قائدی د ناڤبەرا نێروە و ئێزدیاندا
په‌سار شالی
ئاینێ ئێزدی ئاینەكێ پیرۆزە د كومەڵگەهێ كوردەواریێدا و تایبەتمەندیەكا جێواز هەیە، ژبەر كو ئاینەكێ كەڤنێ كوردایە و ب وانڤە گرێدایە، هەروەسا ب درێژاهیا مێژوویێ زۆرداریەكا مەزن و رەفتارێن خراب و فەرمانێن نارەوا دژی ڤی ئاینی و باوەرپێكریێن وی هاتینە ئەنجامدان و توماركرن.
زۆرداری دژی ئێزدییان نەبتنی ل رێیا هێرشێن لەشكەری بوویە، بەلكو تێكدانا مێژوویێ و نەهێلانا شوێنوارێن ڤی ئاینی مەترسیەكا مەزن بوو لسەر وان، مەترسیدارترژی تێكدان و كرێتكرنا هزر و بیران ژلایێ خەلكێن نە ئێزدی دژی ڤی ئاینی و باوەرپێكریێن وی ژ ئالیێ زۆربەی مللەتێن رۆژهەلاتا ناڤەراست ژ كەڤن و هەتا نوكە.
ل دەڤەرا بەهدینان، د كەڤندا و ل سەردەمێ میرنشینا بەهدینان (ئامێدیێ) و هەتا ڤی سەردەمێ نوكە، رەفتارێن هەمی نەتەوە و ئاینێن ل ڤێ دەڤەرێ دژین رەفتارێن ئاشتی و جوامێری وپێكڤە ژیانێنە، لەورا ناڤێ بەهدینان لسەر ڤێ دەڤەرێ هاتیە دانان كو ڕامانا وێ ژی (باخچێ ئاین و ئولان)ە.
بابەتەك كەڤن و هاتا نوكە گەرم هەیە كو جهێ پسیارێیە ئەوژی پەیوەندیێا د ناڤبەرا قائدی(قايدى) كو بەشەكن ژ ئێزدیا و هوزا (نێروە)یا، ل دەڤەرا بەهدینان، ل ڤێرێ و بۆ ڤی بابەتی چیروك و چیڤانوك یێت هەین، هەروەسا گوتنێت خەلكێ ل ناڤ هەردوو رەخاندا زۆرن و نە دغەریبن، لێ ب مخابنیڤە هەتا نوكە چ ژ وان ئاخفتن و چیروكا ل سەر بنەمایێن زانستی یان مێژویی نە هاتینە تومار كرن و نڤێسین و مە چ ڤەكولین نە دیتینە كو ل سەر ڤی بابەتی هاتبنە نڤێسین، لێ پسیار لسەر ڤی بابەتی گەلەكن.
هندەك نیشان بۆ راستیا ڤی بابەتی یێت هەین، ئەوژی هەبوونا چەندین ناڤێن وەكی ئێك یان نێزیكی ئێك ل هەردوو دەڤەرێن نێروە و ئێزدیا، بۆ نموونە ناڤێ گوندێ (سینا) یان ناڤێ (ستری زەركا) یان ناڤێ (گرێ گەرە ژار)، هەروەسا هندەك ژ نێروەیا دبێژن بنیاتا مە قائدینە و دئەسڵدا ئێزدی بووینە و پاشی بووینە موسلمان، قائدیێن دەڤەرا ئێزدیا ژی دبێژن ئەم ژناڤ نێروەیا یێت هاتینە خارێ، ژ بەر خوینداریێ بیت یان هەر ئەگەرەكێ دی.
