ئەدەب
مرۆڤەکێ بێ سیبەر*
كورته چیرۆك
غیاسه‌ددین نەقشبەندی
چ نەمابوو میلێت دەمژمێرێ پشتا دوازدێ بشکێنن دەما ئەفەندی هەوڵددا دەرگەهێ ژورا نڤستنێ ڤەکەت، دیوارەک نەمابوو ملێ خۆ لێنەدەت، وەکی تو بێژی دیوار ژخەو ڕادکرن، پشتی وێژی زانی كو دیتنا کونا کلیلێ ئێکە ژکارێت مەحال دەما پێکەکێ زێدەتر ڤەدخۆی، چەوا ئەڤ کلیلا مەزن دێ چیتە د ڤێ دەرزا بچویکدا! نە کونا کێلونێ و نە کلیل لجهێ خۆ نامینن! بهەر حال پشتی هەوڵدانەکا گەلەک، کەو ب داری کەفت و دەرگەهـ ڤەکر، گرفتەکا ژهەردوان وێرانتر هاتە بەرسینگی: دێ چەوا لسەر پێیەکی راوستیت و پێلاڤ و گورێ ژپێ خۆکەت؟ وەدیاربوو ئەڤە کارەکێ ئەستەمه، پێلاڤا خۆ یا ‘ڤانهاوزن’ هەرکتەک ب لایەکیڤە هاڤێت و جلکێت خۆ ژی هندی شیای ژبەرخۆکرن و یێت دی بوونە گرێ لبن تەنشتا وی پشتی خۆ بسەر لێڤا تەختی دادای.
‘پەری’ وەکی تاڤەکا بارانا بهارێ دهزراویدا ڕابووری، چدکەت لدەرڤەی وەڵاتی و چەوا گەرماتیا وێ ب ببالیفەکا ساروسڕ هاتە گوهڕین، هزرەکا گەمژەبوو، کەفتە د ناڤ خەوەکا کویردا پتر وەکی دلگرتنێ بوو.
ئێکەمین جهێ وی هەستپێکری پشتی ژخەوڕابووی گەوریا وی یا هشک بوو، ژنشکیڤە ڕابوو و ڤینا خەوێ و خاڤبوونا دناڤجهادا بندەستکر و هێڤکرە دەمژمێرا دیواری، میلێت وێژی بئاسویی درێژببوون، هەستا دووێ، باسکێ وی بوو کو مایە دبنڤە و دەمژمێرا زێڕی تێدا ئاڤابووی و نەخشێ خۆ لسەر مەچەکێ وی چێکری، ئێکسەر دەمژمێرا گرانبەها ژدەستی ڤەکرو هاڤێتە سەر مێزێ و وەکی هەفتیارەکێ تێهنی بەرەڤ ناندینێ چوو کو جارا دویماهیێ بەفریکا ئاڤێ لوێرێ دیتبوو. هەستکر کو رێکا ناندینێ ژهەرشەڤ تاڕیترە و بکوتەک بەرپێت خۆ ددیتن.
دگەل خۆ گوت: ئەڤەچیە کەهرەب ڤەمریایە؟ گەهشتە بەفریکێ و دولکێ ئاڤێ بسەردەڤێ خۆ داکر، ئاڤێ هشێت وی پێچەک ڤەوژارتن، ئەڤە کێ کەهرەبا من ڤەمراندیە؟
گازیکرە پاسەوانێت خۆ: کی ل وارانە؟ هێێێێی کی ل وێرێیە، خالد؟ سامان؟ هوین ل کیرێنە؟ هوین مرن بەلا هەوە ژمن ڤەبوو.
دەنگەکێ لسەرخۆ و ژ شەڤێ سارتر بەرسڤا وی داڤە: بێژە تە چ دڤێت؟
- تو کی؟ من سامان دڤێت ئان خالد، تو کی؟
-ئەز؟ ئەز نە سامانم نە خالد، فەرمو بێژە تەچ دڤێت دا بۆ تە بکەم! - تو کی؟
-ئەز ژ سامان و خالدی کەڤنترم د گەلتە! - تو یاریێت خۆ ب من دکەی؟ تو کی بێژە ئەگەرنه دێ تە دەمە بەردەبانجا.
