گولبهار.. شاليلا هه‌مى سپێدەیان
ئامادەكرن: حەسەن بیبۆ
بەری بچینە د ناڤ جڤات و ژیاننامەیا كەسۆكی و هونەرییا هونەرمەندا كورد (گولبهار)ێ دا، دێ چەند تیڕۆژكێن دیرۆكی د بیاڤێ هونەرێ ستران و مۆزیكێ و پەیدابوون و بنیاتێ سترانا كوردی و وێرەكی و رۆلێ ژنا كورد د گۆڕەپانا هونەری دا دەینە دیاركرن.
ئەگەر بنێڕينه ستران و مۆزیكا كوردی و ب كویری بچینە د ناڤدا و بەرپەڕێن دیرۆكێ ڤەدەین، دێ بینین كو بەری پتر ژ (100) سالان هۆزانڤانێ كوردێ ب ناڤودەنگ ( ئەحمەدێ خانی) د داستانا خوە (مەم و زین)ێ دا، ناڤێن هژمارەكا ئامیرێن مۆزیكێ یێن كوردی د ناڤ مالكێن هۆزانێن خوە دا داینە دیاركرن، مینا (نای، گوزەل، زڕنا، دەف، دەهۆل، ساز، سەنتور، كەمانچە، عۆد) ل كۆچك و دیوانا (میر زەینەددین) كو هەمی دەما جڤاتا وی یا پڕی مۆزیكساز و دەنگبێژ بوویە.
هەلبەت د ناڤ ڤان جڤاتان دا رۆلێ ژنێ كێمتر نەبوویە ژ یێ زەلامی، ژ بەركو د بنیاتدا سترانا كوردی یا رەسەن ژ زاردەڤێ ژنێ پەیدابوویە و ب رێیا زەلامی بەلاڤ بوویە، ئەڤە ژی وێ چەندێ دگەهینیت كو ژنا كورد د شاهی و دیلانان دا نارینك و سەركێ زاڤا دگۆتن، د هەلكەفتێن ئایینی دا شعر و مەدیحە دگۆتن، د شینی و تازیان دا سترانێن زێماری ب مری و شەهیدێن خوە دگۆتن، د شەڕ و هێرشێن دوژمنان دا سترانێن مێرخاسییێ ب فێرس و عەگیدێن كوردان دگۆتن، د سەیران و خوشیان دا، ل مێرگ و كانییان حەیران یان (حەیرانۆك) ب ماقویلییا كچ و خورتێن دەڤەرا خوە دگۆتن، دەست بۆ دەستی و قۆناغ بۆ قۆناغێ بەردەوامی ب ڤێ چەندێ هاتییە دان و ب رێیا دەنگبێژان ئەڤ هونەرە ژ دەڤەرەكێ بۆ یا دی هاتییە ڤەگوهاستن و رەواجا ڤی هونەری هەتا ئەڤرۆ بەردوام بوویە، ب دیتنا من ئەڤە ژی بۆ میرگەها بۆتان دزڤڕیت، وەكی ژێدەر دبێژن: میرەك ژ میرێن جزیرا بۆتان د دەمێ خوە دا بڕیارەك دابوو كو هەر كەسێ ل جزیرێ بیت، ئەركە ل سەر وی ئامیرەكێ مۆزیكێ بزانیت یان سترانان بێژیت، ئەگەر (نە) بلا ژ میرنشینا من بار كەت، دبێژن كو ب تنێ دوومالان بار كر و ئەڤێن دی، چ ژن ژ زەلام، ئەو بڕیارا میری ب جهـ ئینا.
| محەمەد عارف جزيرى ل به‌ر ده‌ستێ ده‌يكا خۆ عەدلا رەشید جزیری فێرى هونه‌رێ سترانگۆتنێ بوويه. |
ئەڤێ بڕیارێ كارتێكرن ل خەلكێ دەڤەرێ نەخاسمە ژی ل ژنێ كریە و هژمارەكا ژنێن كورد پەیدا بوون وەك (جەلیلا لەعلێ) كو ب پێشه‌نگا سترانبێژێن دەڤەرا جزیرێ دهێتە هژمارتن، دویڤدا سترانبێژ (عەدلا رەشید جزیری) كو دبیتە دەیكا (محەمەد عارف جزیری) و ئه‌و ل بەر دەستێ دەیكا خوە فێرى سترانگۆتنێ بوویە، دبیت گەلەكێن دی ژی هەبووینە، بەلێ ب مخابنی ڤە نەگەهشتینە دەزگەهێن راگەهاندنێ، ژ بەر ڤێ چەندێ نەهاتینە نیاسین و ناڤودەنگێ وان ژی دگەل مرنا وان بەرزە بوویە.
