دراما کوردی چ ئاسۆیەک پێڤە دیارە؟
ئەلند مزووری
دراما ئێک ژهونەرێن جیهانی یێ بەربەلاڤە ل هەمی وه‌لاتان، ئەڤ هۆنەرە رەهەندێن جوداجودا بخۆڤە دگریتن، ژوانا رەهەندێن دیرۆکی سیاسی جڤاکی و کۆمەلایەتی و کەلتۆری داب و نەریت و گەلەکێن دی، زێدەتر ئەڤ هونەرە کەتواری بخۆڤەدگریت کو رویدانێن رۆژانە یێن هەر جڤاکەکی و مللەتەکی ڤەدگۆهێزیت و دبیتە رەنگڤەدانا رەوشەنبیری، کەلتۆر داب و نەریتێن و کار و کریارێن وان یێن رۆژانە چ ب رەنگەکێ تراژیدی بیت یان کومێدی بیت یان ژی برەنگەکێ ئاسایی دناڤبەرا هەر دووکان دا، کۆ تێدا پەیامەک دهێتە گەهاندن.
دراما وەک نیاسین دنەژادێ خودا پەیڤەکا گرێکی یە ( Drao ) یان(Dromenon)؛ ب رامانا (کار) یان ئەو کارێ دهێتە ئەنجامدان.
د جیهانا هونەری دا گەلەک رەگەز و رێکێن دەربرینێ هەنە کو کەتواری و بویەرێن تێدا دهێنە رویدان بۆ مە ڤەدگۆهێزن وەک سینەما د شاشا مەزن دا شانۆ لسەر دەپێ شانۆیێ برێکا نمایشکرنێ ب پشکداریا هژمارەکا کاریکتەران، دراما ژی ئێک ژ وان رێکا نە کو برێکا شاشا بچویک ئانکو تەلەفزیونێ دهێتە گەهاندن، یان لڤی سەر دەمی چەندین رێکێن دی یێن ئەلیکترۆنی پەیدابووینە وەک کەنالێن یوتیوبی و تۆرێن چڤاکی یێن جوداجودا.
دراما د چوارڤێ خودا ئێک ژ وان هونەرانە یێن کونترۆلێ لسەر هزر و هەستێن خەلکی دکەت و بەرجەستەکرنا کەتوارێ ژیانێ، لەورا ئەڤ هونەرە هاتیە نیاسین بکارەکێ بشەرەنیخ (صراعی) دناڤ بەرا قەنجیێ و خرابیێ دا، یان دێ رێکا بۆ چارەسەریا کێشان ڤەبینیت و ئێختە رووی، یان ژی دێ هەولدەت چارەسەریا کێشەکێ بکەت دناڤا چڤاکی دا.
دراما کوردی ژی بەشەکێ هونەرێ نواندنێ یە ژ ڤی هونەرێ جیهانی و دەربرین ژکەتوارێ چڤاکێ کوردی دکەتن و گۆمان تێدا نینە ئەوێ ژی ئاسۆیێن خۆ هەنە .
هونەرێ کوردی بگشتی د گەلەک مژاراندا یێ هەژار و لاوازە و نەشیایە حەزا خەلکێ خۆ تێر بکەت و ئەوا وان دڤێت بدەتێ و وان بخۆڤە گرێبدەت.
گەر ڤەگرین بۆ هونەرێ کوردی بگشتی دێ بینین کو د گەلەک مژاراندا یێ هەژار و لاوازە و نەشیایە حەزا خەلکێ خۆ تێر بکەت و ئەوا وان دڤێت بدەتێ و وان بخۆڤە گرێبدەت، هونەرێ درامایێ ئێک ژ وان هونەرانە یێ کو ئەڤ خالا زیق بێڤە دیاردبیت، نەشیایە رێکا خۆ بەره‌ڤ ناڤا چڤاکی خۆرت بکەت و ئاسۆیەکا گەش د چاڤێن وان دا بدەتە دیارکرن، لەورا بەردەوام خەلکێ خۆ بەرەڤ بینەریا بەرهەمێن بیانی ڤە بریە.