-هەما تو ب تنێ ڤێ دزانی، تو چو تشتێ دی نزانی، بەلێ! تو نهو یێ هویبوویە هندەک شولێت دی ژی، بێژە تە چ دڤێت؟ - کا بێژە تو کی؟
-ئەز گەلک ژمێژە د گەل تە، ئانکو ژروژا تو ژدایکبووی ئەز یێ د گەل تە، ئەز مەحکومم بهندێ کو د گەل تەبم. - دبێژمە تە بئاخڤە بێژە تو کی، تاریە ئەز چو نابینم.
-ب هەناسەکا سار ودەنگەکێ بۆڕ، گوتێ: ئەز سیبەرا تەمە. - سیبەرامن؟ هاهاههاهاها، ئەڤە تو چ دبێژی؟ دیارە وێسکی یێ قەچاغ بوو ئان یێ خراب بوو؟ ئانژی من گەلەک یا ڤەخۆاری! تو من دترسینی، ئان یاریا ب من دکەی؟
-دێ ل پشت خۆ بزڤڕە، پشتا خۆ بدە پەنجەرێ و بەرێخۆبدە دیوارێ بەرامبەر، دێ من بینی.
دەما ئەفەندی لدورخۆ زڤڕی بەرێخۆدا دیواری هەلامەتەکێ زکمەزن و بەرکوڕ شوڕ لسەردیت كو سیبەرا وی بوو، ویژی بشێوازەکێ خۆرسکی دەستێ خۆ هەلگرت، لێ سیبەر دگەل نەلڤلڤی. تەزنکەک بسەرلەشی دا هات و گوتێ: - ئەگەر تو سیبەرا من بی دێ د گەل من لڤلڤی، پشتی هینگی راوستە، تو یێ قەلەو و کرێتی تو نەسیبەرا منی.
- ئەو نەما، ئەو هینگی بوو دەما حوکمێ هندێ لسەر من کو ئەز سیبەرا تەبم، د گەلتە بلڤلڤم تو چ بکەی ئەز وەکی تە بکەم، تنێ دویڤەلانکێ تەبم؛ تە حوکمێ هندێ لسەرمن دانا زکێ من مەزن ببیت و بەرکوڕا من شوڕببیت، تە ئەزێ کریمە گەلحۆ، ئەڤە دژی ڤینا من بوو، تو من دبەیە هندەک جهان، ئەز شەرم ژخۆدکەم، تو هندەک ڕەفتارا دکەی ئەز د عەردێ خۆدێدا دچم، تو وە ل من دکەی تێکەلیا سیبەرا هندەک مروڤان بکەم ئەز ژخۆ شەرم دکەم سلاڤ کەمێ، نەجهێ سەربلندیێنە نەجهێ شانازیێنە. ئەڤە چوار ساڵە تە ئەز نەدیتیم، چونکی پشتی سەرهەلدانێ تە نەسەحکریە روناهیا هەیڤێ، چ جارا مالا تە تاری نەبوویە و تو نەچوویە بەر روژێ، ما دێ چەوا من بینی؟
- بەسە بەلا خۆ ژ من ڤەکە دا بنڤم، من سوبە گەلەک کارێت هەین.
-کارێت چ؟ کیژ کار؟ دەوام، ئان بازرگانیا تە؟ ئان پویچاتی یێت تە؟
ئەفەندی ددلێ خۆدا دگوت خۆزی ئەڤە خەون بیت و ئەز بنڤم بەلکی سپێدێ راببم چنەمینیت. ئەفەندی گوتێ: - هەڕە بەڵا خۆ ژمن ڤەکە.
