دو نەخۆشییێن دەروونی كو پتر تووشی ژنان دبن
ئیران عبدالجبار
چارەسەركارا دەروونی
گەلەك جاران ناڤێن هندەك جۆرێن نەخۆشییێن دەروونی گوهـ لێ دبین، لێ نزانین كا ئەو چ نەخۆشینە و چەوان ل نك مە پەیدا دبن، یان ژی نزانین بارا پتر تووشی چ كەس و رەگەزێن مرۆڤان دبن.
| نەخۆشییا دەروونی ئەو رەوشە یا گوهۆڕینێ دئێخیتە هەست و هزر و رەفتارێن هەر كەسەكی و ئالۆزی و شەپرزەیی دكەڤنە د كار و كریارێن رۆژانه‌یێن كه‌سێ تووشبووى دا. |
ل دەستپێكێ گەلەك گرنگە بزانین كو نەخۆشییا دەروونی ئەو رەوشە یا گوهۆڕینێ دئێخیتە هەست و هزر و رەفتارێن هەر كەسەكی و كەسێ تووشبووی ئالۆزی و شەپرزەیی دكەڤنە د كار و كریارێن وی یێن رۆژانە دا، هەر بۆ نموونە چالاكییێن وی یێن جڤاكی و كاری و خێزانی.
نەخۆشییا دەروونی وەكی هەر نەخۆشییەكا دی یا وەكی نەخۆشیێن دلی، شەكرێ.. هتد. كاركرتێكرنێ ل سەر هندەك خانێن لەشێ مرۆڤی دكەن و چارەسەرییا خۆ هەیە، لێ رێژا تووشبوونێ ب نەخۆشییێن دەروونی ل نك ژنان و زەلامان نەوەكی ئێكە و جوداهی هەیە، د هندەك ڤان جۆرێن نەخۆشییان دا، رێژا تووشبوونێ ل نك ژنان پترە ژ یا زەلامان.
ل ڤێرێ دێ رۆنكرنەكێ دەینە دو ژ وان نەخۆشیێن دەروونی كوپتر ل نك ژنان دیار دبن:
*نەڕحەتی(قلق):
ئەڤ جۆرە جۆرە نەخۆشییە بارا پتر ب نەئارامی و دلگرانییێ ڤە گرێدایە و دبیتە ئەگەرێ تێكچوونا دەروونێ وێ كەسا تووشی ڤی جۆرێ نەخۆشییێ دبیت.
| نه‌ڕحه‌تى و خه‌مۆكى دو نه‌خۆشييێن ده‌روونى نه و بارا پتر تووشى ژنان دبن، لێ وه‌كى هه‌ر نه‌خۆشييه‌كا دى يا له‌شى، چاره‌سه‌رييا نه‌خۆشييێن ده‌رووني هه‌يه. |
ڤی تێكچوونا دەروونی گەلەك جۆرێن خۆ هەنە، لێ د هندەك جۆران دا گەلەك ددیار و بەرچاڤن، وەكی:
– تێكچوونا ترسێ (Panic disorder): كو نەخۆش خۆ گەلەك نێزیكی جەلتا دلی دبینیت.
– واسواس: كەسێ تووشبووی هندەك رەفتاران دكەت و دیار دبیت كو تووشی ڤێ نەخۆشییێ بوویە، وەكی: شووشتنا دەستان یان پاقژكرنا جهی ب بەردەوامی یان كۆمكرنا تشتان.
– تێكچوونا ترسێ ژ جهەكێ تایبەت: كو ئەڤە ترسەكا مەزن و بێ سنوورە ژ گیانەوەرەكی، یان ژ جهەكێ بلند یان ژی ژ جهێن گرتی.
نیشانێن نەڕحەتییێ:
– زوو ئازریان و تۆڕەبوون.
– تووشبوو هەست دكەت كو تشتەك دێ هێتە روودان.
– زێدەبوونا لێدانا دلی.
– بێنتەنگی.
– خوهدان و لەرزین.
– هەستكرن ب بێهێزی و وەستیانێ.
– پەیدابوونا ئاڕێشەیێن نڤستنێ.
– ئاڕێشەیێن ئاشكی(مەعیدەی) بۆ پەیدا دبن و تووشی تێكچوونا خوارنێ دبیت.
* خەمۆكی:
ئەڤە ژی جۆرەكێ دی یێ نەخۆشییێن دەروونییە كو بارا پتر تووشی ژنان دبیت و ل نك زەلامان كێَمترە، و گەلەك ئەگەر رۆلێ خۆ د پەیدابوونا ڤێ نەخۆشییێ دا ل نك ژنان دبینن، وەكی: (تێكچوونا هۆرمۆنێن وان، زڤڕۆكا بێنڤێژییێ، زاڕۆكبوون، دانعەمربوون).
| (تێكچوونا هۆرمۆنان، زڤڕۆكا بێنڤێژییێ، زاڕۆكبوون، دانعەمربوون) ئه‌گه‌رێن په‌يدابوونا خه‌مۆكييێ نه ل نك ژنان. |
نیشانێن خەمۆكییێ:
– هەستكرن ب خەم و تێنبوون و ڤالاتییێ.
– زالبوونا هەستێن بێهیڤیبوون و سەرنەكەفتنێ.
– كەسێ خەمگین(خەمبار) زەحمەتێ دبینیت دەمێ كارێن خۆ یێن رۆژانە ب رێڤە دبەت.
– گرییەكا بەردەوام.
– تێكچوونا تەركیزێ، لاوازی د بڕیاردانێ دا.
– تێكچوونا خەوێ.
– تێكچوونا خوارنێَ و
– هەستكرن ب لاوازی و وەستیانێ.
– سەرئێشانا بەردەوام یان ئێشانا هندەك ئەندامێن دی یێن لەشی.
– تۆڕەبوون.