بەری بچینە د ناڤەروكا بابەتیدا پێتڤیە چەند راستیەكا روون بكەبن ژ بەر هەبوونا چەندین پرسیاران، ژوان: بوچی قائدی ل هەردوو دەڤەرێن نێروە و ئێزدیا هەبووینە؟ كو دوو دەڤەرن ژ ئیك دویرن و دناڤبەرا هەردوو جهان دا چەندین هوز و ئاقار و دەڤەرێن دی هەنە و هەروەسا جهێن ئاسێ و چیایێن سەخت یێت هەین مینا دەڤەرا نێروە ئەگەر بابەتێ رەڤینێ نه‌بیت. یا دوویێ، بوچی نێروە نە جهەكێ دی؟ و د كەڤن دا چ پەیوەندی دناڤبەرا هەردوو لایان هەبوویە؟ مخابن مە چ ژێدەرێن سەرەكی یێت مێژویی نینن كو ڤێ چەندێ ب سەلمینن، وەكی هەبوونا پەیوەندیێن دناڤبەرا میرێن ئیزدیا و میرێن ئامێدیی. یا سیێ، بوچی قائدی و نە چ چینێن دی د ناڤ ئێزدیاندا؟ پاشی بوچی د گوتنە وان قائدی؟ ئەڤ ناڤە ژ كیڤە هاتیە؟ پشتی لێكولینەكا هویر ل ناڤ مێژویا دەڤەرا بەهدینان و بەراوردكرنا ڤان هەمی نیشانا و لێكدانا ڤان پرسیارا ل گەل تەڤایا ڤی بابەتی بۆ مە روونكرنەكا بەرئاقل دیاردبیت و دبنە بەرسڤ.
دا بزڤرین بۆ سالا (1833ز) دەمێ میرێ رەواندزێ (میرنشینا سۆران) محمد پاشا (میرێ كۆره) هێرش كریە سەر میرنشینا (بەهدینان) ب هێجەتا تووڵڤەكرنێ ژ ئێَزدیان و میرێ وان یێ وی سەردەمی میر عەلی بەگێ داسنی. زنجیرا رویدانێت وێ هێرشێ و ئەگەرێن وێ ل دویف ژێدەرێن مێژویێ ب ئەڤی رەنگی بوون:
ل سالا (1832ز) پەیوەندێن هوزا مزویریا ب سەروكاتیا عەلی ئاغایێ ئەرتوشی ل گەل ئێزدیا ب سەروكاتیا میرێ داسنیا میر عەلی بەگ كو دبیتە كورێ حەسەن بەگی، كورێ چولی بەگێ داسنی، نەخوشبوون و ئاڵوزبوون، د وی دەمیدا عەلی ئاغایێ مزیری و كورێ وی سنجان ئاغا ب زەلامێت خوڤە هێرش كرنە سەر گوندێن ئێزدیا ل دەشتا دكەڤیتە دناڤبەرا چیا و رویبارێ خازری و باج ژ وان گوندان دستاندن و وەك كارڤەدانەك بەرامبەر وان هێرشان، میرێ ئیزدیا نەهێلان كاروانێت مزیریا بچنە گوندێن داسنیا. ژ لایەكێ دیڤە عەلی ئاغایێ مزیریا باج نەدا میرێ ئامێدیی و چ پویتە پێ نەكر و پەیوەندیێن وان خراب بوون. لەورا میرێ ئامێدیێ میر محمد سەعید پاشا (1824-1834ز) گازی كرە میرێ ئێزدیا عەلی بەگی و داخواز ژێ كر عەلی ئاغای و كورێ وی سنجان ئاغای بكوژیت.
ل دەستپێكێ میری ئێزدیا رازی نەبوو و دترسا ژ كارڤەدانێن موسلمانان، هەروەسا دێ ئەڤە بیتە دەلیڤەك بو والیێت عوسمانیا ل موسلێ و بەغدایێ داكو لەشكەرێ عوسمانی بیننە سەر دەڤەرێن ئێزدیا و فەرمانا وان راكەن، بەلێ میرێ میرا ل ئامێدیێ محمد سعید پاشا سوز و پەیمان دانێ كو هەرگاڤەكا مزیری تشتەكی بكەن ئەو دێ لەشكەرێ خۆ فرێكەت ژ بۆ پاراستنا ئێزدیا، هەروەسا دێ بەرامبەر لەشكەرێ والیێ موسل و بەغدایێ راوستیت و بەرەڤانیێ ژ وان كەت و چ جارا وان ناهێلیتە بتنێ بەرامبەر دوژمنان. میرێ ئێزدیا عەلی بەگێ داسنی ب ڤێ چەندێ رازی بوو پشتی زانی كو هندەك مزیری ژی دێ هاریكاریا وی كەن و پشكداریێ د وێ پلانێدا كەن ژ پێخەمەت ب دوماهیك ئینانا زۆرداریا عەلی ئاغایێ مزیری و كورێ وی سنجان ئاغای. بۆ ڤێ چەندێ میرێ ئامێدیێ برایێ خۆ میر ئیسماعیل پاشایێ دووێ، كو ل وی دەمی میرێ ئاكرێ بوو، راسپارد ژ بۆ بجهئینانا وێ مەرەمێ و لێك نێزیك كرنا هەردوو لایان، لەورا میر ئیسماعیل پاشا هات و چوون دناڤبەرا هەردوو لایاندا دكر، دگەل عەلی بەگێ داسنی چوو سەرەدانا عەلی ئاغایێ مزیری ل گوندێ (باڵەتە) كر، پاشی داخاز ژێ كر كو ئەو ژی سەرەدانا میر عەلی بەگی بكەت ل گوندێ باعەدرێ.