من گوتە تە ئەز سیبەرا تە مە، ئان یاراستتر ئەوە بێژم: ئەز سیبەرا تە بووم، ئەز وی دەمی سیبەرا تەبووم هەکو وەکی پەزکویڤیا تو هەڵباسکی کەڤران دبووی و وەکی ئەلهویەکێ سەر بلند تە کوردستان دپاراست، هەمی دول و نهال و چەلوچیا بهوست بهوست تە دناسین و تویێ لێ ڕەوان بووی، هەمی گوند وەکی سینگێ دایکێ بوون تە شیر ژێ دخۆار، ئەڤرو تو خۆتێناگەهینی و تو خۆ ژێ ڤەددزی، تەنەڤێت وان مروڤان ببینی و بیرا تە ل کالکا لاستیکی و چاندکا پشتا تە بیننەڤە.
هەرکارەکێ جاران تە دکر جهێ سەربلندی و شانازیا من بوون، وی دەمێ عەرد دوشەکاتە و ئەسمان پێخەف ببوو، نەرمترین بالیفاتە چەک و رەختێت تەبوون لبن سەرێ تە. بیرا تە دهێت دەما لدورێت گوندی پێشمەرگێ سیخۆڕێ رژێمێ گوتیە تە: ڤی شەڕی نەکە وەرە دابچێنەڤە ناڤ حکومەتێ خۆڕادەستکەین، دێ ژیانەکا خۆش ژی و دێ هەمی تشتا دەنەتە، خانی عەرد، ئوتومبێل، تە هەر چ بڤێت، هینگی و وەکی شێرەکێ بریندار تو هەلچووی، چاڤ لتە سوربوون و تە لویلیا تڤەنگێ د سەری ڕاکر، نەژبەرهندێ بوو کو تو حەز ژ عەرد و خانی و ئوتومبیلا ناکەی، ئانکو تە ژیانەکا ئاسودە نەڤێت، هەلچوونا تە ژبەرهندێ نەبوو، بەلکو ژبەرهندێ بوو رێز لخەباتا تە نەگرت؛ هینگی تو بۆ من سەربلندی بووی كو سیبەرا کابرایەکێ وەکی تەبم، کێشا تە یا نەتەوەیی، خۆینا شەهیدێت هەڤالێت تە، شەرەفا پێشمەرگاتیا تە، هەمی ئاستەنگ بوون دڕێکا هەرتشتەکێ نزم و پویچدا.
هینگی، بەلێ هینگی بوو روژ و شەڤان بۆ دەمێت درێژ تە سەحدکرە من و تە هەست ب من دکر، د ناڤ چەلوچیاڕا ب تنێ ئەز سەبرێ تەبووم، ئەز ژی دناڤ شانازی و سەربلندیێدا دژیام، ژبەرهندێ ئەز هەمی دەما هەر بدویڤ تەڤە بووم، تەنانەت وان دەما کو نێزیکترین هەڤال و کەسێت تە، تودهێلای.
دهێتە بیرامن، ئەزژی وەکی تە سەربلند و شانازبووم، ئەز مێرەکێ بسەد مێرابووم، دهێتە بیراتە دەمێ هەڤالێ تە برینداربووی؟ تە نەڤیا کەلەخێ وی بهێلییە ددەست دژمناندا، تە هەلگرت، خۆینا هەوە تێکەلبوو، تو دڕێکێت وەسا ڕا دچووی پەزکویڤی ژی تێڕاناچن، تە چنیێت نانێ هشک دگەل پشک دکرن و چەند دلوپێت ئاڤێ د ترمسێ تەدا مابوون بنیڤی دکرن، نەسەرمایێ و نەبرسێ وەل تە نه‌کر تو ڤێ خەباتا پیروز بهێلی، چەندین روژان تە بپشتێ هەلگرت هەتا تو گەهشتیە بارەگایێ هێزێ و تە بریە دخەستا پێشمەرگەیڤە و تە لوێرێ ژی نەهێلای.
