خیانەتا هەڤژینییێ
عه‌زيزا عه‌بدلقادر به‌روارى
بابەتێ (خیانەتا هەڤژینییێ) بابەتەكێ گەلەك ئالۆزە و گەلەك هۆكار ل پشت هەنە، لێ د هەمی حالەتان دا و ئەگەر چ بن، ئەڤ جۆرێ خیانەتێ ب چ رەنگان دگەل ئایین و داب و نەریتێن گشتی و جڤاكی ناگونجیت و كارەكێ قەبوولكری نینە، دڤێت وێ چەندێ ژی دیار بكەین كو نە ب تنێ ژن خیانەتێ دكەت، بەلكو هەردوو رەگەز دكەن، ئەنجامێ وی جۆرێ خیانەتێ هەلوەشیان و وێرانكرنا خێزانێیە و زیانەكا گەلەك مەزن ژی دگەهینیتە زاڕۆيان.
بۆچی خیانەتا هەڤژینییێ دهێتە كرن؟
1- بێ بەهربوونا ژنێ ژ دلۆڤانییێ و خۆمەزنكرنا زەلامی:
دەمێ ژن بێ بەهر دبیت ژ دلۆڤانی و ڤیان و حەژێكرنێ و زەلام خۆ ل سەر سەرێ وێ ب كەسەكێ قەهرەمان دزانیت، وی دەمی ژن وەسا هزر دكەت كو زۆری و كوتەكییا لێ دهێتە كرن و وەسا ددانیت چ رۆل نەمایە ژ بلی خزمەتكرنا مالێ و ب خودانكرنا زاڕۆكان.
2- پشتگوهڤەهاڤێتنا ژنێ ژ لایێ زەلامی ڤە:
| دەمێ زەلام بێ ترس و بێ شەرم خیانەتێ ل ژنێ دكەت و ب چ رەنگان هزرا خێزانا خۆ ناكەت و خەمێ ژێ ناخۆت، وی دەمی ژن هزرا تۆلڤەكرنێ ژ زەلامێ خۆ دكەت و خیانەتێ لێ دكەت. |
گەلەك جاران ژن گازندان ژ هندێ دكەت كو زەلام پویتە پێ ناكەت، بۆ نموونە: زەلام پتر دەمێ خۆ ژ دەرڤە دبۆرینیت و گەلەك جاران ژی بۆ دەمەكێ درێژ بۆ كارێ بازرگانی یان هەر كارەكێ دی دچیتە دەرڤەی وەلاتی و ژ مالا خۆ دویر دكەڤیت، د ڤی حالەتی دا ژن وەسا هزر دكەت كو یا پشتگوهڤەهاڤێتییە، ئەڤە ل وی دەمێ هەردەم ژن پێدڤی پویتەپێكرن و رێزگرتنێیە.
3-توڵڤەكرن:
دەمێ زەلام بێ ترس و بێ شەرم خیانەتێ ل ژنێ دكەت و ب چ رەنگان هزرا خێزانا خۆ ناكەت و خەمێ ژێ ناخۆت، وی دەمی ژن هزرا تۆلڤەكرنێ ژ زەلامێ خۆ دكەت و خیانەتێ لێ دكەت.
چارەسەری:
بەری پێكئینانا خێزانێ، پێدڤییە باش هزر بهێتە كرن كا ئەرێ ئەڤ كەسە (یێ/یا) گونجایە بۆ (وی/ وێ)، یا باش ئەوە بەری پێكئینانا ژیانا هەڤژینییێ هەردولا پتر ئێكودو بنیاسن، هەروەسا بڕیارا بلەز یا پێكئینانا وێ ژیانێ مەزنترین تاوانە، چونكی ب بڕیارێن بلەز و سەرپێ گەلەك ئاڕێشەیێن خێزانی پەیدا دبن، هەر ژ بەر هندێ ژی، ل دادگەهان رێژەیەكا زۆر یا خێزانا ژێكجودا دبن و ئەگەرێ سەرەكی ژی (شویكرن/ ژنئینان)ا بلەزە، نەخاسمە ژی ئەوێن د ژییەكێ بچویك دا ژیانا هەڤژینیێ پێك دئینن.