ئەگەر بشێوەیەکێ گشتی ل هونەرێ درامایێ لسەر ئاستێ کوردستانێ بنێرین و بتایبەت ل دەڤەرامە دێ بینین کو گەلەک یێ لاوازە، ئەڤە ژی ڤەدگەریت بۆ گەلەک فاکتەران:
- نەبوونا نڤیسەرێن سەرکەفتی د بوارێ نڤیسینا تێکستێن درامایێ دا.
- نەبوونا زەمینەکا گۆنجای بۆ وێنەکرنێ لگۆر تێکستی.
- نەبوونا ئەکتەرێن خودان شیان بۆ بەرهەمێن درامایێ، کو دەلیڤە هەبیت بەردەوامیێ بدەنە کارێ درامایێ، چۆنکە دەمێن درێژ و چەندین قۆناغ دڤێن هەتا کو بەرهەم ب دوماهێ بهێت.
- داب و نەریتێن چڤاکی کارتێکرنێ ل کاریکتەرێن رەگەزێ مێ دکەن و زوی بزوی رێک پێ ناهێتە دان و ئەو جورئەت نینە بۆ پشکداریکرنێ د کارێن درامایی دا.
- نەبوونا پشتەڤانیێ ژ لایێ کەرتێن حکۆمی بتایبەت یێن رەوشەنبیری و هونەری و نەبوونا بودجەیه‌کا گۆنجای بۆ ڤی کاری.
- نه‌بوونا کۆمپانیێن تایبەت بۆ بەرهەمئینانا درامایا ناڤخۆیی.
- بازرگانێن ڤی هونەری زێدەتر رویدکەنە ئینانا بەرهەمێن بیانی و دوبلاژکرنا وان بۆ زمانێ کوردی وزێدەتر بهای پێ ددەن و کارێن ناڤخۆیی پشت گوهـ دهاڤێژن، بێ بەرچاڤ وەرگرتنا داب و نەریتێن چڤاکی مە، لشوینا ئەو مەزاختیێ ل ڤان بەرهەمان بکەن، پێدڤیە ئەو پشتەڤانیا بەرهەمئینانا بەرهەمێن ناڤخۆیی بكەن.
و گەلەک فاکتەرێن دی یێن دبنە هوکار بۆ نەبوون و لاوازیا ڤی هونەری.
بازرگانێن ڤی هونەری زێدەتر رویدکەنە ئینانا بەرهەمێن بیانی وزێدەتر بهای پێ ددەن و کارێن ناڤخۆیی پشت گوهـ دهاڤێژن، بێ بەرچاڤ وەرگرتنا داب و نەریتێن چڤاکی مە.
گەر ئاوریەکێ ل ڤان دوو سێ سالێن بۆری بدەین دێ بینین کو دراما کوردی ل دەڤەرا مە ڤەلڤینەک پێڤە دیاربوویە و رەنگڤەدانەکا باش بخوڤە دیتیە و چەندین بەرهەمێن ناڤخوویی کەفتینە دناڤا جیهانا هونەرێ درمایێ دا و بووینە جهێ سەرەنجراکێشانا خەلکی، شیاینە کەتوارێ کوردی و وان بویەرێن دناڤا چڤاکی و خێزانانا کوردی دا برەنگەکێ هونەری ب ئازرینن و بەرچاڤ بکەن و دەربرینێ ژچەندین ئاریشە و گرفت و کێشەیێن جوداجودا دناڤا چڤاک و خێزانا کوردی دا بکەن یێن کو دکاودانێن ئەڤرۆکەدا دەرباز دبیتن، ئەگەر ئەڤ بزاڤە دبەردەوام بن گۆمان نینە دێ بەرێ خەلکێ ژ درامایێن بیانی ڤەگۆهێزن، ئەو درامایێن خزمەتا چاند و دیرۆکا دۆژمن و نەحەزێن گەلێ کورد دکەن یێن کو د دویر ژ سنج رەوشت و داب و نەریتێن مللەتێ مە، ئەو هەولددەن برێکا ڤان درامایا چاند و رەوشتنبیری و داب و نەریتێن خۆ دناڤا چڤاکێ مەدا بەلاڤبکەن و ریکلامەکێ بۆ هەمی سکتەرێن دناڤا چڤاکێ خۆدا بکەن ئەگەر مە درامەکا کوردی هەبایە یان مە هەبیت دێ شێت رێ ل ڤان درامایێن بیانی گریت یێن کو دبنە هوکار بۆ شێواندنا رەوشت و داب و نەریت و تیتالێن چڤاکێ مە، چۆنکە رەنگڤەدانا وان یا نەرێنی کارڤەدانەکا مەزن کرییە لسەر تەخێن چڤاکی بگشتی و بتایبەت سنێلە و زارۆکان ژ هەر دوو رەگەزان و بووینە هوکار بۆ پەیداکرنا ب هزاران کێشێن چڤاکی دناڤا خەلکێ مەدا.