ل دەسپێكێ عەلی ئاغا رازی نەبوو، لێ عەلی بەگی گوتێ دێ كورێ خو سنەت كەت د حزویرا وی دا و دێ بنە كریڤێن خوینێ! پشتی چەندین رۆژان عەلی ئاغا و كورێ وی سنجان ئاغا دگەل پێنج پاسەوانێت خۆ چوونە قەسرا میرێ ئێزدیا ل گوندێ باعەدرێ ل میر عەلی بەگێ داسنی بوونە مێهڤان، ئەوی ژی ژبۆ جێبەجێكرنا وێ پلانێ خۆ باش ئامادكربوو، ل دویف سترانێن كەڤن یێت ئێزدیا، دبێژن كو عەلی ئاغایێ باڵەتەی تەعدایی ل خولامەكێ میرێ وان كر ئەوژی رازی نەبوون! لێ پشتی دەمەكێ كورت ل مێهڤانیێ زەلامێت میرێ ئێزدیا دەرگەهـ و پەنجەر گرتن و دەورو بەرێت قەسرێ دورپێچكرن، ب جارەكێ هێرش كرنە سەر مێهڤانا، عەلی ئاغای و كورێ وی سنجانی بەرەڤانیەكا دژوار ژ خۆ كرن. ل دوماهیێ هەردوو هاتنە كوشتن دگەل سێ پاسەوانێن وان، پاشی عەلی بەگی گازی كرە چل (40) سەروك ئویجاخ و ماقویلێن ئێزدیا و داخاز ژ وان كر هەر ئێك ژوان خەنجەرا خۆ ل كەلەخێ عەلی ئاغای بدەت، داكو هەمی ئێزدی دڤێ چەندێدا پشكداربن.
مزیری رابوونە سەر خۆ و خۆ ئامادەكرن دا هێرشێ بكەنە سەر قەسرا میرێ ئێزدیا ل گوندێ باعەدرێ و توولا عەلی ئاغای و كورێ وی سنجان ئاغای ڤەكەن، ل وی دەمی ب هزاران چەكدار و فێرسێن ئێزدیا ل گوندێ باعەدرێ و دەوروبەرێن وێ خرڤەبوون بۆ بەرەڤانیكرنێ ژ خۆ و میرێ وان عەلی بەگێ داسنی، لەورا چ شەر دناڤبەرا واندا چێنەبوون و بۆ دەمەكێ بێدەنگی دروست بوو.
عەلی ئاغایێ باڵەتەی/ مزیری، ئەوێ ب دەستێن زەلامێت میرێ ئێزدیا هاتیە كوشتن، برازایەك هەبوو یێ بناڤ و دەنگ بوو، دگوتنێ مەلا یەحیایێ مزیری كو زانایەكێ ئاینێ ئیسلامێ بوو، ئەو مەلایە زور یێ ب قەدر بوو د ناڤ خەلكێ دەڤەرێدا و رێزەكا تایبەت لێ دگرتن.
