هەڤالینی یان حەژێكرن
د. امجد عبید
ژ بەر پێدڤی و پێشكەفتنا ژیانێ و بەردەوامییا وێ، تێكەلیێن هەردو رەگەزێن نێر ومێ روژ بۆ روژێ بەرەڤ زێدەبوونێ ڤە دچن، چ ل جهێ كاری یان خواندنێ یان ژی ژبەر مروڤانی و خزماتیێ، و ل ڤان دویماهییان تێكەلیێن ل سەر تورێن جڤاكی و دروستبوونا گروپ و پەیجێن جودا جودا.
و ژبەر ڤان تێكەلی وهەڤنیاسینان، پەیوەندیێن ب هێز دناڤبەرا هەردوو رەگەزان دا پەیدادبن.
من هەڤالەكێ هەی پەیوندییەكا ب هێز دناڤبەرا وی و كچەكێ دا یا چێبووی لێ دگەل ڤێ پەیوەندیا بهێز لێك تێكنەگەهشتنەك یا دناڤبەرا وان دا چێبووی، ئەو ژی ئەوە كو (برادەرێ من دبێژیت ئەز حەز ژوێ كچێ دكەم و ئەو كچ دبَژیتێ یا دناڤ بەرا مەدا تنێ هەڤالینیە.)
ئەڤێ ئاریشێ ئەز پالدام كو لێگەریانەكێ دڤی بابەتی دا بكەم و ڤێ گوتارێ بنڤیسم، چونكی چێدبیت ئەڤە ئاریشا گەلەكا ژمە بیت.
پێناسەیا حەزژێكرن وهەڤالینیێ
یا ژمنڤە ڤەدیتنا پَناسەكا هەڤگرتی و هەمە لایەن بو حەزژێكرنێ، وەكی هەولدانا ڤەگرتنا ئاڤێ یە ب بێژینكێ، ژبەر كو دكەڤندا بیرمەند و فەیلەسوف و شاعران و ب دویڤ واندا زانایێن دەرونی و نوشدارێن مێشك و دەماران هەولێن مەزنێن یێن داین، كو ب گەهنە پێناسەكا هەڤگرتی بۆ حەزژێكزنێ ( ئەڤینییێ )، لێ د ئەنجامدا هەر ئێك ژوان پێناسا وی دچارچوڤێ تایبەتمەندییا وی دا بوو، و ئەگەر مە بڤێت پێناسەكا روون و ئاشكەرا ژوان هەمی پێناسان دەربێخین، هەلبەت كارەكێ ب ساناهی نابیت، چونكی هەستێن ئەڤینیێ گەلەك د ئالوز و ب گرێكن، ژ بەر هندێ پێناسا ژ هەمیا رەواتر بو حەزژێكرنی كو پتریا لێكولەوەر و شارەزا لسەر لهەڤهاتین ئەوە:
(كو حه‌زژێكرن كومەكا هەستێن ب هێز و تێكەلن ژ سەرسورمانێ و رێزگرتنێ و شەهوەتا سیكسی و پاراستن و ئاساییشی و ئارامی وخەریببونێ نە وهتد.. زێدەباری كارلێكێن كێمیكی كو هەستێن رازیبوون و خەریبیا ب هێز پەیدا دكەن.)
لێ هەڤالینی و سەرەرای كو ئەو ژی هەستەكێ مروڤایەتی یێ كویرە لێ هەلگرا رەهندەكێ جڤاكی یە كو جودا دكەتن ژ حەزژێكرنێ، ئانكو هەڤالینی بنەكوكا پەیدابوونا پەیوەندیێن جڤاكیە و رولێ ڤێ دڤی بواریدا مەزنترە ژ حەزژێكرنێ، چونكی چێدبیت دئێك دەم دا كەسەكی كومەكا هەڤالان هەبیت.
جوداهی دناڤبەرا ئەڤینی و هەڤالینیێ دا چیە؟
د راستی دا، تشتێن حەزژیكرنی و هەڤالنیێ پێكڤە گرێددەن گەلەك پترن ژوان ئەوێن ژێك جودا دكەن ، چونكی خالێن هەڤپشك دناڤبەرا هەردوو پەیوەندیا دا ئەون كو بابەتی ئالوز دكەن و دبنە ئەگەرێ كومەكا پرسیاران كو یێن ژهەمیان زیقتر تر: ئەرێ هەڤالینیا دناڤبەرا هەردو رەگەزان دا حەزژێكرنە؟ یان دبیتە حەزژێكرن وبەروڤاژی، تا هندەك بوچوونێن هەین دبێژن هەڤالینیا دناڤبەرا هەردو رەگەزان دا دەسپێكەكە بو حەزژێكرنێ. ژبەر هندێ یا ژمنڤە باشترە هەكە ئەم ئاماژێ بدەینە چەند جوداهییان دناڤبەرا هەڤالینی و حەزژێكرنێ دا، دا كو پتر سەرهەلی هندەك راستیان بین، كو ژ وان ژی:
1-هەڤالنیی ببورینا دەمەكێ درێژ پەیدا دبیت ئانكو دەرئەنجامێ تێكەلی و هەولیستێن هەڤپشكە دناڤبەرا دوو كەسان دا، كو بتنێ راكێشان بۆ كەسەكێ تێرا هندێ ناكەت كو ببیتە هەڤال، لێ چێدبیت دەستپێكەكا بلەز و كورت بیت بۆ ئەڤینداریێ. راستە حەزژێكرنی ژی هندەك دەم پێ دڤێت تا كو پەیدا ببیت، لێ چێدبیت گەلەكێ درێژ نەبیت.
