زیانێن بكارئینانا موبایلێ

هاریڤان حسین

ل سەرانسەرێ جیهانێ موبایل گەلەك ب لەز بەلاڤبوویە ب رێژەكا گەلەك بەرز كو دگەهیتە وێ رێژەیێ بكارئینەرێن موبایلێ زێدەتر ژ 900 ملیونانە، دبیتە رێژا 15% ژ خەلكێ جیهانێ. ل دویف وان كومپانیێن بەرهەم ئینانا موبایلێ چ تیشكەك نە ئێخستیە سەر لایەنێ نەباش و هەتا نوكە چ لێپرسینەك دگەل وان كومپانیێن بەرهەم ئینانا موبایلا دا نەكریە سەبارەت لایەنێن خرابیێ، چونكو سالانە چەندین بلیون دۆلار دەست دكەڤن ، چەندین بلیون دۆلاران ددەنە وان دەزگەهێن راگەهاندنێ بو بەلاڤكرنا مفایێن موبایلێ .

كاریگەریا موبایلێ ل سەر لەشێ مرۆڤی:
-1 دەمێ هاتنا تلەفونەكێ بو موبایلێ كومەكا شەپولێن موگناتیسی دەردكەڤن ئەڤ شەپولە ب رێژەیا 40% گەلەك ب لەز ژ لایێ سەر و دەستان دهێنە هەلمێژان.
-2 موبایل دشێت وان شەپولان یێن ژ رادیویان دەردكەڤن گەلەك ب ساناهی ڤەگوهێزیتە بو سەرێ مروڤان دەهـ جار زێدەتر ژ شەپولا خو یا ئاسایی و بگەهینیتە مێشكی، هەر ئەڤەیە ئەگەر دەمێ ل تەنشت تەلەڤزیونێ یان رادیویێ یان كومپیوتەری موبایلا بدانی و هاتنا تلەفونەكێ بۆ وێ موبایلێ دەنگ و رەنگێن وی ئامیرەی ئێكسەر دگهوریت.
-3 ئەو تیشكێن دناڤ موبایلێ دا دەردكەڤن كاریگەریێ دكەنە سەر پرۆتینێن ناڤ خانەیێن لەشی و رێرەوا كاری و فەرمانان دگهورن ب ئەگەرێ بەرزبوونا پلەیا گەرماتیا ناڤ خانا و ئەڤ خانە دەست ب دابەشكرنێ دكەن ب تایبەتی خانا مێشكی و چاڤا و گوهی، ئەڤ دابەش بوونا خانا ژ نێزیكی وان خانا دبن ئەڤێن پەنجەشێرێ دروست دكەن.
-4 ئەڤ تیشك و شەپولە بلەزن بۆ راوەستاندنا گەشەكرنا خانە و شانێن لەشێ مرۆڤی، ئەڤ خانێن لەشی كار و فەرمانێن مروڤان تێك دبەن و زوی مروڤی بەرەڤ پیراتیێ دبەن.
-5كاریگەریا ڤان شەپولان لسەر كۆئەندامێ زاوزێ ب تایبەت د نێریدا و كاریگەریا لسەر (سپێرمی) هەیه‌.