مەلا یەحیا گەلەك تورە ببوو، هانا خۆ برە ئامێدیێ پایتەختێ میرنشینا بەهدینان، ل دەڤ میر محمد سەعید پاشا و داخازا هاریكاریێ ژێ كر بۆ توڵڤەكرنێ، بەلێ میری چ بۆ نەكر، پاشی هەوارا خۆ گەهاندە دەڤ میرێ ئاكرێ ئیسماعیل پاشایێ دووێ، لێ ئەوی ژی چ بۆ نەكر، بەلێ مەلا یەحیا بێ ئومێد نەبوو و بەردەوام بۆ ل خۆ ئامادەكرنێ بۆ تولڤەكرنێ، هەروەسا زۆر ژ میرێن بەهدینان تورە بوو، ب تایبەت پشتی پاسەوانەكێ میرێ ئامێدیێ محمد سەعید پاشای، كورێ وی مەلا عبدالرحمان كوشتی و زانی میرێن بەهدینان بو وی چ ناكەن! و بۆ وی ئاشكرا بوو كو دەستێ میرێ ئامێدیی د كوشتنا مامێ وی عەلی ئاغای و پسمامێ وی سنجان ئاغایدا یێ هەی، ژبەر وێ چەندێ هاوارا خو برە دەڤ محمد رەواندزی میرێ میرنشینا (سوران) یێ ناڤدار بـ(میرێ كۆره)، ل دەستپێكێ ئەوی ژی چ سوز نەدانێ، بەلێ پشتی كو دەلیڤە پەیدا بوون بۆ میرێ كور، هەروەسا موفتیێ وی مەلایێ خەتێ، كو دوستەكێ نێزیكی مەلا یەحیایێ مزیری بوو، فەتوایەك دا پشتی كو زانی میرێ كۆره نەیێ بەرهەڤ بوو، بۆ شەرێ ئێزدیا چونكە میرێن بەهدینان دێ بەرەڤانیێ ژوان كەن ئەوژی نەشێت بەرامبەر نفشێ عەباسیا براوستیت! و شەرێ وان بكەت چونكە مروڤەكێ زور یێ دیندار بوو.
مەلایێ خەتێ ب پالپشتیا مەلا یەحیایێ مزیری فەتوایەك نە درست دا، كو تێدا هاتبوو: شەرێ ئێزدیا حەلالە!، ئەگەر میرێن بەهدینان بەرەڤانیێ ژ ئێزدیان بكەن، شەرێ وان ژی دێ حەلال بیت! و ل وی دەمی بۆ میرێ رەواندزێ هەیە دەستێ خو ب دانیتە سەر میرنشینا وان، هەروەسا مال و مولك و ئاخا وان دێ حەلال بیت بۆ میر و لەشكەرێ میرنشینا سوران. میرێ كور ب ڤێ فەتوایێ گەلەك دلخوش بوو و رەزامەندیا خۆ دەربڕی بۆ شەركرنێ، چونكی مەرەما وی نە شەرێ ئێزدیا بۆ بتنێ، بەلكو راگەهاندنا شەری دژی وان بەهانەیەك بوو بۆ بەرفرەهكرنا سنورێ میرنشینا سوران، وە ئەڤە د مێژویێدا هاتیە سەلماندن، بەڵگەژی هێرشكرنا لەشكەرێ رەواندزێ (سوران) بۆ سەر جزیرا بوتان و هەتا دەڤەرا حەسەن كێفێ چوو، ب بەهانەیا وێ چەندێ كو میرنشینا بوتان پشتەڤانیا میرێن بەهدینان دكرن.
ل بوهارا سالا (1832ز) لەشكەرێ میرێ كۆره ل رویبارێ خازری نێزیكی گوندێ كەلەكا داسنیا دەربازی سنوورێ بەهدینان بوو و دەست ب كوشتنا خەلكێ سڤیلێ ئێزدی یێ بێ تاوان كر.
میرێ كور لەشكەرێ خۆ كربوو سێ بەش، برایێ خۆ رەسول بەگ كرە سەرلەشكەرێ بچیت بۆ باعەدرێ دورپێچ كەت دا میرێ ئێزدیا عەلی بەگێ داسنی بگرن یان بكوژن، هەروەسا بەشێ دوویێ یێ لەشكەری ب سەروكاتیا موسێ بەگ پشتەڤانیێ ل لەشكرێ ئێكێ بكەت د دەمێ پێتڤیدا، ئەو بخۆ ژی (میرێ كور) ل گەل پشكا سیێ یا له‌شكەرێ خۆ ل هیڤیێ مان كا دێ میرێت بەهدینان چ رەفتارێ كەن، كا دێ بەرەڤانیێ ژ هەولاتیێن خۆ یێن ئێزدی كەن یان نە؟ هەكە ئە، ل وی دەمی دێ دەست ب هێرشا خۆ یا مەزن كەت ب گرتنا ئاكرێ و دەڤەرا زێباریا هەتا بگەهیتە ئامێدیا پایتەخت، ئو ناراوەستیت هەتا سەرانسەری بەهدینان داگیر دكەت.