وی دەمی ئەز سیبەرا تەبووم و من سیبەرا هەڤالێ تەیێ بریندار هەلگرتبوو، هندەک جاران ئەز بپێش تە دکەڤتم و هندەجاران ژی ئەز لدویڤ تەبووم، بەلێ من چو جارا تو نەهێلای، خۆینا هەڤالێ تەیێ بریندار بسەر لەشێ تەدا دهات و گەرماتی ددا تە و من ژی هەست پێدکر، نوکە تە نە ئەو هەڤال مایە و نە تو هەست ب وێ گەرماتیێ دکەی.
نوکە! نوکە گەلەک کێم تو وی هەڤالی دبینی، ئان لسەر مێزا مەی ڤەخۆارنێ ئان ژی بڕێکەڤت تو دبینی، باسێ جورێ ئوتۆمبێلێت نوی و وەرگرتنا عەرد و داگیرکرنا خانیان و کومکرنا پاران بسەر هەمی ئاخڤتنێت تە دا زاڵدبن، نەتو باسێ بەها و ئاکارێت شوڕشگێڕان دکەی و نەژی باسێ چیایێت کوردستانێ و بەفرێ، هەڤالێ تە ژی هەروەکی تە، نهو ئەز شەرم ژسیبەرا وی دکەم، ئەوژی یێ قەلەوبووی و بەرکوڕا بۆ چێبووی و یێ دحالەکێ باشدا. - بەسە ڤەبڕە، من تاقەتا ڤان ئاخڤتنێت پویچ نەمایە، ئەو زەمانەک بوو چوو، ئەڤە ئەزم، نهو ئەز ئێکێ دی مە، ئەڤرو روژا منە من خۆینا دای من خەباتا کری من زەحمەت و تاڵیێت کێشاین، ئەز بپاشڤە مام، من چ ژیان نەدیت، دەما ئەز لچیا وچولا، خەلکێ لباژێڕان بوو، نەبرس نەسەرما نەترس، ئەڤرو دەرفەتە، ئەگەر ئەڤرو نەخۆم دێ کەنگی خۆم؟ من هەمی ژیانا خۆ دچەلوچیا ڕا بر، جاددەکا راست لمە ببوو مەرەق، مە نەدزانی لسەر جادێت راست بچین.
نهو دەمێ هندێیە بەرهەم و بەروبوومێ خەباتا خۆ وەرگرین ئەگەر ئەم نەخۆین کی بخۆت؟ مافێ منە ئەز هەر چبکەم. زاروکێت من لناڤ چەلوچیا و شکەڤتا کویڤی ببوون، من ژنا خۆ بدروستی نەددیت، نەدشیام بهێمە ناڤ مال و بچویکا، نهو مافێ منە بچویک لدەرڤەی وەلاتی لباشترین خۆیندنگەهـ بخۆینن و ژیانا وان مسوگەرکەم.
-پا هەرتونەبووی تە هینگی دگوت شوڕشێ قوربانیدان دڤێن؟ دڤێت مروڤ ژیانا خۆ بکەتە گووری ئارمانجەکا مەزنتر؟ ما تە نەدگوت ئەم ژبوو دەستکەڤت و مالێ دونیایێ لڤێرێ نینن؟ ئەم لسەر رێبازەکا پیروز دچین؟ پا ئەگەر تە مافێ خەباتا خۆ وەرگرت و تو لسەر حسابا ڤی مللەتی بوویە خۆدان پارە، ما جوداهیا تە دگەل هەر بازرگانەکی چیە؟ جوداهیا دناڤبەرا تە و ویدا دڤێت ئەوبیت کو ئەو هەمی ژیانا خۆ خەباتێ دکەت دا پارا بۆ خۆ کومکەت و توهەمی ژیانا خۆ تەرخانکەی دا مللەت ئازاد ببیت وببیتە خۆدان پارە.