ڤەكولینێن زانستی:
1 – حكومەتا بریتانیا پشتی ڤەكولینەكا چروپر بەلاڤكریە كو موبایل زیانەكا تەندروستی یا مەزنە ب ئەگەرێ وان تیشكێن ناڤا موبایلێ دەردكەڤن ئەڤ تیشكە دبنە ئەگەرێ لەزكرنا گەشەیا ریشالێن شانەیێن لەشێ مروڤی و كاریگەری لسەر ئێش و كارێن مەژی هەیە .
ئێك ژ وان ڤەكولینێن حكومەتا بریتانیا دیار دكەت كو زارۆك ب پلەیا ئێكێ ل سەر هێلا مەترسیێ یا زیانێن موبایلێ دهێت، چونكو هەستیێ سەری یێ نازكە و كوئەندامێ دەماران ب تەمامی گەشە نەكریە و پێ نەگەهشتیە.
دوێ بەلاڤكرنا حكومەتا بریتانیا دا هاتیە كو نابیت زارۆك ل بن ژیێ شازدە سالیێ موبایلێ بكاربینیت تنێ د دەمەكێ گەلەك پێتڤی دا نەبیت. هەروەسا بەلاڤكریە ژی شەپولێن موبایلێ دبنە ئەگەرێ دەركەفتنا كومەكا نەخوشیێن جیاواز ئەو ژی : ژبیركرنا تشتان ئانكو ( زەهایمەر)، گهورینا رەوشتێ مرۆڤی و خەونێن نەخۆش یێن درێژ.
2 – پسپورێ فینلەندی ( دریوز لیسینكی ) پسپورێ بوارێ تیشكێ، پشتی چەندین ڤەكولینان دبێژیت ئەو تیشكێن دناڤ موبایلێ دا دەردكەڤن ب چەند شێوەیان كاریگەری ل سەر رێك وپێكیا پرتینێ ((فامنتین)) دناڤ خانەیێن لەشی دایە هەیە.
پسپور لیسنكی د پەخشێ رادیۆ و تەلەڤزیونا نەرویجیدا(ئاناركو) بەلاڤكریە، ئەڤ تیشكه‌ دشێن گهورینان بكەن ل كار و فەرمانێن خانەیێن لەشی دا، ئەڤە دبنە ئەگەرێ ژ كارئێخستنا ئێك ل دیڤ ئێكا هاتنا كارلێكی كیمیاوی ژ پەیكەرێ خانان، ئەڤە ژی دەستپێكەكە بو دروستكرنا خانەگریا شێرپەنجێ ب تایبەتی ل دەڤەرا مێشكی.
3 – ڤەكولەرێ ئەمریكی (هێنرلی) ل زانكویا واشنتن پسپوران ئاگەهداردكەت ل مەترسیا موبایلێ بو سەر زارۆكان كو نابیت وەك یاریێ بكاربینن چونكە خانەیێن مێشكێ زارۆكان گەلەك ب لەز گەشێ دكەن، شەپولا موگناتیسا موبایلێ شوێنەوارەكێ گەلەك خراب لسەر زارۆكان بجهـ دهێلیت.
4 – ڤەكولەر ( دیڤێد بومیران) و تیمێن زانستی یێن زانكویا (نوتنفهام) یێ رابوون ب پێدانا هندەك شەپولێن كورت یێن جواروجوێن موبایلێ ب جورەكێ كرمێن ناڤ ئاخێ دیتن ئەو شەپولە گەشا كرمان ب رێژ (5%) زێدە دكەت ب بەراورد دگەل كومەكا كرمێن دی، ئەڤە وێ چەندێ دگەهینیت تیشكا موبایلێ دشێت كاریگەریێ بكەتە سەر دابەشبوونێ د خانەیاندا، ئەڤ حالەتە ژی مەترسیە بو رویدانا شێرپەنجێ ل گرێكێن مێشكی .
هەروەسا د ڤەكولینا دكتۆر ( ئالان بریس ) دا بەرپرسێ بەشێ فیزیایێ سەنتەرێ (بیستول ) ب بێ دوودلی دبێژیت: دەركەفتنا تیشكا ژ موبایلێ دبیتە ئەگەرێ زێدەبوونا كارلێگا كیمیاویێن لەشی و زیانەكا مەزن ب جەستەیی دگەهینیت .
5 – هەروەسا تیمەكا ڤەكولینا زانكویا ( ئایس ) دبێژیت: ئەڤێن زێدەتر موبایلێ ب كاردئینن، توشبوونا وان ب شێرپەنجا چاڤان ب سێ پلەیان زێدەترە ژوان ئەڤێن كێمتر موبایلێ ب كاردئینن.
6- د ڤەكولینەكا نوی یا ئوسترالیا دا هاتیە كو هەردوو دكتور ( هوكینج و ویستركان) پێكڤە ل سەر ئێك ژ نەخوشێن بۆ ماوەیەكێ درێژ موبایل ب كاردئینا كاركریە، د وێ ڤەكولینێ دا دەركەفت ئەو نەخۆش یێ تووشی تێكچوونا دەماران و ژ دەست دانا هەستیاریێ ب شێوەكێ بەردەوام بووی .
ب كوی دەنگان زانا گەهشتنە وی ئەنجامی ئەو پەیوەندیا تەلەفونی یا زێدەتر ژ (10) خولەكان ڤەدكێشیت گوانكاریێ ب سەر مێشكێ مرۆڤی دا دئینیت و دبیتە ئەگەرێ دابەشبوونا خانەیێن ناڤ مێشكی و دروست بوونا خانەیێن شێرپەنجێ و تێك چوونا پروتینێن ناڤ خانەیێن لەشی ژ ئەنجامێ بلندبوونا پلەیێن گەرمێ دناڤ خانەیان دا و دبیتە ئەگەرێ دروستبوونا شەپولێن موگناتیسیێن موبایلێ بێی مرۆڤ هەست پێ بكەت.