بەری لەشكەرێ سوران بگەهیتە شێخان هێزەك ژ لەشكەرێ میرنشینا ئامێدیێ ب سەركێشیا فێرسێ قەهرەمان (بابە یوسف عەبدەوی) بەرامبەر هێزا سوران راوستیا و شەرەكێ دژوار دناڤبەرا هەردوو لایاندا دەستپێكر و ژمارەكا زۆر ژ هەردوو رەخا هاتنە كوشتن و برینداركرن، ژبەر كو ژمارا لەشكەرێ رەواندزێ (سوران) گەلەك زێدەتر بوو، لەورا هێزا (بابە یوسف عەبدەوی) شكەست بەلێ لەشكەرێ بەهدینان نە زڤری ئامێدیێ دا خۆ ئامادە بكەت بۆ بەرەڤانیێ، بەلكو بابەت یوسف و لەشكەرێ مایی ل گەل وی بەرێ خۆ دانە باعەدرێ دا ل وێرێ بەرەڤانیێ ژ ئێزدیا و میرێ وان بكەن، هەتا بەشێ سەرەكی یا لەشكەرێ میرنشینا بەهدینان بگەهتە هەوارا وان ب سەركێشیا (یونس ئاغایێ گەیلی). ل دوماهیا بهارا سالا (1832/ز) ل گوندێ باعەدرێ و دەوروبەرێن وێ، شەرەكێ دژوار دەستپێكر دناڤبەرا لەشكەرێ بەهدینان ب سەركێشیا (یونس ئاغای) مل ب ملێ فێرسێن ئێزدیا ب سەركێشیا میرێ وان (عەلی بەگێ داسنی)، دژی لەشكەرێ میرێ كور ب سەركێشیا برایێ وی (رەسول بەگێ رەواندزی)، ڤی شەری دوو رۆژ و دوو شەڤا ڤەكێشا و ژمارەكا ئێكجار زۆر ژ هەردوو لایان هاتنە كوشتن و بریندار كرن. شەرێ باعەدرێ بدوماهیك هات ب شكەستنا لەشكەرێ بەهدینان و ژ ناڤچوونا هێزا ئێزدیا و هەروەسا میر (عەلی بەگێ ئێزدی) هاتە دەستەسەركرن ژلایێ (رەسول بەگێ رەواندزی)، ئەو لەشكەرێ بەهدینان ئەوێن ژ وی شەری ب ساخی دەركەتین، پاشڤەچوون بەرەڤ ئامێدیێ دا بەرەڤانیێ بكەن ل دژی میرێ كور. هەژی گوتنێ یە، لەشكەر و فێرسێن ئاكرێ ب سەركێشیا (ئیسماعیل پاشای) هاتن بۆ بەرەڤانیێ ژ باعەدرێ و ئێزدیا بكەن، لێ بەری بگەهن شەر ب دوماهیك هاتبوو، لەورا میر (ئیسماعیل)ی لەشكەرێ ئاكرێ زڤراندە كەلها ئاكرێ دا خۆ ئامادەبكەن بۆ بەرەڤانیێ دژی لەشكەرێ میرێ كور یێ داگیركەر.
ئەڤا چوویی رونكرنەك بوو دا ئەم بشێین روناهیێ بێخینە سەر چەند خالەكێن گرنگ گرێدای ب بابەتێ مە یێ سەرەكیڤە. ل شەرێ باعەدرێ و پشتی لەشكەرێ بەهدینان و ئێزدیا شكەستین بەرامبەر لەشكەرێ رەواندزێ، چەند سەركردە و زەلام و گەنجێت (نێر) بنەمالا میرێن ئێزدیا خۆ خلاسكرن ژ مرنێ و دەستەسەركرنێ، ل گەل لەشكەرێ بەهدینان ئەوێ شكەستی بەرەڤ ئامێدیێ چوون، بەلێ (حسێن بەگێ داسنی) كو دبیتە كورێ (میر عەلی بەگ داسنی)، كو ئەو وارسێ شەرعی یێ بابێ خۆ بوو و ل گەل چەند زەلامەكێن مالا میرێت ئێزدیا چوونە ئاكرێ و گەهشتنە میر (ئیسماعیل)ی و ژ كوشتنێ رزگاربوون.