ئەگەرێن خیانەت و ژێكجودابوونا هەڤژینان چ بن، مالوێرانییە بۆ هەردوو لایەنان و قوربانیێن هەری مەزن ژی زاڕۆكن، ژ بەر هندێ، بەری ئەو پێنگاڤ بهێتە هاڤێتن، پێدڤییە هەر كەسەك باش هزرا خۆ د پێكئینانا وێ ژیانێ دا بكەت.
| (خیانەتا هەڤژینییێ) هەر جۆرێ پەیوەندییەكا نەشەرعی و نەیاسایییە ل ناڤبەرا ژنەكا شويكری دگەل كەسەكێ دی، یان زەلامەكێ خێزاندار دگەل كچەك یان ژنەكا دی. |
ل دۆر خیانەتا هەڤژینیێ مەلا دلشاد بێسفكی دبێژیت:- د شەریعەتێ ئیسلامێ دا هەر كارەكێ گرێدای دەهمەنپیسی و پەیوەندیێن نە شەرعی بیت هاتینە حەرام كرن و خودێ مەزن دبێژیت: (ولا تقربوا الزنا إنه كان فاحشة وسا‌ء سبیلا ـ سورة الاسراء ــ)، ئانكو هەر كارەكێ مرۆڤی نێزیكی دەهمەنپیسییێ بكەت چێنابیت و حەرامە و نابیت مرۆڤ نێزیك ببیت، ئەڤ ئیدیەمە د یاسایێ دا ب (خیانەتا هەڤژینییێ) دهێتە ناڤكرن رامان ژێ هەر جۆرێ پەیوەندییەكا نەشەرعی و نەیاسایییە ل ناڤبەرا ژنەكا شويكری دگەل كەسەكێ دی، یان زەلامەكێ خێزاندار دگەل كچەك یان ژنەكا دی.
ل دۆر ئەگەرێن پەیدابوونا خیانەتا هەڤژینییێ، ئیران عەبدلجەبار ئەحمەد چارەسەركارا دەروونی دیار دكەت كو ئەگەرێن خیانەتێ ل ناڤبەرا ژن و مێران زۆرن، هندەك جاران ژن و مێر ژ بەر ئەگەرێن نەدیار ل بەر ئێكدو سار دبن و ژێك دویر دكەڤن، ئەڤە دبیتە ئەگەرێ هندێ كو ئێك ژ وان یان هەردو ب هندەك رێ یێن دی حەزێن خۆ تێر بكەن و دبێژیت: 1- كەرب و تۆلڤەكرن 2-كێماسی د پەیوەندییێن د ناڤبەرا ژن و مێران دا 3- هەست ب تنێبوونێ كرن 4- كێمبوونا حەز و خۆشییێ ل ناڤبەرا وان 5- پشتگوهڤەهاڤێتن 6-كێمباوەری 7-زێدە ب كارئینانا ئینتەرنێتێ 8-نەبوونا شیانێن چارەسەرییا ئاڕێشێن خۆ 9-دویركەتن ژ ئێكدو، ئەڤە و گەلەك ئەگەرێن دی رێخۆشكەرن بۆ چێبوونا وێ خیانەتێ.
هەر ئەو چارەسەركارا دەروونی بەحسێ رێ یێن رێگرتنێ ل خیانەتا هەڤژینییێ دكەت و دیار دكەت كو پێدڤییە ب رێیا سوحبەت و هەڤپەیڤینێ پەیوەندی ل ناڤبەرا هەردولا بهێنە ب هێز كرن و هەردو د هەست و داخوازیێن ئێكدو بگەهن و همبێزكرن و پەیوەندییا سكسییا رێكوپێك ل ناڤبەرا وان هەبیت.
| پارێزەر شەیماء عەبداللـە عومەر: د یاسایێ دا ئەو كەسێن خیانەتا هەڤژینیيێ دكەن سزایێ وان (چ مێ بیت یان نێر) نە كێمتر ژ دو سالان و نە پتر ژ پێنج سالان هێتە حوكم كرن. |
هەر ئەو چارەسەركارا دەروونی ئەشكەرا دكەت كو پێدڤییە گەنگەشەكرنەیێن وان ل سنوورێ بازنەیا هەڤژینییێ بن و گەلەك یا گرنگە ب رێیا گەنگەشەكرنێ ئاڕێشەیێن خۆ چارە بكەن، پێدڤییە ژی هەردولا بزانن كو خیانەتا هەڤژینییێ چ كاریگەریێن خراب هەنە، نەخسمە ژی ل سەر ژیان و پاشەڕۆژا زاڕۆیان و دبێژیت: هەكە ڤێ رێیێ مفایێ خۆ د چارەكرنا ئاڕێشەیان دا نەبوو، پێدڤییە سەرەدانا شیرەتكارەكێ بسپۆر بكەن داكو ڤێكنەكرنێن وان ب ساناهی بهێنە چارە كرن.