د زنجیرا سترانبێژێن ژنێن كوردێن پێشەنگ دا ئەوێن ناڤێن وان هاتینە تۆمار كرن وەكی (ئەلماس خان، مریەم خان، نەسرین شێروانی و دەیكا جەمال، پشتی ڤێ پێلا دەنگبێژان سێگۆشەیەك پەیدابوو ئەو ژی فەوزیا محەمەد، گولبهار و عەیشاشان بوون و ڤان سترانبێژان ملێن خوە دانە بەر وێ پێستركا نویخازییێ یا تەحسین تاهای ل سەر سترانا كوردی پەیدا كری كو د چارچۆڤێ سترانا فۆلكلۆری دا ب كارئینا و ب تنێ ئامیرێ (دەفێ) دەربازی نویخازییێ كرن، ئەو ژی ب كارئینانا هۆزانێن هۆزانڤانان و دابەشكرنا مۆزیكێ و بكارئینانا ئامیرێن مۆزیكێ یێن جۆراوجۆر و دانانا ئاوازان و گوهۆڕینا مقامان و ریتمێ د سترانێ دا.. هتد.
بۆ ڤی بابەتی دێ هونەرمەندا كورد (گولبهار)ێ كەینە نموونە بۆ سترانبێژێن ژن كو ڤێ هونەرمەندێ رۆلەكێ كاریگەر د گۆڕەپانا هونەری دا هەبوویە و ئەرشیفێ سترانا كوردی ب بەرهەمێن خوە دەولەمەندكریە، لەوما دێ ب ڤان پەیڤان پەسن و بهایێ وێ دگەل كاروانێ ژیانا وێ یا هونەری دەینە بەرچاڤ كرن.
گولبهار و هونەر، مینا دوو ئەڤینداران دیمەنێن جوانێن كوردستانێ هەمبێز كرینە، بێگومان سروشتی كارتێكرنا خوە د هەست و هزرێن وێدا هەبوویە، لەوما گەلەك كەیفا وێ ب سروشتێ كوردستانێ دهات و شەهنازییەكا مەزن ب ژین و ژیار و رەوشت و كەلتۆر و ناڤ و زمانێ خوەیێ كوردی دكر، ئەڤە بۆ ئەگەرێ وێ چەندێ ئەڤ ژنا كورد شیانێن خۆ بۆ پێشئێخستنا هونەرێ سترانێ و مۆزیكێ ب كار بینیت و هەڤڕكییەكا دژوار دگەل ژیانێ بكەت و سنوورێن جڤاكی و عەشیرەتگەری بهەڕفینیت و مل ب ملێ زەلامێ كورد رۆلێ خوە ببینیت.
– ناڤَێ دروست یێ (گولبهار)ێ (فاتیما محەمەد ئەحمەد)ە، بابێ وێ د بنیاتدا سپینداری یە، ناڤێ دەیكا وێ (حەمدیا)یا ئامێدی یە، ئەو ب خوە ل گوندێ (كوچانس) يێ سەر ب باژێڕكێ (جۆلەمێرگێ) یێ ب باكوورێ كوردستانێ ڤه‌‌یه.
| گولبهار ل سالا (1929)ێ ژ دايك بوويه، ل رۆژا 23 ى شواتا 2010 ێ ل به‌غدا وه‌غه‌را دووماهييێ كريه و ته‌رمێ ل باژێڕێ نه‌جه‌ف هاتييه ڤه‌شارتن. |
– گولبهار ل سالا (1929)ێ ل گوندێ كۆچانس هاتییە سەر دنیایێ، هێشتا زاڕۆك ئەشقا هونەرێ كوردی كەفتييە دلێ وێ، ئەڤ چەندە وەك ئەركەكێ نیشتمانی لسەر ملێن خوە راگرت و دەست ب پەیاما خوە كر و چ جاران هونەرێ خوە بێ بها نەكریە.
– د دەستپێكا سالێن چلان دا ل (بەغدا) پشكداری د چەندین بزاڤێن هونەری دا كریە، نەخاسمە ژی بزاڤێن شانۆگەری، ئەو دبیتە ئێكەمین كچا كورد ل عیراقێ وەك زارڤەكەر لسەر دەپێ شانۆیێ راوەستیای.