پەیوەندیێن دناڤبەرا میرێ ئاكرێ و بنەمالا میرێت ئێزدیا ب شێوەیەكێ گشتی گەلەك باش و موكمبوون ب تایبەت دگەل (میر عەلی بەگ) و كورێ وی (حسێن بەگ) كو كریڤێن ئێك بوون، لەورا ئەوی گەلەك چاڤێ خۆ ددا زەلامێت بنەمالا میرێ ئێزدیا و سەركردێن وان، ئەوێن ژ كوشتنێ رزگار بووین، ل دەمێ كەلها ئاكرێ كەتیە دەستێت لەشكەرێ (میرێ كور) ئەوژی پشتی بەرەڤانیەكا دژوار لێ هاتیە كرن ژلایێ خەلكێ ئاكرێ و هێزێن زێباریا و لەشكەرێ میر ئیسماعیلی، ناڤبری دگەل سەركردە و كەسێن نێزیكێن خو و حسێن بەگێ ئێزدی و كورێن میرێن ئیزدیا ئەوێن ل ئاكرێ بوون بەره‌ف ئامێدیێ ڤەكێشان و خۆ ئامادەكرن بۆ بەرڤانیكرنێ، چونكی دزانین كو لەشكرێ رەواندزێ دێ هێرشێ كەتە سەر پایتەختا میرنشینا بەهدینان (ئامێدیێ).
پشتی دەمەكێ كورت هێزین رەواندزێ دوورپێچا ئامێدیێ كرن و پشتی شەرەكێ دژوار و ل شەشی حوزەیرانێ ل سالا (1833/ز) ئامێدی كەفتە دەستێت لەشكرێ رواندزێ و میرێ كور، لێ بەری ئامێدی بتەمامەتی بكەڤیتە دەستێن وان دا، میر ئیسماعیل دگەل زەلام و دوست و هەڤال و چەند سەركردێن بەهدینان و دناڤ واندا زەلام و سەركردێن بنەمالا میرێت ئێزدیا، ب رێكا تونێلەكا ڤەشارتی یا نهێنی، ژ ئامێدیێ دەركەفتن و بەرەف دەڤەر و كەلها نێروە چوون، دا كو خۆ ل وێرێ ئاسێكەن، چونكە ئەو دەڤەر یا چیاییە و كەلها وێ گەلەك ئاسێیە و دێ شێن باش بەرەڤانیێ ژ خۆ كەن.
ب ڤی رەنگی چەند سەركردە و زەڵام و گەنجێن بنەمالا میرێن ئێزدیا گەهشتنە دەڤەرا نێروەیا و ل میرێن كەلها نێروە و هەروەسا ل نك بەگێن وان بوونە مێهڤان بۆ ماوەیكێ درێژ تا لەشكەرێ میرێ (كور) ژ میرنشینا بەهدینان ڤەكێشای، بۆ ماوەی چەندین ساڵان ل وێ دەڤەرێ ژیان.
ل ڤێرێ ناڤێ (قائدی) هەم ل ناڤ هوز و دەڤەرا نێروەیا و هەم ل ناڤ ئێزدیا رامانا خۆ یێ هەی، یا ژمن ڤە دیرناكەڤیت ژ (منصب) یان (صفەت) بۆ وان كەسان یێت چوینە دناف نێروەیاندا و زۆربەیا وان سەركردە و نڤشێن میرێن ئێزدیا بوون و دوی دەمیدا پەیڤێن عەرەبی دناڤا ئێزدیاندا دهاتنە بكار ئینان وەك (قائد)، دا بهێتە نیاسین ل ناڤ سوحبەتا و هەروەسا دا جێوازتر بن و بهێنە نیاسین بێی كو ناڤێ ئێزدیاتیێ پێڤەكەن و جهێ وان ئاشكرا بیت، ئەو قائدیێن ل گوندێن بەگ و مێرێن نێروە ئاكنجیبوون مینا گوندێ نێروە، سینا، سەرنی و چەند گوندەكێن دی.