هەروەسا پارێزەر شەیماء عەبداللـە عومەر بەحسێ چەوانییا سزادانا وان كەسان دكەت یێن خیانەتا هەڤژینییێ دكەن و دبێژیت: د یاسایێ دا ئەو كەسێن خیانەتا هەڤژینیێ دكەن سزایێ وان (چ مێ بیت یان نێر) نە كێمتر ژ دو سالان و نە پتر ژ پێنج سالا ل دویڤ ماددێ (377) یێ یاسایا سزایێن دێ هێتە حوكم كرن، هەروەسا ئەگەر خیانەت ب رێیا تەلەفونێ یان نامەیان بیت شەش هەیڤان هەتا سالەكێ دێ هێتە سزادان.
ئەو پارێزەر دبێژیت: بەرێ زەلامان پتر قەستا دادگەهێ دكرن، لێ نۆكە ژن ژی دهێت سكالایێ ل سەر هەڤژینێ خۆ تۆمار دكەت و گەلەك جاران ئەم دبینین كو هندەك ژن بۆ حەزێن خو یێن نەڕەوا پارەی ددەتە گەنجەكی داكو پەیوەندییان دگەل چێ كەت و خیانەتێ بكەت، قوربانیێن سەرەكی یێن ڤێ پەیوەندییا نەڕەوا ژی زاڕۆكن.
هەر ل سەر ڤی بابەتی ژنەكێ ب ناڤێ (ش ــ ق) گۆت: ئەز دەیكا چار زاڕۆكا مە، من دڤێت بۆچوونا خۆ ل سەر ڤی بابەتی دیار بكەم و دبێژم: ئەز وەك ژنەك هندەك جاران نە ل گەل هندێ مە كو هەردەمێ ئاڕێشەیەكا بچویك چێ بوو ئێكسەر ئەو ئاڕێشە بهێتە مەزن كرن و هزرا خیانەتێ بهێتە كرن و بگەهیتە دادگەهێ، بەلكی پێدڤییە مرۆڤ هزرا زاڕۆكێن خۆ بكەت و نەهێلیت زیان بگەهنێ، چونكی زاڕۆكان چ گونەها خۆ نینە، بلا ژن ژی د هەمی تشتان دا هاریكارییا زەلامێ خۆ بكەت دا بارێ وی ژی سڤك ببیت و پێدڤییە هەردو پێكڤە خێزانا خۆ ژ هەلوەشیان و وێرانبوونێ بپارێزن.
هەروەسا چیمەن رەشید عبدلعەزیز چالاكڤان د بوارێ ژن و جڤاكێ مەدەنی دا هۆسا بەحسێ خیانەتا هەڤژینییێ دكەت و دبێژیت: ل دەستپێكێ دڤێت بزانین كو بۆ هەر حەز و ئارەزوویەكێ چ جوداهی ل ناڤبەرا ژن و زەلامان نینن، ژ بەر ڤێ چەندێ، دەمێ ئەم بەحسێ خیانەتا هەڤژینییێ دكەین، دڤێت وەكی ئێك هزرا هەردوو رەگەزان بكەین، ئانكو نە وەك هندەك دبێژن و هزر دكەن كو ئەڤ خیانەتە ب ژنێ ب تنێ ڤە گرێدایە و ئەو ب تنێ خیانەتێ ل هەڤژینێ خۆ دكەت و زەلام چ بكەت بۆ وی چو نینە و یێ ئازادە و جڤاك ژى چەندین به‌هانەیان بۆ بێگونه‌هييا وی دئینيت.
ل دویماهییێ بۆچوونا خۆ دیار دكەم و دبێژم: دڤێت هەر كەسەك خۆ و خێزان و زاڕۆیێن خۆ ب نمرە ئێك بزانیت و بەرژەوەندییا وان ل بەرچاڤ بگریت، پاشی باوەرییێ ب كەسانێن دی بینیت، هەروەسا رێگری ل هەڤژینیيا پێشوەخت بهێتە گرتن و هندەك یاسا ژ لایێ دەستهەلاتێ ڤە بهێنە دانان بۆ پاراستنا وان كەسێن دكەڤنە داڤ و تەلهێن كەسانێن بێ وژدان، جڤاك ژی زێدەتر بهێتە رەوشەنبیركرن چ ب رێكا میدیا و سۆشیال میدیایێ یان ژی رەوشەنبیركرنا گەنجان ب رێكا كۆڕ و سمینار و خولان، هەروەسا رێ نەهێتە دان ژن ل جهێ كارێ خۆ بەرهنگاری هەر جۆرێ هەڤڕویشییەكا سێكسى ببیت ژ لایێ هەر كەسەكی و هەر خودانكار و بەرپرسەكی ڤە، دڤێت جهێن پەیوەندیدار ژی ب تایبەت وەزارەتا كار و كاروبارێن جڤاكی یاسایێن تایبەت بۆ پاراستنا ژنان هەبن.