– ل سالا (1949)ێ دگەل هونەرمەندێن مەزنێن عیراقی ب ئاوایەكێ فەرمی پشكداری د هژمارەكا فیلم و شانۆگەری و زارڤەكرنێن تەلەڤزیۆنی دا دكەت.
– ل سالا (1956)ێ وەك ئەندامەكا بلیمەت ل پشكا زارڤەكرنێن تەلەڤزیۆنی ل تەلەڤزیۆنا عیراقێ دهێتە وەرگرتن.
– خودانا دەنگەكێ نازك، یێ پڕی هەست و تام، دەستپێكا وێ یا سترانگۆتنێ، دگەل (عەیشا)یا خویشكا خوە بوو یاكو ب ناڤێ (فەوزیا محەمەد) دهێتە نیاسین و هەردوو دبنە كۆرال د تیپا (14ی تەممۆزێ) ل بەغدا.
| گولبهارێ نێزیكی (285) سترانێن تۆماركری هه‌نه و ناڤەڕۆكا وان دلداری و فۆلكلۆری نە. |
پشی شەهرەزاییەكا بەرفرەهـ ل نك پەیدا دبیت، رێیەكا تایبەت ب خوە دگریت و مل ب ملێ هونەرمەندان (تەحسین تاها و بشار زاخۆیی) سێگوشەیەكا نویخاز بۆ سترانا كوردی ل كوردستانێ ب گشتی و ل دەڤەرا بەهدینان ب تایبەتی چێ دكەن و بەرێ كاروانێ سترانا كوردی ژ كۆچك و دیوانا دەربازی قۆناغا هەڤچەرخییێ كرن، ئاواز دانانە سەر پەیڤێن هوزانڤانان و هژمارەكا ئامیرێن مۆزیكێ ل سەر تەمبیرا (محەمەد عارف جزیری) زێدە كرن، ئەگەرێن سەرەكی یێن داهێنانا گولبهاری بۆ سروشتێ كوردستانێ و داخباربوونا وێ ب دیمەنێن ( چیان، گولان، رویباران، داروباری..هتد.) لەوما دێ بینین د زۆربەیا سترانێن خوە دا (سروشت) كریە ناڤەڕۆكا بابەتێن خوە یێن سترانێ، بۆ نموونە: سترانا (كەوا سپێدا بخوینە، بلبلۆ، چنارا ل سەر ریباری) و ل سالا (1963)ێ ئێكەمین ستران ب دەنگێ خوە ل رادیۆیا كوردی ل بەغدا ل ژێر ناڤێ (كوڕێ گوندی بەژن دارێ حەیزەران) تۆمار كریە.
هژمارا بەرهەمێن (گولبهارێ) یێن تۆماركری نێزیكی (285) سترانانە، ناڤەڕۆكا وان (دلداری و فۆلكلۆری)نە، گەلەك هۆزانڤانان هۆزان داینێ و پشكداری د بەرهەمێن وێ دا كرینە، مینا (سەبری بۆتانی، محەمەد ئەمین ئوسمان، بەدرخان سندی، حافز مايی، سەمیر زاخۆیی، سەگڤان عەبدلحەكیم، بەهزاد بالەتەیی، سالح عەلی و فەخرەدین دۆسكی)، هەروەسا هژمارەكا هونەرمەندان ئاواز بۆ سترانێن وێ داناینە، مینا (بشار زاخۆیی، سەمیر زاخۆیی، ئەحمەد خەلیل زاخۆیی، باكۆری، نازم نەعیم، یاسین شێخلی، جەمال جەلال و محەمەد قەدری) و گەلەكێن دی، هەروەسا رۆلەكێ كاریگەر د مەیدانا سترانا كوردی دا هەبوویە، پەیوەندیێن وێ د بەرفرەهـ بوون دگەل رەوشەنبیر و مۆزیكژەن و سترانبێژێن كورد، هژمارەكا زۆر یا سترانێن خوە ل رادیۆیا كوردی ل بەغدا تۆمار كرینە، چەندین سترانێن (دووقولی) دگەل هژمارەكا سترانبێژێن ناڤدارێن كورد تۆمار و كلیپ كرینە ، مینا (تەحسین تاها، عەبدولا زێرین، سەمیر زاخۆیی، عیسا بەرواری، محەمەد عارف جزیری، بشار زاخۆیی، فوئاد ئەحمەد و محەمەد تەیب) و هژمارەكا دی یا سترانبێژان.