بۆ دەمەكێ درێژ میرنشینا بەهدینان ما ل بن دەستێ لەشكەرێ سوران، توند و تیژیا وان رۆژ بۆ رۆژ زێده دبوو بەرامبەر خەلكێ دەڤەرێ، ب تایبەت پشتی هاوڵاتیان ل ئامێدیێ و گەلەك جهێن دی سەرهلدان كرین دژی وی لەشكه‌رێ داگیر كەر. هەژی گوتنێ یە كو خانما ئێزدی هەڤژینا میرێ ئێزدیا (عەلی بەگێ داسنی) رابوو ب سەرهلدانەكێ دگەل شێرە ژنێن ئێزدی دژی لەشكەرێ میرێ (كور) ب مەرەما تولڤەكرنێ و ئازاد بوونێ و پشتی چەندین سەرهلدانا دژی لەشكرێ سوران و ب پاڵپشتیا خەلكێ بەهدینان، میرێن بەهدینان (بنەمالا میر سیفەدین) زڤرینە سەر حوكمێ میرنشینا خۆ.
بۆ دەمەكێ درێژ وان ئێزدیا (قائدیا) ئەوێن خو ل دەڤەرا نێروە ڤەشارتین د گەل خەلكێ وێ ژیان بسەر دبرن كو دگوتنێ قائدی ژبەر كو قائد بوون یان میر و سەركردە بوون یان ژ نڤشێ وان بوون، وەكی مە دیاركری ل دەڤەرا نێروەیا شینوارێن دیروكی یێن كەڤن زۆرن وەكی گەلەك جهێن دی یێت كوردستانێ، بەلێ شینوارێن ئاینی زۆرن مینا ئاینێ میترا و زەرەدەشتی و مەسیحی و بیزەنتی، لێ چ شینوارێن ئاینی یێت ئێزدیا ل دەڤەرا نێروەیان نەهاتینە دیتن، بەلێ شینوارێن كومەلایەتی هەروەسا گوتن یێت هەین ل ناڤ هوزا نێروەیا كو دبێژن ئەو ئێزدیێن ئاكنجیبوین لە وێ دەڤەرێ بوونە موسلمان ! ژبەر كو بۆ ماوەكێ كورت حوكمرانی ل كەلها نێروە دكرن و پشتی نەمانا حوكمێ میرێن ئامێدیێ و نەمانا دەستهەلاتداریا میر و بەگێن نێروەیا. ب نێڕینا من وان قائدیا ئاینێ خۆ گوهوری ژ ئێزدیاتیێ بۆ موسلمانەتیێ دا كو بشێن حوكمرانیێ ل خەلكێ دەڤەرێ بكەن و خەلك وانا وەك دەستهەڵاتدار قەبیل بكەت. لێ ئەو قائیدیێن نەبووینە موسلمان و ئاینێ خو نەگهورین ڤەگەریانە دەڤەرا خۆ و گوندێن خۆ ئاڤاكرن و ناڤێت هندەك گوند و جهێن دەڤەرا نێروەیا لێ كرن.
- تێبینی: نڤیسەری مفا ژ چەندین ژێدەرێن مێژوویی وەرگرتینە بۆ ڤی بابەتی و هەروەسا ل گەل كومەكا روشنبیرێن هەردوو ئالیان دویڤچوون كریە بۆ بابەتی.
ژێدەر: - أنور المائی، الاكراد فی بهدینان، الموصل، سنە 1960.
- جلیلی جلیل، من تاریخ الامارات فی الامبراطوریة العثمانیة فی النصف اڵاول من القرن التاسع عشر، ترجمە: محمد عبدو التجاري، دمشق، سنة 1987.
- صدیق الدملوجي، امارة بهدینان الكردیە أو امارة العمادیة، الموصل، سنة1952.
- صدیق الدملوجی، الیزیدیة، مطبعة الاتحاد، الموصل، سنة 1949.
- محفوظ العباسي، امارة بهدینان العباسیە، مطبعة الجمهوریة، الموصل، سنة 1969.
- عماد عبدالسلام رؤوف، المعجم التاریخی لأمارة بهدینان، مطبعة الحاج هاشم، أربیل، سنة 2011.
- عبدالفتاح علي یحیی، الملا یحیی المزوري وسقوط امارة بادینان، مجلة كاروان، العدد 41 شباط 1986.
- كاوه فریق أحمد شاوه لی ئامیدي، امارة بهدینان 1700-1842، دراسة سیاسية اجتماعیة ثقافیة.