2-حەزژێكرنێ هندەك نیشانێن دیار یێن هەین كو ل دەف مروڤی پەیدا دبن، د دەمەكیدا كو بۆ هەڤالینیێ هندەك نیشانێن نورمال لدەف مروڤی پەیدا دبن وەك هەڤنیاسین و سەرسورمانا دولایەنی وپەیوندییەكا كویر، لێ ل ئەڤینیێ سەرسورمان دگەهیتە ئاستێ شوك بوونێ و هندەك نیشانێن جەستەیی ل دەف مروڤی پەیدا دبن وەك گهورینا سەلیقا لێدانا دلی و هەست ب نەرحەتییێ وخوهدان و گەلەك نیشانێن دیێن ژ ئەنجامێ كارلێكێن كیمیكی پەیدا دبن، زێدەباری هەستێ خەریب بوونێ و حەزكرنا بەردەوام یا پێكڤەبوونێ.
3-هەڤالینی ب بەرهوشترە ژ حەزژێكرنێ چونكی هەستێن حەزژێكرنێ د دژوارن و وەل مروڤی دكەن كو هندەك جاران ب كارێن دین و گەمژە راببیت، لێ دهەڤالینیێ دا مروڤ پتر دەرفەتێ ددەتە مێشكی بۆ پتر هزركرنێ بەری ب هەر كریارەكێ راببیت.
4- حەزژێكرنێ پاشەروژ یاهەی، ئانكو هەڤالینی دناڤبەرا دوو كەساندا پەیدا دبیت كو چێدبیت هەر ئێك ژوان پروژە و ئارمانجێن خویێن جودا هەبن، لێ د حەزژێكرنێ هزرا پاشەروژا هەڤپشك یا هەی و پێدڤی ب دانانا پلانەكا هەڤپشكە بۆ پاشەروژێ.
5-هەڤالینی حەزژێكرنەكا بێ شەهوەتە: ژئێك نێزیكبوونا پەیوەندیا حەزژێكرنێ وهەڤالنییێ وەل هندەكا دكەت كو ببێژن بتنێ خالا وان ژئێك جودا دكەت نەبوونا حەزا سیكسی یە د هەڤالینیێ دا، چونكی حەزێن سیكسی رولەكێ مەزن دبینن د پەیدابوون وبەردەوامیا پەیوندیێن حەزژێكرنێ دا.
6-هەڤالینی بێ وەستیان ترە ژ حەزژێكرنێ: چونكی دهەڤالینیێ دا پێدڤی ناكەت مروڤ خۆ ب جوانترین شێوە بەرانبەر هەڤالێ خۆ دیار بكەت، ئانكو ئەوە ئەوێ هەی، لێ د حەزژێكرنا هەردوو لادا هەول د دەن كو ب جوانترین شێوە بەرانبەر یەك دیار ببن و ئەڤە دێ پێدڤی ب وەستیانێ بیت.
دەرئەنجام پتریا شارەزایان دبێژن كو دناڤبەرا هەڤالینیێ و حەزژێكرنێ دا تنێ دەرزییەكێ زراڤێ یێ هەی هەر گاڤا قەتیا چێدبیت هەڤالینی ببتە حەزژێكرن، دیسان پتریا لیكولینان خویا دكەن كو پتریا زەلامان، وێ جوداهییا بچویكا دناڤبەرا هەڤالینیا وان دگەل رەگەزێ مێ و حەزژێكرنێ دا نزانن و هزر دكەن كو هەڤالێن وان یێ مێ حەزكریێن وانن، دبەرانبەرا دا رەگەزی مێ پتر د خۆ راگرن كو بمیننە د دەڤەرا هەڤالینیێ دا د گەل رەگەزێ نێر.
ل دوماهیێ دێ بێژم نزا ئەو هەڤالێ من بەحس لێكری و هەڤالا وی و یێن وەكی وان هەكە هاتو ئەڤ گوتارە خواندن، دێ زانن كا پەیوەندیا دناڤبەرا وان دا هەڤالینیە یان ئەڤینیە؟!