پشی چەند سالێن غەریبیێ یێن گولبهارێ دگەل كچا خوە (بێریێ) ل (عەممان)ا پایتەختێ (ئۆردن) بۆراندین، جارەكا دی ڤەگەڕیانە باژێرێ (بەغدا) و ل سالا ( 2005)ێ ب پێشنیارا خانم ڤیان مایی و ب پشتەڤانییا وەزارەتا رەوشەنبیری و لاوان و ب رێیا رێڤەبەرییا گشتی یا رەوشەنبیری و هونەری ل دهۆكێ گولبهارا هونەرمەند دزڤڕیتەڤە بۆ هەمبێزا چیایێن كوردستانێ و ل باژێڕێ دهۆكێ ئاكنجی دبیت و ب ئامادەبوونا وێ بۆ ماوێ دوو رۆژان ڤیستەڤالا رێزگرتنێ ل باژێڕی (دهۆك) بۆ دهێتە ساز كرن.
| گولبهارێ ئێكەمین سترانا خوه ل سالا (1963)ێ ب ناڤێ (كوڕێ گوندی بەژن دارێ حەیزەران) تۆمار كریە و به‌رهه‌مێ وێ يێ دووماهييێ ژى سترانا (چەلێ لبەر چەلا) بوويه. |
د ناڤبەرا سالێن (2008 و 2009)ێ دا و ب هاریكارییا تیپا دهۆك یا مۆزیكی، ب سەرپەرشتییا مامۆستا (جەمال محەمەد ئەدیب) هژمارەكا سترانان ب دەنگێ وێ و ب مۆزیكەكا پێشكەفتی ل ستۆدیۆیا تیپا دهۆك بۆ هاتینە تۆمار و كلیپ كرن و ل سالا (2009)ێ دووماهیك سترانا وێ ب ناڤێ (چەلێ لبەر چەلا) بەرهەم ئینایە، لسەر ئاستی كوردستانێ ب تایبەتی و یێ عیراقێ ب گشتی پشكداری د گەلەك ئاهەنگ و ڤیستەڤال و بزاڤێن هونەری دا كریە، بۆ نموونە:
– ل سالا (1973)ێ ل (بەیرۆت) پایتەختێ (لبنان)ێ دگەل (محەمەد عارف جزیری و عیسا بەرواری).
– ل سالا (1976)ێ د وەرزەكێ هونەری دا ل بنگەهێ رەوشەنبیری یێ عیراقێ ل (لەندەن) یێ كەلتۆرێن جیهانی، (گولبهار و عیسا بەرواری) نوینەراتییا كەلتۆرێ كوردی كرینە.
| ل سالا (1981)ێ ل ئەمریكا و هه‌ر وێ سالێ ل فڕه‌نسا هاتيه خەلات كرن، ل سالا 2005 ێ ژى دوو رۆژان ل باژێڕی (دهۆك) فیستەڤالا رێزگرتنێ بۆ هاتيه ساز كرن. |
– ل سالا (1978)ێ د ڤیستەڤالا (ڤیەنا) (گولبهار و عیسا بەرواری) و هژمارەكا مۆزیكژەنێن كورد نوینەرێن كەلتۆرێ كوردی بوون.
– ل سالا (1981)ێ ل ئەمریكا و د هەمان سالدا ل (پاریس) ژ لایێ سەرۆكێ شارەوانییا پاریس ڤە دهێتە خەلات كرن.
گولبهارێ د ژیانا خوە یا هونەری دا و ل سەر ئاستێ عیراقێ و كوردستانێ پشكداری د زۆربەیا ئاهەنگ و ڤیستەڤالال و بەرنامێن رادیۆیی دا كریە و چەندین رۆژنامە و كۆڤارێن كوردی و عەرەبی هەڤپەیڤین دگەلدا ساز كرینە.
ب ڤی ئاوایی ژیانا خوە یا پڕی داهێنان بۆراندییە، دگەل ڤێ چەندێ تووشی نەخۆشییەكا گران دبیت و ل باژێرێ (دهۆك) پشتی چەندین نشتەگەری و هەولدانێن نوژداران ل رۆژا 23/2/2010) ل باژێڕێ (بەغدا) دچیتە بەر دلۆڤانییا خودێ، وەكی برای وێ ئەحمەد گۆتی كو ل دویڤ وەسیەتا وێ، تەرمێ وێ ل باژێڕێ (نەجەف) هاتییە ڤەشارتن.