زیانێن به‌رىخۆدانا موبایلێ ….

1 – زێدەبوونا رویدانێن كارەساتێن شوفێریێ دەمێ هاژووتنا ترومبێلێ ل سەر ئاستێ جیهانێ.
2- هەروەسا دەمێ هاژوتنا ترومبێلێ و بكارئینانا ترومبێلێ دبیتە ئەگەرێ روودانێن هاتن و چوونێ.
3- چوونا ناڤ ئامیرێن وردێن ئەلكترونی وەكی ئامیرێن تەندروستی و ئامیرێن فروكێن گەشتێن ئەسمانی دبیتە ئەگەرێ رویدانان.
4 – تێكدانا بێ دەنگیێ و ئارامیێ ل هندەك جهان وەك دام و دەزگەهێن دەولەتێ و كومبوونێن تایبەت و جهێن گشتی.
5 – زۆری و گرانیا خەرجیان ل وان وەلاتێن ب زوری خزمەت گوزاریا موبایلێ تێدا و بهایێن وان گەلەك بلند وەك وەلاتێ سعودیە و مسر.
6 – دروست بوونا دوو دلی و قەلەقێ ل سەر ئاستێ جیهان ب هەبوونا زیانێن ساخلەمی بۆ بكارئێنەران.

زیانێن موبایلێ بۆ زارۆكان:
1 – بۆ دەم بوراندنا پرانیا زاروكان ل سەر موبایلێ بێ هاتن و چوونێ بكەن و كارتێكرنێ لسەر ساخلەمیا مێشكی و جاڤی دكەت.
2 – دبیتە ئەگەرێ ماندیبوون و بێ هوش بوونا زاروكان.
3- كێم خوارن و نزم بوونا ئاسنێ لەشێ زاروكان.
4 – دروستبوونا نەخوشیا ئوتیزمێ و هەروەسا كێم خەویێ لدەف زاروكان پەیدادكەت.
خۆپاراستن :
1 – هەتا رادەكی ب كورتی ئاخفتن ب موبایلێ باشترە .
2 – ب كار ئینانا سەماعا دەرەكی (خارجی) باشترە دا ئەو شەپولێن ناڤ دا ژتە دویربكەڤن .
3 – سەماعێن گوهی (هێدفۆن) ب كار نەئینە چونكە شەپولان چرتر دئێخیتە سەر مێشكی.
4- دویرئێخستا موبایلێ ژ ژورا نڤستنێ، چونكە دەمێ نڤستنێ ئەو شەپولە كاریگەرترن ل سەر مروڤی .
5- پشتی دەربازبوونا چەند جەرەسێن موبایلێ پاشی هەلبگرە، نابیت د شەحنێ دابیت داكو كاریگەریێ لسەر مرۆڤی نەكەت .
6 – كێمكرنا روناهیا موبایلێ و دیركرنا شاشا موبایلێ ژ سەروچاڤان .
7- موبایلێ نەكە د بەریكا خۆ دا یان ب مللێ خوڤەنەكە و نەئێخە قایشا بەنتەرونی دا كاریگەریێ لسەر تە نه‌كه‌ت.
8 – تودشێی ئامیرەكێ پاراستنێ بكاربینی پێك هاتیە ژ پارچەیەكا كانزا یا درێژ ب موبایلێ ڤە دهێتە نویساندن بۆ مژینا وان شەپول و وزەیێن موگناتیسی ئەوێن ژ موبایلێ دەردكەڤن .