-تو ب ڤان رەفتاران تێکڕایی شوڕشێ دئێخیە دمەترسیا هندێ دا کو خەلکێ باوەری پێ نەمینیت، خەلک ژ شوڕشا خۆ هاڤیببیت. حەفتیا چووی لبیرا تەیە دەما ژنا هەڤالێ تەیێ شەهید و زاڕوکێت وی هاتینە ئوفیسا تە، چەوا تە بدویڤێ چاڤی هیمایەک دا سکرتێرا خۆ دا پولەکی پێڤەنیت، ئەو گەلەکا شارەزایە بۆ پولپێڤەنانێ؟ سکرتێراتە باش دزانیت خەلکێ پولکەت، چونکی بەری تە سکرتێرا فلان و بێهڤانی بوو!
ئەڤرو کورسیا زڤڕوک لبن تەیە و چەند زێرەڤان لدویڤ تەنە تو چ بوو کەسێ نادانی، تەنانەت خۆینا وان شەهیدان ئەوێت تو پێگەهشتیە وێ کورسیا زڤڕوک کو بۆ تە ژی نامینیت.
-تو ب دلێ من نینی، ئەز ئێدی شانازیێ بتە و رەفتارێت تە ناکەم کو سیبەرا تەبم، تە ئەزێ تازی کریم ژ ڕەوشت و دلسوزی و شەرەف و ددویڤدا ڤیانا خەلکێ ژی. - ئەڤە تو چ دبێژی؟ خەبات هەر ئەو نینە مروڤ د چیای ڕابیت و تڤەنگ ب ملێ مروڤی ڤەبیت، خەباتا ئەڤرو فۆڕمێ وێ گوهڕێە، نهو پێدڤی ڤێ چەندێیە، دا بشێین جهێ پێ خۆ بکەین و خۆ موکوم کەین.
-خەباتا چ؟ توبخۆدێ بەحسێ خەباتێ بۆ من نەکە و ناڤێ خەباتێ ل سەر رەفتارێت خۆ نەدانە، ئەڤا تو دکەی نەخەباتە و نەهندە، ئەڤا تو دکەی بۆ خەلکێ نینە، بۆ وەڵاتی نینە، بوو ئاڤاکرنا دامودەزگەهان نینە، ئەڤا تو دکەی ب تنێ بۆ بەریکاتەیە و پارا لسەر ئێک بنژنینی.
بیرا تە دهێت هەکو تە لسیمینارێت حزبێ دگوت: هەمی چەک و پارێ رژێمێ نەشیایە دەرزەکێ بێخیتە دناڤ مللەت و شورشێدا، نهو تو بخۆ یێ وە دکەی و تو بوویە سەدەما پەیدابوونا وێ دەرزێ و تو روژ بووروژ یێ مەزنتر لێ دکەی، روژ بووروژێ تو یێ کەربێت مللەتی ژ شورشێ ڤەدکەی و شوڕشێ و خەباتا چەندین سالا لبەرچاڤێت خەلکی رەش دکەی، ما تو بێی خەلک بایێ چەندێیی؟
ئەز یێ ژ چەلوچیا خەریببوویم، ژ ستێران، ژ روناهیا هەیڤێ، دەنگێ رەودکان و چڕچڕکان، قیڕەقیڕا شڤانان و دەنگێ بەرخان، ئاڤا کانیان، کەڤیێت بەفرێ، ئەڤە چوار ساڵە تە روناهیا هەیڤێ نەدیتی و تو نەچوویە چەلوچیا، کو تنێ ب روناهیا هەیڤێ ئەز هەبوونا خۆ دوپاتدکەم، دڤێت روناهیەک هەبیت دا ئەز دیارببم، ئەگەر ڕوناهی نەبیت هەبوونا من چ واتا نابن، ئەگەر ئەز نەبم تو ژی نابی.
بەرێخۆبدە پەنجەرێ ئەو گەڕەکا گلکەندە یادیار دناڤ پەنجەرا تەدا، گلکەند ئەو گەڕەکا هەژارانە کو سەرهەلدانا هەولێرێ ژوێرێ دەستپێکری و تەختێ خۆینمژترین جەلاد هه‌ژاندی، نوکە تنێ لتاریێ وسەرمایێ چرایێت قەسرا تە دبینن و ناگەهنەتە، تو چەوا ژخۆ شەرم ناکەی؟ تە کەهرەب هەبیت و ئەو بزاڕوکڤە ژسەرماندا بمرن، تە پارە هەبن و ئەو ژبرساندا بمرن؟ زاڕوکێت تە ل ئەوڕوپا بن و زاڕوکێت وان کالیسکان پالدەن.