درامایێن بیانی دبنه هوکار بۆ شێواندنا رەوشت و داب و نەریت و تیتالێن چڤاکێ مە، چۆنکە رەنگڤەدانا وان یا نەرێنی کارڤەدانەکا مەزن کرییە لسەر تەخێن چڤاکی بگشتی و بتایبەت سنێلە و زارۆکان.
مخابن ئەڤ چەندە ژی دیاردکەت کو بازرگانێن دڤی بیاڤی دا بازرگانیێ دکەن هزر دهندێ دا ناکەن کۆ ئەو یێ بازرگانیێ ب روومەت و بهایێن مرۆڤاتی یا خەلکێ خۆ دکەن، ئەڤ چەندە ژی دبیتە تۆندو تێژەیەکا پەردەپۆشکری دژی چڤاکێ مە، لەورا داخوازین کو لایەنێن پەیوەندیدار رۆلێ خۆ دسانسۆرکرنا ڤان جۆرە درامایان دا ببینن و سنۆرەکی بۆ وان جۆرە بەرهەمان بدانن یێن دبنە هوکار بۆ پەیداکرنا ڤان کێشەیان و دبنە ئەگەرێ ڤەگۆهاستنا رەوشەنبیرەکا سەقەت بۆ ناڤ چڤاکێ مە، لباتی ئەڤی مەزاختی ل دراما بیانی بکەن چ بکرین یان ژی ب دۆبلاژکرنا وان، ئەو پشتەڤانیێ ل درامایا مە یا خومالی بکەن، دێ روشا هونەرێ درامایێ و بازرگانیا هونەری ژی ب رەنگەکێ دی بیت، ئۆ دێ بیتە پشتەڤانی بۆ درامایێ، وەک ئەم دبینین ل ڤان دوماهیان چەندین دراما لسەر شاشێن تیڤیان و دتۆرێن چڤاکی دا رۆلێ خۆ دیتیە وشیاینە ژمارەکا بینەران بخۆڤە گرێ بدەت، ژوان دراما دراما (داڤ) کو شیایە بابەتێن جودا جودا یێن خێزانێ و یێن‌چڤاکی بئازرینیت و بەرچاڤ بکەت برێکا دیمەن و رویدانێن وێ یێن رۆژانە دناڤ چڤاکێ مەدا دیاردبن دناڤا خێزانێن چڤاکێ مەدا، ب هزرا من ئەڤ درامایا شیایە وانەیێن مەزن و جوداجودا بدەتە گەنجێن مە بۆ چەوا سەرەدەریکرنێ دگەل ئاڤاکرنا خێزانەکا سەرکەفتی و زێدەباری وان رفتار و سەرەدەریێن جیران دگەل جیرانا و مامۆستایان وقوتابیان و سەمیانێن وان و ب دەهان نموونەیێن دی تێدا هەنە زێدەباری سەرکەفتنا کاریکتەرێن ڤێ درامایێ کو زێدەتر هندەک روویێن نووینە دناڤا هونەری درامایێ دا.
