە، گۆتنێن وی بووینە بەشەك ژ مێژوویا سیاسی و كەلتورێ ئەمریكا، ئەو دو تشتان دبێژیت، (trust but check – باوەر بكە، لێ پشتراست بكە)، ئانكو باوەر بكە و یێ دلساخبە، لێ كاری پشتراست بكە و دویڤچوونێ بكە دا نەكەڤیە دەست و لەپێن خۆ.
17- (ژیان هەمی كاركرن نینە .. دەمی بدە خۆ). كات و كار دو تشتێن سنوردارن، كار خلاس نابیت، گەلەك جاران یێ خۆ زێدە دواستینیت تە هند دیت ئێكی گۆتێ: (دێ بەسە، نێ تە خۆ كوشت، كەس نەگەهشتیێ و كەس ناگەهیتێ ژی). مرۆڤ ب كاركرنێ خۆشتڤی دبیت، لێ دڤێت بۆ دەمێ خۆ یێ رێبەر بیت.
18- (ئێكی خیانەتەك یان زۆریەك ل تەكر ژبیر نەكە، لێ نە ئێشە). ئێشانێ هیچ سنور بۆ نینن. خیانەت و زۆری دو تشتێن ژ ئێك جودانە. خیانەت سەروبنێن وێ ئێشانە، خیانەت پشتتێكرن و پشتبەردانە. یێ جارەكێ خیانەت ل تەكر گەر بكاریت چەندجاركی دێ دووبارە كەت. ژ روماننڤێسێ روسی تۆلستۆی پرسین: ئەرێ دكاری ل وان كەسان خۆشبی یێن خیانەت ل تە كرین؟ د بەرسڤێ دا گۆت. ئەوێن خیانەتێ ل تە دكەن، هەروەكی دەستێن تە دبڕن، دكاری لێ خۆشبی، لێ قەت نكاری باوەش و هەمبێز بكەی. خیانەتكاری مەزنترین مەترسییە، نەكو دیتن و بۆچوونە. ئەبو رغال و حەسەن خەیری وەك دوو سومبلێن خیانەتێ هاتینە ناڤكرن و نیشاندان. گەر لێبورین بۆ هەمی تشتی هەبیت بۆ خیانەتێ نابیت، ئەڤە گۆتنەكا سەرپشكە بۆ هەر گەلەكێ بڤێت ب مافێن خۆ شاد بیت و گۆتنەكا رەوایە بۆ هەر دەولەتەكا بخازیت ئاساییشا خوە بپارێزیت. كورد هەر د كەڤندا ژ ڤێ ئافاتا پەنجەشێرێ دنالن، لەوا نڤیسكاری ژی ئاماژەك دایە كرمێ دارێ.
19- (جوانی هەمی د دێمی دا نینە .. ناخی ژبیر نەكە .. بۆ كرێتیێ ژی هەمان رێسا هەیە). هەتا یا د ناخی دەرنەئێخی كانزایێ تە دیار نابیت. بێبەختی و بێوژدانیەكا مەزنە جوانی بهێتی كرێت كرن، بەلەڤاژی ژی راستە. نڤیسەرا ئوسترالی (تاهیلا هانتەر)، دبێژیت: (ژنەكا سەرە جارەكێ گۆتە من، نەهێلە دێمێ تە جوانترین تشت بیت لنك تە، فێربە ژ هەمی رویەكی جوانبی). ناخی ژبیر نەكە، لێ ناخەكێ پاك ژبیر نەكە، چونكی مرۆڤێ ناخ پیس نكاریت مرۆڤێن پاك د ناخێ خۆ دا هەلبگریت.
20- (چ كێلیا گوهـ پێڤە نینن .. هەمی گۆتنا بەری مرنێ بێژە). ئەڤ دەقە بیرا من ب گۆتنەكا تژی رامانا كچەكا ئەفغانی ب ناڤێ (سونا ئەفغانی)، دئینیت، دەما دبێژیت: گەر ئەز مرم لسەر كێلیا گوڕێ من بنڤێسن (سوزانیەك – لەشفروشەك – بوو، ب فروتنا لەشێ خۆ، ب سەدان گەوادێن ب ناڤ جامێر نیاسین!). ئەڤێ كچێ گەلەكا هەی بێژیت، وەسا دیارە نەشێت بێژیت، لێ چ مفا تێدا نینە پاش مرنا وێ ل سەر كێلیەكا حەلانی بهێتە نڤێسین. نها گەلەك كولاڤێ خوار دكەن كو جامێرن، لێ بەس خۆدێ دزانیت بنڤە بنڤە چ كورەمارن!.
رەوشتێ دەقێن دلداری مەرج نینە بەس هزر و رامان و بیرۆكەیەكا هوشمەند و جوان بۆ هەبیت، لێ گرنگ ئەوە مفایێن خۆ هەنە. بیروكە مینا كلیلەكێ یە.. گرنگ نینە گەر زێر، مس، ئاسن یان دار بیت، لێ گرنگیا سەر گرنگا ئەوە دەرگەهی ڤەكەت.