هزرا خۆ دخۆدا بکە، پیچەک خۆ بێدەنگ بکە و گوهـبدە لێدانا دلێ خۆ، ئەو لێدانا کو تە گەلەک ژمێژە گوهێ خۆ نەدایێ، من باوەریەکا مکوم یاهەی کو تو یێ پویچ بووی و تو ناچێبیەڤە، ئەی عاشقێ چیا و نێرگزو سەرفرازیێ، مزگینیێ ژی ددەمەتە تو ئێدی نەشێی وەکی بەرێ لێبهێیەڤە، لەوا من بڕێارا دای هەتا هەتایێ تە بهێلم. - دێ کیڤەچی؟ تە چ جهـ نەماینە.
-هاهاهاها، تو گەلەکێ سەهوه‌ی، جهێ من یێ مای جهێ تە نەمایە، هەیڤ هەر وەکی خۆیە هەرشەڤ روناهیا زیڤی بسەر چیایێت کوردستانێدا دبارینیت، کانیێت ئاڤێ هەردەم یێ لجهێ خۆ و بێهنا تەنویرێ هەر وەکی جارانە دەما ئەزو تو لهیڤیا نانەکا دەستێ پێرێ دراوستیاین، بێهنا بارانا ئێکێ یا پاییزان ئاگەهدارکرنا زەربوونا بەلگانە و گویهیشک چیایێت کوردستانێ دخەملینن، پیرە چیایێت کوردستانێ هەرساڵ پاڵتۆیێ سپی دکەنە بەرخۆ و لتەنشت کوچکێت مالا دکوخن و دەنگێ کەهرکێت ژنوی زای و قێڕیێت شڤانا دێ هەر وەکی خۆ مینن، گیا و ژیکورتێت بووهارێ کراسێ کەچێت کورد دخەملینن و ئاداروک رویێت وان سوردکەن. ئەز دگەل هەربەرخەکێ بم، دگەل هەر بالندەکی بم، دگەل هەر هرچەکێ بم، دگەل هەرگورگەکی بم لچیایێت کوردستانێ، بوومن باشترە ژکو سیبەرا ئێکێ وەکی تەبم. - بەسە هەرە بەلا خۆ ژمن ڤەکە ئەزێ ژتە شەرم دکەم، تە ویژدانا من ژئێک ئینا دەر.
-ئەز ب تنێ نینم، گەلەک سیبەرێت دی دێ ئەفەندیێت وەکی تە هێلن، هینگی هوین نەشێن بێ سیبەر چ شورشا بکەن و تو نەشێی بێ سیبەر خۆ بسەلمێنی، کا تو هەی….
-ئەز دێ تەهێلم بخاترا تە و وتو ئێدی من نابینیەڤە، توژی وەکی مروڤەکێ بێ سیبەر دێ ب تنێ مینی.
ژنشکیڤە کەهرەب هاتەڤە و سیبەر وەندا بوو، ئەفەندی ژی دیسان بەرەڤ بەفریکێ چوو، بتڵەکێ ئاڤێ دا سەردەڤێ خۆ و زڤڕیڤە سەر جهێ خۆ، بێ سیبەر کەفتە دخەوەکا کویردا.
*ئەڤ كورته چیرۆکە بۆ جارا ئێکێ لسالا ١٩٩٤ لروژناما الوفاق یا لەندەنی ژمارە ١٦٧ ب عەرەبی بەلاڤبوویە، دووبارە ب زاراڤێ سورانی ل گوڤارا نووسەری کورد ژمارە ٤٣ لسالا ٢٠٠٨ ێ بەلاڤبوویە.
